Amerikan Misyonerlerinin Eğitim Faaliyetler

Hıristiyanlığı dünyaya yaymak için çalışan misyonerler, bu amaçlarını çok dinli ve çok dilli farklı etnik unsurların bir arada yaşadığı Osmanlı topraklarında açtıkları okullar vasıtasıyla gerçekleştirmeye çalışmışlardır. Böylece hem kendi mezheplerini ve dinlerini yaymışlar hem de mensubu bulundukları ülkelerin Osmanlı devleti üzerindeki menfaatlerini gerçekleştirmek için faaliyetlerde bulunmuşlardır500

. Arnavutluk

495 _{BOA, BEO, 3182/238598, 3 L 1325 (9 Kasım 1907). BOA, BEO, 3179/238357, 30 N 1325 (6 Kasım}

1907).

496_{BOA, ŞD., 1962/25, 13 Za 1323 (9 Ocak 1906). BOA, ŞD., 221/45, 29 B 1329 (26 Temmuz 1911).} 497 _{BOA, TFR.I.KV., 145/14429, 13 N 1324 (31 Ekim 1906).}

498

BOA, DH.MKT., 403/31, 5 S 1311 (18 Ağustos 1893).

499 _{BOA, BEO, 63/4656, 12 S 1310 (5 Eylül 1892).}

500_{Ayten Sezer, “Osmanlı’dan Cumhriyet’e; Misyonerlerin Türkiye’deki Eğitim ve Öğretim Faaliyetleri”,}

coğrafyasında özellikle İşkodra, bulunduğu coğrafî konumu nedeniyle, misyonerlik faaliyetlerinin en yoğun şekilde yapıldığı yerlerden biri olmuştur. Papazlar, ellerinde bulundurdukları maddi kaynakları sayesinde Osmanlı Devleti’nin de içinde bulunduğu gaflet halinden istifade ederek halkın Hıristiyanlığa geçmesini sağlamışlardır. Bu durum, misyonerlerin çok da başarılı olamadıklarını anlatan kimi gazete haberlerine şu ifadelerle yansımıştır: “Bu kadar gayret-i fedakârlığa mukâbil halk Hıristiyanlığı pek

azca öğrenebilmiştir. Yeminleri, âdetleri, âdât-ı İslamiyeleri, merbutiyet-i kalbiyeleri hâlâ haldedir. İsimleri Nuh Marko, Nikola Muhammed, Nik Ali, Ahmed Con… gibidir…”501 İşkodra ile ilgili bir başka gazete haberinde yukarıdaki ifadeler

doğrultusunda şu bilgiler verilmiştir: “Bunların imanları Ali, Veli diye isim taşımak ve

Müslümanım demekten ibaret kalmış. Lakin bizimkiler uyumuş ve ölmüş. İtalya hükümeti ve Papa hazretleri ise çalışmışlar. Buraya papazlar yollamışlar, dağlar arasına kiliseler bina etmişler ne yapmak lâzımsa yapmaktan çekinmemişler, burada Hıristiyanlığı neşretmişler. İşte bu Nikola bin Mehmet yakın zamanlarda tansîr etmiş İslâm evladlarıdır...” 502

Halkın büyük bir çoğunluğunun içinde bulunduğu cehalet ve gaflet halinden istifade eden yabancı ruhban cemiyetleri, başta İşkodra olmak üzere vilâyetlerde yayılarak mektepler açmışlardır. Açılan bu rahip mekteplerine özellikle fakir halkın çocukları kaydedilmiş ve verilen eğitimin hemen arkasından köylerine gönderilerek birer din adamı olarak görev yapmaları sağlanmıştır. Kendi köylerinde göreve başlayan genç rahiplerin faaliyetleri ve telkinleri neticesinde İşkodra vilâyetinin dağlık kesimlerinde yaşayan birçok Müslüman, Hıristiyanlığa geçmiştir. Görünürde Hıristiyanlık inancını yaymak için faaliyet gösteren bu cemiyet ve okulların esas gayesi destek aldıkları devletlerin siyasî emellerine hizmet etmekten ibaret olmuştur503. Misyonerler, işlerini kolaylaştırmak ve daha kısa süre içerisinde başarılı olabilmek amacıyla ve bir noktada milliyetçilik hislerini kuvvetlendirmek amacıyla öncelikli olarak İncili Arnavutçanın çeşitli lehçelerine çevirmişlerdir504.

Katolik papazlar tarafından açılan mektepler, hem bölgede Hıristiyanlık inancının yaygınlaşması hem de Arnavut milliyetçiliğinin gelişiminde önemli bir rol üstlenmiştir. 1904 yılında Akçahisar’da Katolik papazlar tarafından ruhsatsız bir şekilde açılan

501

“Arnavutluk Ahvâli”, Sırat-ı Müstakim, Nu: 102, 5 Ağustos 1326 (18 Ağustos 1910), s. 416.

502 _{“Mekâtib”, Sırât-ı Müstakim, Nu: 160, 17 Eylül 1327 (30 Eylül 1911), s. 62.} 503_{BOA, Y.MTV., 302/216, 28 Ş 1325 (6 Ekim 1907).}

mektepte İtalyanca ve Arnavutça eğitim yapılmış, okula devam eden çocukların ihtiyaç duydukları kitap ve kırtasiye malzemesi okul tarafından karşılanmış, her ay veya iki ayda bir öğrencilere yarım Napolyon hediye verilmiştir505

.

Arnavutluk coğrafyasında kısaca Amerikan Board olarak adlandırılan “American Board of Commissioners for Foreign Missions” (ABCFM)506, Methodist Episcopal Mission ve British and Foreign Bible Society gibi Protestan misyoner cemiyetleri faaliyet göstermiştir. 1850’li yıllardan itibaren Balkan coğrafyasında çalışmalar yürüten Amerikan Board’un Avrupa Türkiye’si Misyonu, 1871’de European Turkey Mission adıyla yeniden örgütlenerek Arnavutluk coğrafyasını da içerisine alan geniş bir bölgede faaliyet göstermiştir507.

Arnavutlar üzerinde etkili olan ilk misyonerlerden Dr. Elias Riggs (1810-1901)508, misyonerlik kariyerinin ilk zamanlarında kısa bir süre Arnavutlar arasında kalmış ve bu süre zarfı içerisinde Arnavutça için bir gramer çalışması yapmıştır. Bu çalışma her ne kadar yüzyılın başlarına değin bir taslak olarak kalmışsa da Amerikan Board’un Avrupa Türkiye’si Misyonunun Arnavutçanın temel problemlerinden biriyle ilgilenmesi açısından oldukça önemlidir. Eski bir Amerikan Board misyoneri olan Alexander Thompson, Arnavutlarla yakından ilgilenmiş ve çalışmalarıyla sonraki misyonerleri bu konuda teşvik etmiştir. Avrupa Türkiye’si Misyonu misyonerlerinden John W. Baird, Arnavutça üzerine çalışmalar yaparken; aynı dönemde British and Foreign Bible Society tarafından Yeni Ahit Arnavutçaya çevrilerek Arnavutluk’ta dağıtılmıştır. Amerikan Board, bununla kalmamış daha ortada bir Arnavut alfabesi yokken bir alfabe hazırlamış ve bu alfabe Arnavut eğitim sisteminde kullanılmıştır509

.

İncili yerel dillere çevirerek bu dillerde yayınlar yaparak birçok yerel dilin edebileşmesinde önemli bir yere sahip olan Portestanlar, Arnavutçanın da

505 _{BOA, MF.MKT., 1099/30, 17 M 1327 (8 Şubat 1909).}

506_{Erdal Açıkses, Amerikalıların Harput’taki Misyonerlik Faaliyetleri, TTK Yay., Ankara, 2003, s.}

35.

507 _{Uygur Kocabaşoğlu, Anadolu’daki Amerika Kendi Belgeleriyle 19. Yüzyılda Osmanlı}

İmparatorluğu’ndaki Amerikan Misyoner Okulları, 3. Baskı, İmge Kitabevi, Ankara, Ağustos 2000,

s. 92-93.

508 _{Ellias Riggs, 4 yaşında okuma öğrenmiş, 9 yaşında Yunanca, 13 yaşında İbranice öğrenmeye}

başlamıştır. 19 yaşında Amherst College’tan 22 yaşında da Andover Theological Seminary’den mezun olmuştur. ABCFM’nin bünyesinde 1838 yılından 1901 yılına değin Osmanlı Devletinde misyonerlik faaliyetlerinde bulunmuştur. Ellias Riggs hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Mehmet Ali Doğan, American

Board of Commissioners for Foreign Missions (ABCFM) and “Nominal Christians”: Elieas Riggs (1810 - 1901) and American Missionary Activities in the Ottoman Empire, Utah Üniversitesi,

Yayınlanmamış Doktora Tezi, Mayıs 2013, s. 179 – 183.

509 _{James L. Barton, Free Albania: A Momentous Situation Confronting the American Board,}

“edebileşmesinde” önemli bir rol oynamışlardır. British and Foreign Bible Society’nin Moskova temsilcisi Robert Pinkerton’un girişimleri neticesinde Yeni Ahit’in Arnavutçaya tercümesini yapacak olan Vangjel Meksi ile 19 Ekim 1819’da İstanbul’da bir sözleşme imzalanmıştır. 1824 ve 1827 yıllarında Yunan harfleri ile ilk baskıları yapılmıştır510_{. Kırım Harbi’nden sonra Protestan Misyonerlerin faaliyetleri yeniden hız}

kazanmış ve 1878 yılına değin Arnavut dilinin edebî bir dil haline gelmesinde bilinçli veya bilinçsiz bir şekilde etkili olmuşlardır. Bu dönem içerisinde Bible Society’nin İstanbul temsilcileri Yeni Ahit’in yeni bir Arnavutça tercümesi için Konstantin Kristoforidhi (1827-1895) ile görüşmüşlerdir. 1857 yılında Kristoforidhi çalışmalarına başlamış ve bunun neticesinde 1866 ilâ 1872 yılları arasında Arnavutçaya çevrilmiş on kadar kitap basılmıştır. 1866 yılından itibaren A. Boyacıyan matbaasında bir yandan Yunan harfleriyle Tosk lehçesinde, bir yandan da Latin harfleriyle Geg lehçesinde Yeni Ahit, İnciller, Havarilerin İşleri, Mezmurlar, Kutsal Tarih ve Dört Kateşizm kitabı basılmıştır. Kristoforidhi, Geg ve Tosk lehçelerinde uyarlama alfabe kitapları ve okuma kitapları hazırlamış ve bu kitaplar, Religious Tract Society (Dinî Broşürler Cemiyeti) tarafından 1867 yılında basılmıştır. Bible Society ile Kristofordhi arasındaki işbirliğinin ürünü olan bu yayınlar, Arnavutların dinî eserlere ulaşımını kolaylaştırmaktan ziyade anadillerinde okuma yazma öğrenmenin bir aracı olarak Arnavutların ilgisini çekmiştir. Bu ilgi sadece Hıristiyanlarla sınırlı kalmamış, hem İstanbul’daki hem de Arnavutluk coğrafyasındaki Müslüman Arnavutlar yoğun ilgi göstermişlerdir511_{. İncil’in}

Arnavutçaya tercüme edilmesi ve basımı, Arnavutça eserlerin yasaklandığı dönemlerde de devam etmiştir. Arnavutça İnciller hem Hıristiyanlar hem de Müslümanlar tarafından satın alınırken, özellikle Mosis isimli birinci kitap “kapış kapış” satılmıştır512

.

Osmanlı ülkesinde faaliyet gösteren Amerikan Board misyonerleri, takip ettikleri ders programları ve derslerde okuttukları kitaplar ile öğrencileri hürriyet fikirleri ile besleyerek millî şuurlarını uyandırmayı temel politikaları haline getirmişlerdir. Amerikan Board okullarında yürütülen eğitim çalışmaları, Osmanlı azınlıklarına millî tarih ve dillerini öğrenme imkânı vermiştir513

. 19. yüzyılda gelişen milliyetçilik akımının Osmanlı ülkesindeki gelişimine bağlı olarak ortaya çıkan ayrılıkçı hareketlerde ve bunların bağımsızlıkla sonuçlanmasında Amerikan misyoner okulları oldukça etkili

510 _{Clayer, a.g.e., s. 137-139.} 511

Clayer, a.g.e., s. 160-163.

512 _{Bartl, a.g.e., s. 248.}

513_{Gülbadi Alan, “Amerikan Board Okullarında Yürütülen Misyonerlik Faaliyetleri”, Journal of Islamic}

olmuşlardır. Bu yönüyle Amerikan okulları, Balkan coğrafyasında en fazla Bulgarlar üzerinde etkili olmuşlardır. Amerikan okullarının Bulgarlar üzerindeki etkinliğinin boyutunu 1863 yılı ile 1906 yılları arasındaki kırk yıllık süreç içerisinde Robert Koleji’nden 1971 Bulgar öğrencinin mezun olması ortaya koymaktadır514

. Bu yönüyle ABCFM’nin çoğunluğu Müslümanlardan oluşan Arnavutları uzun bir süre ihmal etmesi gayet doğal karşılanabilir.

1873’te kurulan Manastır İstasyonu, kurulduğu yıl itibariyle Amerikan Board’un Osmanlı ülkesindeki en genç ve en batıdaki istasyonu olmuştur. 1892 yılında Manastır’da dördü kadın ikisi erkek olmak üzere altı misyoner bulunuyordu515

. Misyonerler, istasyonun kuruluşunu takip eden ilk yirmi yıl Bulgarlarla yakından ilgilenirken; Arnavutlara yeterince ilgi göstermemişlerdir. 1890’lı yılların başından itibaren misyonerlerin ilgisi Arnavutlar üzerine yoğunlaşmaya başlamış Arnavutların uzun bir süre ihmal edilmesini “Hristiyan âlemi için bir utanç” nedeni olarak değerlendirmişlerdir516

. Manastır vilâyetine bağlı Görice kasabasının mutasarrıfı Hurşid Bey tarafından 26 Mart 1890 tarihinde merkeze gönderilen bir telgrafta Görice’de bir papaz ile yardımcısının Arnavut okullarını gezerek buralarda Arnavutça İncil okuyup vaaz ve nasihatte bulundukları bildirilmiştir. Din adamı kisvesindeki Protestan misyonerler, görünürde dinlerini ve mezheplerini yaymak adına faaliyetlerde bulunsalar da esas olarak bölgede millî hislerin uyandırılması için çalışmışlardır. Bu noktada misyonerler, Arnavutlara yönelik telkinleri esnasında, Arnavut dilinin önemi üzerinde durmuş ve Bulgarların Bulgarcaya verdikleri önemin bir sonucu olarak millî varlıklarını muhafaza ettikleri ve nihayetinde oldukça ilerlediklerini dile getirmişlerdir517

.

Arnavutlar arasında gelişen güçlü milliyetçilik hareketini yakından takip eden misyonerler, eğer Arnavutlar, Hıristiyanlaştırılacaksa bunun Arnavutça yapılmasının zorunlu olduğunu düşünmüşlerdir. Bu çerçevede Yeni Ahit’i tamamen, Eski Ahit’i kısmen Arnavutça olarak basarlarken, bir yandan da birkaç dinî kitapla Arnavutça gramer kitabı basmışlardır518_{. Amerikalı Misyonerler yalnızca Hıristiyanlığı yaymak}

için faaliyet göstermemiş; Manastır havalisinde Rumeli vilâyetlerinde yapılması kararlaştırılan ıslahatın yalnızca boş bir vaatten ibaret olduğunu ve hiçbir zaman

514_{Mithat Aydın, Bulgarlar ve Ermeniler Arasında Amerikan Misyonerleri, 1. Baskı, Yeditepe Yay.,}

İstanbul, Şubat 2008, s. 103.

515 _{Vladimir A. Tsanoff, Reports and Letters of American Missionaries 1858-1918 (Referring to the}

Distribution of Nationalities in the Former Proviences of European Turkey), Sofia, 1999, s. 47.

516 _{Tsanoff, a.g.e., s. 63.}

517 _{BOA, Y.PRK.UM., 17/21, 15 L 1307 (4 Haziran 1890). Kuzucu, “Layihalar…”, s. 324.} 518 _{“The Albanians”, The Missionary Herald, Vol. LXXXIII – July 1887, No. VII, s. 270.}

uygulanmayacağını ifade ederek, özellikle bölgede yaşayan Hıristiyan halkı Osmanlı Devletine karşı kışkırtmaya çalışmışlardır519

.

1907 yılında Manastır vilâyetinde ikisi Manastır’da diğeri de Görice’de olmak üzere üç Amerikan mektebi faaliyet göstermiştir. Manastır’ın Sultaniye Mahallesinin Fil Sokağında bulunan Amerikan mektebi, 1878 tarihinde ruhsatlı olarak açılarak eğitim faaliyetine başlamıştır. İptidai ve rüşdi derecesinde faaliyet gösteren Amerikan mektebinin talebeleri Rumlar, Bulgarlar ve Kıptilerden oluşmuştur. Yine Manastır’ın Sılataş Mahallesinde Amerikalı misyonerler tarafından kiraladıkları bir hane kira kontratına aykırı bir şekilde Fil Sokağındaki mektebin bir şubesi niteliğinde ruhsatsız olarak leyli bir mektebe dönüştürülerek iptidai kısmına öğrenci yetiştirmek üzere faaliyet göstermiştir. Üçüncü Amerikan Mektebi ise Görice’de bulunan Görice Amerikan İnas Mektebi’dir520

. Bunlar arasında Arnavutlara yönelik faaliyet gösteren okul, Görice’de bulunan okul olmuştur.

Görice’de Amerikan kız okulunun açılmasını sağlayan kişi Arnavut Gjerasim Qiriazi olmuştur. Protestan misyonerlerin bölgedeki faaliyetleri neticesinde, Ortodoks makamların aforoz tehditlerine rağmen, Protestanlığı ilk kabul edenler arasında 1877 yılında on dokuz yaşındaki Gjerasim Qiriazi de yer almıştır. Manastır yakınlarındaki Tırnova köyü sakinlerinden olan ailesi, bir müddet sonra Manastır’a yerleşmişlerdir. Manastır’da oturdukları evde Protestan misyonerlerle komşu olmaları nedeniyle Protestanlarla ilk temasları başlayan Qiriazi, on üç yaşına değin Yunan okuluna devam etmiş ve bir kunduracının yanında çıraklık yapmıştır. Protestan misyonerler bu çok dilli gencin yeteneklerinden istifade etmek için ona bazı dersler verdikten sonra, 1882 yılında mezun olacağı521_{, Samakov Theological Seminary’de eğitim almasını}

sağlamışlardır522_{. Mezuniyeti sonrası bir müddet ABCFM’nin Üsküp misyonunda görev}

yapmış daha sonra Arnavutçanın yaygınlaşmasını sağlamak amacıyla Arnavutlar arasında çalışabilmek için523

British Foreign Bible Society bünyesinde Manastır’da çalışmaya başlamıştır524_{. 1883 yılında Orta ve Güney Arnavutluk’ta misyonerlik}

519_{BOA, Y.PRK.EŞA., 24/58, 27 Z 1313 (9 Haziran 1896).}

520 _{BOA, Y.PRK.MF., 5/20, 2 R 1325 (15 Mayıs 1907). BOA, Y.PRK.MF., 4/80, 12 Ca 1321 (6}

Ağustos 1903).

521 _{Clayer, a.g.e., s. 241.}

522 _{“The Albanians”, The Missionary Herald, Vol. LXXXIII – July 1887, No. VII, s. 270. Ayrıca bkz.}

“Among Brigands”, The Missionary Herald, Vol. XCVIII – March 1902, No. III, s. 132-136.

523 _{Clayer, a.g.e., s. 241.}

524 _{“The Albanians”, The Missionary Herald, Vol. LXXXIII – July 1887, No. VII, s. 270. Ayrıca bkz.}

faaliyetleri yürütmeye başlayan Qiriazi, 1885 yılından itibaren Manastır’da Arnavutça ayinlere başlamış ve bunu 1890’dan sonra yerleştiği Görice’de de devam ettirmiştir. Görice’deki ayinlerin yapıldığı yer Görice Arnavut Zükur Mektebi olmuş ve bu durum Ortodoks kilisesi tarafından tepkiyle karşılanmışsa da Arnavutça ayin ve ibadet Ortodoks kiliselerine girmeye başlamıştır. Qiriazi, 1890’lı yılların başından itibaren dinî ve dinî olmayan birçok metin kaleme almış ve 1892 yılında Lettra e Vllazerise (Kardeşlik Mektubu) adında süreli bir yayın çıkarmıştır525

.

Gjerasim Qiriazi, 1887 yılında açılan Arnavut Zükur Mektebi’nin karşılaştığı güçlükler ve malî sıkıntılar yüzünden gerilediği ve okulun ilk müdürü Pandeli Sotiri’nin mali sıkıntılar dolayısıyla İstanbul’a döndüğü bir dönemde yeni bir okul açma girişiminde bulunmaya başlamıştır. Gjerasim Qiriazi, kız kardeşi Sevasti’nin İstanbul’daki Protestan Mektebinden mezun olmasıyla Naim Fraşeri’nin de yardımlarıyla Görice’de bir Protestan mektebi açmak için izin alabilmiştir526

. 1891 yılında Manastırlı Gjerasim Qiriazi tarafından Görice’de açılan mektep, 27 Haziran 1892 tarihinde ruhsata bağlanmıştır527_{. Açılan okul, her ne kadar bir Arnavut okulu}

olarak bilinse de Woman’s Board of the Interior tarafından desteklenmiş ve genel olarak Amerikan Board tarafından yönetilmiştir. Arnavutça eğitim yapan okul, ilk andan itibaren hem hükümetin hem de Rumların tepkisiyle karşılaşmıştır528

. Protestan Mektebi olarak açılan okul, kuruluş şartnamesinde geçen “Arnavut kızları karışık alınır” tabiri ve Arnavutça eğitim yapması nedeniyle Arnavut Mektebi olarak isimlendirilmiş529

ve Protestanlığın yaygınlaştırılması misyonunu yerine getirme gayesiyle hareket etmiştir530

. 2 Ocak 1894’te Gjerasim Qiriazi’nin ölmesi531 üzerine okulun tüm sorumluluğunu kız kardeşleri Sevasti Qiriazi (1871-1949) ve Parashqevi Qiriazi (1880- 1970) üstlenmiştir532. Başöğretmenliğini Sevasti Qiriazi’nin yaptığı okul, Manastır

525 _{Clayer, a.g.e., s. 241-242.} 526 _{Clayer, a.g.e., s. 123.} 527

BOA, MF.MKT., 323/34, 23 M 1314 (4 Temmuz 1896). Ruhsat konusunda ayrıca bkz. BOA,

MF.MKT., 130/53, 20 M 1309 (26 Ağustos 1891). BOA, MF.MKT., 130/27, 12 M 1309 (2 Eylül

1891).

528 _{James L. Barton, “Survey of the Fielsd 1912-1913”, The Missionary Herald, CIX, November 1913,}

Nu: 11, s. 529.

529 _{BOA, MF.MKT., 323/34, 23 M 1314 (4 Temmuz 1896).} 530 _{BOA, MF.MKT., 455/68, 9 Ra 1317 (18 Temmuz 1899).}

531 _{“Editorial Paragraphs”, The Missionary Herald, Vol. XC – March 1887, No. III, s. 98.}

532 _{Sevasti, 1910 yılında Kristo A. Dako ile evlendikten sonra okulun yöneticiliğini kız kardeşi}

Parashkevia yapmaya başlamıştır. Gerasim Kyrias’ın oğlu Stephen Kyrias, Kristo A. Dako ve Parashkevia, Ohio’daki Oberlin College’da eğitim almışlardır. Phineas B. Kennedy, “The Situation in Albania”, The Missionary Herald, Vol.: CVIII – October 1912, Nu.: 10, s. 451.

istasyonu tarafından desteklenmiş ve uzun süre Arnavutluk coğrafyasında Arnavutça eğitim yapan tek kız okulu olmuştur533

.

1898/1899 yılının kış aylarında okulda Müslüman kızlarının eğitim görmesi yasaklanırken, 1904 yılında ise Arnavutça eğitim yapılması yasaklanmış ve Arnavutça ders kitaplarının yerini Yunanca ve İngilizce ders kitapları almıştır. Okul, özellikle Ortodoks kilisesi yöneticileri tarafından pek hoş karşılanmamış, okula devam eden genç kızları ve ailelerini okula karşı soğutmak için okula devam eden öğrencilerin ailelerinin cenaze törenlerini yapmamak gibi baskılar uygulanmıştır. Misyonerler, dinî propagandalarının daha geniş kitlelere ulaşmasını sağlamak için 1900/1901 yıllarında okula yatılı bir bölüm eklemişlerdir. Okula kaydedilen ilk beş yatılı öğrenciden ikisi Negovan’dan ikisi de Berat’tan gelmiştir. 1906 yılında okulda kayıtlı bulunan kırk beş öğrenciden on ikisi yatılıydı534

.

Aralarında Kıraat, Hesap, Coğrafya, Tarih-i Tabii, Tarih-i Umûmî, Ulum-ı Mütenevi, İngiliz Lisanı, Yazı Talimi, Elifba gibi ders kitaplarının bulunduğu on iki kitabının okutulmasına ruhsat verilirken, İngilizce kitabının dışındaki tüm kitaplar Arnavutça olarak kaleme alınmış ve bunların basımı genel olarak 1886 yılında Bükreş’te yapılmıştır. Kitaplarla ilgili olarak dikkat çeken bir başka husus kitaplardan birçoğunun Naim Fraşeri ve Sami Fraşeri tarafından kaleme alınmış olmasıdır. İptidai düzeyde beş yıllık eğitim süresine sahip olan okulda Sevasti Qiriazi ve Fanka Efthimi ilk öğretmenlik yapan kişiler olmuştur535_{. Vaiz Athanas Sina da okulda öğretmenlik}

yapmıştır536_{. Okulda görev yapan öğretmenlerin maaşları Manastır’daki Protestan}

cemaati tarafından karşılanmıştır537_{. Okulda görev yapan öğretmenler, dersliklerin}

dışına taşan faaliyetler yürütmüşlerdir. Okuldan kadın bir öğretmen, haftada iki kez ileri gelen ailelerin de içinde bulunduğu Arnavutların evlerine giderek genç kız ve kadınlara Arnavutça okuma yazma öğretmişlerdir538

.

1902 yılında Görice’deki erkek okulunun kapanması üzerine Görice kız okulu, Arnavutça eğitim yapan tek okul haline gelirken, Türkler ve Ortodoks Rumlar tarafından “Arnavutçuluğun Yuvası” olarak nitelendirilmeye başlanmıştır539

. Okul, Arnavutça ayin, ibadet ve eğitim yapılmasını engellemeye çalışan Rum Ortodoks

533 _{“European Turkey Mission”, The Missionary Herald, Vol. XCII – September 1986, No. IX, s. 368.} 534 _{Clayer, a.g.e., s. 404-405.} 535 _{BOA, MF.MKT., 694/52, 8 M 1321 (6 Nisan 1903).} 536 Clayer, a.g.e., s. 405. 537 _{BOA, MF.MKT., 455/68, 9 Ra 1317 (18 Temmuz 1899).} 538 _{Clayer, a.g.e., s. 405.} 539 _{http://reformation.edu/albania/pages/phineas-kennedy.htm (E.T.: 05.12.2013)}

Kilisesini hiç de memnun etmemiş, Ortodoks Kilisesi, Arnavutça eğitim yapan bu ve benzeri okullar ile gelişen Arnavut milliyetçiliğinin etkisiyle Arnavutlar üzerindeki etkinliğini kaybedeceğini düşünmeye başlamıştır540

.

1902 yılında biri erkek diğeri kadın iki öğretmen tarafından eğitim faaliyetleri yürütülen mektepte, elli yerli Hıristiyan kız öğrenci, Sofya’dan getirilen Arnavutça ders kitaplarıyla Arnavutça eğitim alırken; İngilizce ve Almanca gibi yabancı dil dersleri de almışlardır. “Protestan Mektebi” olarak da isimlendirilen okula bir dönem Müslüman ailelerin kızları da devam etmişse de mahallî hükümetin faaliyetleriyle bu engellenmiştir. Okulun en büyük malî destekçileri Hıristiyanlar olmakla beraber, bazı Müslümanlar da gizli olarak yardımda bulunmuşlardır541.

Hem okul hem de okulda görev yapan öğretmenler, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun Manastır konsolosluğunun himayesinde faaliyetlerini sürdürmüşlerdir. Konsolos, Amerikan çıkarlarının da temsilcisi olarak misyonerlerin çalışmaları esnasında karşılaştıkları zorlukları aşmalarında da yardımcı olmuştur. Athanas Sina, muzır kitaplar dağıtmakla suçlanıp tutuklandığında August Kral, Hüseyin Hilmi Paşa nezdinde girişimlerde bulunmaktan geri durmamıştır. Hatta 1903 yılı Ekim’inde okulda Arnavutça eğitimin yasaklanmasına da August Kral, müdahale etmiştir542

.

Okul, 27 Haziran 1892 tarihli ilk ruhsatıyla Arnavutça tedrisat yapabilme hakkına sahipken; ilerleyen tarihlerde padişah iradesiyle Arnavutça tedrisatın yasaklanması nedeniyle, 29 Aralık 1904 tarihinde ruhsatı yenilenirken kati bir şekilde Arnavutça eğitim yapması yasaklanmıştır. Hatta 1906 yılında Misyonerler tarafından okulda düzenlenen bir ödül töreni münasebetiyle hazırlanan davetiyenin Latin alfabesiyle Arnavutça olarak hazırlanması ve tören esnasında Arnavutça konuşmalar yapılması, okulda Arnavutça eğitim yapıldığının anlaşılmasını sağlamış ve okul hakkında bir tahkikat yapılmıştır543

.

1907 yılında Amerikan Board’a iki Amerikalı kadın tarafından Arnavutluk’ta misyonerlik faaliyetleri yapılması için 25 bin dolar bağış yapılmıştır544. Yapılan bağışla birlikte gelen talep üzerine misyonerlik faaliyetleri için Phineas B. Kennedy ve eşi

540 _{J. W. Baird, “The First Protestant Albanian Preacher”, The Missionary Herald, Vol. XC – May 1894,}

No. V, s. 199-200.

541 _{BOA, DH.MKT., 546/24, 15 R 1320 (22 Temmuz 1902).} 542

Clayer, a.g.e., s. 407.

543 _{BOA, MF.MKT., 946/74, 18 C 1324 (9 Ağustos 1906). BOA, MF.MKT., 966/62, 19 L 1324 (6}

Aralık 1906).

Violet Bond Kennedy görevlendirilmiş545

; böylece American Board’un bölgeye yönelik doğrudan çalışmaları başlamıştır546

.

Phineas B. Kennedy ve eşi Violet Bond, 24 Ekim 1907’de New York’tan yola

Belgede XIX. yüzyılın ikinci yarısında Arnavut Milliyetçiliğinin gelişiminde mektepler / Mekteps in the development of Albanian Nationalism in the second half of the 19th century (sayfa 128-139)