ALMAN SUBAYLARIN FAALĠYETLERĠ
I. ALMAN SUBAYLARIN RAPORLARI VE ÇALIġMALARI
II. Abdülhamid döneminde Almanya’dan istenilen subaylar öncelikli olarak ıslahat çalışmalarını yürütmeleri amacıyla göreve getirilmişlerdi. Ancak Osmanlı Devleti’nde görev alan subayların tamamı doğrudan ıslahat çalışmalarında yer almadıkları görülmektedir. Doğrudan ıslahat çalışmalarında yer almayan subaylar genel olarak askeri okullarda eğitmen olarak kullanılmışlar veya Rüdgisch gibi Devletin uzak bölgelerindeki birliklerin başına eğitmen olarak gönderilmişlerdir.238 Bu bölümde doğrudan ıslahat çalışmalarında yer alan subayların daha önceki bölümde genel hatlarıyla vermiş olduğumuz ıslahat çalışmalarının ayrıntılı bilgileri yer alacaktır.
Kaehler ve heyeti göreve geldikten sonra öncelikli olarak ordunun durumunu ayrıntılı olarak inceleme ve ıslahat için önerilerde bulunma işine girişmişlerdir. Heyette yer alan subayların her biri kendi sınıfları çerçevesinde incelemeler yapmışlar ve önerilerde bulunmuşlardır. Yaptıkları çalışmalar Islahat Komisyonunda değerlendirilecek ve buradan çıkacak karara göre uygulanacaktı. Komisyonda Alman subaylardan başka Osmanlı Ordusunun tecrübeli subayları da bulunmaktaydı.239 Kaehler kısa süren görevi süresinde 400 sayfayı bulan bir ıslahat çalışması sunduğunu ancak bu raporun dikkate alınmadığı ve uygulanmadığı daha önce belirtmiştik.240 Kaehler önerilerinin uygulanmamasına çok kızmakla beraber Goltz Paşa ileride bu raporun çok
238 Ortaylı, a.g.e., s.122.
239 Turan, a.g.e., s.144.
240 Özgüldür, a.g.m., s.302.
fazla ayrıntısı olduğunu ve bu nedenle Osmanlı Devleti’nde uygulanmasının zaten imkânsız olduğu görüşünü belirtmiştir.241
Kaehler biraz önce belirtmiş olduğumuz çalışmanın kabul edilmemesi üzerine daha çok maaşı nedeniyle görevine devam etmiştir. Zaten Kaehler erken vefatı nedeniyle Osmanlı Devleti’nde kısa bir süre görev yapmıştır.
Kaehler heyetinde yer alan Kamphövener, daha önce hazırlamış olduğu cedid piyade talimnamesi hakkında bazı değişiklikler yapılmasını istemiştir. Bu piyade talimnamesi ilk olarak 10 Eylül 1893 tarihinde kabul edilmiş ve ordulara gönderilmesi kararlaştırılmıştı.242 Ancak Cedid piyade talimnamesinin yüz elli altıncı maddesi ile düzenlenmiş olan bölüğün üç takımdan oluşacağı ve bu takımları birleştirecek mangalarda hazır bulunacak olan ve seferde eklenecek birlikleri kumanda edecek onbaşı ve çavuşların miktarının açıkça belirtilmemiş olması nedeniyle yeni bir düzenleme yapılması gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bunun üzerine bu durumun bir karışıklığa yol açmaması için bir düzenleme yapılmasının gerekli olduğu belirtilmiş ve bunun sonucunda Kamphövener Paşa’nın da görevli olduğu komisyonda bu madde yeniden düzenlenerek serasker tarafından padişaha sunulmuştur.243
Yeni düzenlemeye göre mangalar 4:6 diziden oluşacaktı. Hazır kuvvetler: her manga en az dört diziden ve bir takım üç mangadan, bir bölük üç takımdan ve bir tabur dört bölükten ibaret olacağı için bir taburda 288 silahlı neferden oluşacağı belirtiliyordu. Ayrıca bir tabura on altısı çavuş, otuz ikisi ise onbaşı olmak üzere 105 kişilik kadro verilmişti. Yine hazır kuvvetlerde her taburda 12 çavuş ve 36 onbaşı ile birlikte bir manganın toplam 393 neferden oluşacağı belirlenmişti. Hazır kuvvetler bu şekilde belirtildikten sonra savaş durumunda orduya katılacak yedek kuvvetlerin miktarları da ayrıntılı olarak belirlenmiştir. Buna göre ise; 48 mangadan oluşacak bir tabur, 576 silahlı neferden oluşacaktı. Bir tabura verilen 105 neferlik kadronun
241 Ortaylı, a.g.e., s.109.
242 BOA, Y.MTV., 82/114, s.1.
243 BOA, Y.MTV., 178/2, s.1.
içinde on altı çavuş ve otuz iki onbaşı bulunacaktı. Ayrıca her taburda yirmi dört çavuş ve kırk sekiz onbaşı bulunacaktı.244 Hazırlanmış olan düzen aşağıdaki tabloda ayrıntılı olarak görülebilir:
Tablo 1- Piyade Taburunda Bulunan Asker Sayısı
244 BOA, Y.MTV., 178/2, s.3.
Beher manga asgari olarak dört diziden ve bir takım üç mangadan ve bir bölük üç takımdan ve bir tabur dört bölükten ibaret olacağına göre 36 mangadan mürekkeb olan bir taburun silah-endaz neferatı
288
Piyade dairesinin fi 17 Temmuz sene 307 tarihli muhtırasıyla verilen kadro cudulündeki 105 neferden on altı çavuş ile otuz iki onbaşıdan ibaret 48 nefer ba-tenzil mütebaki tabur erkanı
57
Ber vecih-i bala tertibe nazaran taburda bulunması lazım gelen çavuş 12
Ber vecih-i bala tertibe nazaran taburda bulunması lazım gelen onbaşı 36
Toplam 393
Tablo 2- Bir Piyade Taburunun Yedek Kuvvetleri
Islahat çalışması içinde yer alan en önemli subaylardan birisi Goltz Paşa’dır. Ama daha önce de belirtmiş olduğumuz üzere özellikle Goltz’a her konuda özel bir parantez açmak gereklidir. Goltz Paşa çalışmamız içinde incelemiş olduğumuz konuların hemen hemen hepsinde en etkin rolü oynamıştır. Daha önce Goltz Paşa hakkında bilgi verirken belirtmiş olduğumuz üzere, Alman Genelkurmayı O’nu bir nevi sürgüne göndermişti.
Önemli görevlerde yer alamayan Goltz Osmanlı Devleti’nde göreve gelince Beher manga azami olarak altı diziden ve bir takım iki nısıftan ve bir
nısıf iki mangadan ve bir bölük üç takımdan ve bir tabur dört bölükten ibaret olacağına göre 48 mangadan mürekkeb olan bir taburun silah-endaz neferatı
576
Piyade dairesinin fi 17 Temmuz sene 307 tarihli muhtırasıyla verilen kadro cudulündeki 105 neferden on altı çavuş ile otuz iki onbaşıdan ibaret 48 nefer bad-et-tenzil mütebaki tabur erkanı
57
Ber vecih-i bala tertibe nazaran taburda bulunması lazım gelen çavuş 24
Ber vecih-i bala tertibe nazaran taburda bulunması lazım gelen onbaşı 48
Toplam 705
yapmak istedikleri için uygun bir ortam bulmuştu. Bu uygun ortam içinde ise gerçekten çalışmak ve ordunun durumunu düzeltmek istemesinden dolayı birçok çalışma yapmış ayrıca önerilerinin kabul edilmemesi durumunda ise diğer subaylar gibi çalışmaları bırakıp bir kenara çekilmek yerine önerilerinin kabulü için elinden geleni yapmıştır. Goltz çalışmalarının uygulanması konusunda en çok kontrat yenilenme dönemlerinde baskı yapmıştır. Örnek vermek gerekir ise: Goltz Paşa’nın ikinci kontratı 1889 yılına gelindiğinde dolmuştu. Kontratının yenilenmesi konusu açıldığında ise Goltz Paşa bazı nedenler ileri sürerek görevinden ayrılmak istediğini belirtmiştir. Bu sebeplerden birisi hazırladığı ordu ıslahatı ile ilgili raporların uygulanmamasıydı.245 Goltz bu sebebi bahane ederek kontratının uzatılması durumunda istediklerini uygulamak istiyordu ve başarılı da oluyordu.
Goltz Paşa göreve gelince Kaehler’in üstlendiği heyet başkanlığı görevini üzerine almıştı. Goltz’un görevi boyunca yapacağı temel çalışmalardan birisi de bu heyet başkanlığı görevi olacaktır. Alman subayların yapacakları görevleri bizzat belirlemesi de O’nun heyet başkanlığını yürüttüğünü kanıtlar niteliktedir. Nitekim 31 eylül 309 tarihli Erkan-ı Harbiye Reisi Sanisi ünvanıyla sunduğu raporda kendisinin ve diğer subayların ifşa edeceği görevleri tek tek açıklamaktadır. Bu programın hazırlanma amacı, Osmanlı Devleti’nde görevde bulanan Alman subaylardan istifade etmek için onların görevlerinin belirlenmesi ve bir an önce bu görevlere tayin edilmesi olarak gösterilmektedir. Goltz Paşa verdiği raporun ilk bölümünün ilk üç maddesinde Alman subayların görevlerini belirtmiştir. Raporun ilk üç maddesine göre Hobe, Kamphönever, Gromkof Paşaların yürüteceği çalışmaları şu şekilde özetlemiştir: Hobe, Kamphövener ve Gromkof Paşalar bağlı oldukları birliklerin talimi dışında eğitimlerini üstleneceklerdi. Hobe Paşa Süvari birliklerinden sorumuydu. Bu nedenle Mekteb-i Harbiye’de görevini sürdürecek ve süvari sınıflarının ders ve talimlerine iştirak edecekti.
Kamphövener Paşa piyade muallimi olması dolayısıyla Mekteb-i Harbiye’de piyade sınıflarının eğitimlerinden sorumlu tutulmuştur. Gromkof Paşa ise
245 Wallach, a.g.e., s.60.
diğerlerinden farklı olarak Topçu muallimi olması nedeniyle Mekteb-i Harbiye yerine Mühendishane-i Berri Hümayun’da ders verecek ve tatbikatların başında bulunacaktı. Ayrıca Almanya’da eğitim görmüş olan Türk subaylarından ikişer tanesi adı geçen bu subayların yanlarına stajyer olarak verilecek, böylece Alman subaylar Türk subaylarının bir yıl içinde bütün askeri müfredatı uygulayabilecek düzeyde ve kendi başlarına Askeri eğitim verebilecek düzeye gelmesini sağlayacaktı. Dördüncü maddede ordunun teftişi hakkında bilgi verilmektedir. Buna göre taşradaki birliklerin durumlarının da her yıl oluşturulacak olan bir komisyon tarafından teftiş edilmesi düşünülmüştür. Goltz Paşa bu komisyonda yukarıda adı geçen Alman subaylar ile birlikte Almanya’da eğitim görmüş olan subayların bulunmasını istemektedir. Beşinci maddede Erkan-ı Harbiye’nin yapması gereken çalışmalar hakkında bilgi verilmiştir. Erkan-ı Harbiye görevlilerinin asli görevinin sefer durumunda ordunun hareketinin sevk ve idaresini sağlamak olduğu belirtilmektedir. Bunun için buradaki görevlilerin Alman subayların idare ve gözetimi altında tatbikatlar yapmalarını gerekli görmektedir. 246
Raporun ikinci bölümünde yine Alman subayların görevleri hakkında bilgi verilmiştir. İlk üç madde raporun ilk bölümündeki maddeler ile aynı olup Alman subayların görevlerini belirtmektedir. Farklı olarak dördüncü maddede Goltz Paşa kendisinin yerine getireceği görevi belirtmiştir. Bu maddede Goltz Paşa, Erkan-ı Harbiye’de sefer vaktinde askerin sevk ve idaresini subaylara talim ettireceğini belirtmektedir. Ayrıca yapmak istediği diğer bir çalışmanın Erkan- Harbiye’de ve kolordu Erkan-ı Harbiye’lerinde bulunan subayları Erkan-ı Harbiye seyahatleri icrasıyla iştigal ettirmek ve bir süredir icrası ile meşgul olduğunu belirttiği, bazı subaylar ile tatbikatlar düzenlemek olduğunu belirtmektedir. Ayrıca 5:6 subaydan oluşan bir grup ile harita üzerinde ordunun sevk ve idaresini talim ettirmek amacında olduğunu ve bu tür talimlerin günümüz Avrupa ordularında sonbahar manevralarının içinde talim edilmekte olduğunu bu nedenle de bu talimin yapılmasının öneminin
246 BOA, Y.PRK.MYD, 13/81, s.1-3.
anlaşılacağını söylemektedir. Goltz Paşa bunun dışında askeri okullarda görev alan muallimlere Erkan-ı Harbiye görevleri ve askeri birliklerin çekilme ve doğru şekilde savaş alanına yerleştirilmeleri hakkında eğitim verebileceğini, bundan ayrı olarak yine ordunun kullanımı için Osmanlı Devleti’nin haritalarının hazırlanması konusuna yardımcı olabileceğini de eklemektedir.247 Görüldüğü üzere Goltz Paşa bu ayrıntılı raporu ile kendisinin ve diğer Alman subayların görevlerini belirleyerek düzenli bir çalışma ortamı sağlamak istemiştir. Subayların yapacakları görevlerin bu şekilde belirlenmesi ile daha sağlıklı ve sistematik bir çalışma düzeni sağlanabilecek ayrıca bu çalışmaların ilerlemesi hakkında kontrol sağlanabilecekti.
Goltz Paşa hali hazırda yapılabilecek birçok çalışmayı kendi üzerine almıştır. Görevde bulunan diğer subaylar için uzmanlık alanları dâhilinde sınırlı görevler verirken kendisi harita hazırlamak örneğinde olduğu gibi diğer görevleri üzerine alarak kendisini yoğun bir yük altına sokmuştur. Bu şekilde hareket etmesinin sebebi belki de diğer subayların, yaptıkları çalışmalara gereken önemin verilmediği düşüncesi ile hareket ederek, ordunun ıslahı için çalışmak yerine maaş ve rütbelerini nasıl daha üst seviyelere çekebileceklerini düşünmeleri olabilir.
Yukarıda verdiğimiz çalışmanın yanı sıra daha önce de belirtmiş olduğumuz üzere Goltz Paşa’nın asıl görevi askeri eğitimdeki ıslahat çalışmalarını yürütmekti. Almanya’dan subay talebinde bulunulması ile gelen ilk heyette askeri eğitimin ıslahatında görevlendirilebilecek bilgiye sahip bir subayın bulunmadığı anlaşılınca Almanya’dan yeni bir subay talebinde bulunulmuş ve Goltz bunun üzerine Osmanlı Devleti’ne gönderilmişti.248 Bu nedenle Goltz’tan öncelikli olarak askeri eğitimin ıslahatı ile ilgili çalışmalar yapması bekleniyordu. Bu nedenle ilk yaptığı çalışmalardan birisi askeri eğitim programlarını incelemek olmuştur. Goltz Paşa geldiğinde askeri okullarda Fransız askeri kitaplar ile eğitim yaptırılıyor, pratik eğitim ise bulunmuyordu. Örneğin arazi eğitimi, atış yapma yasaktı. Ayrıca astronomi,
247BOA, Y.PRK.MYD, 13/81, s.4.
248 Wallach, a.g.e., s.42.
matematik, mimarlık ve topografya dersleri okutulmaktaydı.249 Askeri okul bu haliyle subaydan daha çok mühendis yetiştiren bir eğitim kurumuna benzemektedir. Kıta subaylarının hiçbir işine yaramayacak olan mimarlık dersinin zorunlu olarak verilmesi gereksizdi. Ama bütün bunlar bir yana Goltz’un en çok eleştirdiği nokta tatbikat yapılmamasıydı.
Goltz Paşa askeri okullarda ıslahat için göreve getirilmişti ancak askeri okullarda bir ıslahat fikrine sıcak bakılmıyordu. Özellikle Osman Paşa bu konuda Goltz ile anlaşamıyordu. Ama buna rağmen biraz sonra bahsedeceğimiz askeri okullardaki ders programındaki değişikliği kabul ettirmeyi başarmıştır. Ayrıca derslerin uygulamalı olmasını da kabul ettirmeyi başarmıştır ki zaten bu durum ders programında da yer almıştır.250 Goltz Paşa göreve başlamadan önce Fransız sistemi benimsenmişti. Askeri okullarda uygulanan sistem Fransız askeri okullarının sistemiydi. Ancak Goltz Paşa geldikten sonra bu durum değişmiş ve Berlin Harb okulunun sistemi benimsenmiştir.251
Goltz Paşa’nın hazırlamış olduğu ders programının temel çıkış noktası biraz önce bahsetmiş olduğumuz subayların işine yaramayacak derslerin müfredatta bulunması idi. Goltz Paşa’nın yeni programda yaptığı en büyük değişiklik Erkan-ı Harbiye’yi Fenni Kısım ve Askeri Kısım diye ikiye ayırmasıdır. Böylece Askeri Kısımda subayların yalnızca ihtiyacı olan dersleri almaları sağlanıyor ve diğer işlerine yaramayacak dersleri alma yükümlülüğünden kurtuluyorlardı. Ayrıca subayların gerek duymayacağı dersler programdan çıkarılmamış ve bu dersler Fenni Kısım’a eklenerek ihtiyaç duyulan mühendislerin buradan yetiştirilmesi amaçlanmıştır. Tabi bu durumda Fenni Kısım’daki öğrencilerde sadece amaçlarına yönelik dersleri görmekte ve Askeri Kısım’a kaydırılan derslerin yükümlülüğünden
249 Turan, a.g.e., s. 148-149.
250 Etikcan, a.g.t., s.16.
251 Avcı, a.g.e., s.32.
kurtulmaktaydılar. Böylece alana yönelik bir eğitim sistemi getirilmesi amaçlanmıştır.252
Programa esasında üç bölüme ayrılmıştır. Buna göre ilk bölüm iki grubun da alacağı ortak derslerden oluşmaktadır. Programda sırayla erkan-ı Harbiye İkinci sınıflarının, üçüncü sınıfların ve son olarak birinci sınıfların dersleri verilmiştir. Ancak burada öncelikli olarak birinci sınıfların ders programını aktarmak ders programının kolay anlaşılması için faydalı olacaktır.
Hazırlanan bu ders programından anlaşıldığı üzere birinci sınıftan itibaren öğrencilerin iki bölüme ayrılarak eğitim aldıkları anlaşılmaktadır.
Programda ilk öncelikli olarak iki bölümünde alacağı ortak dersler ve saatleri belirlenmiş daha sonra ise iki bölümünde kendi dersleri ayrı ayrı belirlenmiştir. Bu dersler ve saatleri belirlendikten sonra ise iki bölümün de kendi alanlarıyla ilgili olarak yürüteceği arazi eğitimleri açıklanmıştır. Ancak görülmektedir ki ikinci ve üçüncü senelerde ki arazi eğitimi iki bölümün kendi alanları ile ilgili olarak belirlenerek ayrılmasına rağmen birinci sınıfların arazi eğitimi ortaktır. Birinci sınıfların ortak dersleri şunlardır; Topografya Nazariyatı, İstihkamat-ı Hafife Nazariyatı, Piyade Fen-i Eslihası ve Nişan Talimi Nazariyatı, Talim Nazariyatı, Fransızca, Alman veya Rus Lisanlarında Birisi olmak üzere 12 saatlik 6 dersten oluşmaktadır. Bu derslerden sonraki dersler Kısım-ı Askeri ve Kısım-ı Fenni olarak ayrı ayrı verilmiştir. Kısım-ı Askeride; Tarih-i Fen-i Harp, Kitabet ve Edebiyat-ı Askeriye, Hendese-i Resmiye ve Tatbikatının En …. dersleri bulunmaktadır. Bu üç dersin toplamda altı saatte işleneceği belirlenmişti. Kısım-ı Fenni ise toplamda dört ders bulundurmaktadır. Bu dersler ise Cebr-i A’la, Hendese-i Resmiye, Makine ve Hendese-i Hile’dir. Bu derslerin süresi için de altı saat yeterli görüşmüştür. Arazi eğitimi için ise; “Süvari ve Piyade şakirdanı dahi beraber
252 BOA, Y.MTV., 15/19, s.1-4.
olduğu halde topografya ve istihkamat-ı hafife ameliyatı icra edeceklerdir.”
notu düşülmüştür.253
Erkan-ı Harbiye ikinci sınıflarının alacağı bu dersler ise şu şekilde belirtilmiştir: Topçu Fen-i Esliha ve Nişan Talimi Nazariyatı, İstihkamat-ı Cesime Nazariyatı, Talim Nazariyatı, Fransızca, Alman ve Rus Lisanlarından birisi olmak üzere toplam 9 saatlik bir müfredattır. Ortak Müfredattan sonra öğrenciler bulundukları bölümün müfredatını almaktadır. Kısım-ı Askeri’de bulunan dersler şöyledir: Birkaç Meşhur Seferlerin Mütaalasıyla Muahezatı, Düvel-i Ecnebiyenin Ordu Teşkilatı, Tarih-i Fen-i Harbin Ma-ba’dı, Tabya Tatbikatı olmak üzere toplam 9 saattik bir müfredattır. Kısım-ı Fenni dersleri ise: Tehemmi ve Tefezzül, Ebniye ve İnşaat-ı Askeriye ve Şekil ve Mukataaların …., Şose Şimendüfer ve köprücülük, Fen-i Tabakatü’l arz ve Kimya-yı Sanayi ve Makine-i Tatbik olmak üzere 9 saatlik müfredattan oluşmaktadır.
Müfredatta ayrıca alınacak olan bu derslerin yanında bir gün pratik eğitime, tatbikatlara ayrılmıştı. Buna göre Kısım-ı Askeri bir tabur piyade, bir tabur topçu ve bir tabur süvari birliğinden oluşacak olan müfreze ile tabya tatbikatı icra edecekti. Kısım-ı Fenni öğrencilerinin yapacakları talimler ise;
turuk, şose, şimendüfer, köprü ve telgraf askeri ameliyatı ve ebniye ve inşaatı muayene’den oluşmaktadır. Verilen program incelendiğinde kısım-ı askeri öğrencilerinin beşi ortak ders olmak üzere toplamda 9 ders aldıkları ve bu derslerin toplamda 18 saat sürdüğü görülmektedir. Kısım-ı Fenni ise yine 5 saatlik ortak ders dışında toplam beş ders daha verilmiş ve toplamda 10 ders almışlardır. Ancak Kısım-ı Fenni öğrencileri fazla ders alsalar da ders saatleri Kısım-ı Askeri ile aynı olup 18 saattir. 254
İkinci sınıfların programı verildikten sonra, Erkan-ı Harbiye üçüncü sınıfların ders programı verilmiştir. İkinci sınıflarda olduğu gibi bu üçüncü sınıfların müfredatı da Kısım-ı Askeri ve Kısım-ı Fenni olmak üzere ikiye
253 BOA, Y.MTV., 15/19, s.4.
254BOA, Y.MTV., 15/19, s.2.
ayrılmıştır. Ortak müfredatta yer alan dersler; Erkan-ı Harbiye vezaifi, Hücum ve Müdafaa, Nazariyat, Fransızca ve Alman veya Rus Lisanlarında biri olmak üzere toplam 11 saatlik ders yer almaktaydı. Kısım-ı Askeri’de yer alan dersler; Birkaç Meşhur Seferlerin Mütalaa ve Muahezatı Ma-ba’dı, Muharrerin-i Askeriye-i Ecnebiye Asarının Mütaalası, Coğrafya-yı Sevkü’l-ceyş olmak üzere 7 saatlik bir programdır. Kısım-ı Fenni ise; Tuye-i Turuk ve Şose Köprücülük ve Telgraf ve Bunların askerliğe Nazaran Tatbiki, Taksim-i Arazi, Ebniye ve İnşaat-ı Askeriye (Planlar ve Mukataalar Tersimi Ma-ba’dı) olmak üzere 7 saatlik ders programına sahipti.
Bu derslerin haricinde ikinci sınıfların programında olduğu gibi üçüncü sınıfların programında da haftada bir gün uygulanacak olan arazi üzerinde pratik eğitim bulunmaktadır. Üçüncü sınıfların Askeri kısmı Erkan-ı Harbiye Vezaifi (bir koordunun harekatına kadar) ile görevlendirilmiş olup Kısım-ı Fenni ise Turuk köprü şose şimendüfer telgraf askeri ameliyatı ve ebniye ve inşaatı muayene Talim Ameliyatları Mekatib-i Askeriye Müfettiş-i Umumisi ile sorumlu tutulmuştur. Genel olarak üçüncü sınıfların programını değerlendirmemiz gerekir ise; Kısım-ı Askeri ve Kısım-ı Fenni beş ortak ve 3 alan dersi olmak üzere 18 saatlik ders görmekteydiler.255
Aşağıdaki tabloda ders programı daha net bir şekilde incelenebilir:
255 BOA,Y. MTV., 15/19, s.3.
Tablo 3- Erkan-ı Harbiye Ġkinci Sınıf Ders Programı (Ortak Dersler)
Tablo 4- Erkan-ı Harbiye Ġkinci Sınıf Ders Programı (Kısım-ı Askeri)
Dersler Haftalık Ders Adedi
6 Birkaç Meşhur Seferlerin Mütalaasıyla Muahezatı 3 7 Düvel-i Ecnebiyenin Ordu Teşkilatı 2
8 Tarih-i Fen-i Harbin Ma-ba’dı 2
9 Tabya Tatbikatı 2
9 Saat
Dersler Haftalık Ders Adedi
1 Topçu Fen-i Esliha ve Nişan Talimi Nazariyatı 2
2 İstihkamat-ı Cesime Nazariyatı 2
3 Talim Nazariyatı 1
4 Fransızca 2
5 Alman ve Rus Lisanlarından Biri 2
9 Saat
Dersler Haftalık Ders Adedi
1 Topçu Fen-i Esliha ve Nişan Talimi Nazariyatı 2
2 İstihkamat-ı Cesime Nazariyatı 2
3 Talim Nazariyatı 1
4 Fransızca 2
5 Alman ve Rus Lisanlarından Biri 2
9 Saat
Tablo 5- Erkan-ı Harbiye Ġkinci Sınıf Ders Programı (Kısım-ı Fenni)
Ameliyat Dersleri Haftada Bir gün Tahsis Olunacaktır
Kısım-ı askeri derslerin nihayetinde bir tabur piyade bir tabur topçu ve bir taburu süvari bölüğünden ibaret olmak üzere teşkil olunacak müfreze ile tabya tatbikatı ameliyatı icra edecek
Talim Ameliyatları
Kısım-ı fenni - turuk - şose – şimendüfer – köprü ve telgraf askeri ameliyatı ve ebniye ve inşaatı muayene256
256BOA, Y.MTV., 15/19, s.2.
Dersler Haftalık Ders Adedi
1 Tehemmi ve Tefezzül 2
2 Ebniye ve İnşaat-ı Askeriye ve Şekil ve Mukataaların ---
2
3 Şose Şimendüfer ve Köprücülük 2
4 Fen-i Tabakatü’l-arz ve Kimya-yı Sanayi 1
5 Makine-i Tatbik 2
9 Saat
Tablo 6- Erkan-ı Harbiye Üçüncü Sınıf Ders Programı (Ortak Dersler)
Tablo 7- Erkan-ı Harbiye Üçüncü Sınıf Ders Programı (Kısım-ı Askeri)
Dersler Haftalık Ders Adedi
6 Birkaç Meşhur Seferlerin Mütalaa ve Muahezatı Ma-ba’dı
3 7 Muharrerin-i Askeriye-i Ecnebiye Asarının Mütalaası 2
8 Coğrafya-yı Sevkü’l-ceyş 2
7 Saat
Dersler Haftalık Ders Adedi
1 Erkan-ı Harbiye Vezaifi 4
2 Hücum ve Müdafaa 2
3 Nazariyat 1
4 Fransızca 2
5 Alman veya Rus Lisanlarından Biri 2 11 Saat
Tablo 8- Erkan-ı Harbiye Üçüncü Sınıf Ders Programı (Kısım-ı Fenni)
Dersler Haftalık Ders Adedi
6 Tuye-i Turuk ve Şose Köprücülük ve Telgraf ve
Bunların Askerliğe Nazaran Tatbiki 3
7 Taksim-i Arazi 2
8 Ebniye ve İnşaat-ı Askeriye (Planlar ve Mukataalar
Tersimi Ma-ba’dı) 2
7 Saat
Arazi Üzerinde Ameliyat Dersleri Haftada Bir Gün Tahsis Olunmuştur
Kısım-ı Askeri:
Erkan-ı Harbiye Vezaifi (esb-sevar olarak bir kolordunun harekatına kadar)
Kısım-ı Fenni:
Turuk köprü şose şimendüfer telgraf askeri ameliyatı ve ebniye ve inşaatı muayene Talim Ameliyatları Mekatib-i Askeriye Müfettiş-i Umumisi257
257 BOA, Y.MTV., 15/19, s.3.
Tablo 9- Erkan-ı Harbiye Birinci Sınıf Ders Programı (Ortak Dersler)
Dersler Haftalık Ders Adedi
1 Topografya Nazariyatı 1
1 Topografya Nazariyatı 1