Alkollü İçecekler, Sigara ve Tütün Mallarına Yapılan Harcama Sonrası

Tablo-12’de hanehalkı kullanılabilir gelirleri 5 gruba ayrılmış ve yıllar itibari ile toplam hanehalkı gelirlerinin toplamlarına yer verilmiştir. Bununla birlikte, gelir dağılımının ölçüm yöntemleri arasında yer alan P80\P20 (5.%20\1.%20) hesaplaması da yer almaktadır. Tablo-13’de ise TÜİK’in yaptığı anket çalışmasından elde edilen veriler ışığında, hanehalkının alkollü içecekler, sigara ve tütün mallarına harcama yapması neticesinde elde kalan hanehalkı kullanılabilir gelirleri, yıllar itibari ile toplamları ile ÖTV’ye tabi tüketim mallarının satın alınması sonrası P80\P20 verileri bulunmaktadır.

Tablo-12: ÖTV’li Mal Satın Alınmadan Önce Hanehalkı Kullanılabilir Gelirin Yüzde 20'lik Gruplar İtibarıyla Yıllık Dağılımı, Toplam Gelir ve P80\P20

Yıl Gelir Grupları Ortalama (TL)

Toplam Gelir P80\P20 1. %20 2. %20 3. %20 4. %20 5. %20 2006 4.345,00 7.908,08 11.453,17 16.706,37 35.092,81 75.505,43 8,08 2007 6.002,68 10.293,87 14.535,00 20.513,46 42.780,64 94.125,65 7,13 2008 6.174,40 10.497,95 14.884,48 21.256,55 43.834,06 96.647,44 7,10 2009 6.576,62 11.406,06 16.251,56 23.256,77 48.979,21 106.470,22 7,45 2010 7.174,29 12.234,22 17.231,13 24.164,74 49.514,00 110.318,38 6,90 2011 7.882,00 13.346,40 18.811,00 26.700,40 54.978,00 121.717,80 6,98 2012 8.584,10 14.584,50 20.706,40 29.209,00 59.797,20 132.881,20 6,97 2013 9.683,10 16.106,50 22.751,50 32.186,10 66.669,50 147.396,70 6,89 2014 10.375,70 17.571,90 24.972,00 35.547,80 71.530,30 159.997,70 6,89 2015 11.337,88 19.553,51 27.995,75 39.691,32 81.618,29 180.196,75 7,20 2016 12.957,29 22.014,53 31.447,73 44.757,77 95.811,39 206.988,71 7,39 2017 14.537,20 24.412,21 34.796,81 49.299,47 107.616,06 230.661,75 7,40 Ortalama 7,20

Tablo-13: ÖTV’li Mal Satın Alındıktan Sonra Hanehalkı Kullanılabilir Gelirin Yüzde 20'lik Gruplar İtibarıyla Yıllık Dağılımı, Toplam Gelir ve P80\P20

Yıl Gelir Grupları (%) Toplam Gelir P80\P20

1. %20 2. %20 3. %20 4. %20 5. %20 2006 4.102,11 7.516,63 10.941,21 16.023,08 33.983,88 72.566,91 8,28 2007 5.659,93 9.778,15 13.815,52 19.647,79 41.291,87 90.193,26 7,30 2008 5.853,95 10.003,50 14.232,54 20.484,94 42.501,50 93.076,43 7,26 2009 6.216,88 10.869,98 15.492,61 22.310,22 47.382,49 102.272,17 7,62 2010 6.775,40 11.579,69 16.345,45 23.089,41 47.731,50 105.521,44 7,04 2011 7.454,01 12.699,10 17.911,83 25.562,96 53.235,20 116.863,10 7,14 2012 8.160,05 13.836,32 19.669,01 27.929,65 57.913,59 127.508,60 7,10 2013 9.166,99 15.333,39 21.641,23 30.660,48 64.562,74 141.364,83 7,04 2014 9.877,67 16.728,45 23.745,87 33.887,72 69.155,49 153.395,20 7,00 2015 10.776,65 18.609,08 26.609,96 37.881,40 79.014,67 172.891,75 7,33 2016 12.279,62 20.792,72 29.831,32 42.622,82 92.678,36 198.204,85 7,55 2017 13.747,83 23.133,01 33.043,05 47.026,76 103.795,69 220.746,35 7,55 Ortalama 7,35 Kaynak:www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1011,www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1012, Erişim Tarihi: 18.12.2018.

2006-2017 yılları arasında hanehalkının, alkollü içecekler, sigara ve tütün mallarına harcama yapmadan önce ve harcama yaptıktan sonra hanehalkı gelirinin hangi düzeylerde olduğunu P80\P20 ölçütü göstermekte olup, söz konusu veriler Grafik-12’de görüldüğü gibidir.

Grafik-12: 2006-2017 Yılları Arasında Alkollü İçecekler, Sigara ve Tütün Mallarının Satın Alınması Öncesi ve Sonrası Gelir Dağılımı (P80\P20)

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 ÖTV Öncesi P80/P20 8,08 7,13 7,1 7,45 6,9 6,98 6,97 6,89 6,89 7,2 7,39 7,4 ÖTV Sonrası P80/P20 8,28 7,3 7,26 7,62 7,04 7,14 7,1 7,04 7 7,33 7,55 7,55 * P 8 0 /P 2 0 * YIL Kaynak:www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1011,www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1012, Erişim Tarihi: 18.12.2018.

Grafik-12’de hanehalkı gelirlerinin nasıl dağıldığına ilişkin P80\P20 analizinden yararlanılmıştır. Söz konusu ölçüt, tezin önceki bölümlerinde ayrıntısına yer verilmiş olup, en yüksek gelir grubunda yer alan hanehalkının geliri ile en düşük gelir grubunda yer alan hanehalkının gelirini oranlamak suretiyle gelir dağılımı

hakkında bilgi vermektedir. Bununla birlikte, gelir dağılımındaki eşitsizlik ile P80\P20 oranı arasında doğru orantı bulunmaktadır.

2006 yılında ÖTV öncesi P80\P20 oranı, 8,08 iken ÖTV sonrası P80\P20 oranı, 8,28 seviyesinde, 2017 yılında ÖTV öncesi P80\P20 oranı, 7,40 iken ÖTV sonrası P80\P20 oranı, 7,55 düzeyinde gerçekleşmiştir. Bununla birlikte, Tablo-12 ve Tablo- 13’de görüldüğü üzere; ÖTV öncesi P80\P20 oranı ortalaması, 7,20 iken ÖTV sonrası P80\P20 oranı, 7,35 seviyesindedir. Öte yandan, oransal olarak değişiklikler farklılık gösterse dahi her yıl harcama sonrası P80\P20 oranının, harcama öncesi P80\P20 oranından daha yüksek olduğu açıkça görülmektedir.

Bu minvalde, 2006-2017 yılları arasında hanehalkı, alkollü içecekler, sigara ve tütün mallarına harcama yapmadan önce P80\P20 oranı, harcama yapıldıktan sonra elde kalan gelir ile ulaşılan P80\P20 oranından her yıl itibari ile daha düşük seviyededir. Öyle ki harcama sonrası en yüksek gelir grubunda yer alanlar ile en düşük gelir grubunda yer alanların toplam hane halkı gelirinden aldığı paylar yüksek gelirli gruplar lehine değişmiş ve düşük gelirliler aleyhine bir durum meydana gelmiştir.

Alkollü içecekler, sigara ve tütün ürünlerinin, piyasa fiyatları içerisinde ÖTV ve KDV bulunmaktadır. Öyle ki; piyasa fiyatının çok yüksek bir oranı, ÖTV’den meydana gelmektedir. Aynı zamanda, KDV matrahına ÖTV’nin dahil ediliyor olması, hesaplanan KDV’nin daha yüksek hesaplanmasına sebebiyet verdiği için dolaylı olarak söz konusu KDV tutarının bir kısmının, aslında ÖTV’den oluştuğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Bu açıdan, hanehalkı grupları, tercihleri doğrultusunda (III) sayılı listede yer alan mallara dair harcamalar yapması halinde, yüksek oranlarda ÖTV ödeyeceklerdir. Böylece, Grafik-12’de görüldüğü üzere; hanehalkının toplam gelirden aldığı paylar değişecek, nispeten yüksek gelirliler zenginleşirken düşük gelirliler fakirleşecektir. Bu durumun sebepleri ise; artan oranlı vergileme yerine sabit oranlı bir vergileme usulünün seçilmiş olması, ÖTV uygulanan mal gruplarının düşük gelirli kişiler tarafından da tercih edilmesi ve Tablo-13’de görüldüğü üzere; düşük gelirlilerin, yüksek gelirlilere göre anılan mal grubuna oransal bazda daha fazla harcama yapması sayılabilir.

Yüzde paylar analizi kapsamında değerlendirme yapıldığında; hanehalklarının alkollü içecekler, sigara ve tütün mallarına ilişkin harcamalar yapması, harcama

yapılmadan önce de toplam gelirden yüksek pay alan son gelir grubunun, toplam gelirden aldığı payın daha fazla artmasına, ilk gelir grubunun payının azalmasına ve neticesinde gelir dağılımındaki eşitsizliğin şiddetlenmesine sebebiyet verecektir.

3.7.4. Alkollü İçecekler, Sigara ve Tütün Mallarına Yapılan Harcama Sonrası Yüzdelik Dilimler Yöntemi İle Gelir Dağılımı

Tablo-14’de yıllar itibari ile sahip olunan toplam hanehalkı gelirleri, 5 gelir grubuna bölünmüş ve her bir grubun toplam gelirden aldığı paylar, yüzde olarak gösterilmiştir. Ayrıca, TÜİK verilerinden yararlanılarak her bir gelir grubunun alkollü içecekler, sigara ve tütün ürünlerine yaptığı harcamalar sonrası geriye kalan kullanılabilir gelirlerin, toplam gelir içerisindeki payı yüzde olarak hesaplanmıştır. Gelir dağılımındaki değişikliklerin karşılaştırılabilmesi gayesi ile ek olarak, gelir gruplarının 2006-2017 yılları ortalaması da tabloya eklenmiştir. Söz konusu tablo, aşağıda görüldüğü gibidir.

Tablo-14: Yıllık Hanehalkı Kullanılabilir Gelirin Dağılımı ve Alkollü İçecekler, Sigara ve Tütün Mallarına Yapılan Harcama Sonrası Yıllık Hanehalkı Kullanılabilir Gelirin Dağılımı

Kaynak:www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1011,www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1012, Erişim Tarihi: 18.12.2018

1.%20’lik grubun toplam hanehalkı gelirinden aldığı paylar, 2006 yılında %5,75, 2017 yılında %6,30 ve 2006-2017 yılları ortalamasında ise, %6,35 seviyesinde gerçekleşmiştir. Ayrıca, 2006 yılında 1.%20’lik gelir grubunun toplam hanehalkı gelirinden aldığı pay, ortalamanın altında kalmasına karşın izleyen yıllarda %6,50 seviyelerine kadar yükselmiştir. Diğer taraftan, aynı tabloda; hanehalkının

Yıllık Hanehalkı Kullanılabilir Gelirin Dağılımı

Alkollü İçecekler, Sigara ve Tütün Mallarına Yapılan Harcama Sonrası, Yıllık Hanehalkı

Kullanılabilir Gelirin Dağılımı

Yıl % Gelir Grupları Gelir Grupları

1. %20 2. %20 3. %20 4. %20 5. %20 1. %20 2. %20 3. %20 4. %20 5. %20 2006 100 5,75 10,47 15,17 22,12 46,48 5,65 10,36 15,08 22,08 46,83 2007 100 6,38 10,93 15,44 21,79 45,46 6,28 10,84 15,32 21,78 45,78 2008 100 6,39 10,87 15,40 22,00 45,34 6,29 10,75 15,29 22,01 45,66 2009 100 6,18 10,72 15,26 21,85 46,00 6,08 10,63 15,15 21,81 46,33 2010 100 6,50 11,09 15,62 21,91 44,87 6,42 10,97 15,49 21,88 45,23 2011 100 6,50 11,00 15,50 21,90 45,20 6,38 10,87 15,33 21,87 45,55 2012 100 6,50 11,00 15,60 22,00 45,00 6,40 10,85 15,43 21,90 45,42 2013 100 6,60 10,90 15,40 21,80 45,20 6,48 10,85 15,31 21,69 45,67 2014 100 6,50 11,00 15,60 22,20 44,70 6,44 10,91 15,48 22,09 45,08 2015 100 6,29 10,85 15,54 22,02 45,30 6,23 10,76 15,39 21,91 45,70 2016 100 6,26 10,63 15,19 21,62 46,29 6,20 10,49 15,05 21,50 46,76 2017 100 6,30 10,58 15,08 21,38 46,65 6,23 10,48 14,97 21,30 47,02 Ortalama 6,35 10,84 15,40 21,88 45,54 6,26 10,73 15,27 21,82 45,92

ÖTV’li mallara harcama yapması ile kullanılabilir gelir değişmiştir. Bu durumda 1.%20’lik grubun toplam hanehalkı gelirinden aldığı paylar, 2006 yılında %5,65, 2017 yılında %6,23 ve 2006-2017 yılları ortalamasında ise, %6,26 seviyesinde gerçekleşmiştir. Öyle ki 1.%20’lik grubun, toplam hanehalkı gelirinden aldığı paylar, hanehalkının alkollü içecekler, sigara ve tütün ürünlerinden satın alması halinde geriye kalan geliri, harcama yapılmadan önceki gelire kıyasla istisnasız olarak bütün yıllar için azalma göstermiştir.

2.%20’lik grubun toplam hanehalkı gelirinden aldığı paylar, 2006 yılında %10,47, 2017 yılında %10,58 ve 2006-2017 yılları ortalamasında ise, %10,84 seviyesinde gerçekleşmiştir. Ayrıca 2006 yılında 2. gelir grubunun toplam hanehalkı gelirinden aldığı pay, ortalamanın altında kalmasına karşın izleyen yıllarda %11,09 seviyelerine kadar yükselmiştir. Diğer yandan, aynı tabloda; hanehalkının ÖTV’li mallara harcama yapması ile kullanılabilir gelir değişmiştir. Bu durumda 2.%20’lik grubun toplam hanehalkı gelirinden aldığı paylar, 2006 yılında %10,36, 2017 yılında %10,48 ve 2006-2017 yılları ortalamasında ise, %10,73 seviyesinde gerçekleşmiştir. 2.%20’lik grubun, toplam hanehalkı gelirinden aldığı paylar, hanehalkının alkollü içecekler, sigara ve tütün ürünlerinden satın alması durumunda geriye kalan geliri, harcama yapılmadan önceki gelire nazaran bütün yıllar için azalma göstermiştir.

3.%20’lik grubun toplam hanehalkı gelirinden aldığı paylar, 2006 yılında %15,17, 2017 yılında %15,08 ve 2006-2017 yılları ortalamasında ise %15,40 seviyesinde gerçekleşmiştir. Ayrıca 1.%20 ve 2.%20’lik grupların toplam hanehalkı gelirinden aldıkları en az paylar, 2006 yılında gerçekleşmiş iken 3.%20’lik grubun toplam hanehalkı gelirinden aldığı en düşük pay, %15,08 ile 2017 yılında gerçeklemiştir. Diğer taraftan aynı tabloda; hanehalkının ÖTV’li mallardan satın alması ile kullanılabilir gelir değişmiştir. Böylece, 3.%20’lik grubun toplam hanehalkı gelirinden aldığı paylar, 2006 yılında %15,08, 2017 yılında %14,97 ve 2006-2017 yılları ortalamasında ise, %15,27 seviyesinde gerçekleşmiştir. Bununla birlikte, ilk iki gelir grubunda olduğu gibi, 3. grubunda, toplam hanehalkı gelirinden aldığı paylar, hanehalkının alkollü içecekler, sigara ve tütün ürünlerinden satın alması halinde geriye kalan geliri, harcama yapılmadan önceki gelire kıyasla istisnasız olarak bütün yıllar için azalma göstermiştir.

4.%20’lik grubun toplam hanehalkı gelirinden aldığı paylar, 2006 yılında %22,12, 2017 yılında %21,38 ve 2006-2017 yılları ortalamasında ise, %21,88 seviyesinde gerçekleşmiştir. Bununla birlikte, 4. gelir grubunun, toplam hanehalkı gelirinden aldığı payın en düşük olduğu yıl, %21,38 ile 2017 yılı olmuştur. Diğer taraftan, aynı tabloda; hanehalkının ÖTV’li mallara harcama yapması ile kullanılabilir gelir değişmiştir. Bu durumda 4.%20’lik grubun toplam hanehalkı gelirinden aldığı paylar, 2006 yılında %22,08, 2017 yılında %21,30 ve 2006-2017 yılları ortalamasında ise, %21,82 seviyesinde gerçekleşmiştir. Öyle ki 4.%20’lik grubun, toplam hanehalkı gelirinden aldığı paylar, hanehalkının alkollü içecekler, sigara ve tütün ürünlerine harcama yapması halinde geriye kalan geliri, harcama yapılmadan önceki gelire kıyasla 2009 yılında artış gösterirken, diğer yıllarda azalma ile neticelenmiştir. Öte yandan, 4.%20’lik grupta yer alan hanehalkı gelirleri, diğer en az gelirli 3 gelir grubuna nazaran daha düşük seviyelerde azalma göstermiş ve bunun yanı sıra, artışın gerçekleştiği bir yıl dahi ortaya çıkmıştır.

5.%20’lik grubun toplam hanehalkı gelirinden aldığı paylar, 2006 yılında %46,48, 2017 yılında %46,65 ve 2006-2017 yılları ortalamasında ise, %45,54 seviyesinde gerçekleşmiştir. Ayrıca 5. gelir grubunun toplam hanehalkı gelirinden en düşük düzeyde aldığı pay, %44,70 ile 2014 yılı iken en yüksek pay aldığı yıl ise,%46,65 ile 2017 yılı olmuştur. Diğer yandan, aynı tabloda; hanehalkının ÖTV’li mallara harcama yapması ile kullanılabilir gelir değişmiştir. Bu durumda 5.%20’lik grubun toplam hanehalkı gelirinden aldığı paylar, 2006 yılında %46,83, 2017 yılında %47,02 ve 2006-2017 yılları ortalamasında ise, %45,92 seviyesinde gerçekleşmiştir. Öyle ki 5.%20’lik grubun, toplam hanehalkı gelirinden aldığı paylar, hanehalkının alkollü içecekler, sigara ve tütün ürünlerinden satın alması halinde geriye kalan geliri, harcama yapılmadan önceki gelire kıyasla 4 gelir grubunun aksine her yıl artış göstermiştir.

Hanehalkı gelir gruplarının ÖTV’ye tabi alkollü içkiler, sigara ve tütün ürünlerine harcamalarını yönlendirmeleri halinde her gelir grubunun tutar olarak gelirleri azalmaktadır. 1.%20’lik gruptan, 5.%20’lik gruba doğru gidildikçe, bir başka ifade ile hanehalklarının geliri arttıkça, bahsi geçen mallara yapılan harcama tutarları da artacaktır. Yani toplam gelirden daha fazla pay alan grup daha fazla ÖTV ödemek zorunda kalacaktır. Ancak herhangi bir gelir grubunun daha fazla vergi

ödemesi kanun koyucunun gelir dağılımındaki adaleti sağlama gayesi ile her zaman örtüşmeyebilir. Öyle ki; hazineye en fazla geliri sağlayan, en fazla harcama yapan 5.%20’lik grup iken harcamalar sonrası gelirine oranla en az gelir kaybı yaşayanda aynı gelir grubu olmuştur. Bu durumun sebebi ise, hanehalkının gelirleri arttıkça, söz konusu mallara dair harcamalarının gelirleri içerisindeki oranının azalmasıdır. Şöyle ki; Tablo-11’de görüldüğü üzere; 2017 yılında 1.%20’lik grup, gelirinin %5,43’ünü, 2.%20’lik grup, gelirinin %5,24’ünü, 3.%20’lik grup, gelirinin %5,04’ünü, 4.%20’lik grup, gelirinin % 4,61’ini 5.%20’lik grup, gelirinin %3,55’ini söz konusu mallara harcamaktadır. Dolayısıyla, harcamalar sonrası toplam gelir yeniden dağılmaktadır. Tablo-14’de görüldüğü üzere; 2006-2017 yıllarına ait hane halkı gelir gruplarının harcama öncesi ve sonrası ortalamalarına bakıldığında, tüketim sonrası 4 gelir grubunda oransal olarak yaşanan azalma, en yüksek gelirli hanehalklarının oransal bazda gelirinin artması ile dengelenmiştir. Bununla birlikte alkollü içecekler, sigara ve tütün ürünlerinin piyasa fiyatları içerisinde ÖTV’nin payının yüksek seviyelerde olduğu düşünüldüğünde; ÖTV’nin gelirin yeniden dağılımında etkili bir etmen olduğunu söyleyebiliriz.

3.8. Türkiye’de ÖTV’ye Ekli Listelerde Yer Alan Mallar ve Gelir Dağılımı