Alevi Yerleşim Birimlerinin Tarihi Yapısı

Kahramanmaraş çok eski zamanlardan bu yana çeşitli uygarlıklara ev sahipliği yapmış, hatta kimi uygarlıkların merkezi konumunda bulunmuş bir yerleşim birimidir. Zaman içerisinde Aleviler de Kahramanmaraş’a göç edip yerleşmişlerdir. Kahramanmaraş’a gelen Aleviler özellikle Pazarcık ve Elbistan ilçeleri ve bunlara bağlı köyler başta olmak üzere Afşin, Çağlayancerit, Ekinözü, Türkoğlu ve il merkezine bağlı köylere yerleşmişlerdir.

Kahramanmaraş’ta yaşayan Aleviler, daha ziyade dağlık kesimlerde, köylerde yaşamışlardır.

Bölgede yaşayan Aleviler 1950’li yıllardan bu yana il ve ilçe merkezlerinde yaşamaya

başlamışlardır. Sonrasında da Alevi nüfusun büyük çoğunluğu yurt içi ve yurt dışı göçlerle şehirden ayrılmıştır.

Alevi nüfusun daha çok köylerinde yaşadığı Afşin’in kuruluş tarihinin Hititler dönemine kadar (M.Ö.4000) uzandığı düşünülmektedir. Afşin de pek çok uygarlığa ev sahipliği yapmış bir yerleşim birimidir. Perslerin ve Romalıların egemenliğinde bulunan bölgeye 1071 Malazgirt zaferiyle Anadolu´da yerleşmeye başlayan Oğuz Türkleri gelip yerleşmiştir. Afşin Bey komutasında Bizans egemenliğine son verilerek bölgede Selçuklu egemenliğini kurulmuştur.

Bölgeyi Bizans egemenliğinden çıkarıp Türk egemenliğe alan Afşin Bey’in adı bölgeye verilmiştir. Sonrasında beylikler döneminde Kahramanmaraş ve Elbistan’da önemli bir beylik olan Dulkadiroğlu egemenliğinde kalmıştır.

Osmanlı egemenliğine giren Afşin, Elbistan ilçesine bağlı bir bucak merkezi iken ilçe merkezi olmuştur. Türklerin Anadolu’ya geldiği ilk yıllardan itibaren Türkmen topluluklar bölgeye göç etmeye başlamıştır. Böylelikle 13 ve 14. yüzyıllarda Alevi nüfus da ilçeye gelip köy merkezlerinde yaşamaya başlamıştır. Aleviler, daha ziyade konar-göçer yaşıyor olmaları ve dönemin koşulları gereği inançlarını rahat yaşayamıyor olmaları nedeniyle daha ziyade dağlık alanlara yerleşmişlerdir.

Afşin ilçesinde Berçenek, Comudüz, Haticepınarı, İnci, İncirli, Kaşanlı, Koçovası, Kötüre, Körücek, Küçüksevin, Oğulakkayası, Örenli ve Sekizçayır çok uzun zamandan beri, yani bölge Alevi göçlerini almaya başladığı 13 ve 14. yüzyıllardan bu yana Alevilerin yaşadığı yerleşim birimleridir. Son zamanlarda Afşin ilçe merkezinde de Aleviler yaşamaya başlasa da ilçe merkezinde Alevi nüfus çok azdır.

Alevi nüfusun yaşadığı bir diğer yerleşim birimi olan Çağlayancerit ilçesi ve ilçeye bağlı köylerdir. İlçenin adındaki Cerid, sözlü kaynakların belirttiğine göre hem Orta Asya’dan bölgeye göç eden Cerid aşiretinden, çağlayan ise sularının çok olmasından kaynaklanmaktadır. Dağlık bir alanda bulunan Çağlayancerit, Elbistan-Pazarcık arasındaki eski tarihi yola hakim konumdadır. Bölgeye adını veren Cerid aşireti, bölgeyi yaylak olarak kullanmıştır. Bölgede yerleşimin M.S. 3-4. yüzyıla dayandığını gösteren kalıntılar vardır. Bölgede Roma, Selçuklu, Dulkadiroğlu ve Osmanlı hakimiyeti söz konusu olmuştur (Gökhan, 2014: 20).

Saha çalışmalarımız sırasında sözlü kaynaklardan 13. yüzyılda Anadolu coğrafyası için önemli bir olay olan Baba İshak İsyanı'na Çağlayancerit bölgesinden, Cerid aşiret üyelerinden katılanlar olduğuna dair bilgiler alınmıştır. Bozlar, Emiruşağı, Zeynepuşağı ve Küçüküngüt Çağlayancerit ilçesine bağlı Alevilerin yaşadığı yerleşim birimleridir. Bunlardan Bozlar Mahallesi’nde Sinemilli ocakzâdeleri ve talipler bir arada yaşamaktadır (K9).

Ekinözü XVI. yüzyıl Maraş Tahrir Defterinde Elbistan kazasına bağlı olan Nergele adlı nahiyeye bağlı bir köy olarak geçmektedir. Ayrıca bu tarihi belgede bölgenin adı Ekinözü olmayıp Celâ olarak geçmektedir. Bölgenin adı 1983 yılında Ekinözü olarak değiştirilmiştir

(Gökhan, 2014:17-20). Bölge, Roma ve Bizans dönemlerinden bu yana yerleşim yeri olarak kullanılmaktadır. İnsan sağlığı için oldukça faydalı olan yer altı kaynak suları ve toprağı verimli bir bölgedir. Bölgede Aleviler, ilçe merkezinde yoğun olmayıp kırsal kesimlerde yaşamaktadır.

Bölgede Altınyaprak, Ambar, Çiftlikkale, Çiftlik ve Gözpınar olmak üzere Alevilerin yaşadığı beş yerleşim birimi vardır. Kaynak kişilerden edinilen bilgiye göre Aleviler bölgeye 14. yüzyıl itibariyle gelmişlerdir (K30, K31).

Elbistan tarihi Etiler dönemine kadar giden bir yerleşim birimidir. Bölge Roma, Mekadonya, Bizans, Selçuklu, Moğol, Dulkadiroğlu ve Osmanlı devletlerine de ev sahipliği yapmıştır. Bölgenin adı geçmişte Ablasta, Abulustain, Plasta, Plastentia, Ablastha, Ablastayn ve Ablistan olarak anıldığı ve kayıtlara da bu şekilde geçtiği bilinmekle beraber, bölgede yaşayan kişilerce de daha çok Albistan olarak ifade edildiği görülmüştür (Gökhan, 2014: 22).

Elbistan Sinemilli Ocağı’nın da yoğun olarak yaşadığı bir Alevi yerleşim birimidir.

Alevilere ait olduğu tespit edilen 41 yerleşim yeri vardır. Sinemilli Ocağı da bölgeye 1500 ile 1700 yılları arasında gelip yerleşmiştir. Elbistan özellikle ocakzâdelerin yoğun olarak yaşadıkları Kantarma ve Dervişçimli’yi bünyesinde barındırıyor olması açısından önemlidir.

Elbistan, bölgenin en eski yerleşim yerlerinden biri olmakla beraber çok uzun yıllardır Alevilere de ev sahipliği yapmaktadır. Elbistan’da Aleviler, daha ziyade dağlık bölgelerde yaşamaktadırlar (K3, K4, K7).

Göksun Roma ve Bizans medeniyetlerine ev sahipliği yapmış, eski bir yerleşim birimidir.

İlçe genelinde bulunan höyükler vs. ilçe tarihinin M.S. 3. yüzyıla kadar uzandığını göstermektedir (Kahramanmaraş Defterdarlığı). Acıelma, Alıçlıbucak (Komır), Altınoba, Göynük, Hoğtaş, Kabayar, Keklikoluk, Sırmalı, Yeşilköy (Daşkesan), Yoğunoluk ve Kabayar Göksun’a bağlı Alevi yerleşim birimleridir. Göksun genelinde yaşayan Aleviler Koçgiri aşiretinden olup Baba Mansur Ocağı’na bağlı taliplerdir. Kaynak kişilerle yaptığımız görüşmelerde Göksun bölgesine Alevilerin 14. yüzyıl sonlarında geldiği tespit edilmiştir (K22, K23, K24,K25, K26).

Nurhak, Kahramanmaraş iline bağlı Alevilerin yaşadığı bir bölgedir. Bölgede şimdilerde daha ziyade Alevi-Bektaşi yapılanması söz konusudur. Bölgenin adının ilçenin arka tarafında bulunan ve eski ismi Nur-ı hak olarak bilinen dağdan geldiği görüşü söz konusudur (Gökhan, 2014:17-20). Sözlü kaynakların belirttiğine göre Nurhak İlhanlı İmparatorluğu sınırları içerisinde uzun yıllar kalmıştır. Selçuklu, Dulkadiroğlu ve Osmanlı dönemlerinde de önemli bir yerleşim birimi olan Nurhak’ın Cerid aşiretinin bir yaylağı olarak uzun yıllar kullanıldığı da kaynak kişilerce belirtilmiştir. Nurhak’a Alevilerin gelip yerleşmesi Çağlayancerit ilçesi ile eş zamanlı olmuştur. Yani 13. yüzyılda Nurhak, artık Alevilerin yaşadığı bir yerleşim birimi olmuştur. Nurhak, ilçe merkezi de Alevilerin yoğun yaşadığı yerlerden olup, ilçeye bağlı Agcaşar,

Derbent, Küllü, Degirmenkaya (Mirali), Zillihan (Mole Xâne), Umutlu (Tevekeli) ve Barış Alevilerin yaşadığı yerleşim birimlerindendir (K13, K14).

Pazarcık bölgede en fazla Alevi yerleşim birimine sahip ilçedir. Pazarcık ilçe merkezinde de Aleviler yoğun yaşamakta olup Pazarcık’a bağlı 56 Alevi yerleşim birimi vardır. Bölge, eski zamanlardan bu yana üzerinde pazarlar kurulan bir bölgedir. Bu nedenle de bölgenin Pazarcık olarak adlandırıldığına dair bilgiler söz konusudur (Gökhan, 2014:17-20). Saha çalışmalarımız sırasında Pazarcık’ın önceleri Gaziantep’e bağlı olduğunu, daha sonra Kahramanmaraş’a bağlı bir ilçe olduğunu öğrendik. Pazarcık Belediyesi’nin belirttiğine göre bölgede Roma Dönemi M.Ö.

I. yüzyıla ait arkeolojik eserler, arkeolojik çalışmalar sonucu ortaya çıkmıştır. 1071 Malazgirt Savaşı’ndan sonra bölgede Türk hakimiyeti başlamıştır. Bölge önce Selçuklu, Dulkadiroğlu, ardından da Osmanlı hakimiyetinde kalmıştır. Pazarcık’a Türkmenlerin gelmeye başlamasıyla beraber Alevi nüfus da bölgeye gelmiştir. Pazarcık ilçe merkezinde de Aleviler yaşamaktadır.

Ancak Alevi nüfus, daha ziyade kırsal alanlarda, dağlarda yaşamaktadır (K9, K16).

Türkoğlu, ilçe merkezinde Alevilerin neredeyse hiç yaşamadığı bir yerleşim birimidir.

İlçe belediyesinin belirttiğine göre bölge çok eski bir yerleşim yeri olmayıp yaklaşık 160 yıllık bir geçmişi vardır. İlçenin eski adı İloğlu olarak bilinmekte, ancak halk ağzında daha çok Eloğlu olarak telaffuz edilmekteydi. İloğlu, ilçeyi kuran Oğuzların Avşar boyuna mensup olan Tecirli aşiretinin bir obasının adıdır. Türkoğlu ilçesine Aleviler, ilçede yerleşim söz konusu olduğu dönemde gelmiş ve dağlık yerlere, köylere yerleşmişlerdir. Minehöyük, Pınarhöyük, Kuyumcular, Tahtalıdedeler, Tottolar (fanfas), Özbek, Kumcatı ve Yeniköy ilçeye bağlı olup, Alevilerin yaşadığı yerlerdir (K12, K18).