Aile Hekimliği Sistemi ve Etkili Bir Sevk Sistemi Kurmak

hareketle, bireyin sağlığını aile sağlığı kavramı çerçevesinde değerlendirebilecek, bireyin kendi seçeceği bir hekim tarafından, sağlık sorumluğunun üstlenilmesini sağlayacak bir sistem kurulması amacını taĢımaktadır. “Sağlık Sistemlerinin daha kaliteli ve ekonomik sağlık hizmeti sunmaları için etkili ve kademeli bir sevk zincirinin kurulabilmesi gereklidir. Etkili ve kademeli bir sevk zincirinin kurulabilmesinin ön Ģartı ise hastanın kendi seçtiği ve güvendiği bir hekimden birinci basamak sağlık hizmeti almasıdır” (Akdağ, 2008a: 143-144).

Aile Hekimliği Sistemi (AHS), SDP‟nin göreli daha pahalı olan hastane hizmetlerine yapılan sağlık harcamalarını azaltmak için kurulması zorunlu olan sevk zincirinin bekçisi ve böylece sağlık sistemine giriĢlerin denetleyicisi (gatekeeper) konumundadır. Eğer, AHS doğru çalıĢtırılmaz ise, idari ve mali özerkliğe sahip kamu hastaneleri ya da özel hastanelerin bilançolarındaki karlılık oranları oldukça yükselecektir. Her mali yılı yüksek bütçe açıkları ile tamamlayan SGK‟ya bütçeden yüklü miktarlarda transferler yapılmak zorunda kalınmaktadır. Bütçeden yapılan transferlerin yıllara göre artıĢına ve Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYĠH) oranına iliĢkin olarak düzenlenmiĢ Çizelge 3 bu açıdan önemlidir. Çizelge 3 incelendiğinde, AHS‟yi doğru çalıĢtırmanın önemi ya da çalıĢtırmamanın en azından mali bedeli daha iyi anlaĢılmaktadır.

Çizelge 3. 2003-2009 Yılları Arasında SGK‟ya Yapılan Bütçe Transferleri

Yıllar Toplam

(x1000)

Yıllık Değişim Oranı (%) GSYİH' ya Oranı (%) 2003 15.883.617,00 TL 64 3,49 2004 18.830.000,00 TL 18,5 3,37 2005 23.322.000,00 TL 23,9 3,59 2006 22.892.000,00 TL -1,8 3,02 2007 33.060.241,00 TL 44,4 3,92 2008 35.016.403,00 TL 5,9 3,69 2009 52.599.691,00 TL 50,2 5,56

NOT: 1- 2009 yılı SGK mali istatistik tablolarından derlenmiştir.

2- GSYĠH değerleri, 1998 yılı bazlı olup, TÜĠK‟ten alınmıĢtır. 2009 yılı verileri Orta

Vadeli Program değeridir.

3- Faturalı ödemeler, ek karĢılıklar, emeklilere yapılan ek ödeme dahil olup, 2009

yılından itibaren hizmet akdiyle çalıĢanlar için 5 puan prim indirimi ve özürlü primi indiriminden kaynaklanan transferler de dahil edilmiĢtir.

Kaynak: www.sgk.gov.tr/wps/portal/Anasayfa/Istatistikler Çizelge 4. 2009 Yılı SGK Gelir ve Gider Dengesi

SGK BÜTÇE KALEMLERİ TOPLAM (x1000)

I-GELİRLER 76.877,00 TL II-GİDERLER 105.580,00 TL SAĞLIK HARCAMALARI 28.863,00 TL İLAÇ HARCAMALARI 13.161,00 TL TEDAVİ HARCAMALARI 15.129,00 TL DEVLET HASTANELERİ 7.875,00 TL ÜNİVERSİTE HASTANELERİ 2.572,00 TL ÖZEL HASTANELER 4.682,00 TL TÜM DİĞER GİDERLER 6.326,00 TL III- AÇIK -28.703,00 TL

IV- BÜTÇE TRANSFERİ 52.600,00 TL

NOT: 1.2009 yılı SGK mali istatistik tablolarından derlenmiştir. 2. Rakamlar düzeltilmiştir.

Kaynak:www.sgk.gov.tr/wps/portal/Anasayfa/Istatistikler

SGK, özel bütçeli bir kurumdur ve bütçesi merkezi yönetim bütçesinin yarısından daha fazladır. DPT tarafından hazırlanan Genel Ekonomik Hedefler ve Yatırımlar 2010 raporundaki tahminlere göre, SGK‟nın yaklaĢık 83 milyar Türk Lirası gelir elde etmesi beklenirken, giderleri yaklaĢık 115 milyar Türk Lirası olarak gerçekleĢecek ve 2010 yılında da 32 milyar Türk Lirası açık verecektir (DPT, 2009: 13).

58. Hükümet Programı‟nda “Mevcut sosyal güvenlik sistemimiz, sosyal güvenlik olmaktan çıkarak devletin sırtındaki kambur haline dönüĢmüĢtür.” tespiti yapıldıktan sonra “Gerek örgütlenmesi, gerek aktüeryal dengelere uymayan prim-karĢılık düzeni, gerekse yönetim anlayıĢı ile mevcut sosyal güvenlik sistemi yeniden yapılandırmaya tabi tutulacak alanların baĢında” geldiği belirtilmiĢtir (Gül Hükümeti Programı, 2002). Fakat Çizelge 3‟te de açıkça görüldüğü gibi Sosyal Güvenlik Sisteminin geçen yedi yılda yaĢadığı dönüĢüm/reformlar bu kamburu azaltamamıĢ bilakis artırmıĢtır. Yüklü açıkların kapatılması için bütçe transferi yapılmasına ihtiyaç duyan dolayısıyla da genel bütçeye büyük yük getiren SGK, uzun vadede ülke ekonomisinin mali dengelerini bozabilecek büyüklükte bir sağlık ekonomisi oluĢturmuĢtur. KuruluĢu çok yeni olan SGK32_{, oluĢturduğu bu ekonominin}

büyüklüğü ile hem ulusal hem çokuluslu Ģirketlerin iĢtahını kabartmakta, bu durum da Çizelge 4‟ teki gelir-gider dengesinin sağlanması ihtimalini oldukça zayıflatmaktadır.

ġekil 6. 2009 Yılı Tedavi Giderlerinde Sağlık Kurumlarının Payları

NOT: 2009 yılı SGK mali istatistik tablolarından derlenmiştir. Kaynak: www.sgk.gov.tr/wps/portal/Anasayfa/Istatistikler

Sağlık Sektörünün piyasalaĢtırılması olarak da adlandırılabilecek yeni düzenlemeler sonrası piyasada rekabet ortamı oluĢturulmasında oldukça baĢarılı olunduğu ortadadır. Fakat SDP kapsamında oluĢturulmaya çalıĢılan bu rekabet ortamı hizmet kalitesinin arttırılması amacından daha çok sağlık giderlerinin Aile Hekimliği‟ne geçilen illerde bile etkili bir sevk sistemi

32 _{20.05.2006 tarihli ve 26173 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 5502}

oluĢturul(a)maması nedeniyle, özel hastanelerin sağlık piyasası pastasından aldığı payı oldukça artırmıĢtır. ġekil 6‟da görüldüğü gibi Özel Hastaneler 2009 yılında Üniversite Hastaneleri‟nin neredeyse iki katına yakın bir gelir elde etmiĢlerdir.

Sağlıkta DönüĢüm Programı‟nın özel hastanelerin kapılarını tüm sosyal güvencesi olan vatandaĢlara görece düĢük katılım payı alınması ile açması gibi uygulamaları ile mevcut iktidarın sonraki seçimlerde oy oranını artırmasında etkisi olduğu söylenebilir. Fakat özel hastanelerin sistemden gittikçe fazla pay almaya baĢlaması beraberinde tüm sağlık sistemi için bir risk getirmektedir. Katılım payı uygulamalarının yaygınlaĢmasının ve serbestleĢmesinin, tüm sistemin birden geri döndürülmez şekilde çökmesine (catastrophic failure) neden olabilecek katastrofik sağlık harcamalarını tetikleyebileceği gözden kaçırılmamalıdır. Kavram olarak katastrofik sağlık harcaması, hane halkının belirli bir zaman diliminde, bir ya da daha fazla üyesinin sağlık harcamalarını ödeyebilmek için temel ya da zorunlu harcamalarını kısmak zorunda bırakılmasıdır. Bu konuda 59 ülkede yapılan anketlerle toplanan verilere dayanan bir çalıĢmaya göre: katılım payı gibi cepten ödemelerin yaygınlaĢması, katastrofik sağlık harcaması33 _{oranını da}

arttırmaktadır. Bunun yanında bir diğer tespit ise bu durumun daha çok orta gelir düzeyine sahip ve sağlık sitemleri geçiĢte/dönüĢümde olan ülkelerde sık görüldüğü yönündedir (Xu,Evans,Kawabata,Zeramdini,Klavus, Murray, 2003: 111-117).

1980 öncesi neredeyse sistemde hiç bulunmayan özel hastanelerin, 1980 sonrasında sayıları gittikçe artsa da devletin yaptığı sağlık harcamalarında SDP‟nin özel sektör vurgusuna kadar payları oldukça düĢüktür. Özel hastaneler ġekil 6‟da görüldüğü gibi 2009 yılına gelindiğinde giderlerin üçte birinin yapıldığı kurumlar haline gelmiĢtir. Ayrıca, bu hastanelere SGK‟nın belirleyeceği bir oran kadar ilave ücret alma hakkı da tanınmıĢ böylece bir yandan SGK kapsamında tüm vatandaĢları sosyal güvence altına alınması ile gelirleri garanti edilen özel hastaneler ilave ücretlerle karlı bir piyasaya sahip olmaktadırlar.

33 _{Bu çalıĢmaya göre katostrofik sağlık harcaması, hane halkı gelirinin zorunlu giderleri}

4.2.4.5 Bilgi ve Beceri Ġle DonatılmıĢ, Yüksek Motivasyonla