Adli Muhasebecide Bulunması Gereken Nitelikler

Adli muhasebeciler, “kayıtların görünen değerini kabul etmeyip arka planına bakan, dokümanlar hakkında şüphe duyan, gerçek niyeti araştıran, bilirkişi raporu hazırlayan, özellikle birilerinin yalan söyleme ihtimalinin olduğu durumlarda ortaya çıkan, bireylerle çok detaylı mülakatlar yaparak gerçeği ayrıntılarıyla ortaya koyan kişidir” (Crumbley, 1995: 23). Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere, adli muhasebecilerin normal muhasebeciler ya da denetçilerden farklı olarak birtakım özellikleri taşımaları ve bazı konularda yoğun bilgi sahibi olmaları gerekmektedir. Finansal uzmanlık, hile bilgisi, ticaret gerçekleri ve hukuk sisteminin çalışması hakkında güçlü bilgi ve anlayış bir adli muhasebecinin en temel özelliklerindendir (Oberholzer, 2002: 4). ACFE, adli muhasebeci olabilmek için gerekli nitelikleri belirtirken, üniversite mezunu olmak ve 2 yıl hile (vergi dışında hesaplarla ilgili hileler) konusunda deneyim ve bilgisayar bilgisine sahip olmak gibi başlıkları sıralamaktadır (Wolosky, 2004: 4). Çok sayıda bilginin elektronik ortamda elde edilmesi ve depolanabilmesi açısından adli muhasebecinin güçlü bir bilgisayar bilgisinin yanısıra teknolojik bilgiye sahip olması da önem taşımaktadır (Silverstone ve Sheetz, 2003: 78). Adli muhasebeci ayrıca iyi bir psikolog olmalı ve şüphelinin aranılan dolandırıcı olup olmadığını değerlendirebilmelidir (Silverstone ve Sheetz, 2003: 79). Bu karakteristik özellikleri

86

taşımanın yanında, adli muhasebecilerin bilgi sahibi olmaları gereken alanlar şunlardır (Bozkurt, 2000b: 59):

• Yoğun bir muhasebe bilgisi,

• Đnceleme-araştırma teknikleri, • Hukuk bilgisi, • Denetim bilgisi, • Đşletme yönetimi, • Psikoloji, • Suç bilimi, • Bilgisayar uygulamaları, • Đstatistik^∗.

Bu özelliklerin yanı sıra adli muhasebecilerin bir dedektif gibi hareket etmesi gelmektedir. Yurt dışında yapılan bir çalışmada, adli muhasebecilik mesleği açıklanırken ünlü dedektif Sherlock Holmes ile bağlantı kurulmuş, adli muhasebecilerin veri toplama ve analiz etmede bu dedektiften öğrenecekleri çok şeyler olduğu vurgulanmıştır (Crumbley ve diğ., 2004: www.acct.tamu.edu). Buna göre iyi bir adli muhasebeci aynı zamanda iyi bir dedektif olmalı, dikkatli inceleme ve araştırma zihniyeti taşımalıdır. Zira adli muhasebeciler sayıların görünen yüzünden ziyade arka planına bakabilen ve finansal raporların görünen değerlerini kabul etmeyen kişilerdir. Adli muhasebeciler, yasal sorgulamalara kendi muhasebe bilgisini

∗ _{Adli muhasebecinin sahip olması gereken nitelikler arasında, vergi bilgisi ve hile uygulamaları}

konusunda bilgi sahibi olmak adı geçen kaynaklarda yer almamaktadır. Adli muhasebe hizmeti verecek kişinin yoğun bir muhasebe bilgisi yanında vergi uygulamaları ve vergi mevzuatı hakkında da bilgi ve tecrübesi olması gerektiği gibi, hile bilgisi ve hileli muhasebe uygulamaları konusunda da bilgi sahibi olması gerekmekte olup, bilgi ve beceri kısmına bu iki unsur (hile bilgisi ve vergi bilgisi) da ilave edilmelidir.

87

uygulayabilme özelliği taşımalıdır. Adli bir CPA uzmanı yazılan raporları sorgulayacak, azillerde yardım edecek, bir uzman tanığı olduğu gibi doğrulayacak, yolsuzluk araştırmalarına başlayacak ve suçlu araştırmalarında yardım edecek sivil bir kişidir (www.forensicaccounting.com).

Adli muhasebecilinin bir dedektif gibi hareket ederek, gerekli soruşturmaları yaparken, araştırmacı teknikleri bilgisine de sahip olması gerekmektedir. Araştırmacı teknikleri bilgisinde, belli bir iddiayı desteklemek ya da çürütmek için gerekli kanıtların tespiti için kanıt bilgisinin, elde edilen mesleki bilgilerin yorumlanması için mali bilgileri yorumlama yeteneğinin ve elde edilen bulguları ilgili taraflara sunma ve iletebilme yeteneğinin de olması gerekmektedir (Gülaçtı, 2004: 66).

Larry Crumbley, bir adli muhasebeciyi dolandırıcılığı ortaya çıkartmak ve dava desteği sağlamakla görevli olan kişi olarak tanımlarken, adli muhasebeciyi üç katlı bir düğün pastasına benzetmekte ve en büyük olan alt katta yer alan katın, güçlü bir muhasebecilik geçmişi, orta katın tam ve doğru denetim, risk değerleme, kontrol ve hileyi ortaya çıkartma bilgisi, pastanın en üst katının ise, yasal çevre ve uygulamalar ile mahkeme salonu hakkında bilgilere sahip olmak olarak tanımlamaktadır (Crumbley, 2001b: 204).

Bir adli muhasebeci için en önemli şey, onun ünü ve temiz adıdır. Bağımsızlık ve tarafsızlık onun en önemli karakteristiği olmalıdır. Mükemmel seviyede bir güvenilirlik, mesleki standartlar ve ahlaki değerler esastır. Doğru düşünebilme doğru konuşma, bir adli muhasebeci için son derecede büyük ölçüde arzu edilen karakteristik özelliklerdir. Đkinci kademede ise, onun son işinde gösterdiği performans ve ün yer almaktadır (Grippo ve Ibex, 2003: 2).

Hile araştırmacılarının sahip olması gereken beceriler arasında, mali denetçilerin sahip olması gereken becerilerin tümüne ilave olarak hile nedeniyle oluşan zararların adli, bireysel, sözleşmeden doğan ve sigorta amaçları doğrultusunda kanıtların nasıl toplanacağına ve bunların nasıl belgelendirileceğine dair bilgi; üçüncü şahıs tanıklarla nasıl görüşme yapılacağı ve bir uzman tanık olarak nasıl tanıklık yapılacağını bilmek gerekmektedir (Bologna ve Lindquist, 1995: 27).

88

Bozkurt ve Hunter ise bir adli muhasebecinin taşıması gereken kişisel özellikleri aşağıdaki gibi sıralamışlardır (Bozkurt, 2000b: 60; Hunter, 1995: 14):

• Meraklı olmak: Bir adli muhasebeci mesleğiyle ilgili gelişmelere karşı ilgili ve meraklı olmalı, üzerine aldığı her olayda şüphelerini korumalı ve doğruluklarını araştırmalıdır.

• Dirençli Olmak: Adli muhasebeci, karşılaştığı olumsuzluklar karşısında hemen pes etmemeli, savunduğu durumu ispat etmede ısrarlı olmalıdır.

• Yaratıcılık: Adli muhasebeci, uyması gereken genel ilke ve standartlar yanında mümkün olduğunca yaratıcı olmalıdır.

• Sezgi: Adli muhasebeci, her olayda hem genel olarak, hem de ayrıntılar konusunda yerinde ve derinden inceleme yapmalıdır. Đyi bir işletme sezgisine sahip olmalı, muhakeme gücü sağlam olmalı, kararlarında net, analitik ve mantıklı bir düşünceyi hakim kılmalıdır.

• Güvenilirlik: Bir adli muhasebeci, dikkatlice dinlemesini bilmeli, yazılı ve sözlü iletişimde başarılı olmalı, insan ilişkilerini sağlıklı bir biçimde kurabilmelidir.

Crumbley ve Apostolou, bir adli muhasebecinin sahip olması gereken becerileri aşağıdaki gibi sıralamaktadır (Crumbley ve Apostolou, 2002):

1. Güçlü bir muhasebecilik altyapısı,

2. Denetim süreçleri hakkında detaylı bilgi sahibi olma, 3. Đç kontrolleri anlama,

4. Hile belirleme teknikleri hakkında bilgi sahibi olma, 5. Risk değerlendirmesini anlama,

6. Yasal ortamı anlama, 7. Güçlü iletişim becerileri.

89

Araştırılan konunun niteliğine bağlı olarak bazı adli muhasebeciler adli tahkikata ilişkin olarak kamusal alanda çalışırken, bazıları da bankalar, sigorta şirketleri gibi özel kuruluşlarda ya da şeriflik - polis departmanları gibi (Federal Đstihbarat Bürosu-FBI ve Dahili Gelirler Servisi-IRS vb.) devlete ait kuruluşlarda çalışma alanı bulmaktadırlar (www.forensic-accounting-information.com/forensic-accounting-careers.htm).

“Kanada Adli Muhasebe Topluluğu” üzerinde araştırma yapan Lawrence’a göre adli muhasebecinin bir müşteri tarafından seçilmesinde en önemli etkenler “tecrübe” ve “tanınmışlık(ün/şöhret)”dır. Lawrence’ın çalışmasında tanınmışlığın önemi hakkında görüşme yaptığı avukatlara göre “bir topluluk içindeki tanınmışlık resmi gereklilikler kadar önemli” bulunmaktadır. Avukatlar çok büyük zorluklar yaşamamak için, bir kişiyi uzman olarak değerlendirirken, adli muhasebecilerin ününden yararlanırlar. Tanınmışlığın “kalifiye olan” ve “kalifiye olmayan” adli muhasebecileri birbirinden ayırdığı iddia edilerek, bir kişiye iş verirken tanınmışlık tek başına bir ölçüttür, denilmektedir. Buna göre, uzman olarak nitelendirilen bir kişiyi kullanmak isterken, eğitimi, gerekli özellikleri taşıyıp taşımadığı ve biraz da uygulama tecrübesine sahip yani belli bir ününün olup olmadığı araştırıldıktan sonra sorun çıkmayacağı konusunda güven sağlanabilir. Bir adli muhasebecinin ifadesine göre “bu piyasayla ilgili şunu söyleyebilirim; iyi bir üne sahip olmalısınız, çünkü bu, o topluluğun yüksek duvarlarını aşmak için şarttır” (Lawrence, 1998: 1122).