Açık ve Yeşil Alanların Normları (Standartları)

İnsanın sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşamını sürdürmesi amacıyla, yeşil alanlara yönelik oluşturulan standartlar arasında çeşitlik görülmektedir.

Kent yapısının bir bölümünü oluşturan işlevsel yeşil alanlar kent nüfusu ve kent dokusu ile yakından ilgilidir. Kentin yaşam bölümünü oluşturan konut dokusunun, bu alanlara olan uzaklığı önemlidir. Ayrıca ihtiyaca yeterli açık ve yeşil alanların dış mekân standartlarına göre düzenlenmiş olması, kentin sağlıklı gelişmesi yönünden zorunlu olmaktadır [6]. Literatürde çeşitli kentsel işlevlerin gerektirdiği alanlar veya yapıların boyutları, türü, fiziksel yapısı konularında, en az, en çok ve en uygun ölçüleri saptayan nicel sınıflandırmalarla, bunları etkileyen kentsel değişkenlerde yapılan varsayımlar “Kentsel Standartlar” olarak adlandırılmaktadır [26].

Her ülkenin hatta bir ülkenin her kentinin açık ve yeşil alan standartları farklılık gösterebilir. Çünkü her kentin ekonomik, sosyal ve kültürel yapısı farklıdır. Bir kentin açık ve yeşil alan ihtiyacının belirlenmesinde bireylerin rekreasyonlara yönelimleri önemli rol oynamaktadır. Kentsel doku içerisinde yeşil alan standartlarının belirlenmesinde dikkate alınan kriterler genel olarak şunlardır [16].

2.1.4.1. Nüfus Büyüklüğü

Yeşil alan gereksinimi ile nüfus büyüklüğü arasında doğru orantılı bir ilişki söz konusudur. Nüfus yoğunluğu, yerleşim alanı tipleri, nüfus içinde yaş aralığı yeşil alan standardını doğrudan etkilemektedir.

Yeşil alan gereksinimi nüfus büyüdükçe artar ve çeşitlenir [4]’e göre yeşil alan ihtiyacı;  20.000 nüfuslu bir şehir için 300 ha.

 50.000 nüfuslu bir şehir için 800 ha.  100.000 nüfuslu bir şehir için 1700 ha.

27  200.000 nüfuslu bir şehir için 3700 ha.

 500.000 nüfuslu bir şehir için 10000 ha yeşil alana ihtiyaç olduğu belirtilmiştir.

2.1.4.2. Kişisel İhtiyaçlar

Yerleşim biriminde yaşayan kişilerin, sosyal, ekonomik ve kültürel düzeyleri, yaş ortalamaları ve boş zaman durumları, bireylerin yeşil alan ihtiyaçlarının şekillenmesinde etkilidir [16]

2.1.4.3. Yerleşmenin Karakteri

Yerleşmenin coğrafi ve topoğrafik özellikleri, iklimi, tarihi değerlerinin durumu, sahil veya su kenarına konumlanmış olması, endüstri, turizm, yönetim veya ticari fonksiyonlarından hangisinin baskın durumda bulunması, hem yeşil alan ihtiyacını hem de yeşil alan türünün belirlenmesinde etkilidir[16].

2.1.4.4. Ulaşılabilirlik (Etki yarıçapı)

Yeşil alanların kişi başına düşen metrekare olarak ifade edilmesi bu alanların kullanılabilirliğine ilişkin değerlendirmelerin yapılmasına olanak sağlamamaktadır. Yeşil alanların kent genelinde ulaşılabilirlik mesafesi içerisinde dengeli bir şekilde dağılması, rekreasyonel ihtiyaçların sağlaması ile yakından ilişkilidir. Farklı büyüklük ve rekreasyonel aktiviteye sahip yeşil alanların, hizmet ettikleri kent birimine bağlı olarak ulaşılabilirlik standartları değişmektedir. Ulaşılabilirliği kolay olan aktif yeşil alanlar kent insanının fiziksel aktivitesinin artmasına katkı sağlamaktadır [27].

Yeşil alanların ulaşılabilir mesafeler içerisinde dengeli dağılımı hem rekreasyonel ihtiyaçları karşılayacak hem de kent ekosistemine önemli katkılar sağlayacaktır. Ulaşılabilirlik mesafesi olarak yürüme uzaklığı temel alınmaktadır. Semt ölçeği üzerindeki ölçeklerde yer alan yeşil alanlarda toplu taşıma ulaşımı önemlidir. Yeşil alanların konumu ve kullanıcının ziyaret sıklığı arasındaki ilişki oldukça önemlidir. Yeşil alana kullanıcının yürüyerek ulaşması 5-20 dakika arasında olmalıdır. Bu nedenle planlama yapılırken kullanıcının yaya olarak bu sürelerde yeşil alanlara ulaşımı dikkate alınmalıdır. Kullanıcıya yeşil alan ne kadar yakınsa kullanım yoğunluğu o kadar fazla olur [28] .1999 yılı imar kanununda yer alan kentsel, sosyal ve teknik alt yapı şartlarına göre parkların alansal büyüklüklerine göre etki yarıçapları (Çizelge 2.2)’de belirtilmiştir. Avrupa Komisyonu Kentsel Denetim raporunda kentsel yeşil alanlara ideal yürüme süresi 15 dakika olarak verilmektedir. Yapılan çalışmalarda yeşil alanların

28

çeşitlerine göre en uygun ulaşım ve yürüme mesafeleri şöyle olmalıdır:

 Çocuk bahçeleri-oyun alanlarına ulaşım mesafesi 400 m yürüme süresi 10 dakika,

 Semt-mahalle parklarına ulaşım mesafesi 800 m, yürüme süresi 20 dakika,  Kent parklarına ulaşım mesafesi 1200 m yürüme süresi 30 dakika [13]

Çizelge 2.2. 1999 imar kanununda yer alan kentsel, sosyal ve teknik alt yapı şartları

[29].

Parklar Etkili hizmet alanı (Yarıçap)

Kullanıcıların

yaş grubu Kişi başına büyüklük (ha/1000 kişi)

Hizmet ettiği

nüfus büyükük İdeal (da)

Çocuk Bahçeleri 200-600 m 0-3/4-7/8-15 4 8-16

Spor alanları 2 km 7 yaş üstü 4 Bütün kent 40-60 Mahalle parkları 500-1500 m Tüm yaşlar 8-12 3500-5000 20-40 Semt parkları 1000-2500 m Tüm yaşlar 10-20 15000-30000 160-400 Kent parkları 1-10 km Tüm yaşlar 80 Bütün kent 40-800 Bölge parkları 25-100 km Tüm yaşlar 750-3000 2000-4000

Milli parklar Bütün ülke Tüm yaşlar Değişken Bütün ülke Değişken

Kent dokusunun yoğunluğu, ulaşım olanakları ve kentlinin yaşam kültürü ile oluşturulması planlanan yeşil alanların birim alan büyüklüğü ve hizmet etki alanı, kent içindeki en küçük yerleşim tipinden en büyük yerleşim tipine kadar yeşil sistemin dengeli dağılımı sağlanmasında yarar sağlayacaktır [30].

Ülkemizde yeşil alan standart 1933 tarihli Belediye Yapı ve Yollar Yasasında, 4 m²/kişi iken, 1972 tarihli 6785 sayılı İmar Yasasında 7 m²/kişi, 1999 tarihli 3194 sayılı İmar Yasasında 10 m²/kişi ‘ye çıkarılmıştır. İngiltere’nin yeşil alanlar ile ilgili oluşturduğu standartlara bakıldığında; 1927’de Milli Spor Komitesinin spor alanı standardı 4 m²/kişi iken, 1941’de bu değer 24 m²/kişi’ ye çıkarılmıştır. Almanya’da ise 1956 tarihli Alman Olimpik Topluluğunun 5–17 yaş grubu nüfus için 1,5 m²/kişi oyun alanı ayrılırken 1967’de bu değer 3 m²/kişi çıkarılmıştır. Belirtilen değerler arasındaki farklılık, her ülke için belirlenen standartlar için en azlarıdır. Ülkeler kendi standartlarını, toplumsal ve fiziksel gereksinimlerine göre oluşturmaları gerekmektedir [30].

İstanbul Büyükşehir Belediyesi 2006 yılında yaptığı araştırmaya göre 02.09.1999 tarihinde yayınlanan 23804 sayılı “İmar Planı Yapılması ve Değişikliklerine Ait

29

Esaslara Dair Yönetmelikte Değişiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik” ile yapılan değişiklik sonucunda, kişi başına 7 m² olan yeşil alan standardı 10 m²’ye çıkarılmış ve bu büyüklüğün nüfus büyüklükleri ve yeşil alan türlerine göre dağılımı belirlenmiştir. Bu değişikliğe göre, 5000 kişilik ilköğretim ünitesi düzeyinde 1,5 m²/kişi büyüklüğünde çocuk bahçesi, 15000 kişilik mahalle ünitesi düzeyinde 2 m²/kişi mahalle parkı ve 3 m²/kişi spor alanı olmak üzere toplam 5 m²/kişi yeşil alan ve 45000 nüfuslu kent ünitesi düzeyinde ise 3,5 m²/kişi büyüklüğünde kent parkı ve 1 m²/kişi büyüklüğünde stadyum olmak üzere toplam 4,5 m²/kişi yeşil alan öngörülmüştür [31]. Açık ve yeşil alan ilkelerine göre alınacak standartlar her ülkeye, her yerleşime ve bunların gereksinimlerine göre değişiklikler göstermektedir. Gelişmiş ülkelerde kişi başına düşen aktif yeşil alan ortalama 20,00 m² civarında seyrederken Türkiye’de bu rakam 1,00- 9,00 m², arasında değişmektedir. Dünyadaki bazı ülkelerde yeşil alan standartları Çizelge 2.3’de belirtilmiştir.

Çizelge 2.3. Dünya ülkelerinde yeşil alan standartları [32].

Ülke Kent yakını Yeşil zon Kent parkı Mahalle ve semt parkları m Çocuk oyun alanları Spor alanları Toplam İsveç 48.1 23.8 5.6 10 87.5 Amerika 60 13-20 3.9 77-84 İngiltere 8 40 20 10 78 İtalya 18 11.6 5.5 3.2 7.5 45.8 Hollanda 30 9 6.5 45.5 Polonya 17.5 5.3 15 7.5 45.3 Fransa 10 10 4.2 3.5 8 35.7 Türrkiye 3.5 2 1.5 3 10

Ülkemiz kentlerinde kişi başına düşen açık-yeşil alan miktarı, gelişmiş ülkelerle karşılaştırıldığında oldukça düşük düzeylerde olduğu görümektedir (Çizelge 2.4).

30

Çizelge 2.4. Türkiye’de ve yurt dışındaki bazı şehirlerde kişi başına düşen aktif yeşil alan miktarı (m²/kişi) [32].

Türkiye’deki Şehirler

Kişi başına düşen aktif yeşil alan miktarı (m²/kişi)

Yurtdışındaki Şehirler

Kişi başına düşen aktif yeşil alan miktarı

(m²/kişi)

İstanbul 6,23 Amsterdam(Hollanda) 45,5

Ankara 13.6 Berlin (Almanya) 27,1

Bursa 10 Londra (İngiltere) 26,9

İzmir 5 Roma (İtalya) 45,3

Samsun 5,6 Stockholm (İsveç) 87,5

Tablodan anlaşıldığı gibi ülkemiz imar mevzuatıyla belirlenen kişi başına yeşil alan miktarının, Avrupa Birliği kentleriyle karşılaştırıldığında düşük olduğu gözlemlenmekte ve daha dar kapsamda oluşturulduğu anlaşılmaktadır.

31