Ürün Yaşam Dönemi Maliyetlemesi

Ürün yaşam dönemi maliyetlemesi ilk kez 1960’larda ABD Savunma Bakanlığı tarafından tedarik amacına yönelik bir yöntem olarak kullanılmaya başlanmış ve hala inşaat sektöründe olduğu kadar askeri alanda da kullanılmaktadır. Ürün yaşam dönemi maliyet yönteminin benimsenmesi diğer sektörlerde yavaş olmuştur (Ayyıldız, 2010, s.31; Korpi ve Risku, 2008, s.241; Steen, 2005, s.107). Ürün yaşam dönemi maliyet yöntemi, yüz yıldan fazladır yönetim karar alma metodu olarak biliniyor ve kullanılıyor olmasına rağmen sistematik bir yaklaşım olarak 25-30 yıl önce ortaya çıkmıştır (Rahman ve Vanier, 2004, s.1). Küresel rekabet ve teknolojik gelişmelerle birlikte yöntemin önemi artarak literatürde de önerilen bir yöntem haline gelmiştir (Dunk, 2004, s.401). Ürün yaşam dönemi maliyet yöntemi 1970-80’li yıllar arasında esas olarak askeri alanda kullanılırken bu dönemden sonra uçak üretimi, elektrik santralleri, petrol ve kimya sanayi, demiryolu işletmeleri gibi diğer sektörlerde de kullanımı yaygınlaşmaya başlamıştır (Kawauchi ve Rausand, 1999, s.7). Bugün bir ürün/hizmetin maliyetlerinin büyük çoğunluğunun tasarım aşamasında ortaya çıktığı bilinmektedir. Ancak ürün yaşam dönemini dikkate almayan geleneksel maliyet yöntemleri maliyetlerin bozulmasına neden olmaktadır.

1.3.3.1. Ürün Yaşam Dönemi Maliyetlemesi Kavramı, Amaçları ve Özellikleri

Ürün yaşam dönemi maliyetleri bir ürün ile ilgili olarak fikir aşamasından elden çıkarma aşamasına kadar katlanılan ve katlanılması beklenen maliyetler toplamından oluşmaktadır (Kleyner, 2008, s.796; Liu vd., 2009, s.401; Luo, Voet ve Huppes, 2009, s.1614). Bu bakımdan yaşam dönemi maliyetleri, bir ürünle ilgili direkt, endirekt, yinelenen, yinelenmeyen, katlanılmış, katlanılması beklenen tasarım, geliştirme, üretim, işletim, bakım – onarım ve elden çıkarma maliyetlerini kapsamakta ve tüketici bakış açısı ve üretici bakış açısı olmak üzere iki grupta toplanmaktadır (Deran, 2008, s.466; Goralczyk ve Kulczycka, 2005, s.120). ; Köse, 2002, s.83). Bu maliyetler ürün/hizmet fikrini oluşturma maliyeti, tasarım ve geliştirme maliyeti, üretim maliyeti, lojistik maliyeti, pazarlama maliyeti, garanti maliyetleri, elden çıkarma maliyetlerinden oluşmaktadır.

Ürün yaşam dönemi maliyetlemesi ise, üretilen bir ürünün bütün yaşam dönemi aşamalarında oluşan maliyetleri üretim başlamadan önce göstermeye çalışan bir yöntem

olarak tanımlanmaktadır (Caner, 2011, s.46). Bir başka tanıma göre yaşam dönemi maliyetlemesi bir ürünün satın alma, üretim, işletim, bakım, tadilat ve elden çıkarma maliyetleri de dahil olmak üzere söz konusu ürünle ilgili tüm maliyetleri belirleme sürecidir (Luo vd., 2009, s.1614). Geniş anlamda ürün yaşam dönemi maliyetlemesi üretici için tasarımdan elden çıkarmaya, tüketici için alımdan bakım onarıma bir ürün/hizmetin maliyetlerini belirlemektir.

Ürün yaşam dönemi maliyetlemenin aşağıda da görüleceği üzere dört temel amacı bulunmaktadır. Bunlar (Ayyıldız, 2010, s.33):

 Planlama ve pazarlama aşaması maliyetleri kapsayan faaliyet karının ürün piyasaya sunulduğunda ya da üretim aşamasında kazanılıp kazanılmayacağını belirlemek,

 Planlama aşamasında üretimle ilgili olmayan ve ürünle birlikte verilen garanti, çevresel maliyetler gibi maliyetleri tanımlamak ve bu maliyetleri elimine etmek/düşürmek için üründe yapılması gereken değişiklikleri belirlemek,

 Planlama aşamasında alternatif ürün tasarımına ilişkin toplam yaşam dönemi maliyetlerini karşılaştırarak bu alternatifler arasından en iyi seçimlerin yapılabilmesi için destek vermek,

 Etkin ve etkili planlama ve faaliyet kontrolü amacıyla maliyetlerin niteliklerini ve zamanlamasını tanımlamak.

 Ürün yaşam dönemi maliyetleme yöntemi öncelikle tüketici karar verme faktörlerini desteklemek amacıyla tasarlanmıştır. Daha sonraki amacı güçlü bir müşteri odaklılık ve rekabet üstünlüğü sağlamaktır (Korpi ve Risku, 2008, s.242). Yaşam dönemi maliyetlemenin özellikleri aşağıdaki gibi özetlenebilir (Gürdal, 2007, s.85):

 Bir ürünü üretmeye ilişkin alternatif seçenekler arasında seçim yapmaya yardımcı olan bir değerlendirme tekniğidir,

 Gelecekteki maliyetleri tahmin etmekle bir temel oluşturarak tüm maliyetleri dikkate alır,

 Üründen en yüksek faydanın elde edilmesini sağlar,

 Ürün yaşam dönemine ilişkin gerçek rakamların ortaya çıkmasıyla birlikte fiili ve bütçelenen rakamların karşılaştırılmasını sağlar,

 Müşteri alım karını etkileyen satış sonrası maliyetlere daha fazla odaklanılmasını sağlar,

 Tasarım ve geliştirme aşamalarında daha fazla maliyete katlanarak üretim ve sonrasında daha az maliyete karlanılmasını sağlar,

 Tasarım, üretim ve piyasadan çekilme aşamalarında maliyet düşürme çalışmaları ile yaşam dönemi maliyetlerinin daha düşük gerçekleşmesini sağlar,

 Yaşam dönemi maliyetleme yöntemi işletmelere ürün yaşam dönemi maliyetleri üzerinde uzun dönemli planlama ve yürütme imkanı sağlamaktadır (Ayyıldız, 2010, s.32),

 Yaşam dönemi maliyetlemesi bir ürünü yaşam dönemi süresinde o ürünün hammadde alımından, üretiminden, lojistik, atık, atıkların tekrar kullanımını da içeren tüm çevreye olan etkilerini ortaya koyar (Luo vd., 2009, s.1614).

1.3.3.2. Ürün Yaşam Dönemi Maliyetleme Yönteminin Uygulanması

Ürün yaşam dönemi maliyetleme yönteminin uygulanması yaşam dönemince maliyetleme analizleri ile gerçekleştirilmektedir (Gürdal, 2007, s.79; Kleyner, 2008, s.796). Analiz yapılmadan maliyetleme ve maliyet sonuçlarını değerlendirme mümkün olmamaktadır. Süreç, analiz ile başlamakta ve analiz ile bitmektedir. Yaşam dönemi maliyetleme yöntemini uygulayabilmek için duyarlılık analizleri, olasılık analizleri, ıskonto oranı, net bugünkü değer gibi yöntemlerden yararlanılmakta ve maliyetleme bu analizlere göre yapılmaktadır (Yılmaz ve Arı, 2011, s.79-80).

Ürün yaşam dönemi maliyetleme uygulamasında ilk adım maliyet hedeflerini belirlemektir. Bu adım hangi ürünün tasarlanması ve üretilmesi gerektiğine dair bir veya birden fazla niceliksel ölçütün ortaya konmasını ifade etmektedir. Maliyet hedeflerine uyum açısından çeşitli alternatifler değerlendirilerek en uygun seçenek tercih edilmektedir. Ürünün yaşam dönemi maliyetleri tahminlenerek sonuçlar, belirlenen hedeflerle karşılaştırılmaktadır. Uyumsuz olan kısımlar varsa bunlar belirlenerek düzeltici önlemler alınmaktadır (Gürdal, 2007, s.80). Uygulamada öncelikle ürünün fonksiyonel yaşam süresi ve sonrasında bu süreyi oluşturan her dönem için araştırma geliştirme, tasarım, üretim, satış ve dağıtım, yıllık satış sonrası destek hizmetleri ve elden çıkarma maliyetleri belirlenmektedir. Tahminlerden oluşan bu maliyetlere ilgili dönemler için beklenen enflasyon oranı eklenmektedir. Dönemlere ilişki saptanan bu tutarların toplamı ürün yaşam dönemi maliyetini göstermektedir (Gürdal, 2007, s.81). Bu maliyetler paranın zaman değerini ve hem ekipman hem de projedeki çıkarma maliyetlerini dikkate alarak toplam maliyet tahminlerini analitik bir yöntemle hesaplanmaktadır (Barringer, 2003, s.2). Ürün yaşam dönemi maliyetlemesinde amaç net bugünkü değeri maksimize etmek diğer bir deyişle farklı alternatifler arasından net bugünkü değeri yüksek olanı seçmektir. Ancak yatırıma dair beklentinin sürekli değişmesi nedeniyle yatırımın net bugünkü değeri negatif çıkabilmekte, bu durumda en düşük net bugünkü değere sahip seçeneğin seçilmesi gerekmektedir (Barringer, 2003, s.4). Yöntemin uygulanmasında

çağdaş maliyet yöntemlerinden de faydalanılabilmektedir. Örneğin piyasa odaklı hedef maliyetleme yönteminden yararlanılarak hangi ürün/hizmetin tasarlanması gerektiği ve maliyetinin ne olması gerektiği belirlenebilmekte, maliyet düşürme çalışmalarında ise kaizen maliyetleme yöntemi kullanılabilmektedir.