Bu vakıf için Gözlü Köyü’nün vergi gelirleri vakfedilmiútir. Önceleri Davut Paúa’ya ait bir mülk iken, II. Bayezid’in o÷lu Alemúah’ın validesi Gülruh Kamer Sultan’ın satın alarak erken yaúta ölen o÷lu adına vakıf yaptı÷ı görülmektedir. Ancak söz konusu vakfa ait herhangi bir vakıfnamenin görülmedi÷i belirtilmektedir. 13 hane ve 10 mücerredden müteúekkil 23 nefer ile meskun olan köyden elde edilen vergi hasılı 1681 akça olarak kaydedilmiútir (KKA.TTD 541:52b).
2.2.2. ønönü Nahiyesi
ønönü Nahiyesi’ne ba÷lı Bozüyük nefsinde Kasım Paúa’nın banisi oldu÷u külliyeden baúka ønönü nefsi ve köylerinde de 4 adet cami ve mescid, 15 adet zaviye, 6 adet de zürri vakıf kaydı bulunmaktadır. Nahiyede tesbit edilen toplam 26 vakfın 7’sinin nesh edildikten sonra yeniden vakfiyetlerinin mukarrer tutuldu÷u anlaúılmaktadır. ønönü nahiyesindeki vakıfların tamamının hayratları nahiye içinde bulunmakta olup, nahiye dıúındaki herhangi bir hayri eser için akar ba÷ıúı tesbit edilmemiútir. Tesbit edilen vâkıflardan ikisinin Gaziyân-ı Rum (Kasım Paúa ve Abdullah o÷lu Mustafa Bey), birinin Ahiyân-ı Rum (Ahi Hoca), 7’sinin Abdalân-ı Rum’a ait vakıflar oldu÷u (Tur Ali Baba, Osman Baba, Kumral Abdal, Murad Baba, Tigan Abdal, Seydi Ali, Seydi Süleyman Baba), 5’inin úeyh ve 8’inin fakih (Mevlana øsa Fakih, Ömer Fakih, Murad Fakih, Yusuf Fakih, Numan Fakih, Musa Fakih, Veli Fakih ve Mevlana Ferhad Fakih), birer tanesinin de hacı ve sofu unvanı taúıdı÷ı görülmektedir. Vâkıflar arasında unvan taúımayanlar da bulunmaktadır.
2.2.2.1. Külliyeler 1. Kasım Paúa Vakfı
Taeschner (Taeschner, 1932:185-186), Bozüyük’teki camiinin kurucusunun Güzelce Kasım Paúa oldu÷unu yazmakta ve O’nun bu görüúüne, Oktay Aslanapa, Faruk Sümer, Ayúe Denknalbant, Cahit Baltacı ve Güner ønal da katılmaktadırlar. Ancak Bozüyük Kasım Paúa Camiinde 1777 tarihinde boúalan hatiplik görevine ùeyhülislam’ın Padiúah’a hatip atama için arzında aynen “Bozöyük’de vaki
müteveffa Kasım Paúa-yı Cezeri Camii ùerifi’nde evkaf-ı mahsusunda olmak üzre yevmi yedi akçe…” (BOA.CE, 1191:19298) ifadesinden caminin ve külliyenin banisinin Cezeri Kasım Paúa oldu÷u anlaúılmaktadır. Goodwin de bu binanın Cezeri Kasım Paúa tarafından yaptırıldı÷ını yazmaktadır (Goodwin, 1997:179-180).
Cezeri Kasım Paúa hakkında Celalzade Mustafa “ …saygı mercii bilgili, faziletli, olgun, iyilik ve lütuf sahibi, Kasım Paúa’dır. Bu zat, o dönemde olan iyiliklerin yüz suyu, kemal ve irfan sahiplerinin parlak gönüllerin misk kokusu ve amber iúaretleri, iyilik ve olgunluk madeni, aydınlık hoú gönülleri, saygı ve úeref kaynakları, önceki ve sonrakilerin ilmini kendinde toplayan, gizli ve açık fenlerde zor meseleleri çözen, anlaúılması çok zor problemleri kaldıran, tenkitçi yaratılıúı ince meseleleri anlayan nüktedan, tatlı dilli, olgun yumuúak huylu zihni hayal üreten ve cevher saçan faziletli çeúitli haber verendi. ønsaf ve adalette bizzat eúsiz Lokman, yumuúaklık ve zekada Aristo tedbirli, iúleri yürütmede Âsaf düúünceli, kapalı meseleleri halletmede zoru çözen, kanunlarda, anlayıú sa÷lam, usul ve merasimde zihni muhkem ve sa÷lam, iúlerin gerçeklerine muttali, gizli sırları bilen, ikisi de o dönemde en üstün en akıllıları idiler. Adı geçen Kasım Paúa úanslı genç úehzadenin lalalıkları hizmetine atanıp, saltanat fermanı ihsanıyla, güven sembolü defterdarlık da verildi” ifadelerini kullanmaktadır (Celalzade Mustafa, 1997:524-525).
Kasımpaúa Camii ve Külliyesi; Cami, sıbyan mektebi, imarethane ve mutfak, aúhane ile yıkılıp kaybolan medrese, kervansaray ve hamamdan ibarettir. Bu külliyeyi Busbeq’in yanında 19 Mart 1555’de Bozüyük’ten geçen Dernschwam görmüú ve hakkında övgü dolu bilgiler vermiútir: “Bina bu direkler üzerine oturtulmuú. Kervansaraya birçok at konabilir. Camiyi otuz sene evvel Cassan Bascha (Hasan Paúa) [Kasım Paúa] yaptırmıú. Caminin yanında iki tane imaret var. Burada yolculara çorba ve içinde et bulunan pilav veriliyor. Kervansaray bütün yıl çalıúıyor. Hiç boú kalmıyor. Elçilere çorba, pilav ve et ikram edildi. ømaretin mutfaklarından bu úehirde oturacaklardan isteyenlere günde iki defa etle çorba da÷ıtılıyor. Cami, misafirhaneler, hoca için odalar ve imarethane kısmıyla birlikte ve hepsi bir arada güzel bir tesis. Caminin önündeki avluda yuvarlak mermerden yapılmıú yüksek bir úadırvan var. Türkler camiye girmeden önce burada yıkanıyorlar (abdest alıyorlar). Bu, úöyle dıútan bir yıkanma. Ama onlar içten de temizlendiklerini sanıyorlar”
(Dernchwarn, 1987:224-226). Tournefort ise, seyahatnamesinde ayrıntı vermez: “10 Kasımdaki yürüyüúümüz, küçük korularla sınırlanmıú güzel ovalarda on iki saat sürdü. Geceyi Buiduk’ta (Bozüyük) çatısı kurúun kaplı bir kervansarayda geçirdik; caminin kubbesi de kurúun kaplıydı” (de Tournefort, 2005:232).
Kasımpaúa Camii, Önünde son cemaat yeri ile kare planda tek kubbeli cami, kırmızı ve beyaz kesme taúlardan karıúık örgülü duvarlarla 13.80 m. çapında pandantif kubbeli önünde mukarnas baúlıklı sütunlar üzerine kırmızı ve beyaz taú kemerlerle üç kubbeli son cemaat yeri ve batı kenarında minaresi ile sade fakat olgun nispetli bir mimari örne÷i gösterir. øki renkli taúlardan yay kemerli kapısı üzerinde Rumi bordürlü dört satırlık Türkçe kitabesinde 935 (1528) tarihinde yaptırıldı÷ı yazılıdır. Avlu kapısındaki úiúkin sivri kemerli alınlık içinde karıúık istifli sülüsle ikinci kitabede, bu tarih yazı ile Türkçe olarak tekrarlanmıútır. Dıútan sade bir mimarisi olan cami içinde úaúırtıcı bir dekor zenginli÷i göze çarpar. Mihrap beyaz kesme taútandır. Mermer minberin külahı, yan kanatları ve kapısının üst tarafı østanbul Selimiye Camii’nden tanınan renkli sır tekni÷inde çinilerle kaplanmıútır. øki sıra pencere ile açılan duvarlarda alt pencere alınlıkları çini ile süslenmiútir. Müezzin mahfili zarif ayaklarla dört taú kemer üzerine oturmaktadır. Korkulukları çini kaplamalı mermerdir. Bu sütunlar dıúında camideki di÷er mermer iúler bölge ocaklarından çıkarılan siyah benekli beyaz mermerdendir. Geometrik yıldızlarla iúlenmiú yer yer sedef kakmalı pencere kapaklarından yalnız mihrabın do÷u tarafındaki tam olarak kalmıú di÷erleri tamir görmüú veya bozulmuútur (Aslanapa, 1986:172-175). Kasımpaúa hamamı ise bugün yok olmuútur. Hamamın Arapça olan kitabesi úöyledir: “Büniye haze’l-hammamı Kasım Paúa erraci min rahmetullahü’l-alem vakfen li-ruhu’l-Muhammed hayru’l-Enam salavatu’l-lahu aleyhi ve ileyhi’l-kiram tarihi fi sene-i isna ve selasin ve tisa’ maete (932)”. Taeschner, Hamam kitabesinin bulundu÷u yer hakkında, Kasımpaúa Camini içinde bulunan kapının hemen içindeki müezzin mahfilinin üstünde iki satırlık fayans üzerine iúlenmiú bir yazı oldu÷unu belirtmektedir. Bu yazı bol sülüs ve rozetlerle süslü olup, kitabe Kasım Paúa’nın daha önce yaptırdı÷ı, Bozüyük veya baúka bir yerde bulunan bir hamamdan getirilmiútir (Taeschner, 1932:182-186).
Bozüyük’te Kasımpaúa’nın yaptırdı÷ı imaret de bugün de ayaktadır. Dernschwam imaret hakkındaki izlenimlerini “Caminin yanında iki tane imaret var. Burada yolculara çorba ve içinde et bulunan pilav veriliyor. Elçilere çorba, pilav ve et ikram edildi. ømaretin mutfaklarından bu úehirde oturacaklardan isteyenlere günde iki defa etle çorba da÷ıtılıyor. Aslında burada oturanların ço÷u fakir, hiçbir úeyleri yok. Eúkıya yüzünden vaktiyle buralarda kimse barınamazmıú. Ancak Hasan Paúa [sic Kasım Paúa], camiyi, kervansarayı ve imarethaneyi yaptırmak suretiyle halkı burada toplamıú. Buraya ilk gelenler hoca takımı ile iúsiz güçsüz tembel kimseler Dernschwarm imaret hakkında oldukça iddialı biçimde imaretler yapılıp da halka yemek verilmese, burada bir köy bile kurulamazdı. Ama hiç kimse çalıúmak istemedi÷i için bedava yeme÷e gelmiú olabilirler” úeklinde aktarmaktadır (Dernschwam, 1987:224). Dernschwarm Kervansaray hakkında ise “Kervansaraya birçok at konabilir. Kervansaray bütün yıl çalıúıyor. Hiç boú kalmıyor” bilgisini vermektedir (Dernschwam, 1987:225). Tournefort seyahatnamesinde ise kervansaray hakkında sadece çatısınn kurúun kaplı (de Tournefort, 2005:232) oldu÷unu belirtir. Koerte ise, kervansarayın bugün harabe oldu÷unu belirtmektedir (Koerte, 1899:1). Kasımpaúa Camii ve Külliyesi’ne Kasım Paúa tarafından zengin gelirler temin edilen araziler ve mülkler bırakılmıútır. Bozüyük merkezi dört mahalleye ayrılmıú olarak Kasım Paúa vakfına ba÷lıdır. Bozüyük merkezinde bir hamam ve 21 adet dükkan vakfa akar olarak kaydedilmiútir. Bozüyük merkezi dıúındaki vakıf arazilerini belirleyen sınırlar defterde úöyle belirlenmektedir: “Bozöyük sınırı bunlardır zikr olunur Akçapınar ve Gölcük ve Bo÷danoluk ve Ortaköprü ve Uzunkavak geçidi ve Defterdarde÷irmen köprüsü ve Karadona burnundan Hoca Ali Pınarı ve Yemiúlipınar ve Köprülü deyu - meúhedi ve Baúlıpınar ve Eskiköy ve Karye-i Sunalar ve Karye-i Çay ve Taúluca ve Karye-i Günyarık Karye-i Belinden Akçapınara varid yaylak Göymük, yaylak-ı Akçapınar.” Bu sınırlar Bozüyük’ün kuzeyine do÷ru uzanan sınırlardır. Kasımpaúa vakfının bunun dıúında çiftlikleri de bulunmaktadır ki bunlar; Karaca köyünde Murat ve Esed, Hıdır, Segirce köyünde Kulun-Yüki Çiftli÷i, çeltik ekilen Günyüzü nahiyesine tabi ønköy, De÷irmenler ise Karacaúehir’e ba÷lı Eymür Ö÷ügü ve Kara-öyük’de bulunmaktadır (KKA.TTD 541:41a-42b).
Bozüyük nefsinde Hamam mukataasından 2601, 31 bab dükkan icaresinden 1495, çayır mukataasından 300, bahçe mukataasından 1184, Dona Köyü’nde bulunan beú aded çiftlikten 32.250, Tekirce köyündeki Karagöz çiftli÷inden 50, bir bab boyahaneden 66, Çayır-ı Bâli Hacı’dan 15, Mukataat, çayır ve zemin ve asiyab der Vakfı Zaviye-i Kıllu Ali ber vechi maktu 200, Karaca Köyü’ndeki çiftlikten 661, Karacaúehir’e tabi Eymür Öyü÷ü Köyü’ndeki asiyablardan 2000, Karaöyük Köyü’ndek, onbir bab asiyabdan ise 1000 akça akar olarak kaydedilmiútir (KKA.TTD 541:41a-42b; BOA.MAD 27:82-83).
2.2.2.2. Camiler 1. Emced Camii Vakfı
ønönü nefsinde bulunan bir hamamın ønönü kadıları tarafından tasarruf edildi÷i, ancak Bayezid Han zamanında Emced adındaki birinin yaptırdı÷ı camiye vakfedildi÷i görülmektedir. Hamamın günlü÷ü 7 akçadan 2520 akça hasılı oldu÷u kaydedilmiútir (KKA.TTD 541:44b).