Literatürde örgütsel yaşamda yalnızlığı incelemek adına “Wright, Burn ve Strongman” tarafından 2006 yılında geliştirilmiş olan “Loneliness at Work Scale (LAWS)- İş Yaşamında Yalnızlık Ölçeği, yalnızlığı iki boyutlu olarak ele almaktadır. Bu boyutlardan ilki sosyal arkadaşlık ve ikinci boyut ise duygusal yoksunluktur.301
3.7.1 Sosyal Arkadaşlık (Sosyal Yalnızlık)
Örgütsel yaşamda yalnızlığın “sosyal arkadaşlık” aynı zamanda sosyal yalnızlık olarak da adlandırılan boyutu, sosyal iletişim ağının eksikliğinden ya da ortak ilgi ve etkinliklerin paylaşıldığı bir grubun üyesi olamamaktan kaynaklanan yalnızlık biçimidir.302
Sosyal arkadaşlık tipi yalnızlık yaşayan bireylerde sıkılganlık, arkadaşları tarafından reddedilme hissine kapılma ve marjinalleşme halleri görülmektedir. Birey sosyal etkileşim halinde olduğunda bu duygulardan kurtulabilmektedir.303
İş yerinde çalışma arkadaşlarıyla, meslektaşlarıyla rahat iletişim kurmayan, piknik, parti, yemek gibi sosyal aktivitelere katılmayı tercih etmeyen, düğün, doğum, cenaze gibi farklı etkinliklere ilgi göstermeyen işgörenlerin sosyal arkadaşlık boyutunda yalnızlık yaşadıkları söylenebilir. Ayrıca iş hayatında sosyal arkadaşlık boyutunda yalnızlık yaşayanların işle ilgili günlük sorunlarını ve kişisel düşüncelerini paylaşmakta zorlandıkları, iş yerinde mola zamanlarında beraber vakit
300 Letitia Anne Peplau, Daniel Perlman, “Loneliness Research: A Survey of Emprical Findings”
Preventing the Harmful Consequences of Severe and Persiysen Loneliness”, (Rockville, MD: National
Institue of Mental Health, 1984) 15.
301 Çelik, Telman, 105. 302 Çakır, Oğuz, 419.
303 Abdullah Karakaya, Ozan Büyükyılmaz, Ferda Alper Ay, “İşyeri Yalnızlığının İşkoliklik Üzerindeki
Etkisi: Kardemir A. Ş’de Bir Araştırma” (Bandırma/Balıkesir: Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları
111
geçirebilecekleri birini bulmakta güçlük çektikleri, kendilerini iş yerindeki arkadaş grubunun bir parçası olarak hissetmediklerini belirttikleri görülmektedir.304
Her bireyin sosyal arkadaşlık boyutunda yalnızlık yaşamaması adına gerekli altı tür ilişki vardır. Bunlardan birinin yokluğu, sosyal arkadaşlık yalnızlığının kaynağı olabilmektedir. Altı tür ilişki, “bağlanma”, “sosyal bütünleşme”, “takdir edilme”, “güvenilir dostluklar”, “himaye etme-edilme” ve son olarak da “rehberlik” olarak belirtilmiştir.305
Örgüt içinde bireylerin kurumlarına gösterdikleri bağlılık, üst ve astlarıyla olan iletişim tarzları, yaptıkları işlerden tatmin olmaları, liderlerinden destek görüyor olmaları örgütsel yaşamda yalnızlığın bu boyutunun yaşanmasının önüne geçmede yararlı olabileceği yorumunu yapmak yanlış olmayacaktır.
3.7.2 Duygusal Yoksunluk
Örgütsel yaşamda yalnızlığın ikinci boyutu olan “duygusal yoksunluk” daha çok niteliksel özellikler barındıran bir olgudur. Kalabalıklar içerisinde kendisini yalnız hisseden bireylerin yaşadığı yalnızlığı tanımlamaktadır.
Weiss’e (1973) göre duygusal yalnızlık, samimi (yakın) ilişkilerde yaşanan duygusal bağlanmanın yok olması durumunda ortaya çıkmaktadır. Ölüm, boşanma, içi boş evlilikler bu tip yalnızlığın sebepleri arasında sayılmaktadır. Endişe, aşırı uyarılmışlık, ufak şeylere aşırı duyarlılık, tehditlere karşı uyanık olma, tarif edilemeyen korkular, diğerlerinin sevecen ya da art niyetli davranışlarını yanlış yorumlama eğilimi duygusal yalnızlık yaşayan insanlarda karşılaşılan durumlar arasındadır.306
Örgütsel yaşamda yalnızlığın “duygusal yoksunluk” boyutunu yaşayan bireylerde genellikle bağlanma problemi kaynaklı bu tip yalnızlık yaşandığı
304 Birol Demirbaş, Gürkan Haşit “İş Yerinde Yalnızlık ve İşten Ayrılma Niyetine Etkisi:
Akademisyenler Üzerine Bir Uygulama” (Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2016)139.
305J. L., Rhodes, “Loneliness: How Superficial Relationships, Identity Gaps, And Social Support
Contribute to Feelings of Loneliness at Pepperdine University”, (Journal of Communication
Research, Vol: 2, 2014)1-16.
112
belirtilmiştir. Araştırmalar, “güvenli bağlanan bebeklerin ailelerinin, çocuklarının tepkilerine karşı güvensiz bağlanan bebeklerin ailelerinden daha duyarlı tepki verdikleri ve genelde ulaşılabilir olduklarını tespit etmiştir. Kaçınan bağlanan bebeklerin ailelerinin, çoğunlukla çocuklarının stresli oldukları zamanlarda destek vermedikleri, bedensel temas göstermedikleri, sık sık onları reddettikleri ve çocuklarını yalnız bıraktıkları gözlemlenmiştir. Endişeli bağlanan bebeklerin aileleri, muhtemelen çocuklarının ihtiyaçlarından ve endişelerinden ziyade kendi ihtiyaçlarına daha duyarlıdırlar, genelde müdahaleci ve tutarsızdırlar. Bowlby (1973)’ e göre, çocuklar anneleri ile bağlanma tecrübelerini içselleştirirler ve bu erken tecrübeler çocuğun daha sonraki ilişkilerine yön vermektedir. Bowlby, çocuğun bağlanma figürü hakkındaki zihinsel modellerinin, edindiği gerçek tecrübelerin doğru bir biçimde yansımaları olduğunu savunmaktadır. İlk yaşantılarla kazanılan bu modeller çocukların gelecekte kuracakları ilişkilerde, beklentilerinde ve algılama şekillerinde önemli rol oynamaktadır. Bowlby, zihinsel temsillerin yaşam boyu değişmez olduğunu ve her dönemde kişiler arası ilişkilerin niteliğini belirlediğini söylemektedir”.307
Zayıf bağlanma ilişkileri olan insanların ise, problemler karşısında yardım istemediklerini ve yalnızlık duygusu yaşadıkları belirtilmiştir. Çalışma hayatında meslektaşlarından destek görmenin, psikolojik etkileri ve iş performansına etkisi kanıtlanmıştır. Bireylerin kendisini huzurlu ve güvende hissetmediği bir yerde verimli çalışması mümkün değildir.
Weiss (1973), duygusal yalnızlığın, yakın bir bağlanma ilişkisinin olmamasından ya da kaybedilmesinden kaynaklandığını, bu tür yalnızlıkta diğer insanlarla yakın ve içten ilişkiler kurulamadığını, ancak eksik olan ya da kaybedilen bağlanma ilişkisinin yerine başarılı bir bağlanma ilişkisinin yerleştirilmesiyle hafifletilebildiğini belirtmiştir.
Özetlemek gerekirse, “duygusal yalnızlık” bağlanma figürü ile kurulan ilişkinin niteliği, benlik ve başkaları modeli ile ilişkili bir olgu iken “sosyal yalnızlık”, bireyin kendisini bir sosyal gruba ait hissetmemesi ile ilişkilidir. Sosyal yalnızlık
307 Özlem Karakuş, “Ergenlerde Bağlanma Stilleri ve Yalnızlık Arasındaki İlişki” (Toplum ve Sosyal
113
yaşayan birey sıkıntı içerisindedir ve olayların uzağında kalır. Duygusal yalnızlık yaşayan bireylerde ise kaygı ve terk edilmişlik duyguları duyulan en yoğun duygular arasında yer almaktadır.308