Örgütsel VatandaĢlık ve Güven

Ġnsanın sosyal yaĢamda kurmuĢ olduğu iliĢkilerin temeli olan güven, örgütsel yaĢamda da büyük öneme sahiptir. Örgütlerin içinde bulunduğu dıĢ çevre koĢullarındaki belirsizlik ve dinamizm, örgütlerin üyelerine iĢ garantisi sağlayamamasına neden olmaktadır. Üyelerde gerek eğitim gerekse iletiĢim kolaylığı nedeniyle görülebilecek örgütsel bağlılıklarındaki azalma eğilimini artırabilmenin uygun yönteminin örgütte güven ortamını sağlamak olduğu düĢünülebilir.

Örgütsel güven, örgüt içinde tüm örgüt üyelerinin katılımıyla yaratılması gereken psikolojik bir ortam olarak değerlendirilebilir. Bu ortamın yaratılmasında yönetim kademesinin yaklaĢımı temel belirleyici faktör olarak görülmektedir. ĠliĢkilerin derinliği, rol ve sorumlulukların tam anlaĢılması ve üyelerde iĢi yapabilme

konusundaki yeterlilik, örgütün güvenilir bir kültüre sahip olmasını sağlayan önemli unsurlar arasında yer almaktadır (Asunakutlu, 2006: 20).

Mishra‟ya göre (1996) örgütsel güven, örgütteki iliĢki ve etkileĢimlerde bireylerin birbirlerine açık, dürüst, ilgili, gerçekçi davranması ve temel amaç, norm ve değerlerden haberdar olma isteğidir. Bu anlamda örgütsel güven örgüt üyelerinin yöneticiye ve örgüte güveninden oluĢan bir bütündür (Yılmaz, 2009: 475).

Örgütsel güven, örgütteki iliĢkilerde ve etkileĢimlerde örgüt üyelerinin yöneticiye ve örgüte güveninden oluĢan örgütsel iliĢkiler ve davranıĢlar ağı olarak ifade edilebilir. Güven, örgüt içerisinde bir üye veya grubun bir diğerine karĢı dürüst, yeterli, yardımsever ve açık olduğuna dair duyduğu rahatlığa dayanan bir savunmasızlığı istekli olarak göstermesidir (Tschannen-Moran,2003: 3).

Literatürde ortaya konan tanımlardan hareketle örgütsel güven kavramı, belirli amaçların gerçekleĢmesi için örgütsel yapı içerisinde örgüt üyelerinin birbirleri ile olan iliĢkilerinde doğruluk, inanç, bağlılık, samimiyet gibi değerlerin oluĢturulduğu ve oluĢturulan bu değerlerin davranıĢlarla somutlaĢtığı bir süreç (Arslan, 2009: 274) Ģeklinde tanımlanabilir. (BaĢ ve ġentürk, 2011: 35).

Örgütsel davranıĢ literatüründe daha çok liderliğin temel öğelerinden biri olarak tanımlanan güven, lideri takipçisine bağlayan bir bağdır ve liderin meĢruiyetinin temelini oluĢturur. Üyelerin liderlerine güvenlerinin yüksek olması durumunda örgütsel vatandaĢlık davranıĢı gösterme olasılıkları artacaktır. Üye ve lider arasındaki iliĢki, üye davranıĢlarının belirleyicisidir. Üye, liderden gördüğü davranıĢları olumlu olarak değerlendirirse rol sınırlarını geniĢleterek, olumsuz olarak değerlendirdiğinde ise rol sınırları içerisinde davranarak yanıt verecektir. (Çetin, 2004a: 49).

Örgütsel güvenin olmadığı örgütlerde, yöneticilerle çalıĢanlar arasında ve örgüt üyelerinin birbirleri ile olan iliĢkilerinde, sağlıklı bir örgütsel iletiĢimden, bilgi paylaĢımından, örgütsel performanstan, katılımdan, paylaĢımdan ve örgütsel etkililikten söz etmek mümkün değildir (BaĢ ve ġentürk, 2011: 36).

Güvenli bir ortam, geliĢmeye açıklıkta, nitelikli bir iletiĢimde ve örgütsel etkililikte önemli bir yere sahiptir. Yüksek güven duygusuna sahip örgütlerde, alt

düzeylerdeki çalıĢanlara daha fazla sorumluluk verilmektedir. Bu tip örgütlerde ekip çalıĢmasına dayalı ve esnek bir anlayıĢ temelinde örgüt düzenlemesi yapılabilmektedir. DüĢük güvenli örgütler; üyelerini bir dizi bürokratik kurallarla sınırlamakta ve kontrol altında tutmaktadır. Örgütlerdeki güven ortamı grup verimini artırmakta, grup üyelerinin duygularını ve gözlemledikleri farklılıkları serbestçe dile getirmelerine olanak tanımakta ve savunmaya ya da sabote etmeye yönelik düĢünceleri ortadan kaldırmaktadır. Bu anlamda güven kültürü, açık ve katılımlı, sorumlulukların üyeler tarafından benimsendiği, üretkenliğin ve örgüte bağlılığın yüksek olduğu, uzlaĢma kültürünün egemen olduğu, takım çalıĢmasına yatkınlık gösterildiği, çalıĢanların yüksek iĢ doyumuna sahip olduğu, kararlara katılımın sağlandığı (Büyükdere ve SolmuĢ, 2006) bir ortam sağlamaktadır. Bu özellikte bir ortam ise örgüt üyeleri arasında sürtüĢmeleri azaltmakta, verimliliği yükseltmekte, motivasyonu artırmakta, çalıĢanların iĢten ayrılma oranını ve devamsızlığı düĢürmektedir (Yılmaz, 2009: 475).

Örgütsel vatandaĢlık davranıĢının güven boyutu ile ilgili erdemleri 7 madde halinde aĢağıda belirtilmiĢtir (Ölçüm Çetin, 2004a: 50-56):

 Hassasiyeti Riske Etme Ġstekliliği

Bir tarafın isteğinin diğerine uyumu olmaksızın gerçekleĢemeyen bir iliĢki olan karĢılıklı dayanıĢma, güvenin vazgeçilmez bir koĢuludur. KarĢılıklı dayanıĢma olmaksızın güvenden sözedilemez. Kendisinden emin olan kiĢi, karĢısındakinin ihanet etme veya zarar verme potansiyelinin farkındadır ve bu endiĢe onun için risk kaynağıdır.

 Yardımseverlik

Güvenin en yaygın öğelerinden biri, bireylerin iyi geçinmeleri için birbirlerinin iyi niyetine güvenmelerini gerektiren yardımseverlik duygusudur. Yöneticiler üyelerin ihtiyaçlarına hassasiyet ve ilgi göstererek, haklarını koruyarak ve kiĢisel menfaatlerin üyeleri zedelemesini engelleyerek güven kazanırlar.

 Güven Duyulma

Ara sıra yardım etmek veya desteklemek yeterli değildir. Süreklilik, güvenin önemli bir unsurudur. Yöneticiler, üyelerin davranıĢlarını tahmin edebildikleri ölçüde

kendilerini güvende hissederler. Yöneticiler, üyelerin güvenini kazanabilmek için anlaĢılabilir olmalıdırlar.

 Yeterlik

Beceri eksikliği gözlenirse, bazı hatalar yapması beklenildiği için üyenin yeterliliğinden Ģüphe edilebilir. Böyle durumlarda, baĢarısızlık ihanetle karıĢtırılmamalıdır. Örgüt, üyenin yaptığı hatalardan dolayı üçüncü kiĢilerin zarar görmemesi için gerekli önlemlere sahip olmalıdır. Güvenilen yöneticiler saygıyla ve yeterlilikleri ölçüsünde hayranlıkla karĢılanırlar. Çok güvenilen yöneticiler, sadece yüksek standartlar uygulamazlar ayrıca üyelere adil ve mantıklı bir Ģekilde sorumluluklar verirler.

 Dürüstlük

Dürüstlük olmadan bir kiĢinin sözlerine güvenilmez ve o kiĢinin gelecekle ilgili iĢler hakkındaki tahminlerinin doğruluğu kabul edilemez. Yalan söylememek ve verilen sözleri yerine getirmek dürüstlüğün nitelikleridir. Bir kiĢinin söyledikleriyle hareketleri arasındaki uygunluğun derecesi dürüstlüğü karakterize eder.

 Açıklık

Bilgi paylaĢımına kapalı olan insanlar Ģüphe uyandırırlar. Çünkü insanlar neyin ve niçin saklandığını merak ederler. Yöneticilerin gerçekleri, alternatifleri, yargıları, niyetleri ve hisleri serbestçe paylaĢtığı açık iletiĢim, güven algılarını artırır. AraĢtırmalar, alt kademedeki çalıĢanların kontrolü paylaĢıyorlarsa üst kademelere karĢı daha çok güven duygusu hissettirebildiklerini göstermektedir.

 Liderlik, VatandaĢlık ve Güven

Organ ve Konovsky‟ye göre, adalet ve güven olgusu, dönüĢümsel liderler tarafından etkilenebilmektedir. Dolayısıyla dönüĢümsel liderler, üyelerin süreçle ilgili adalet, misyon ve misyon algılarını etkileyebilmektedir. Yukl‟a (1989) göre, üyelerin dönüĢümsel liderlerin performanslarından motive olmalarının anahtar sebeplerinden biri lidere duydukları güven ve saygıdır. Liderin vizyonu üzerinde astların adanmıĢlığını kazanmak adına güven, dönüĢümsel liderler açısından önemli olabilmektedir. Mayer, Davis ve Schoorman‟a göre güven risk almanın önemli bir ön koĢuludur. Güven olmadığında üyeler arasında daha yüksek vatandaĢlık duygusu uyandırılabilmesi mümkün değildir.