Önermesel İnanç

Önermesel inanç, önermesel bilgiye benzer olarak ‘bir önermenin içerdiği yargının doğruluğunu kabul ya da tasdik etmek’ şeklinde tanımlanabilir. Mesela ‚Bu gece havanın rüzgârlı olacağına inanı-yorum.‛ dediğimde inancı önermesel anlamda kullanmış olurum ve demek istediğim, ‚Bu gece hava rüzgârlı olacak.‛ önermesinin

‘doğruluğuna’ inandığımdır. Önermesel inanç, kimi zaman süb-jektif açıdan kesin bir kabul veya tasdiklerimiz hakkında kullanı-lırken bazen de sübjektif kesinlik içermeyen tasdiklerimiz için kullanılır.²⁷ Fakat her iki kullanımda da ortak bir nokta vardır:

İnanç, ‘tasdik’ anlamında önermelerin doğruluğuyla ilgili bir tu-tum olarak kullanıldığı ve tanımlandığı her durumda önermesel olarak ele alınmış olmaktadır.²⁸

Önermesel inançları pek çok değişik türe ayırmak mümkün-dür: Sıradan olgusal inançlar, hiçbir şekilde inanmaktan kaçına-mayacağımız tüm düşünce dünyamız için kurucu rol oynayan

‘temel inançlar’, bilimsel inançlar, tümevarımlı inançlar, otoriteye dayalı inançlar, ne doğrulanabilen ne yanlışlanabilen mitsel inanç-lar vb.

Bazı örnekler birden fazla önermesel inanç çeşidi altında mü-talâa edilebilecek olmasına rağmen önermesel inanç çeşitleriyle ilgili şu örnekleri verebiliriz.

Mesela şu anda bu yazıyı yazarken şehir meydanındaki ana kavşaktan hayli uzak bir semtte olmama ve kavşağı görememe rağmen orada çok sayıda otomobilin seyir halinde olduğuna inanmam; sokaktan gelen sesin kaynağını göremememe rağmen bu sesin motorlu bir taşıta ait olduğuna hatta bir kamyona ait ol-duğuna inanmam; caddede karşıdan karşıya geçerken uzaktan hızla gelen bir aracı fark ettiğim halde o gelmeden caddenin

27 Keith Lehrer, Knowledge, Oxford, 1974, s. 12.

28 Price, age, ss. 29-31, 38-39.

26 | Epistemoloji: Temel Metinler

sına geçebileceğime inanmam gibi inançlar, yaşamımızı sürdüre-bilmemiz için gerekli olan sıradan olgusal önermesel inançlara örnek verilebilir.²⁹

Zihnimin içinde olup bitenlerden bağımsız bir dış dünyanın var olduğuna inanmam; benden başka ve benim zihnim gibi baş-ka zihinlerin de var olduğuna inanmam gibi inançlar temel önerme-sel inançlara örnek verilebilir. Temel önermeönerme-sel inançlar, bizim diğer tüm inançlarımız ve bilgilerimiz için dayanak noktasıdırlar ve bu sebeple düşünce dünyamız için vazgeçilmez kurucu unsur-lar ounsur-larak görülürler.

Bir bilim insanının Newton fiziğinin temel postulatlarından olan, ‘mutlak devinimsizlik’ diye bir standardın olduğuna inan-ması; Einstein’ın genel görelilik kuramının öngördüğü ve bugüne kadar gözlemlerle saptanamayan kütle-çekimsel dalgaların var olduğuna inanması, birincisi yanlışlanmış ikincisi ise hala geçerli birer bilimsel önermesel inançtır. Bilimsel inanç, kanıt olmadığı hal-de hal-değil belli bir ölçühal-de kanıta dayalı olarak inanmaktır. Daha açık bir ifadeyle gözlem ve deneylerle geçmişte doğru olduğu görülen bir şeyin gelecekte de böyle olacağının kuvvetle beklen-mesi ve ümit edilbeklen-mesi ya da (Einstein örneğinde olduğu gibi) yine gözlem ve deneylerden hareketle geliştirilmiş bir bilimsel teorinin öngördüğü fakat henüz gözlenememiş ya da kanıtlanamamış, aynı zamanda hakkında yanlışlığını kanıtlayacak bir veriye de sahip olunmamış bir sonucunun doğru olduğunun varsayılması-dır.³⁰

Tüten bir baca gördüğümüzde o binada bir yerlerde bir soba ya da kalorifer kazanının yandığına inanmamız; karşımızda bir duvar gördüğümüzde dokunmasak ta onun sert olduğuna

29 Sıradan olgusal inançlarla ilgili farklı örnekler için bkz.; Anthony Quinton,

‚Knowledge and Belief‛, Encyclopedia of Philosophy, c. IV, s. 345.

30 John Herman Randall ve Justus Buchler, Felsefeye Giriş, Türkçe çev. Ahmet Arslan, İzmir, 1982, s. 37.

Bilgi ve İnanç Kavramlarının Analizi| 27

mamız; gökyüzünde kara bulutlar gördüğümüzde yağmur yağa-cağına inanmamız; bir kedi gördüğümüzde, sadece karşımızda duranın tüylü dört ayaklı bir hayvan olmasına rağmen onun aynı zamanda sütü sevmek, fare yakalayabilmek, ağaçlara tırmanabil-mek vb. gibi daha pek çok yeteneğinin olduğuna inanmamız, bir açıdan sıradan günlük inançlara örnek olabileceği gibi içerdiği akıl yürütme açısından tümevarımlı çıkarıma dayalı önermesel inanç-lara örnektirler.³¹

Dünyanın yaşının benim yaşımdan çok daha fazla olduğuna, ben doğmadan çok önce de dünyanın var olduğuna inanmam;

anne ve babamın ‚sen bizim çocuğumuzsun‛ dedikleri için onla-rın çocuğu olduğuma inanmam gibi inançlarım da otoriteye dayalı inançlara örnektir.

Dünya dışı zeki varlıkların dünyayı belli aralıklarla ziyaret ederek bazı insanlarla bağlantı kurdukları inancı; on bin yıl önce Atlas okyanusunda Atlantis Kıtası diye bir kıtanın ve burada ku-rulmuş ileri bir uygarlığın var olduğu inancı; burçlara ve astrolo-jiye inanmak; günümüzde hala bazı Haitililerin, geceleri çatıdan çatıya uçarak insanların kanını emen kadın vampirlerin varlığına inanmaları; bir kısım Tayland yerlilerinin Kutsal Kitabın toz hali-ne getirilmiş sayfalarından yapılmış haplarla hastalıklarının iyile-şebileceğine inanmaları gibi inançlar, ne doğrulanabilen ne yanlışlanabilen önermesel mitsel inançlarına birer örnek olarak veri-lebilirler.³²

Görüldüğü gibi önermesel inançların pek çok çeşidi olmasına rağmen hepsinin ortak özelliğini, ‘‘p’ ye inanıyorum’ şeklinde bir kalıba sahip olmalarıdır.

31 Tümevarımlı çıkarımsal inançlara örnekler için bkz.; H. H. Price, age, ss. 161;

177.

32 Bu tür inançlara daha çok örnek için bkz.; Carl Sagan, age, ss. 2-3; 16.

28 | Epistemoloji: Temel Metinler