Çizgi Film ve Dinî-Kültürel Değerler

Çizgi filmlerin yapılıĢ amacı eğlendirmektir. Yapımcısına göre değiĢmekle birlikte, eğlendirirken düĢündürmek ve bilgi vermek de çizgi filmlerin yapılıĢ amaçları arasında yer almaktadır. Ayrıca çizgi filmlerde dinî ve kültürel değerlere de yer verilmektedir. Bu yer alıĢın yoğunluğu çizgi filmin kaynağı, yapımcısı, yapılıĢ amacı, yapım yılı, yaĢanılan konjonktürel durum gibi değiĢkenlere göre farklılık arz etmektedir.

Ülkemizde üretilen ilk yapımlar incelendiğinde Türk yapımcıların yerel kültüre ağır verdikleri görülür. Dolayısıyla hem karakterlerin özelliklerini, hem de Türk kültürünü yansıtır. “Evvel Zaman Ġçinde; Nasreddin Hoca, Keloğlan ve Güldüren Sultan”, “Zeybek Dansı”, “Az Gittik Uz Gittik”, “Hacivat ve Karaköz Uzayda”, “Dede Korkut”, “Nasrettin Hoca ve Evliya Çelebi” vb. çalıĢmalar bunlardan bazılarıdır (TaĢ Alicenap, 2015: 13). Bunlardan Nasreddin hoca kılık kıyafetiyle, nüktedanlığı, hazır cevaplığı ve komik tavırlarıyla Türk insanını yansıtır. Bir diğer yapım “Zeybek Dansı” ise Türk folkloru olan zeybek oyununu anlatmaktadır. Keloğlan ve Hacivat-Karagöz gibi karakterler ise hem geçmiĢte hem de günümüzde mensup oldukları kültürü yansıtırken aynı zamanda güldürmeye devam etmektedirler.

Türk çizgi film tarihinin ilk örneklerinden biri olan “Amentü Gemisi Nasıl Yürüdü?” adlı yapım, Tonguç YaĢar‟ın ilk çalıĢmalarındandır. 1970 yılında sanat tarihçisi Sezer Tansuğ‟un danıĢmanlığında hazırlanan bu çalıĢma Arapça “Amentü Billâh” kelimeleri ve kürek çeken yedi adet vav harfinden oluĢmaktadır (Türker, 2011: 236). Gemi suda ilerlerken kürekleri çeken vav harfleri nihayet yorulurlar ve gemi durur. Çizgi filmin seslendirmesinde geçen konuĢma Ģu Ģekildedir:

"Bu ne amentü gemisiydi ki yürümezdi.

Vav'lar soluya soluya kürek çekti. Hz. Ali'nin yüreği titredi. „Yâ Hak‟ okunu gerdi. „Yâ Hak‟ oku varıp yüreği deldi. „Âh mine'l aĢk‟ dedi. Gözlerinden yaĢlar indi.

31

Türkiye‟de ilk çizgi film örneklerinden biri olan bu yapım, Türk hat sanatını ve Ġslam inanç sistemini birleĢtirerek sanatsal bir görsellik sağlamıĢ; mesaj olarak da karanlıklardan aydınlığa çıkma uğraĢını canlandırmıĢtır. Hz. Ali‟nin himmeti, gönül dünyası ve Allah aĢkı ile gözlerden akan yaĢlar geminin yoluna devam etmesini ve kurtuluĢu sembolize etmektedir. Allah‟ın yardımı olmadan inancın tek baĢına kurtuluĢ için yeterli olmadığı sonucuna da ulaĢılabilir (Kabil, 2007: 51).

ġekil 1: Amentü Gemisi

Türk çizgi filminin önemli simalarından Orhan Büyükdoğan “Dede Korkut”, “Bamsı Beyrek”, “Hızır” gibi filmlerle Türk tarihinden örnekleri canlandırmayı baĢarmıĢtır (Türker, 2011: 236). Sezen (1987: 195) 1987 yılında devletin çizgi filmlere 250 000 000 000 TL ödediğini aktarır. Bu durumda yerli çizgi film üretiminin ithal olanlara göre daha pahalıya gelse de en azından yerel yapımların kültür tahribatına yol açmadığını söylemiĢtir. Bu ifade o dönemde kültür ve değerlerimiz açısından yerli üretim çizgi filmlerin taĢıdığı misyonu anlatma bakımından dikkat çekicidir.

1981 yılında Pierre Culliford tarafından çekilen ve Türkiye‟de de geniĢ bir izleyici kitlesine sahip olan neĢeli ve eğlenceli “ġirinler” çizgi filminin Ġngilizce adı “Smurf” dur. Açılımının “Socialist Men Under Red Flag (Kızıl Bayrak Altındaki Sosyalist Adamlar) anlamına geldiği iddia edilen yapımda herhangi bir dinî kurum bulunmamaktadır. Herkesin tek tip giyindiği, paranın bulunmadığı ve geçimin iĢbölümü ile sağlandığı Ģirinler köyünde ġirin Baba kızıl Ģapka takmaktadır. Bu haliyle Karl Marx‟a benzetilmektedir. ġirinlerin düĢmanı Gargamel papaz kıyafeti giymekte ve kapitalizmi simgelemektedir. Amacı ise Ģirinleri ele geçirip yemektir. Bütün özellikleri ile komünizmi savunduğu iddia edilen Ģirinler çizgi filminde komünizmin kapitalizm ile olan mücadelesinin anlatıldığı iddia edilmektedir (Oyman, 2016: 924).

32

Dinî-kültürel değerlerin konu edildiği çizgi filmler arasında çeĢitli tarihi olayları ve tanınmıĢ Ģahsiyetleri tanıtma, milli ve manevi değerleri aĢılama ve tarih bilinci kazandırma amaçlı olarak yapılmıĢ olanları da mevcuttur. Bunlardan birisi Çanakkale Zaferinin 90. yıldönümü münasebetiyle 2005 yılında Ümraniye Belediyesi tarafından yaptırılmıĢtır. Bir Çanakkale gazisinin baĢından geçenlerin anlatıldığı Çanakkale destanı, 40000 sayfalık resim, 10000 saatlik bilgisayar çalıĢması ve 67 kiĢilik bir ekiple DüĢler Evi Çizgi Film Atölyesi tarafından hazırlanmıĢtır. 75 dakikalık yapımda baĢta Atatürk olmak üzere savaĢta üstün gayretler gösteren askerlerin öyküleri anlatılmaktadır. Sıklıkla dua örneklerine yer verilen yapımda cesaret, yiğitlik, inanç, tevekkül gibi temalarla dönemin kültürel yaĢantısından örnekler gösterilmektedir. Çanakkale Zaferinin 100. Yılından itibaren çizgi film 3D olarak tekrar yayınlanmaya baĢlamıĢtır (http://www.umraniyebeltr.com/tr/main/news/canakkale-savasinin-cizgisi-yapildi/111. EriĢim: 27.12.2016).

2008 yılında TRT Çocuk kanalının kurulması ile birlikte TRT‟nin yerli yapım çizgi filmlere desteği artmaya baĢlamıĢtır. Birçok çizgi film Ģirketi geliĢen piyasada yerini almıĢ ve yerli yapım çizgi filmlerin sayısı artmıĢtır. Maysa ve Bulut, Rafadan Tayfa, Küçük Hezarfen, Dede Korkut, Pepee gibi pek çok çizgi filmin çocuklarla buluĢması sağlanmıĢtır. Örnek olarak Maysa ve Bulut çizgi filmi göçebe Yörük yaĢamını konu almaktadır. Maysa‟nın hikâyeleri, Yörük yaĢam biçimi, gelenek ve görenekleri, aile içi iliĢkiler, kılık kıyafetleri, yiyecek ve içecek alıĢkanlıkları, inançları, masalları gibi pek çok yönden Türk kültür ve değerlerini ele almaktadır (TaĢ Alicenap, 2015: 15). Böylece çocuk eğlenirken aynı zamanda kendi öz kültürüne ait örnekleri görecek, yaĢadığı toplumdan öğrendiği örneklerle karĢılaĢtırma imkânı bulacaktır.

33

ġekil 2‟de yerel kültürle dinî geleneği birleĢtiren giyim tarzı görülmektedir. ġalvarıyla, baĢındaki yazmasıyla, örtünme tarzıyla, sakal ve bıyığıyla, kılık-kıyafetiyle inancın kültüre yansımasının yanında kültürün inanca yansımasının örnekleri de görülebilmektedir.

Türk çizgi filmi denince akla gelen meĢhur masal kahramanlarından biri de Dede Korkut‟tur. 5 Temmuz 2012 tarihinde TRT Çocuk kanalında yayınlanmaya baĢlamıĢtır. Dede korkut, masal ve hikâyelerde bilge kiĢiliktir. Çizgi kahramanın fikir danıĢtığı, doğumu, isim koyulması gibi aĢamalarda söz sahibi olan kiĢidir. Dede korkut, hikâyeye isim vermekle beraber sahnede sık sık yer almaz. Gizemli bir Ģahsiyet özelliğine sahip karakter sık sık dua eder. Hikâyede Oğuzların inanç ve ahlak değerleriyle günlük yaĢantıdan örneklere yer verilmektedir. Ayrıca savaĢ, yiğitlik, cesaret, mertlik gibi kavramlar önemli bir yer tutar. Eğitim amacıyla yapılan filmde kadınlar da en az erkekler kadar söz sahibidir. Çocuklar ise cesur ve korkusuzdurlar (Yaman ve diğerleri, 2015).

Çocukların sevdiği, Türk kültür ve değerlerini yansıtan bir diğer çizgi film “Keloğlan Masalları”dır. Keloğlan yapımı, masal tadında, devler, cadılar, büyücüler, üç baĢlı yılanlar ve çeĢitli efsanelerle çocukların ilgi odağı olmuĢtur. Her bölümde kötülüklerle boğuĢan ama her defasında da zekâsıyla bunların üstesinden gelmeyi baĢarabilen bir halk kahramanıdır. Zeki, adâletli, iyilik ve yardımseverdir. Rakiplerini kaba kuvvet yerine aklıyla alt etmesini bilir.

34

Kılık-kıyafeti, yaĢadığı çevre ve günlük yaĢam tarzı ile eski Türk geleneklerini yansıtır. Can dedesi akıllı, sanatkâr, bilim insanı kimliğiyle onun yanındadır (animax.com.tr/animaxedic.php?id=25). Keloğlan, sakar, saf ancak hazırcevaptır. Masalın sonunda mutlaka muradına erer. Animax animasyon tarafından 2008 yılından beri üretilen çizgi film, temsil ettiği kültürel değerlerle balkanlar, Azerbaycan ve Kerkük yöresinde de tanınmaktadır.

TRT Çocuk ekranlarında yayınlanan baĢka bir Türk yapımı çizgi film Pepee‟dir. Karakterin yapımcıları Pepee‟yi “bizden bir çizgi film karakteri” görme arzusu ile hayata geçirdiklerini dile getirmiĢlerdir. Anadolu‟da kekemeler için kullanılan “pepe” sözcüğünden hareketle isimlendirilen yapım, Türk kültüründen birçok unsuru barındırmaktadır.

ġekil 4: Pepe ve arkadaĢları ġekil 5: Pepe ve ninesi

ġila, Zulu ve KöpüĢ‟ten oluĢan arkadaĢları ile yakın dostlukları, anne, baba, dede, nine, teyze ve eniĢte gibi karakterleriyle akrabalık iliĢkilerine değer verilir. Hem kültürel hem de dinî geleneklerimizden örneklerin yer aldığı yapımda saygıya dayalı iliĢkiler mevcuttur (Türkmen, 2012: 140-146).

Bu Ģekliyle Pepee her bölümde ekrana taĢıdığı farklı temalarıyla dinden soyutlanmıĢ bir Türk kültürü imajı verdiği Ģeklinde eleĢtirilse de (Yorulmaz, 2013b: 438) yer yer Ġslami değerlerden örnekler de görülebilmektedir.

Günümüzde Türkiye‟de uydudan yayın yapan çocuk kanallarının sayısı 9‟dur. Günde kanal baĢına yaklaĢık ortalama 45-55 çizgi film yayınlanmaktadır. Bunlardan bazıları gün içinde tekrar ekrana gelmektedir. Bu çizgi filmlerde aile, arkadaĢlık, bilim, çevre bilinci, coğrafya, doğa, eğitim, eğlence, haber, hayvanlar, keĢif, macera, oyun, sağlık,

35

tarih ve kültür (http://www.trtcocuk.net.tr/programlar. EriĢim: 15.11.2016) gibi temalar yer almaktadır. Bu temalar aynı zamanda birer değer olarak da ele alınmaktadır.