Bu çalıĢma, teorik ve uygulama olmak üzere iki ana bölümden oluĢmaktadır. ÇalıĢmanın birinci bölümünde teorik (kuramsal) çerçeve yer almaktadır. Bu bölümde izlenen yöntem, ilgili literatürü taramak Ģeklinde olmuĢtur. Anket sorularında yer alan yoksulluk ve yoksullukla mücadeleyle ilgili kavram ve algılar ele alınıp tanımlanmıĢtır.
Uygulama bölümünde ise, açık/kapalı uçlu sorulardan oluĢan bir anket ile görüĢme tekniği kullanılmıĢtır. Anketler vakıf ve derneklerdeki aktif çalıĢanlara uygulanmıĢ, görüĢme ise sadece yönetim kurulunda bulunanlarla gerçekleĢtirilmiĢtir.
2.5.1. Evrenin ve Örneklemin Tespiti
ÇalıĢmanın evrenini yoksullukla mücadele sahasında faaliyet gösteren yerel gönüllü kuruluĢlar (üçüncü sektör); örneklemini ise Elazığ, Diyarbakır, Konya ve Ġstanbul‟daki gönüllü kuruluĢlar (vakıf ve dernekler) oluĢturmaktadır. Dört ilde sadece birer gönüllü kuruluĢ örneklem grubuna alınmıĢtır. Seçilen kuruluĢlarda çalıĢanlar arasında da bir örneklem grubu belirlenmiĢtir. Gönüllü kuruluĢlarda sürekli olarak aktif çalıĢanlar olduğu gibi, kuruluĢların sadece bazı faaliyetlerine katılan pasif çalıĢanlar da bulunmaktadır. Pasif çalıĢanlara ulaĢmak mümkün olmadığı için, örneklem grubuna sadece aktif çalıĢanlar alınmıĢtır. Ancak, ulaĢılabilen pasif çalıĢanlara da anket uygulanmıĢtır.
Üçüncü sektör; eğitim, sağlık ve çevre gibi çok geniĢ alanları kapsadığı için, bu çalıĢmada üçüncü sektörün yoksullukla mücadele sahası araĢtırmanın evrenine konulmuĢtur. Bu evrende faaliyet gösteren birçok uluslararası, ulusal ve yerel kuruluĢ vardır. Bu evrenin kapsamı çok geniĢ olduğu için, bunların içinde örneklem seçme
zorunluluğu ortaya çıkmıĢtır. Bunun için sadece yerel düzeyde faaliyet gösteren gönüllü kuruluĢlar incelemeye alınmıĢtır. Bütün yerel kuruluĢları bir doktora çalıĢmasında araĢtırmak, hem zaman hem de maliyet açısından mümkün olmadığı için, bir sınırlamaya gidilmiĢ ve sadece dört gönüllü kuruluĢ araĢtırma kapsamına alınmıĢtır.
Örneklemin seçilmesinde Ģu yol izlenmiĢtir: Elazığ‟daki Mamuret‟ül-Aziz Vakfı hariç, diğer kuruluĢların belirlenmesinde büyük ölçüde internetten yararlanılmıĢtır. Elazığ‟da oldukça faal olan ve bu yüzden de tez konusunun seçilmesinde etkili olan Mamuret‟ül-Aziz Vakfı yakından bilindiği için, bu kuruluĢ için ayrıca bir çalıĢma yapılmamıĢtır. Diğer kuruluĢlar internetten taranarak seçilmiĢ ve tez için uygun bulunulan kuruluĢlarla telefonla bağlantıya geçilmiĢtir. GörüĢülen kuruluĢ yetkililerine tezin içeriği ve kapsamı hakkında bilgi verilmiĢtir. Ġlgili kuruluĢların isteği alındıktan sonra, bir ön çalıĢma için bunların ziyaret edilmesi kararlaĢtırılmıĢtır. Ancak, bu ön çalıĢma sadece Diyarbakır‟daki SarmaĢık Derneği‟ne yapılabilmiĢ, Konya‟daki Dost Eli Derneği ve Ġstanbul‟daki Gönül KuĢağı Derneği ile sadece birkaç telefon görüĢmesi gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu kuruluĢlar anket uygulamasında ziyaret edilmiĢtir.
2.5.2. Veri Toplama Teknikleri
Bu çalıĢmayla ilgili veriler anket formu uygulanarak ve yüz yüze görüĢmeler yapılarak elde edilmiĢtir. Vakıf ve dernek çalıĢanlarına 59 sorudan oluĢan bir anket uygulanmıĢ, vakıf ve dernek yöneticileriyle de ayrıca görüĢmeler yapılmıĢtır. Anket formu hazırlanırken ilgili literatürden ve yoksul bölgelerde yaptığımız kimi gözlem ve görüĢmelerden yararlanılmıĢtır. Anketin hazırlanıp son halini alması üç aylık bir süre almıĢtır.
Ancak, anket son halini aldıktan sonra da bazı değiĢiklikler yapılmıĢtır. Elazığ‟da birkaç kiĢiye yönelik bir pilot uygulamasından sonra, bazı soruların içeriği ve Ģekli değiĢtirilmiĢtir. Örneğin, “Sizce yoksulluk nedir?” sorusu baĢlangıçta çok seçenekli bir soru olarak hazırlanmıĢtı; ancak verilen cevaplarda neredeyse bütün Ģıkların iĢaretlenmesi bir sorun olarak görüldü. Bu yüzden, bu soru Ģık formatından çıkartılıp bir tanımlama Ģekline dönüĢtürüldü. Bu Ģekilde, cevaplayıcıların yoksulluktan ne anladıklarını kendilerinin ifade etmeleri daha uygun bulundu. Ancak, burada da bir sorunla karĢılaĢıldı. Bu sefer de bu soru bazıları tarafından boĢ bırakıldı; fakat bundan
sonra soru üzerinde herhangi bir değiĢiklik yapılmadı. BoĢ bırakılan sorular değiĢik Ģekillerde yorumlandı.
Diğer soruların çoğunda ise, baĢlangıçta Ģıklardan sadece birinin veya ikisinin iĢaretlenmesi istenilmesine karĢın, ön çalıĢmada aynı soruda ikiden fazla Ģıkkın birden iĢaretlendiği görülmüĢtür. Bu yüzden, çoğu soru birden fazla Ģıkla cevap verilmeye uygun hale getirilmiĢtir. Bu hem cevaplayıcıları sınırlandırmamak hem de kapsamlı veri elde etmek için daha doğru olarak görülmüĢtür. Ayrıca, çoğu soruya „diğer‟ seçeneği konularak elde edilmesi düĢünülen verilerin mevcut Ģıklarla sınırlı kalmamasına özen gösterilmiĢtir.
Son Ģekli verilen anket formu, ilgili kuruluĢlar ziyaret edilerek bizzat araĢtırmacı tarafından uygulanmıĢtır. Vakıf ve dernek çalıĢanları soruları cevaplarken yanlarında bulunulmuĢ, anlaĢılmayan sorular veya açıklama gerektiren konular hakkında kendilerine yardımcı olunmuĢtur. Vakıf ve derneklerin faaliyetlerini yerinde gözlemlemek suretiyle faaliyetleri ve çalıĢmaları hakkında bilgi sahibi olunmuĢtur. Ayrıca, birkaç soru baĢlığı altında vakıf/dernek yöneticileriyle uzun görüĢmeler yapılmıĢ, görüĢmelerde özellikle ilgili kuruluĢların kurumsal yapıları, faaliyetleri, sorunları, hedefleri ve gelecek ile projeleri hakkında bilgi elde edilmiĢtir.
2.5.3. Verilerin Tasnifi ve Analizi
Anketler SPSS programına kaydedilmeden önce, tekrar gözden geçirilmiĢ ve anketler üzerinde bazı değiĢiklikler yapılmıĢtır. Örneğin, tek Ģıkkın iĢaretlenmesi gereken bazı sorularda, birden çok Ģıkkın iĢaretlendiği görülmüĢtür. Bunu düzeltmek için anketin bütünlüğü dikkate alınarak iĢaretli çok Ģıklı sorular tek Ģıklı hale getirilmiĢtir. Tanım ve yorum istenen sorular, istatistikî değerlendirmeye tabi tutulamadığı için, tez içinde ve değerlendirme bölümünde ele alınmıĢtır. Diğer sorular SPSS programına kaydedildikten sonra istatistikler alınmıĢ ve çıkan sonuçlar yorumlanmıĢtır. Vakıf ve dernek yöneticileriyle yapılan yüz yüze görüĢmelerden elde edilen sonuçlar tez içinde değerlendirilmiĢtir.
Bu bölümde, dört vakıfta/dernekte 62 kiĢiye uygulanan anketlerden elde edilen sonuçlar değerlendirilmektedir. Ayrıca, her kuruluĢta en az iki yöneticiyle yapılan yüz yüze görüĢmelere de değinilmektedir. 59 sorunun 55‟inde istatistik alınmıĢ, diğer dördünde ise açıklamalar ve yorumlar yer almaktadır. Anket hem ücretli hem de gönüllü çalıĢanlara uygulandığı için, bazı kiĢiler kendileriyle ilgili olmayan sorulara cevap vermemiĢlerdir.*