ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
DOKTORA TEZİ
BÜYÜKBAŞ HAYVANCILIK DESTEKLEMELERİNİN HAYVANCILIĞA VE YEREL EKONOMİYE KATKILARI: AKSARAY İLİ ARAŞTIRMASI
Levent SEVİMLİ
TARIM EKONOMİSİ ANABİLİM DALI
ANKARA 2020
Her hakkı saklıdır
ii ÖZET
Doktora Tezi
BÜYÜKBAŞ HAYVANCILIK DESTEKLEMELERİNİN HAYVANCILIĞA VE YEREL EKONOMİYE KATKILARI: AKSARAY İLİ ARAŞTIRMASI
Levent SEVİMLİ
Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Bülent GÜLÇUBUK
Bu çalışmada, Aksaray ilinde büyükbaş hayvancılık desteklemelerinin hayvancılığa ve yerel ekonomik kalkınmaya katkıları ortaya konulmuş ve hayvancılık işletmelerinin önündeki engeller tespit edilmeye çalışılmıştır.
Araştırma sonuçlarına göre; büyükbaş hayvancılık desteklemelerinden yararlanan 110 işletmeden 88’inde desteklemelerin yeterli bulunmadığı, 63 işletmede desteklemelerin üretim kapasitesinin artırılmasına etkisinin olmadığı, 89 işletmede desteklemelerin ürün satışlarını artırmadığı, 93 işletmede ürünlerin kalitesinin artırılmasında desteklemelerin etkisinin olmadığı saptanmıştır. Bunun yanında desteklemeden yararlanan 110 adet büyükbaş yetiştiriciliği yapan işletmelerden 84’ünde desteklemelerin örgütlenmeyi sağlamada etkili olduğu, 90 işletmede desteklemelerin devlet ile üreticinin arasında iletişimin sağlanmasında etkili olduğu, 70’den fazla üreticide hem hayvan sayısının hem de yem bitkisi ekilişinin artmasında etkili olduğu bildirilmiştir.
Aksaray ilinde hayvancılık desteklemelerinin artması ile işletmelerdeki (süt işleyen, et işleyen ve yem fabrikaları) değişimleri ortaya koyabilmek adına Aksaray’da faaliyet gösteren 7 adet süt işletmesi, 7 adet et işletmesi ve 7 adet yem işletmesi olmak üzere toplam 21 işletme ile yüz yüze görüşmelerde bulunulmuştur. İşletmelerde hayvancılık desteklemelerinin artması ile teknoloji kullanım düzeyinde ve üretimde teknik bilgi düzeyinde 12 işletme kapasitesini artırdığını, 9’u ise kapasitelerini değişmediğini bildirmiştir. Hayvancılık desteklemelerinin artmasının işletmelerdeki ekonomik etki boyutundaki değişimde ise; 14 işletme, hem gelirin hem de istihdamın arttığını bildirmiştir. Bu çalışmada da görüldüğü üzere; işletmelerdeki yaşanan problemlere rağmen, üreticilerin ürettiği hayvansal ürünlere talep oluşturma ve istihdam yaratma açısından devlet desteklerinden ilin faydalanması ve diğer hizmetlere talep oluşturmaları açısından yerel ekonomiye katkıları bulunmaktadır. İşletmelerde tespit edilen problemler çözüme kavuşturulduğunda, sektörün il ekonomisine katkısı da artacaktır.
Şubat 2020, 189 sayfa
Anahtar Kelimeler: Büyükbaş Hayvancılık, Hayvancılık İşletmeleri, Hayvancılık Desteklemeleri, Kalkınma, Yerel Ekonomik Kalkınma, Aksaray İli
iii ABSTRACT Ph. D. Thesis
CONTRİBUTİONS OF LİVESTOCK SUPPORTS TO LOCAL DEVELOPMENT AND LİVESTOCK SECTOR: RESEARCH ON AKSARAY PROVİNCE
Levent SEVİMLİ Ankara University
Institute of Science and Technology Department of Agricultural Economics
Supervisor: Prof. Dr. Bülent GÜLÇUBUK
In this study, contribution of cattle husbandry support to animal husbandry and local economic development in Aksaray province was put forward and it was tried to determine obstacles to husbandry enterprises.
According to the results of the research; it has been notified that, out of 110 enterprises that benefit from the supports, 88 enterprises find the supports insufficient, in 63 enterprises supports don’t have influence on production capacity, in 89 enterprises supports don’t raise product sales, and in 93 enterprises supports don’t have influence on increase in product quality. Besides that, it has been notified that, out of 110 cattle farming enterprises benefit from supports, 84 enterprises find supports are effective on providing organisation, in 90 enterprises supports are effective in providing communication between state and producer and more than 70 producer have notified that supports are effective in encrease of both animal number and cultivated feed crop.
To prove the changes in enterprises with the increase in livestock supports in Aksaray, face-to-face interviews have been done with totaly 21 enterprises,7 dairy enterprises, 7 livestock enterprises and 7 feed enterprises. It is notified that, 12 enterprises increase the capacity in the level of using technology and technical information with the increase in supports, while 9 enterprises have not noticed any change in the capacity. According to the economical changes in enterprises by the increase of supports, 14 enterprises notify that both income and employment increase. It’s seen in this study, in spite of the problems experienced in the enterprises the province’s benefit from the state support and creation of demand for other services contribute to local economy in terms of creating demand for animal products produced by producers and creation of employment. When the problems identified in the enterprises are solved, the contribution of the sector to the provincial economy will increase.
February 2020, 189 pages
Key Words: Animal Husbandry, Animal Enterprises, Livestock Support, Local Economic Development, Livestock, livestock holding, livestock subsidies, Aksaray Province
iv TEŞEKKÜR
Bana doktora öğrencisi olma imkanını sağlayan, bu konuda araştırma imkanı veren, bilgi, öneri ve yardımlarını esirgemeyerek akademik açıdan gelişmeme katkıda bulunan değerli danışman hocam Sayın Prof. Dr. Bülent GÜLÇUBUK’a, Tez İzleme Komite hocalarım; Prof. Dr. İlkay DELLAL ve Prof. Dr. Fatin CEDDEN’e sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
Ayrıca doktora eğitimim ve proje çalışmamın, çeşitli aşamalarında yardımlarını desteklerini esirgemeyen Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümündeki tüm hocalarıma ve Tarım ve Orman Bakanlığının çeşitli birimlerinde görev yapan doktora eğitimim boyunca maddi manevi destek ve yardımlarını esirgemeyen tüm meslektaşlarıma, amirlerime,
Araştırmalarım ve proje çalışmam sırasında bana ilgi destek ve yardımlarını esirgemeyen Aksaray İl Tarım ve Orman Müdürlüğü personeline ve Aksaray Damızlık Yetiştirici Birliği çalışanlarına, özellikle tezim sırasında sabır ve anlayış gösteren sevgili eşim Züleyha ve oğullarım Ali ve Ömer SEVİMLİ’ye teşekkürlerimi sunarım.
Levent SEVİMLİ Ankara, Şubat 2020
v
İÇİNDEKİLER
TEZ ONAY SAYFASI
ETİK ... i
ÖZET ... ii
ABSTRACT ... iii
TEŞEKKÜR ... iv
SİMGE VE KISALTMALAR DİZİNİ ... ix
ŞEKİLLER DİZİNİ ... x
ÇİZELGELER DİZİNİ ... xii
1. GİRİŞ ... 1
1.1 Konunun Önemi ... 3
1.2 Tezin Amacı ... 3
1.3 Kaynak Özetleri ... 5
2. MATERYAL VE YÖNTEM ... 19
2.1 Araştırma Kapsamına Alınan İlin Seçimi ... 19
2.2 Araştırma Kapsamına Alınan Hayvancılık İşletmelerinin Seçimi ... 21
2.3 Araştırma Kapsamına Alınan Et-Süt ve Yem İşletmelerinin Seçimi ... 24
2.4 Verilerin Analizinde Uygulanan Yöntem ... 24
3. KAVRAMSAL ÇERÇEVE ... 28
3.1 Kalkınma ... 28
3.2 Ekonomik Kalkınma ... 28
3.3 Yerel Ekonomik Kalkınma ... 29
3.3.1 Hayvan sayısındaki gelişim ve hayvansal üretimdeki gelişim açısından ... 30
3.3.2 Sermaye birikimi açısından ... 30
3.3.3 İşgücü kullanımı açısından ... 31
3.3.4 Kırsal sanayi açısından ... 31
3.3.5 Ürünlere talep oluşturması açısından ... 31
3.3.6 Hammadde katkısı açısından ... 32
3.3.7 Döviz katkısı açısından ... 33
3.3.8 Ekonomik yararlar açısından ... 33
3.3.9 Ulusal ekonomiye etkileri açısından ... 34
3.4 Etki Değerlendirme ... 34
4. BÜYÜKBAŞ HAYVANCILIK DESTEKLEMELERİ VE HAYVANCILIKTAKİ GELİŞMELER ... 36
4.1 Hayvancılık Desteklemeleri ... 36
4.1.1 Türkiye geneli hayvancılık destekleri ... 36
4.1.2 Aksaray ilindeki hayvancılık destekleri ... 41
4.2 Hayvan Varlığı ve Hayvansal Üretimdeki Gelişmeler ... 45
4.2.1 Türkiye’de ve Aksaray ilinde hayvan varlığının gelişimi ... 46
4.2.2 Türkiye ve Aksaray ilinde süt üretimindeki gelişmeler ... 49
4.2.3 Türkiye’de ve Aksaray ilinde kırmızı et üretimindeki gelişmeler ... 51
4.3 Aksaray’a Verilen Hayvancılık Destekleri ve Aksaray Kültür Irkı Hayvan Varlığı Gelişimi ... 53
4.4 Hayvansal Üretim Değeri ... 56
4.4.1 Türkiye’de ve Aksaray ilinde hayvansal üretim değerleri ... 57
vi
4.4.2 Yıllar itibariyle Aksaray’a verilen hayvancılık destekleri ve Aksaray
hayvansal üretim değeri gelişimi ... 57
5. ARAŞTIRMA ALANI HAKKINDA GENEL BİLGİLER ... 59
5.1 Coğrafik Durum ... 59
5.2 Demografik Göstergeler ... 60
5.3 İş Alanları ve İşsizlik ... 62
5.4 Sağlık ... 63
5.5 Göç ... 63
5.6 Eğitim ... 64
5.7 İklim Verileri ... 64
5.8 Tarımsal Yapı ... 66
5.9 Arazi Varlığı ve Ürün Deseni ... 66
6. ARAŞTIRMA BULGULARI ... 69
6.1 Üreticiler İle İlgili Bulgular ... 69
6.1.1 Üreticilerin demografik nitelikleri ... 69
6.1.2 İşletmelere ilişkin nitelikler ... 79
6.1.2.1 İşletmelerin arazi mülkiyet ve kiralama durumu ... 79
6.1.2.2 İşletmelerin hayvan varlığı ... 81
6.1.2.3 İşletmelerde süt verim durumu... 83
6.1.2.4 İşgücü varlığı ... 83
6.1.2.5 Alan, verim, değer ve satın alma yeri olarak yem bitkileri ekilişleri ... 84
6.1.2.6 İşletmedeki hayvanların sigortalılık durumu ... 87
6.1.2.7 Büyükbaş hayvancılık faaliyetinin işletme gelirindeki payı ... 88
6.1.2.8 İşletme kapasitesinin artırılmasına yönelik üreticinin isteği ... 89
6.1.2.9 İşletme kapasitenin artırılmasına yönelik üreticinin maddi yeterlilik durumu ... 90
6.1.3 İşletmede kayıt tutma ... 91
6.1.4 Tarımsal destekler ve etkilerine ilişkin veriler ... 92
6.1.4.1 Desteklerden yararlanma durumu ... 92
6.1.4.2 Destekleri yeterli bulma durumu ... 93
6.1.4.3 Hayvancılık desteklemelerinden yararlanma süresi ... 94
6.1.4.4 Hayvancılık desteklemelerinden yararlanma miktarı ... 95
6.1.4.5 Hayvancılık desteklemelerinin yem bitkisi ekilişine etkisi ... 96
6.1.4.6 Hayvancılık desteklemelerinin işletme üretim kapasitesine etkisi ... 97
6.1.4.7 Hayvancılık desteklemelerinin ürün satışlarına etkisi ... 98
6.1.4.8 Hayvancılık desteklemelerinin ürün çeşitliliğine etkisi ... 99
6.1.4.9 Hayvancılık desteklemelerinin ürün kalitesine etkisi ... 100
6.1.4.10 Hayvancılık desteklemelerinin mekân iyileşmesine ve araç alımına etkisi ... 101
6.1.4.11 Hayvancılık desteklemelerinin kültür ırkı hayvan varlığına etkisi ... 102
6.1.4.12 Hayvancılık desteklemelerinin yeni bina yatırımına etkisi ... 103
6.1.5 Yetiştiricilerin hayvancılığa ilişkin düşünceleri ... 104
6.1.5.1 Hayvancılığın ailesini geçindirme durumu ... 104
6.1.5.2 Hayvancılıkta kazanç durumu ... 105
6.1.5.3 Hayvancılığı bırakıp göç etme durumu ... 106
6.1.6 Hayvancılık desteklemelerinin yerel kalkınma faktörlerine etkileri... 107
6.1.6.1 Hayvancılık desteklemelerinin istihdama etkisi ... 107
6.1.6.2 Hayvancılık desteklemelerinin hayvan sayısı artışına etkisi ... 108
vii
6.1.6.3 Hayvancılık desteklemelerinin teknoloji kullanımına etkisi ... 109
6.1.6.4 Hayvancılık desteklemelerinin devlet-yetiştirici arasında iletişimin sağlanmasına etkisi ... 110
6.1.6.5 Hayvancılık desteklemelerinin kırsaldan göçe etkisi ... 110
6.1.6.6 Hayvancılık desteklemelerinin aile işgücünün işletmede daha etkin kullanılmasına etkisi ... 111
6.1.6.7 Hayvancılık desteklemelerinin örgütlenmeye etkisi ... 112
6.1.6.8 Hayvancılık desteklemelerinin markalaşmaya etkisi ... 113
6.1.6.9 Hayvancılık desteklemelerinin üretim maliyetlerine etkisi ... 114
6.1.7 İşletmeyi etkileyen faktörler ve etkilerin önem dereceleri durumu ... 115
6.1.7.1 Hayvancılık destekleri ... 116
6.1.7.2 Yem fiyatlarının yüksek oluşu ... 116
6.1.7.3 Hayvan refahı ... 117
6.1.7.4 İş gücü ... 118
6.1.7.5 Pazarlama ... 120
6.1.7.6 Veterinerlik ve sağlık hizmet sorunları ... 123
6.1.7.7 Süt fiyatları ... 124
6.1.7.8 Mera yetersizliği ... 125
6.1.7.9 Satış güvencesinin olmaması ... 126
6.1.8 Araştırma bulgularının varyans analizi sonuçları ... 126
6.1.8.1 Aylık ortalama gelire ilişkin varyans analizi bulguları ... 127
6.1.8.2 Mülk ve kiralanan arazi büyüklüğüne ilişkin varyans analizi bulguları ... 129
6.1.8.3 Hayvan varlığına ilişkin varyans analizi bulguları ... 132
6.1.8.4 Alan, verim, değer ve satın alma yeri olarak yem bitkileri ekilişlerinin varyans analizi bulguları ... 137
6.1.8.5 Yararlanılan hayvancılık desteklerinin miktarına ilişkin varyans analizi bulguları ... 140
6.2 Yem, Et ve Süt İşletmeleri İle İlgili Bulgular ... 144
6.2.1 Hayvancılık desteklemelerinin artması ile işletmelerde meydana gelen değişimlerin tespiti ... 144
6.2.1.1 İşletmelerin kuruluş yılları ... 145
6.2.1.2 İşletmelerin mavi yakalı beyaz yakalı personel ve kapasite durumları ... 146
6.2.1.3 Yıllar itibariyle Aksaray’a verilen hayvancılık destekleri ve ziyaret edilen işletmelerdeki personel sayısı ve kapasite gelişimi ... 148
6.2.1.3.1 Süt işletmelerinde personel sayısı ve kapasite ... 150
6.2.1.3.2 Et işletmelerinde personel sayısı ve kapasite ... 153
6.3 Yerel Ekonomiye Katkı ... 155
7. TARTIŞMA VE ÖNERİLER ... 165
7.1 Mesleki Bilgi Eksikliği ... 165
7.2 Finansman Eksikliği ... 166
7.3 Koordinasyon ve Planlama Eksikliği ... 167
7.4 Marka, Teknoloji ve İnovasyon Eksikliği ... 167
7.5 Pazarlama ve Talep Kaynaklı Sorunlar ... 168
7.6 Üretim Planlamasının Koordine Edilememesi ... 168
7.7 Pazar ve Tüketici Kaynaklarına Ulaşılamaması ... 168
7.8 Fiyat İstikrarsızlığı ... 169
7.9 Canlı Hayvan Arzı ve Fiyat Dengesizliği ... 169
7.10 Yem Fiyatlarındaki İstikrarsızlık ... 170
viii
7.11 Alet Ekipman Yetersizliği ... 172
7.12 Irk Seçimi ve Kombine Irk Eksikliği ... 172
7.13 Devlet Politikaları ve Destekleme Kaynaklı Sorunlar ... 172
7.14 Araştırmadan Elde Edilen Bulgulardan Çıkarılan Öneriler ... 176
7.15 Aksaray İlinde Hayvancılığın Gelişimi Açısından Öneriler ... 180
KAYNAKLAR ... 182
EKLER ... 188
ÖZGEÇMİŞ ... 189
ix
SİMGELER DİZİNİ
da Dekar
gr Gram
kg Kilogram
kr Kuruş
RG Resmi Gazete
vb. vd. ve benzeri, ve diğerleri
% yüzde
X2 Ki-kare Analizi
Kısaltmalar
AB Avrupa Birliği
ÇKS Çiftçi Kayıt Sistemi HAYBİS Hayvancılık Bilgi Sistemi
IPARD Avrupa Birliği Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı Kırsal Kalkınma Bileşeni
STK Sivil Toplum Kuruluşları TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu TÜRKVET Türk Veteriner Veri Tabanı
TOB Tarım ve Orman Bakanlığı
x
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 3.1 Desteklerin Etkileri Grafiği... 35
Şekil 4.1 Yıllar İtibariyle Aksaray’a Verilen Hayvancılık Destekleri ve Aksaray Kültür Irkı Hayvan Varlığı Gelişimi ... 54
Şekil 4.2 Yıllar İtibariyle Aksaray’a Verilen Hayvancılık Destekleri ve Aksaray Melez Irk Hayvan Varlığı Gelişimi ... 54
Şekil 4.3 Yıllar İtibariyle Aksaray’a Verilen Hayvancılık Destekleri ve Aksaray Yerli Irk Hayvan Varlığı Gelişimi ... 55
Şekil 4.4 Yıllar İtibariyle Aksaray’a Verilen Hayvancılık Destekleri ve Aksaray Toplam Hayvan Varlığı Gelişimi ... 56
Şekil 4.5 Yıllar İtibariyle Aksaray’a Verilen Hayvancılık Destekleri Ve Aksaray Hayvansal Üretim Değeri Gelişimi ... 58
Şekil 6.1 Aksaray İlinde Canlı Hayvan ve Et Pazarlama Kanalları ... 121
Şekil 6.2 Aksaray İlinde Süt ve Süt Mamulleri Pazarlama Kanalları ... 122
Şekil 6.3Yıllar İtibariyle Aksaray İlinde kurulan et, süt ve yem işletmeleri ... 145
Şekil 6.4 Yıllar itibariyle Aksaray’a verilen hayvancılık destekleri ve ziyaret edilen yem/et/süt işletmelerindeki mavi yakalı işçi sayısı ... 146
Şekil 6.5 Yıllar itibariyle Aksaray’a verilen hayvancılık destekleri ve ziyaret edilen yem/et/süt işletmelerindeki beyaz yakalı işçi sayısı ... 147
Şekil 6.6 Yıllar itibariyle Aksaray’a verilen hayvancılık destekleri ve ziyaret edilen yem/et/süt işletmelerin kapasiteleri ... 148
Şekil 6.7 Yıllar itibariyle Aksaray’a verilen hayvancılık destekleri ve ziyaret edilen Yem işletmelerindeki mavi yakalı personel sayısı ... 149
Şekil 6.8 Yıllar itibariyle Aksaray’a verilen hayvancılık destekleri ve ziyaret edilen Yem işletmelerindeki beyaz yakalı personel sayısı ... 149
Şekil 6.9 Yıllar itibariyle Aksaray’a verilen hayvancılık destekleri ve ziyaret edilen Yem işletmelerindeki kapasite gelişimi ... 150
xi
Şekil 6.10 Yıllar itibariyle Aksaray’a verilen hayvancılık destekleri ve ziyaret edilen süt işletmelerindeki mavi yakalı personel sayısı ... 151 Şekil 6.11 Yıllar itibariyle Aksaray’a verilen hayvancılık destekleri ve ziyaret
edilen süt işletmelerindeki beyaz yakalı personel sayısı ... 152 Şekil 6.12 Yıllar itibariyle Aksaray’a verilen hayvancılık destekleri ve ziyaret
edilen süt işletmelerindeki kapasite gelişimi... 153 Şekil 6.13 Yıllar itibariyle Aksaray’a verilen hayvancılık destekleri ve ziyaret
edilen et işletmelerindeki mavi yakalı personel sayısı ... 154 Şekil 6.14 Yıllar itibariyle Aksaray’a verilen hayvancılık destekleri ve ziyaret
edilen et işletmelerindeki beyaz yakalı personel sayısı ... 154 Şekil 6.15 Yıllar itibariyle Aksaray’a verilen hayvancılık destekleri ve ziyaret
edilen et işletmelerindeki kapasite gelişimi ... 155 Şekil 6.16 Hayvancılık desteklerinin Aksaray ilinde yerel ekonomiye etki
kanalları ... 156
xii
ÇİZELGELER DİZİNİ
Çizelge 2.1 Aksaray İlinde Hayvancılığın Türkiye’deki Yeri ... 20
Çizelge 2.2 Aksaray İlinde Büyükbaş Hayvanların Irklarına Göre Dağılımı ... 20
Çizelge 4.1 Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından hayvancılık sektörüne yönelik destekler ... 37
Çizelge 4.2 Türkiye’de yıllar itibariyle tarımsal desteklemeler ... 39
Çizelge 4.3 Türkiye hayvancılık sigortası ... 40
Çizelge 4.4 2002-2018 Dönemi yıl bazında hayvancılığa verilen destek çeşidi sayısı ... 41
Çizelge 4.5 Aksaray ilinde desteklemeler ... 42
Çizelge 4.6 Aksaray hayvancılık destekleri ... 42
Çizelge 4.7 Aksaray hayvancılık sigortası ... 44
Çizelge 4.8 2002-2018 Dönemi yıl bazında Aksaray ilinde hayvancılığa verilen destek sayısı... 45
Çizelge 4.9 Türkiye’de hayvansal işletmelerin işletme büyüklüğüne göre işletme ve hayvan varlığı dağılımı... 46
Çizelge 4.10 2002-2017 Dönemi Türkiye Büyükbaş Hayvan Sayısı ve Irklara Göre Dağılımı ... 48
Çizelge 4.11 2002-2017 Dönemi Aksaray İli Büyükbaş Hayvan Sayısı ve Irklara Göre Dağılımı ... 48
Çizelge 4.12 Türkiye’de sağılan hayvan sayısı ... 49
Çizelge 4.13 Türkiye’de süt üretimi ton/yıl ... 50
Çizelge 4.14 Türkiye sağılan hayvan başına ortalama süt üretim miktarı kg/yıl ... 51
Çizelge 4.15 Kesilen hayvan sayısı ... 52
Çizelge 4.16 Türkiye’de yıllar itibarı ile et üretimi ... 53
Çizelge 4.17 Türkiye ve Aksaray ilinde hayvansal ürün üretimi 2017 ... 53
Çizelge 4.18 Türkiye’de ve Aksaray İlinde tarımsal üretim değerleri ... 57
Çizelge 5.1 Yıllar İtibariyle Aksaray ili nüfusu ... 60
Çizelge 5.2 İlçelere göre Aksaray nüfusu ... 61
Çizelge 5.3 Aksaray nüfusunun yaş gruplarına göre dağılımı-2017 yılı ... 62
xiii
Çizelge 5.4 İktisadi faaliyet Kollarına Göre İstihdam Edilen Nüfus
(15+3 Yaş, 2017) ... 62
Çizelge 5.5 15+3yaş grubunda yer alanların iş gücü durumu ... 63
Çizelge 5.6 Aksaray aldığı verdiği göç ... 63
Çizelge 5.7 Nüfusun bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus (6 +yaş) 2012 ... 64
Çizelge 5.8 Aksaray iklim verileri ... 65
Çizelge 5.9 Arazi varlığı ve ürün deseni ... 67
Çizelge 5.10 Tarla bitkileri üretimi ... 67
Çizelge 5.11 Meyve üretimi ... 68
Çizelge 5.12 Sebze üretimi ... 68
Çizelge 6.1 Yetiştiricilerin yaş gruplarına göre dağılımı ... 70
Çizelge 6.2 Yetiştiricilerin eğitim durumu ... 72
Çizelge 6.3 Yetiştiricilerin aile birey sayısı ... 74
Çizelge 6.4 Yetiştiricilerin beyanına göre aylık 2018 gelir durumu ... 75
Çizelge 6.5 Yetiştiricilerin kredi kullanım durumu ... 76
Çizelge 6.6 Yetiştiricilerin üretici birliklerine üyelik durumu ... 77
Çizelge 6.7 Yetiştiricilerin sosyal güvenlik durumu ... 78
Çizelge 6.8 Kesif yemin satın alındığı yer ... 85
Çizelge 6.9 Kesif yemin alım koşulu ... 86
Çizelge 6.10 İşletmedeki hayvanların sigortalılık durumu ... 87
Çizelge 6.11 Büyükbaş hayvancılık faaliyetinin işletme gelirindeki payı ... 88
Çizelge 6.12 İşletme kapasitesini artırma durumu ... 89
Çizelge 6.13 İşletme kapasiteyi arttırmada maddi imkân durumu ... 90
Çizelge 6.14 Yetiştiricilerin işletmesinde kayıt tutma durumu ... 92
Çizelge 6.15 Desteklerden yararlanma durumu ... 93
Çizelge 6.16 Destekleri yeterli bulma durumu ... 94
Çizelge 6.17 Hayvancılık desteklemelerinden yararlanma süresi... 95
Çizelge 6.18 Hayvancılık desteklemelerinin yem bitkisi ekilişine etkisi ... 97
Çizelge 6.19 Hayvancılık desteklemelerinin üretim kapasitesine etkisi ... 98
Çizelge 6.20 Hayvancılık desteklemelerinin ürün satışlarına etkisi ... 99
Çizelge 6.21 Hayvancılık desteklemelerinin ürün çeşitliliğine etkisi ... 99
Çizelge 6.22 Hayvancılık desteklemelerinin ürün kalitesine etkisi ... 100
xiv
Çizelge 6.23 Hayvancılık desteklemelerinin mekân iyileşmesine ve araç alımına
etkisi ... 101
Çizelge 6.24 Hayvancılık desteklemelerinin kültür ırkı hayvan varlığına etkisi ... 102
Çizelge 6.25 Hayvancılık desteklemelerinin yeni bina yatırımına etkisi ... 103
Çizelge 6.26 Hayvancılığın ailesini geçindirme durumu ... 104
Çizelge 6.27 Hayvancılıktan kazanç durumu... 105
Çizelge 6.28 Hayvancılığı bırakıp göç etme durumu... 106
Çizelge 6.29 Hayvancılık desteklemelerinin istihdama etkisi ... 107
Çizelge 6.30 Hayvancılık desteklemelerinin hayvan sayısı artışına etkisi ... 108
Çizelge 6.31 Hayvancılık desteklemelerinin teknoloji kullanımına etkisi... 109
Çizelge 6.32 Hayvancılık desteklemelerinin yetiştirici ile iletişimin sağlanmasına etkisi ... 110
Çizelge 6.33 Hayvancılık desteklemelerinin kırsaldan göçe etkisi ... 111
Çizelge 6.34 Hayvancılık desteklemelerinin aile işgücünün etkin kullanılmasına etkisi ... 112
Çizelge 6.35 Hayvancılık desteklemelerinin örgütlenmeye etkisi ... 113
Çizelge 6.36 Hayvancılık desteklemelerinin markalaşmaya etkisi ... 114
Çizelge 6.37 Hayvancılık desteklemelerinin üretim maliyetlerine etkisi ... 115
Çizelge 6.38 Hayvancılık işletmelerinde destekleri değerlendirme ... 116
Çizelge 6.39 Hayvancılık işletmelerinde yem fiyatlarını değerlendirme... 117
Çizelge 6.40 Hayvancılık işletmelerinde hayvan refahı değerlendirme ... 118
Çizelge 6.41 Hayvancılık işletmelerinde işgücü katkısını değerlendirme ... 119
Çizelge 6.42 Hayvancılık işletmelerinin pazarlama faaliyeti değerlendirmesi ... 123
Çizelge 6.43 Hayvancılık işletmelerinde veterinerlik ve sağlık hizmetleri değerlendirmesi ... 124
Çizelge 6.44 Hayvancılık işletmelerinde süt fiyatlarını değerlendirme ... 125
Çizelge 6.45 Hayvancılık işletmelerinde meraları değerlendirme durumu ... 125
Çizelge 6.46 Hayvancılık işletmelerinde satış garantisi konusunu değerlendirme durumu ... 126
Çizelge 6.47 Aylık ortalama gelir ... 127
Çizelge 6.48 Mülk ve kiralanan arazi ... 130
Çizelge 6.49 Yetiştiricilerin hayvan varlığı ... 133
xv
Çizelge 6.50 Yem bitkileri ekilişi ... 137 Çizelge 6.51 Hayvancılık destekleme tutarları ... 141 Çizelge 6.52 Hayvancılık desteklemelerin artmasının işletmelerdeki ekonomik
etki boyutundaki değişim ... 144 Çizelge 6.53 Hayvancılık desteklerinin Aksaray ve Türkiye tarımsal GSYH’sına
etkileri ... 158 Çizelge 6.54 Hayvancılık desteklerinin ölçülebilir ve ölçülemeyen değişkenlerle
yerel ekonomiye katkıları tablosu ... 159
1 1. GİRİŞ
Tarımda sınırlı kaynakları yerinde kullanarak, bu kaynakların dağıtımını yapmak tarımsal kalkınma süreci olarak adlandırılır. Tarımda bu süreci başarı ile yürütmek, üretimde kullanılan üretim faktörlerinin önemli düzeyde artırılmasının yanında, bu üretim faktörlerin verimli bir şekilde kullanılması ve verimliliğin optimum düzeyde artırılmasıyla olanaklı olabilir. Bu ise, her üretim dalı ve ünitesinde mevcut üretim kaynaklarının ekonomik koşullara uygun kullanımının sağlanmasını gerektirmektedir.
Dünyada hızla artan nüfus artışı gıdaya erişimi çok önemli kılmaktadır. Gıdaya erişim açısından, hayvancılık faaliyetlerinin önemli çıktısı olan et ve süt üretimi insanlığın beslenmesinde büyük bir paya sahiptir. Hayvancılık, gıda teminindeki rolü yanında bir gelir kaynağı olması, kırsal alanların kalkınması, kırsal kesimde hayat standartlarının yükseltilmesi, altyapı hizmetlerinin geliştirilmesi, dolayısıyla kırsal alandan kente göçün engellenmesi, devlet teşviklerinden faydalanması açısından da son derece önem arz eden bir sektördür.
Türkiye’de et ve süt sığırcılığı yapan işletmelerin küçük ölçekli olması, işletmelerde bilgi ve teknoloji kullanımını önemli ölçüde sınırlarken, üretilen sütün kalitesinin düşmesine, sağım sonrasında sütün ve etin işlenmesine kadar ki aşamalarda da güvenilir gıdanın elde edilmesinin sekteye uğramasına neden olmaktadır. Son yıllarda Türkiye’de hayvancılığa verilen destek ve teşvikler ile modern et ve süt işletmelerinin sayısında önemli artışlar olmuştur.
Türkiye’de hayvancılığın sorunları ve çözüm önerilerine yönelik yapılan çalışmalarda genel olarak; kooperatifleşme, kaba yem üretimi, verimlilik, finansman ve girdi temini, satışta üreticinin pazarlık gücü, ürün fiyatları, kayıt sistemleri destekleme konularında problemlerin olduğu saptanmıştır (Işıklı, 1979; Saner, 1993; Kaya ve Tömek, 1995;
Çetik, 1997; Olgun ve Artukoğlu, 1998 ve Demirbaş vd., 2002). Türkiye’de Cumhuriyetin ilanından bu yana çeşitli destekleme politikaları ile hayvancılık desteklenmeye çalışılmıştır. 1950’li yıllara kadar destekler yerli ırkların ıslahı,
2
hastalıklarla mücadele ve veterinerlik alanındaki hizmetlerin iyileştirilmesine yönelik olmuştur.
Hayvancılığa verilen desteklerde 2006 yılında önemli düzenlemelere gidilmiştir.
Hayvancıkta önemli girdilerden olan kaba yem üretiminin artırılması, et ve süt verimliliğin artırılması, işletmelerde hayvan sağlığı ve refahı, hayvan kayıt sistemi, hayvansal ürünlerin işlenmesi ve pazarlanması ile bunlarla ilgili kontrol, takip ve standartların iyileştirilmesi amacıyla mevcut desteklemelere ek olarak yeni tedbirler uygulamaya konulmuştur (Demir, 2009).
2008 yılında hayvancılık desteklemelerinin toplam destekler içerisinden aldığı pay önemli ölçüde artmış ve desteğe tabi alt üretim dallarının çeşitlendirilmesi, destekleme ödemelerinde örgütlenme, hayvan sağlığı gibi uyum kurallarının uygulanması Dokuzuncu Kalkınma Planı dönemindeki en önemli değişiklikler olarak yer almıştır.
Türkiye’de özellikle hayvancılık girdi maliyetleri hayvancılıkta gelişmiş ülkelere göre oldukça yüksek olduğundan üreticiden tüketiciye varıncaya kadar ki süreçte oluşan pazarlama fiyatları tarafları memnun kılmamaktadır. Bu noktada hayvancılığa verilen desteklerin üretici ve tüketici arasında çok önemli bir rolü olduğu ortadadır.
Tarım ve kırsal kalkınma için ekonomik bir faaliyet olan hayvancılık, aynı zamanda gıda güvenliğinin de önemli bir parçasıdır. Tarım ve hayvancılık, kırsal kesimde insanların en fazla gelir ve istihdam kaynağını oluşturduğundan, bu sektör kırsal kesimle ayrılmaz bir bütün olarak görülmektedir. Hayvancılık desteklemelerinin payının artırılması, desteklemelerin etkilerinin artırılmasının yanında, hayvancılığının karşı karşıya kaldığı problemlerinin ortaya konulması, ayrıca sektörün tüm taraflarının sosyoekonomik ve demografik niteliklerinin analizlerinin yapılarak hayvancılık sektörünün geliştirilmesi gerekmektedir.
Bu noktada; bu çalışma, büyükbaş hayvancılık desteklerinin hayvancılığa ve yerel ekonomiye katkılarının incelendiği ve değerlendirildiği bir çalışma olup, sektörün gelişimine önemli katkılar sağlaması hedeflenmiştir.
3 1.1 Konunun Önemi
Dünyada özellikle çok sayıda küçük üretici için hem gelir ve hem gıda kaynağı olan hayvancılık, ülkelerde yoksulluğun azaltılmasında büyük bir öneme sahiptir. Kırsal alanda da en önemli gelir kaynağı olan hayvancılık, yoksullar ve özellikle de kadınlar için bir sermaye kaynağıdır (Tarique vd. 2012).
Hayvancılıkta uygulanan destekleme politikalarının etkileri üretimden tüketime kadar çok yönlüdür. Kırmızı et arzında ve süt fiyatında yaşanan sorunlar, kanatlı sektörünü, süt sığırcılığını, küçükbaş et üretim ve tüketimini etkilemektedir. Desteklerin hayvancılık üzerindeki etkilerini değerlendirmek sektörün geleceği açısından oldukça önemlidir.
Bu noktada; bu çalışmada, büyükbaş hayvancılık desteklemelerin hayvancılığa etkisi ve yerel ekonomik kalkınmadaki rolü ile ilgili olarak, yerel ve yabancı kaynaklardan literatür taraması yapılmıştır. Araştırmalardan elde edilen bilgiler ile birlikte konu saha çalışmaları ile de desteklenip detaylandırılmıştır.
1.2 Tezin Amacı
Büyükbaş hayvancılığa yönelik desteklemelerin hayvancılığa ve yerel ekonomiye etkilerinin neler olduğunun ve hangi destekleme araçlarının kullanılması gerektiğinin ortaya konulması hedeflenmiştir. Aksaray ilinde et, süt işleyen ve yem üreten hayvancılık işletmelerinin temel durumunun ortaya konulması, büyükbaş hayvancılığın yerel ekonomilere katkılarının arttırılmasında nasıl bir destekleme sistemine gidilmesi konusunda saptamalarda bulunularak sorunlarının çözümüne yönelik stratejilerin belirlenmesi amaçlanmıştır.
Aksaray ilinde hayvancılık ve hayvancılığa dayalı işletmeler açısından desteklemeler yerel ekonomik kalkınmada azımsanamayacak bir öneme sahiptir. İlde hayvansal
4
ürünleri işleyen et, süt işletmesi önemli düzeyde olmakla birlikte, üreticilere girdi sağlayan karma yem fabrikaları da faaliyet göstermektedir.
Araştırmanın temel varsayımı şu şekildedir: Aksaray ilinde hayvancılığa dayalı et, süt ve yem işletmeleri, katma değer, istihdam, alt yapının geliştirilmesi ve yatırımlar yoluyla ve tarımsal desteklerden de faydalanarak İl ekonomisine doğrudan ve dolaylı olarak ekonomik katkıda bulunmaktadır.
Bu kapsamda çalışmanın ana amacı; Aksaray ilinde yerel ekonomik kalkınma sürecinde önemli roller üstlenmesi beklenen büyükbaş hayvancılık desteklemelerinin hayvancılığa ve yerel ekonomik kalkınmaya katkılarını değişik parametrelerle incelemek ve alan çalışması ile ortaya koymaktır. Bu ana amaç çerçevesinde araştırmanın hedefleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
Aksaray ilinde hayvancılığın (ıslah değişimi, ırk verimi vb.) ve hayvancılık işletmelerinin genel yapısını ortaya koymak,
Aksaray’da et ve süt işletmelerinin genel yapısını ortaya koymak,
Üreticilerin sorunları tespit edilerek, işletmelerde üretimi etkileyen faktörleri belirlemek,
Desteklemelerin Aksaray’da hayvancılığa ve yerel ekonomiye katkılarını nitel ve nicel verilerle ortaya koymaktır.
Çalışmanın önemli çıktılarından birisi de, Aksaray ilinde hayvancılığın yerel ekonomik kalkınmaya daha fazla katkıda bulunabilmesi için işletmelerin yapıları, işleyişleri ve uygulanan politikalar konularına yer verilmiş olması ve Aksaray ili açısından desteklemelerin uygunluğu ve nasıl olması gerektiğinin tartışılmasıdır. Bu çalışmanın yetiştiricilere, yerelde karar vericilere ve merkezi düzeyde politika yapıcılara katkıda bulunması hedeflenmektedir.
Tez 7 ana bölümden oluşmuştur. I. Bölümde giriş, konunun önemi, tezin amacı ve literatür özetleri verilmiş, II. Bölüm materyal ve yöntemin; anket sorularının, kullanılan
5
yöntemlerin ve değerlendirme tekniklerinin açıklandığı bir bölüm olarak tasarlanmıştır.
III. Bölümde kavramsal çerçeve; kalkınma, ekonomik kalkınma ve yerel ekonomik kalkınma açıklanmıştır. IV. Bölüm büyükbaş hayvancılık desteklemeleri ve hayvancılıktaki gelişmelerin değerlendirildiği bölümdür. V. Bölüm araştırma alanı hakkında genel bilgilerin verildiği, VI. Bölüm anket sonuçlarının değerlendirildiği, VII.
Bölüm ise bulguların tartışıldığı, sonuçların ve sınırlılıkların ortaya koyulduğu ve önerilerin geliştirilmeye çalışıldığı bölümdür.
1.3 Kaynak Özetleri
Yurt içi
Uçum ve Gülçubuk’un (2018), çalışmalarında; Hayvancılığın gelişmesinde ve yerel ekonomik kalkınmanın sağlanmasında hayvancılığa dayalı sanayi işletmeciliğinin büyük önem taşıdığını belirtmişlerdir. Çalışmada, Türkiye’de en fazla hayvan sayısına sahip illerden olan Erzurum ilinde, hayvancılık faaliyetinde bulunan 80 yetiştirici ile ürün işleyen 20 mandıra ve 5 et işletmesi ile yapılan bir alan araştırmasının sonuçları verilmiş ve tartışılmıştır. Çalışmadan elde edilen ana bulgular ışığında; oluşturulacak entegrasyonun sürdürülebilirliğini sağlamada en önemli unsurların; fiyat ve destek politikaları ile yerelde paydaşlar arasındaki etkileşim ve buna bağlı yerel strateji yaklaşımları olacağı belirtilmiştir.
Gülçubuk vd. (2017), tarafından yapılan çalışmada, Türkiye genelinde 42 ilde Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu (TKDK) tarafından 2011-2014 yılları arasında desteklenen ve hayata geçen proje sonuçlarının istihdam özelinde seçilen 145 projede, TKDK destekleri ile genel anlamda istihdamda 3,5 katlık bir artış sağlandığı ve en yüksek artışın ise 34,2 kat ile broyler yetiştiriciliğinde olduğu görülmüştür. Bunların yanında, tedbirler bazında en fazla istihdamın besi hayvancılığında olduğu, bunu broyler yetiştiriciliğinin takip ettiği tespit edilmiştir. Yatırım desteklerinin verilmesinde, bölgeler arası farklılıklar dikkate alınırken, küçük aile çiftçiliğinin sürdürülebilirliğini sağlayacak desteklerin de verilmesi gereklidir. İstihdam yaratılması açısından ise yapılacak yatırımlarda yerel işgücünün kullanılmasına ağırlık verilmeli ve gerekirse bu
6
bir önkoşul olarak kabul edilmeli ve böylece işgücü kapasitesinin artırılması yoluna gidilmesi gerektiği vurgulanmıştır.
Korkut (2017), Türkiye'nin kırmızı et dış ticaret politikalarını değerlendirdiği çalışmasında, kırmızı et ithalatının piyasaya etkilerini incelenmiştir. Bu amaçla, Türkiye'de hayvancılık politikaları ve kırmızı et dış ticaret politikalarındaki değişiklikler irdelenmiş, piyasada yarattığı etkiler üretim, tüketim, fiyat ve bazı pariteler ile değerlendirilmiş, elde edilen bulgular ışığında öneriler getirilmiştir.
Aksu (2016), Afyonkarahisar ilinde yem bitkileri desteğinin katkısallık analizi ile değerlendirilmesi çalışmasında, yem bitkileri yetiştiriciliği üzerindeki teşvik etkisi, büyükbaş hayvancılık faaliyetleri ile ilişkisi ve desteklemede amaçlanan hedeflere ne derecede ulaşıldığı belirlenmeye çalışılmıştır. Yem bitkisi yetiştiriciliği bakımından ili temsil edebilecek Merkez, Çay ve İhsaniye ilçelerindeki 12 köyden basit tesadüfi örnekleme yoluyla 108 işletme seçilmiş ve anket yoluyla birincil veriler derlenmiştir.
Araştırma sonuçlarına göre; yem bitkileri desteği alırken işletmelerin büyükbaş hayvan sayısındaki artış, yem bitkisi ekim alanı, yıllık gelirleri içindeki büyükbaş hayvancılığın payı, büyükbaş hayvan sayısı, tükettikleri kaba yem miktarı ve kaba yem satma durumuna göre farklılık gösterdiği (p≤0,05) tespit edilmiştir. Yem bitkileri desteğinin katkısallık oranı %57 olarak hesaplanmıştır. Yani, ödenen desteğin (148.280 TL) yarısından fazlası (%57≥%50) hedeflenen sonuçları yaratmaktadır. Desteğin katkısallık oranı işletme büyüklüklerine ve tarım dışı iş yapma durumuna göre farklılık göstermektedir. Başta dara kaybı ve sızıntı etkisi olmak üzere katkısallığı azaltan unsurların gözden geçirilmesi, destekleme programının denetlenmesi ve çeşitlendirilmesiyle katkısallık oranı yükseltilebilecektir.
Altuntaş (2016) yöresel gıdaların yerel ekonomik kalkınmaya hangi boyutlarda katkı sağladığını ve bu katkılarının arttırılması için neler yapılabileceğini araştırmıştır. Bu kapsamda, Ankara ilinin yöresel ürün potansiyeli en yüksek bölgesi Beypazarı, Ayaş ve Nallıhan ilçeleri araştırma alanı olarak belirlenmiştir. Çalışmanın sonucunda, yöresel ürünler doğru kullanıldıklarında yerel ekonomik kalkınmada anahtar rol alabilir. Coğrafi işaretler yöresel ürünlerin ulusal ve uluslararası tanıtımında farkındalık yaratmak için
7
daha aktif kullanılmalıdır. Yöresel ürünlerdeki gıda güvenliği riskleri minimuma indirilmeli, ürünlerin gelenekselliğini bozmadan ürüne özel çözümler üretilmeli, tescil sahibi ve üreticiler başta olmak üzere tüm paydaşlar yeni pazarlar bulma konusunda birlikte çalışmalıdır. Küçük işletmelerin entegre üreticiler ile rekabetinde yöresel ürünler bir avantaj olarak görülmeli, yerel işletmeler için ürünlerin üretildiği yerlerde fırsatlar yaratılarak yerel ekonomik kalkınmaya katkıda bulunulmalıdır.
Saygı (2016), kaba yem destekleme uygulamalarının süt sığırı yetiştiriciliğine olan etkilerini incelediği çalışmasında, Yozgat yöresi Merkez, Aydıncık, Çandır ve Çayıralan ilçelerinde, 64'ü kaba yem desteğinden yararlanan, 81'i yararlanmayan olmak üzere, toplam 145 üretici ile anket yapmıştır. Kaba yem bitkisi desteği alan üreticilerin, desteklemeden yararlanabilmesi için toplam ekim alanının en az 10 da olması koşulu gerekli olduğundan, yem bitkisi arazi genişliklerinin, almayanlara göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Laktasyon süt verimleri ortalamaları açısından benzerlik ve farklılık olup olmadığının belirlenmesi amacıyla uygulanan t-testinde; kaba yem desteği alan üreticilere ait hayvan ırklarında laktasyon süt verimlerinin, destek almayanlara göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Araştırmada, kaba yem desteği alan ve almayan üreticilerin büyük çoğunluğunun gelirini bitkisel üretimden sağladıkları tespit edilmiştir.
Aynı zamanda, destek alan üreticilerin çoğunluğunun 3 yıldır kaba yem bitkisi desteği aldığı, üreticilerin kaba yem bitkisi olarak yonca, korunga, fiğ ve silajlık mısır yetiştirdikleri belirlenmiştir. Kaba yem desteği alan üreticiler arasında en fazla destek alınan yem bitkisi yonca (%54,7), en az destek alınan yem bitkisi ise silajlık mısır (%1,6) olarak tespit edilmiştir. Aynı zamanda, incelenen işletmelerde hayvan varlığı olan çiftçilerin tamamına yakınının mera kullanıcısı durumunda olduğu, mera kullanım oranının yem bitkisi desteği alan üreticilerde %92, almayanlarda ise %98 olduğu tespit edilmiştir.
Gözener ve Sayılı (2015), tarafından yürütülen araştırmada, TR83 Bölgesinde sığır besiciliği yapan işletmelerin ekonomik ve etkinlik analizi yapılarak, bu işletmelerde, üretim maliyetleri, karlılık durumları, canlı ağırlık artışı üzerine etki eden faktörler belirlenmiştir. Veri Zarflama Analizi (VZA) ve Stokastik Sınır Analizi (SSA) yöntemleri kullanılarak işletmelerin teknik etkinlikleri hesaplanmıştır. Araştırmada,
8
bölgede sığır besiciliğine yer veren 325 adet işletmeden anket yoluyla elde edilen veriler kullanılmıştır. Örnek hacminin tespitinde Basit Tesadüfi Örnekleme Yöntemi kullanılmıştır.
Korkmaz (2015) ve Tezcan (2015), Türkiye ve Avrupa Birliği’nde (AB) geçmişten günümüze tarımsal destekleme politikalarını incelemiş ve bu ikisinin karşılaştırılması suretiyle Türkiye’nin AB tarımsal destek politikalarına uyum durumunu değerlendirmişlerdir. Korkmaz (2015), çalışmasında Türkiye’deki ve Avrupa Birliğindeki taımsal desteklemeleri ayrı ayrı inceleyerek karşılaştırmıştır. Tezcan (2015), çalışmasının ilk bölümünde, Avrupa Birliği’ndeki tarımsal destek politikaları, ikinci bölümünde Türkiye’deki tarımsal destek politikaları incelenmiş ve son bölümde ise ikisi arasındaki farklılıklar ortaya konmuş ve Türkiye’ye Avrupa Birliği’ndeki tarımsal destek sisteminin uygulanabilirliği değerlendirilmiştir.
Aşkan ve Dağdemir (2015), tarafından yürütülen çalışmada, devlet desteklemelerinden faydalanan süt sığırcılığı işletmelerinde üretim değerini etkileyen faktörler incelenmiştir. Çalışmada materyal olarak, TRA1 Düzey 2 Bölgesi kapsamında yer alan Erzurum, Erzincan, Bayburt illerinde faaliyette bulunan çiftçilerden toplam 182 adet anket verisi kullanılmıştır. Çalışmada, Log-OLS modelleri, hayvancılıkla uğraşan işletmelerin toplam Gayrisafi Üretim Değeri (GSÜD), hayvansal kaynaklı GSÜD ve Sütten Ede Edilen Üretim Değeri (SEÜD) analizleri yapılmıştır.
Ata ve Yılmaz (2015), tarafından yürütülen çalışmada, Türkiye’de uygulanan hayvansal üretimi destekleme politikalarının Burdur ilinde faaliyet gösteren geliştirilmiş (sabit süt sağım ünitesi ve soğutma tankı bulunan) ve geleneksel süt sığırcılığı işletmeleri üzerine ekonomik etkileri belirlenmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada, araştırma alanında faaliyet gösteren 50 adet geliştirilmiş ve 50 adet geleneksel süt sığırcılığı işletmelerinden anket yöntemi ile toplanan veriler kullanılmıştır. Çalışmada, hayvansal üretimi destekleme politikalarının, geliştirilmiş ve geleneksel süt sığırcılığı işletme gelirleri üzerine etkilerinin ekonomik karşılaştırılması yapılmıştır. Süt sığırcılığı işletmelerinde kullanılan hayvancılık desteklerinin brüt kar üzerinde önemli etkisinin olduğu saptanmıştır.
9
Tuncel (2013) doktora çalışmasında, Ankara ili kapsamında sığır besi işletmelerinde, işletmelerin girdi ve çıktıları arasında ortaya çıkan fiyat değişiminin tarım, hayvancılık ve sanayi sektörleri arasındaki göreli değişimini iç ticaret hadleri aracılığıyla incelemiştir. Araştırmanın materyalini, Ankara ilinde 13 ilçe ve bunlara bağlı muhtelif köylerde 123 adet yarı entansif ve entansif sığır besisi yapan işletmelerden anket yoluyla sağlanan veriler oluşturmuştur.
Barca ve Hızıroğlu (2013) tarafından yapılan çalışmada; konulu çalışmada, ekonomik, sosyal ve kültürel potansiyelini yenilikçi bir anlayış ile gerçekleştiren, yaşam kalitesi yüksek ve iş olanakları yaratan bir kent olmak şeklinde bir vizyon belirlenmiş ve bu vizyona uygun stratejik amaçlar, hedefler ve uygulanabilecek projeler tespit edilmiştir.
Bu vizyonu belirleyebilmek ve Aksaray ili yerel kalkınma planını geliştirmek için, Aksaray’ın içerisinde yer aldığı bölge ile birlikte değerlendirilmesi yapılmıştır.
Ay (2013) tarafından yapılan çalışmada, Aksaray ve Niğde illerinin tarımsal üretimi, Türkiye tarımı içerisindeki ağırlığı, toprak ve su kaynakları hakkında değerlendirmeler, sektörde karşılaşılan sorunlar ve bu sorunların çözümü ve tarımsal üretimin sürdürülebilirliğini sağlamak, üretim ve üretici gelirlerini artırmak amacıyla atılması gereken adımlar ile ilgili öneriler ele alınmıştır.
Kara ve Kızıloğlu (2012), Erzurum'da meraya dayalı hayvancılık yapan tarım işletmelerinin sosyo-ekonomik yapılarını incelemiş ve işletme faaliyetlerini teknik ve ekonomik yönden analiz etmişlerdir. Çalışmanın yürütüldüğü köyler, mera kalite dereceleri önceden belirlenmiş olan köyler arasından seçilmiştir. Çalışma verileri 2004- 2005 yılı üretim dönemine aittir. Çiftçilerle yüz yüze gerçekleştirilen anket çalışmaları 99 anket ile sonuçlanmıştır.
Özsan vd. (2012), Sütaş Aksaray Entegre Tesisleri yatırımının ekonomik açıdan ele almıştır. Sosyo-Ekonomiklik gelişmişlik sıralamasında 2003 yılında 56’ncı ve 2011 yılında 55’nci sırada bulunan Aksaray ilinde Sütaş Grubu tarafından yapılan yatırımların, sadece iktisadi yönden değil, aynı zamanda sosyal ve kültürel bakımdan da kalkınmayı tetikleyici ve destekleyici bir dışsal faktör olarak etkileri analiz edilmiştir.
10
Gürkan (2012) tarafından yapılan araştırmada, Türkiye’de uygulanan tarımsal desteklemelerin durumu incelenmiş ve üretici bazında bir analiz yapılmıştır. Bu çalışmada, Kahramanmaraş ili Merkez ilçeye bağlı 11 köyden 177 üreticiyle anketler yapılmıştır. Tarımsal desteklerin üreticilere yansımaları, üreticilerin beklentileri, sorunları, desteklerden yararlanan ve yararlanmayan üreticilere olan yansımaları değerlendirilmiştir.
Özüdoğru ve Tatlıdil (2012), Amasya yöresinde geçimini süt sığırcılığından sağlayan, Amasya Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği’ne üye olan ve olmayan işletmelerin ekonomik analizinin yapılması ve süt sığırcılığına yönelik devlet desteklerinin gelire olan etkisinin hesaplanması amacıyla bir çalışma yürütmüşlerdir. İşletmelerin yıllık faaliyet sonuçlarının ve ekonomik analizinde, çalışmanın amacı doğrultusunda işletmeler bir bütün olarak değil sadece süt sığırcılığı üretim kolu dikkate alınarak değerlendirilmiştir.
Şeker, Tasalı ve Güler (2012), Muş il merkezinde sığır yetiştiricilerinin özelliklerini, işletmelerin yapısal durumunu ve alandaki bazı problemleri belirlemek amacıyla 125 işletmede yapılan anket sonuçlarına dayalı sonuçları içeren bir yapısal analiz çalışması yürütmüşlerdir.
Bayraç ve Çemrek (2011) tarafından yürütülen çalışmada, AB’ye tam üye olma konusunda müzakereler yürüten Türkiye’nin uyum sürecinde hayvancılık sektörünün mevcut durumu, yapısal özellikleri ve AB ile karşılaştırması yapıldıktan sonra, Ortak Piyasa Düzenleri çerçevesinde üretim, verim ve rekabet gücünü belirlemeye yönelik politikalar ele alınmaktadır.
Yılmaz (2010), Adana ilinde süt sığırcılığında kooperatifler aracılığıyla yapılan desteklemenin ekonomik ve sosyal etkilerini araştırmıştır. Kooperatifler tarafından uygulanan süt sığırcılığı projesinin kooperatife üye işletmeler ve kooperatifler açısından genel bir değerlendirmesi yapılmış, projenin uygulanmasında yaşanan sorunların belirlenmiş ve bunlara yönelik öneriler geliştirilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre, dağıtılan hayvan sayısının yetersiz ve verim düzeyinin düşük olması, yem maliyetlerinin
11
yüksek olması, üreticilerin maliyetlerinin altında süt satması ve kooperatiflerin yeterince etkin çalışamaması nedeniyle projeden ekonomik anlamda istenilen başarı elde edilememiştir. Diğer taraftan, bu proje ile aile işgücünün etkin kullanılması, kırsal alanda yeni iş alanlarının yaratılması, köyden kente göçün önlenmesi ve üreticilerin kooperatifler aracılığıyla örgütlenmeye yönlendirilmesi konusunda sosyal boyutta kazanımlar olmuştur. Ayrıca proje ile işletmelerde ahırların yenilenmesi ve yem bitkileri üretiminin artması gibi gelişmeler de olmuştur.
Gökhan (2009), Elazığ ilindeki yerel üreticilerin hayvansal üretim desteklerinden yararlanma sorunlarını ele almıştır. Piyasa koşullarından önemli ölçüde etkilenen hayvansal üretimde sıkça görülen maliyet ve gelir istikrarsızlığının yanı sıra dengeli ve yeterli hayvansal ürün arzının sürdürülebilirliğini sağlama isteği, bu sektörde uygulanan destekleme politikalarının temelini oluşturmaktadır. Hayvancılık destekleri, ekonomisinin önemli bölümü tarıma ve hayvancılığa bağlı olan iller için anlamlı bir üretim desteğidir. Bu çalışmada, makro düzeydeki destekleme politikalarının yerel üreticiler tarafından yararlanma düzeyinin ne olduğu belirlenmeye çalışılmış ve hedef kitle olarak 2008 yılı damızlık sığır destekleme uygulamalarından yararlanabilecek olan Elazığ ili sığır yetiştiricilerinin desteklere erişim durumu ve yaşanan sorunları irdelenmiştir.
Curabaz (2009), tarafından Adana ili Karataş, Yüreğir, Sarıçam, İmamoğlu, Feke ve Saimbeyli ilçelerinden Tarım Bakanlığı hayvancılık kayıt sistemi TURKVET kayıtlarından faydalanılarak seçilen büyükbaş süt işletmeleriyle anketler yapılmıştır.
Yapılan anketler coğrafik yapıya göre gruplandırılmış ve istatistiksel analizler yapılmıştır. İşletmelerin genel durumunu belirlemek ve bu bölgelerdeki işletmeleri birbirleri ile karşılaştırarak farklarını ortaya koymak amacı ile işletmelerdeki aile iş gücü, yabancı iş gücü durumu, hayvan varlıkları ve ırkları, yaşları, günlük gelirleri, sütün işlenmesi, arazi miktarları, mülkiyet durumları ve değerlendirme şekilleri, alet makine ve bina durumları gibi bilgiler elde edilmeye çalışılmıştır.
Yıldız (2009) tarafından yapılan çalışmada; Avrupa Birliği katılım öncesi mali yardım aracı kırsal kalkınma bileşeni IPARD (Instrument for Pre-Accession Assistance Rural
12
Development) Programı kapsamında süt ve et üretimi ile işlemesi alanlarında 1. ve 2.
Başvuru Çağrı Dönemi'nde desteklemeye alınan projelerin faydalanıcıları ile yapılan anketlerin değerlendirilmesi ile IPARD Programı'nın faydalanıcıların bulundukları yörenin ekonomik kalkınmasına katkılarının ve beklentilerinin ortaya konulması amaçlanmıştır.
Güreşçi ve Yurttaş (2008), kırsal göçün nedenleri ve tarıma etkilerini inceledikleri çalışmalarında, Erzurum ili İspir ilçesi Kırık Bucağında meydana gelen ağır ve ileri düzeydeki göçün nedenleri ve tarıma olan etkilerinin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla, göç olgusunun teorik temelleri, dünyadaki ve Türkiye'deki göçle ilgili örneklere yönelik çalışmalar ve bölgeyle ilgili yayınlanan bilgi ve veriler kullanılarak, öncelikli olarak çalışmanın altyapısı oluşturulmuştur.
Topçu (2008), Erzurum ilindeki çiftçilerin tarımsal destekleme politikalarından faydalanma istekliliğinde etkili faktörleri incelediği çalışmasında 125 tarım işletmesinden anket yoluyla elde edilen verileri, sınırlı bağımlı değişkenli probit regresyon modelinde analiz etmiştir. Bu araştırmayla, üreticilerin tarımsal destekleme politikalarından faydalanma istekliliklerinde etkili olan sosyoekonomik ve demografik faktörlerin etkilerinin belirlenmesi ve politika yürütücülerine yerel bazda oluşturacakları tarımsal destekleme politikaları hakkında fikir sunmak amaçlanmıştır.
Alüftekin (2007), tarafından yürütülen çalışmada, Karaman ili sanayisinin tarım ürünlerine dayalı olarak yapılanması sonucunda Karaman ilindeki tarımsal ürün işleyen KOBİ’lerin yerel ekonomik kalkınmaya katkıları ortaya konulmuş, Karaman ili ekonomisinin sahip olduğu tarım ve tarımsal ürün işleyen KOBİ potansiyeli açısından güçlü ve zayıf yönleri ile fırsatları belirlenmiş ve aynı zamanda uzun vadede yerel düzeyde ekonomik kalkınmanın sağlanması için tarımsal ürün işleyen KOBİ’lerin rollerinin belirlenmesine çalışılmıştır.
Eren (2006) Kahramanmaraş ili Göksun ilçesindeki sığır besiciliği yapan işletmelerin yapısını ve sorunlarını incelemiştir. Araştırmanın ana materyalini tabakalı örnekleme yöntemiyle belirlenen 50 sığır besi işletmesi sahibi besicilerle yapılan anketler
13
oluşturmuştur. Araştırmada, işletmelerin sığır besiciliğinde temel olan bazı besicilik uygulamalarına yer verme düzeyleri belirlenmiştir. Sığır besiciliği yapan işletmelerin önemli bazı uygulamalara yer verme düzeyleri ile sosyo-ekonomik nitelikler arasındaki ilişkiler değerlendirilmiştir. Ayrıca besicilerin uzun dönemde daha karlı bir işletmeye sahip olmak için yem kullanımı ve hayvanların verimliliğini artırmak gibi bazı uygulamalara ilişkin görüşlere katılma dereceleri de ortaya konulmuştur.
Tatar (2006), Adıyaman ili örneği üzerinden Türkiye’de işsizliğin karakterini ve ulusal istihdam politikasını analiz etmiştir. Türkiye’de ve Adıyaman il bazında işgücünün yapısını ortaya koymak, istihdam edilenlerin iktisadi faaliyet, meslek, işteki durum ve çalışma süresi, işsizlerin ise iş arama süresi ve aradıkları meslek ve benzer özellikleri hakkında bilgiler derlenmiştir. Türkiye’de ve Adıyaman’da işsizliği makul seviyelere indirmek ve istihdamı artırmak için öeniler getirilmiştir.
Soyak (2006), yüksek lisans tezinde Tekirdağ ilindeki süt sığırcılığı işletmelerinin yapısal analizini ve siyah alaca süt sığırı yetiştiriciliğinde bazı zootekni kriterlerinin belirlenmesi ve çeşitli morfometrik özelliklerinin belirlenmesi amacına yönelik anket çalışması yürütmüştür. Tekirdağ Tarım ve Orman İl Müdürlüğü kayıtlarından yararlanılarak Tekirdağ ili Merkez, Malkara, Muratlı, Şarköy, Çerkezköy ve Marmara Ereğlisi ilçelerine bağlı süt sığırcılığının nicel ve nitel olarak daha yoğun yapıldığı köylerdeki işletmeler araştırma materyalini oluşturmuştur. Anket soruları; işletme sahiplerinin genel yapısı, eğitim durumu, aile yapıları, işletmelerin yapıları, mevcut hayvan varlığı ve barınak durumları, bakım besleme koşulları, sağım ve çiğ süt kalitesi, Damızlık Yetiştiricileri Birliğinin ildeki durumu, desteklemelere genel bakış ve beklentiler gibi konuları içermektedir.
Nizam (2006) tarafından yürütülen pazara yönelik işletme verimliliği çalışmasında, Aydın ilinde süt sığırcılığı yapan tarımsal işletmeler ele alınmış, bu işletmelerin hayvancılığı nasıl ve ne koşullarda yaptıkları araştırılmıştır. Süt sığırcılığı işletmelerinin genel ve ekonomik durumlarını ortaya koyabilmek amacıyla yapılan araştırmada; Aydın ili süt sığırcılığı profilinin ortaya çıkarılabilmesi bakımından gerekli olan brüt üretim değeri, brüt marj hesabı, net tarımsal gelir, kaynak ve girdi kullanımı, verimlilik, işletme
14
etkinliklerini ölçülmesi gibi ekonomik parametreler yanında üreticilerin eğitim süreleri, süt sığırcılığı tecrübesi gibi demografik özellikleri de ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.
Araştırmada süt sığırcılığına ait tüm teknik parametrelere ulaşmak yerine bazı ekonomik analizlerin yapılmasına olanak sağlayacak kadar teknik konular araştırılmış, ağırlıklı olarak işletmelerin ekonomik göstergeleri incelenmiştir.
Özkan ve Erkuş (2003), Bayburt ilinde sığır besiciliği üretim faaliyetinin genel durumunun ortaya konulabilmesi ve mevcut sorunların çözümüne yönelik alınabilecek önlemlerin geliştirilmesini amacıyla, ildeki sığır besiciliği işletmeleri ile ilgili ekonomik analiz çalışması yürütmüşlerdir.
Şahin (2000), Kayseri ilinde süt üreten işletmelerin yapısını, işletme faaliyet sonuçlarını ve pazarlama durumunu ortaya koymak amacıyla süt sığırcılığı yapan işletmeler üzerinde bir çalışma yürütmüştür.
Günlü (1997), tarafından yapılan çalışmada, Konya ilindeki süt sığırcılığı işletmelerinin teknik, ekonomik ve yapısal sorunları bir bütünlük içerisinde tespit ve analiz edilerek, işletme sahiplerine ve sektöre hizmet götüren kurum ve kuruluşlara önerilerde bulunulmuştur.
Çilingir ve Sayın (1995), yaptıkları araştırmada “işletme büyüklüğü ile işletme sahibinin eğitim düzeyi arasında doğru orantılı bir ilişki” bulmuş ve çoğu işletme sahibinin yeterli eğitim seviyesine sahip olmadığı için karşılaştıkları sorunların sebeplerini belirlemede bile başarısız kaldığını vurgulamışlardır.
Fidan (1992), Çorum ilinde süt ve besi sığırcılığı yapan işletmelerin ekonomik analizini yapmıştır. Araştırma sonuçlarında, kültür ırkı süt inekçiliğinde toplam masraflar içinde
%51,60 ile yem masraflarının ilk sırada olduğunu ve bunu %23,92 ile işçilik masraflarının izlediğini tespit etmiştir.
15
Çetin ve Koyuncu (1991), tarafından Bursa ili Merkez ilçesinde yapılan çalışmada süt inekçiliği üretim faaliyetinde bulunan çeşitli işlemler için kullanılan işgücü miktarı EİB cinsinden inek üretim ünitesi (birimi) esas alınarak hesaplanmaya çalışılmıştır.
İncelenen işletmelerde hayvan varlığı BBHB cinsinden 1. grup (5-10 ineğe sahip) işletmelerde 9,32 iken, 2. grup işletmelerde 29,94 olarak bulunmuştur. İşletmeler ortalamasında üretim ünitesi başına 45,51 dak/gün erkek işgücü sarfiyatı olduğu saptanmıştır
Binici (1990), Aşağı Seyhan Ovasında yürüttüğü çalışmasında, araştırma alanında bulunan süt sığırcılığı işletmelerinde, mevcut durumdaki yem kullanımı ve yem masrafları ile bunlara etkili olabilecek faktörleri belirlenmeye çalışmıştır. Mevcut durumdaki yem kullanımı ile araştırma sonuçlarına göre geliştirilen rasyonların maliyetini karşılaştırılmış ve araştırma sonucu elde edilen rasyonların uygulanması halinde kış mevsiminde yem giderlerinin %46,8; süt üretim maliyetinin ise %23,4 oranında düşürülebileceği saptanmıştır. Ayrıca hammadde fiyatlarının ve karma yem rasyonlarına konulan kısıt sınırlarının değişmesi halinde rasyonun içeriğinin ve maliyetinin nasıl değişime uğrayacağını gösteren duyarlılık analizi de yapılmıştır.
Yurdakul (1978), araştırmasında, Adana Merkez ilçede süt sığırcılığına yer veren 57 tarım işletmesinin ekonomik yapısını, sütün pazarlama düzenini, süt tüketiminin yapısını ve tüketimi etkileyen faktörleri ortaya koymuştur. İşletmelerde GSH’nın
%67,17’sinin süt üretiminden elde edildiği, işletme masraflarının %26,4’ünün işçilik masraflarından, %55,6’sının da yem masraflarından oluştuğu saptanmıştır. İncelenen işletmelerdeki süt sığırcılığı faaliyet kollarının faktör ve grup analizi yöntemleriyle incelenmesi sonucu, meradan yararlanılan gün sayısı, işgücünün iyi değerlendirilmesi, tesislerin tam kapasitede çalıştırılması, aile işgücünün oransal olarak fazlalığı, süt maliyeti, süt satış fiyatı vb. ölçütlerin karlılığı etkilediği sonucuna ulaşılmıştır. Sütün dağıtımında bakkalların ve sokak sütçülerinin etkin olduğu, bakkalların genellikle pastorize süt ve sokak sütçülerinin de açık süt sattıkları sonucuna varılmıştır. Sütün gelir-tüketim esnekliği 1,12 olarak hesaplanmıştır.
16 Yurt dışı
Mideast Amerikan Süt Birliği’nin (2018), “Ohio’nun süt ürünleri topluluğu, yerel ekonomiyi ürün ve işlerle etkiliyor” başlıklı raporunda, Ohio’nun süt ürünleri üreticileri, ürettikleri sütlerden hem iş üretip, topluluklarına katkıda bulunmaktalar ve Ohio’nun ekonomisini desteklemeye yardımcı olmaktadırlar. Ohio'da üretilen ve satılan süt ürünlerinin toplam ekonomik etkisi 23,44 milyar dolardır.. Ohio’nun süt endüstrisi, Uluslararası Süt Ürünleri Üreticileri Birliği tarafından hazırlanan 2018 raporuna göre, Ohiolular için 114.053 iş sağlıyor. Ulusal olarak IDFA araştırması, süt endüstrisinin yaklaşık 3 milyon ABD doları iş yarattığını ve 628 milyar doların üzerinde bir ekonomik etkiye sahip olduğunu söylüyor. Ohio, her yıl süt ürünlerinde 144 milyon dolar ihracat yapıyor ve bu da 418 milyon dolarlık ekonomik etki yaratıyor ve devlet ekonomisine 2,030 istihdamla katkı sağlıyor (Anonymous, 2019a, Anonymous, 2019b).
Ashlee Smith (2016), Kanada Mandıra Sektörünün Ekonomik Etkilerini Gösteren çalışmada, Süt üretimi ve işleme ile ilgili ekonomik faaliyet her ilde yayıldığı, Ontario ve Quebec'in süt üretimi, işlenmesi ve Kanada nüfusunun büyük bir kısmı olmasına rağmen, süt hayvancılığı, 10 ilin dışındaki yedi ilde en önemli iki tarım sektöründen bir olduğu ve süt endüstrisinin tüm Kanada eyaletlerinde aktif ve çeşitli bölgelerde ekonominin temel dayanağı olup, Kanada'ya yerel ürünler sunmaktadır. Çalışma, ulusal sayılara odaklanmış, aynı zamanda Atlantik İlleri, Quebec, Ontario ve Batı Kanada'da daha ayrıntılı olarak ekonomik etkiyi analiz etmiştir (Anonymous, 2015).
Stankov (2015), “Bulgaristan’da süt sığırı çiftliklerinin ekonomik verimlilik analizi”
konulu makalede, Bulgaristan’daki farklı sığır sayılarına sahip farklı süt sığırı çiftliklerinin ekonomik verimlilik düzeyleri üzerinde çiftlik kapasitesinin etkisi araştırılmıştır. Bu makalenin amacı şimdiki resmi tanımlamak ve ekonomik verimlilik ve bulundukları koşulların analizini sağlamak, bunların yansıra tavsiyelerde bulunmaktadır (Stankov 2015) .
Kanechanacharoen (1993), “Süt üreten çiftliklerin ekonomik ve finansal karlılığının değerlendirilmesi” çalışmasında, çiftçileri, küçük, orta ve büyük ölçekli süt üreten tarım
17
işletmesi gruplarına ayırmıştır. Fayda/Masraf Oranı, Net Bugünkü Değer ve İç Karlılık Oranı kriterlerine göre her üç gruptaki işletmelerde de süt üretim projesi uygulamasının karlı olduğu belirtilmiştir (Kanechanacharoen, 1993).
Literatür Değerlendirmesi
Hayvancılık desteklemelerin etkilerini değerlendiren az sayıda çalışma bulunmaktadır.
Tarım ve Kırsal Kalkınma Destekleme Kurumu’nca verilen desteklerin etki değerlendirilmesi, yem bitkileri desteğinin, Afyon ilinde yem bitkileri yetiştiriciliği üzerindeki teşvik etkisi, büyükbaş hayvancılık faaliyetleri ile ilişkisi ve desteklemede amaçlanan hedeflere ne derecede ulaşıldığı ve ayrıca süt sığırcılığında kooperatifler aracılığıyla desteklemenin ekonomik ve sosyal etkileri Adana ili örneği konulu çalışmalar yapılmış ve bu işletmelerin faaliyetlerinde karşılaştığı problemler gerek literatür taramasıyla gerek orijinal verilerle ortaya konulmuştur. Ayrıca kaba yem destekleme uygulamalarının, Yozgat yöresi süt sığırcılığı yetiştiriciliğine olan etkileri de çalışılmıştır.
Aksaray ilinde hayvancılığı konu alan ve yerel ekonomiye katkıları inceleyen çok fazla çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışma, bu boşluğun doldurulmasında faydalanılacak bir çalışmadır.
Literatürde konu ile ilgili çeşitli çalışmalar yapılmış olup bu çalışmalar daha çok bitkisel üretim desteklemeleri ve süt sığırcılığında uygulanan destekler üzerine yoğunlaştığı görülmüştür. Konu ile ilgili literatür incelendiğinde daha çok konunun süt sığırcılığına yoğunlaştığı, et sığırcılığı konusunun geri planda kaldığı, yerel ekonomiye katkı konusunun ise yeterince çalışılmadığı belirlenmiştir. Ayrıca konu ile ilgili literatürler değerlendirildiğinde, yerli literatürlerde daha çok süt ve besi sığırcılığı işletmelerinin teknik ve ekonomik yönden incelendiğini, yabancı literatürlerde ise, desteklerin süt sığırcılığı üzerine etkilerinin incelenmiş olduğu, desteklerin yerel ekonomiye etkileri konusunda yeterli araştırma yapılmadığı belirlenmiştir.
18
Hayvancılık desteklemelerin bütün olarak hayvancılığa ve yerel ekonomiye katkısını birincil verilerle ortaya koyan çalışma sayısı oldukça azdır. Yerel yönetimler için potansiyel sektörlerin ortaya konması, yatırım, girişimcilik ve devlet desteklerinin sağlanması açılarından önemlidir. Bu kapsamda bu çalışma, Aksaray’da hayvancılığa dayalı işletmelerin yerel ekonomiye katkılarının saha çalışmasıyla ortaya konması açısından önem arz etmektedir. Hayvancılık desteklemelerinin hayvancılığın gelişmesinde önemli bir anahtar olduğu günümüzde, politika geliştiriciler için de önemli bir bilgi kaynağı olacaktır.
