Geçmişten günümüze Çin Halk Cumhuriyeti idare hukukunun kısa gelişimi

(1)

GEÇMİŞTEN

GÜNÜMÜZE

ÇİN

HALK

CUMHURİYETİ

İDARE

HUKUKUNUN

KISA

GELİŞİMİ



Ayşe İSMAİL/Armando ALİU

ORCID ID No: 0000-0002-6674-0349/000-0002-3630-2516 ÖZET

Dünyada genç bir hukuk dalı olan İdare Hukuku, gelişme ve kurumsallaşma sürecini son yüzyılda yaşarken birçok devlet bu yeni disipline bigâne kalmamıştır. Çin Halk Cumhuriye-ti’nde de, İdare Hukuku alanında, 20.asrın ilk yarısı ve ikinci yarısı olmak üzere iki kırılma dönemi yaşanmıştır. Bu araştırmada temel amaç; Çin İdare Hukuku’nun gelişimini dönemsel olarak araştırmak ve bu bilgiler ışığında Çin İdare Hukuku sisteminin oluşum ve gelişim sürecini ortaya koymaktır ve Çin’in çağdaş bir hukuk devleti olma yönünde İdare Hukuku kurumları konusundaki tercihleri ve genel yaklaşımını incelemektedir.

Anahtar Kelimeler: Çin İdare Hukuku, Konfüçyus’çü Devlet Yönetimi, Hukukun Üstünlüğü, Hukuk Devleti

HISTORICAL DEVELOPMENT OF THE ADMINISTRATIVE LAW IN CHINA

ABSTRACT

Administrative law is one of the new field in the law literature and has been developing and institutionalizing during this century, many states have not remained indifferent to this new discipline. People's Republic of China also passed through two major stages of progress and some critical period time which could separate the first half and the second half of the 20th century. The main purpose of this research is to examine the formation and development process of the administrative law through these information and also analize the preferences and general approach to the Administrative Law İnstitutions of China as a modern state of law.

Key Words: Chinese Administrative Law, Confucius State Administration, Constitutional State, Rull Of Law

_{Bu çalışma halen devam etmekte olan ve İstanbul Ticaret Üniversitesi Rektörlüğü}

YAPKO Birimi Tarafından Desteklenen “Çin İdare Hukuku ve ÇHC Ticari Başarı-sına Etkileri: Türkiye İçin Dersler/Öneriler” adlı proje kapsamında kaleme alınmış-tır. Proje Kodu: 18-2017/27 (YAPKO).

_{İstanbul Ticaret Üniversitesi, Uluslararası Ticaret Hukuku ve Avrupa Birliği}

Bö-lümü Doktora Programı Öğrencisi

_{İstanbul Ticaret Üniversitesi, Uluslararası Ticaret Hukuku ve Avrupa Birliği}

(2)

180 1. GİRİŞ

Bir ülkede İdare Hukukundan söz edebilmek için öncelikle o ülkede Kamu Hukuku ve Özel Hukuk ayrımının olması gerekir. Bu ayrımın ortaya çıkma-sının ön şartı da hukuka bağlı olan devlet anlayışının benimsenmiş olması-dır1_{. İlk olarak Fransa da gelişen Kıta Avrupası Hukuk Sisteminde (Civil}

Law Legal System), hukuk dallarının ayrımı olarak Özel Hukuk ve Kamu Hukuku; Yargı ayrımı olarak ise Adli Yargı ve İdari Yargı farklılığı karşımı-za çıkmaktadır. İngiltere ve ABD gibi Anglo-Sakson ülkelerinde de idarenin faaliyetlerine uygulanan bir hukuk mevcuttur ancak bu hukukun adı “İdare Hukuku” olmayıp ülkenin “Genel Hukukudur” (Common Law). İdare Hu-kuku, hukuka bağlı devlet anlayışının boy göstermesiyle ve özellikle 1790 yılında Fransa’da, mahkemelerin idari uyuşmazlıkları yargılama yetkisinin elinden alınması ile ortaya çıkmış ve zamanla gelişmiştir2

.

Hukuk sistem açısından, Kıta Avrupası Hukuk Sisteminde yer alan Çin, İdare Hukuku alanında, geçtiğimiz 100 yıl içerisinde iki büyük ilerleme dö-nemi kaydetmiştir. Bunun yanında ülke beş farklı hükümet deneyiminden geçmiştir. Bunlar idare mahkemesi ilk yarısında Geç Qing Hanedanı, Nan-jing Geçici Hükümet, Beiyang Hükümeti, Guangzhou ve Wuhan Ulusal Hükümeti, Nanjing Çin Milliyetçi Parti Hükümetleridir. Bu dönemlerde, İdare Hukuku’nun yapım süreci (Devrimi temel alan çalışmalar da dâhil) ilk meyvesini vererek Alman-Japon modelindeki İdare Hukuku disiplini oluş-maya başlamıştır. 20 nci yüzyılın ikinci yarısında, Çin’de Kıta İdare Huku-ku, ön gelişme, gerileme, durgunluk, eski haline dönme, gelişme ve kalkın-ma olkalkın-mak üzere çok sıkıntılı dönemlerden geçmiştir. Söz konusu gelişme süreci, Çin’in ekonomik, politik, sosyal, ideolojik, kültürel ve diğer hukuk alanlarını derinden etkilemiştir3

.

21 ncı yüzyıl Çin İdare Hukuku, demokratikleşme, bilimselleşme ve huku-kun üstünlüğünü hedef alan olumlu ve istikrarlı bir yol izlemiştir. İdari yargı sistemi, ispat yükü, idari tazminatların kapsamı, idarenin sorumluluk rejimi (yükümlülük ilkesi) gibi konularda önemli adımlar atılmıştır. Pazar ekono-misindeki hızla gelişimden doğan ihtiyaçların karşılanması için seri yenilik-ler yapılmış ve mevzuatta İdari Ceza Kanunu, İdari İcra Kanunu, İdari Ruh-satlar Kanunu gibi alanlarda küçük kanun kodları belirlenmiştir. “İdari Li-sans Kanunu” Çin’e özgüdür. İdari Ceza Kanunu ve İdari İcra sistemi ve

1

Metin Günday, İdare Hukuku, B. 7 Ankara 2003, s. 25. 2_{Kemal Gözler, İdare Hukuku Dersleri, Bursa 2010, ss. 26-27.} 3_{http://www.aisixiang.com/data/5551.html, (27.12.1017).}

(3)

181

kuruluş hükümleri bakımından, birçok Batı ülkesindeki düzenlemeden fark-lıdır4

.

Bu çalışma üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölüm, Çin İdare Hukuku’nun tarihsel arka planını ele alacaktır ve Çin İdare Hukuku’nun felsefi dayanağı ve kültürel kodları tespit edilmeye çalışılacaktır. İkinci bölümde Çin İdare Hukukundaki yeniliğin temelleri ve gelişim aşaması dönemler itibarıyla incelenecektir. Son bölümde ise, sonuç ve değerlendirmeler bölümü yer ala-caktır.

2. TARİHİ ARKA PLAN

İdare Hukuku alanına daha geniş bir coğrafi perspektiften bakıldığında, için-de Çin’in için-de yer aldığı Doğu Asya'da, "idare hukuku" teriminin, Batı ile temasa geçmeden önce de bilindiği görülür. Egemen geleneksel hükümet sistemi - üst düzey yetkililerden alt düzey yetkililere talimatlarıyla; düzenle-yici görevlerin çoğalması; yeterlilik tanımı; "profesyonel, disiplinli,

meritok-ratik ve kurallara bağlı kalmak" ve bir kamu görevlisi yapısı oluşturma

ar-zusu, Doğu Asya'nın özellikle de “idari eylem”e ilişkin kısıtlamaların geniş-letilmesindeki öncülük konumunu ortaya koymaktadır5_{. Bahsi geçen çağdaş}

Çin İdare Hukukunun tarihi köklerinin olduğunun farkında olunmalıdır. Çin’in İmparatorluk döneminde, devlet yönetiminde çok etkili İdari Yönetim sisteminin bulunduğu ve Çin’in dünya tarihinde en istikrarlı hükümet biçim-lerinden birine sahip olduğu bilinmektedir.

Bu hükümet biçimi, (M.Ö.) 221 yılında kısa ömürlü Qin Hanedanlığının (221-206 M.Ö.) kurulmasıyla ortaya çıkmıştır ve bu hanedanlık 1911 yılına kadar, 2000 yılı aşkın bir süre devam etmiştir. Hükümetin temel biçimi bu-gün merkezi yönetim olarak adlandırılan, imparator tarafından yönetilen ve bürokrasi tarafından icra edilen merkezi hükümet yönetimi esas alınmış olan bir idare modelidir6.

Çin’in eski yönetim biçiminin büyük ölçüde değişmediği, başta Mao Zedong ve Deng Xiaoping olmak üzere büyük Çin liderlerinin aslında imparatorluk geleneğini komünist ideoloji çerçevesinde bir şekilde devam ettirdiklerini savunulmaktadır. Bu görüşü teyiden Çin’in, görünürde komünist bir yöneti-me sahip olduğu, ancak hiyerarşik bir toplum olarak kalmaya da devam

4

http://www.iolaw.org.cn/showNews.aspx?id=59668, (28.12.1017).

5_{http://digitalcommons.law.yale.edu/fss_papers/4154, (28.12.1017).} 6_{http://www.indiana.edu/~e232/08-Qin.pdf, (27.12.1017), s.6.}

(4)

182

ği iddia edilmektedir7_{. Bu görüşün bir ölçüde doğruluk payının olduğu}

düşü-nülebilir. Çünkü bir toplumun kültürel kodlarının kökten değişmesinin mümkün olmayacağı gerçeği göz önünde bulundurulduğunda, siyasi rejimin değişmesi, toplumun yönetme ve yönetilme alışkanlıkları ve yönetim gele-neğini tamamen ortadan kaldırmamaktadır. Bu bakımdan, Çin halkının yaşa-yış biçiminin hala tamamıyla köklerinden kopmamış olduğu görülmektedir. Çin halkı kendini hep dünyanın merkezinde konumlandırmıştır. Medeniyet kuran ulus inancına sahip oldukları için kendisi dışındakileri barbar olarak tanımlamış ve diğerlerinin Çin medeniyetine katabilecekleri pek bir şeyleri-nin olmadığını iddia etmişlerdir. Bunun doğal bir sonucu olarak kendi sis-temlerini üstün görmüşler ve değişmeye, öğrenmeye yönelik özel bir merak-ları olmamıştır8

.

Ne var ki, batılılar gitgide güçlenmişler ve Çin İmparatorunu kendi lehlerine diplomatik ilişkiler kurmaya zorlamışlardır. Binlerce yıllık İmparatorluk geleneği ve düşünce tarihi sonucunda ortaya çıkan kültürel ve kendine özgü fikri birikiminden oluşan geleneksel hukuk sistemi, 20 nci yüzyıldaki deği-şimlerden etkilenmiştir. Hukuk sistemindeki devasa değişikliklere karşın, geleneksel hukuk kültürünün bazı özellikleri hukuk sisteminde ve toplumsal hayatta kendini hissettirmeye devam etmektedir. İmparatorluk sisteminde ve devlet yönetiminin diğer kademelerinde daha çok Konfüçyüsçu düşüncenin hâkim olduğu görülmektedir.

Konfüçyüs’çü devlet anlayışına göre, bir ülkenin yönetimi, aile düzenine benzemektedir. Bu bağlamda, ferdî ahlâkın oluşturulması ve geliştirilmesi ile aile düzeni kurulmaktadır9_{. Aile düzeni, devletin temellerini ve yönetimini}

oluşturmaktadır. Ona göre, yönetimin başındaki kralın erdemli ve “örnek bir

kral” olması gerekir ki, halk da ona saygı duysun ve insanlar uyum içinde

yaşasın. Bu hiyerarşik yapının tepesinde imparator, ortasında bakanlar ve en altında ise halk yer almaktadır. Kral, halk için hizmet edecek; Bakanlar ona bu hususta yardım edecek; sıradan halk ise, kendisinden hiyerarşik olarak üsttekilere itaat edecektir. Özetle, Konfüçyüs böyle bir yapının ideal bir top-lum yapısı olduğunu kabul eder10

.

7_{Rana Mitter, Modern Çin, (Çev: İnci Öztürk), Ankara 2012, s. 21.} 8_{Julia Luvell, Çin Seddi, (Çev: Yasin Kara), İstanbul 2008, s. 4-5.}

9_{Ufuk Cem Komşu, “Konfüçyüs ve Sokrates’in Eğitim Felsefelerinin Yetişkin}

Eği-timi Açısından Karşılaştırılması” (Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi

Dergisi. (KEFAD) 2011, C. 12, S. 4, 1, s.4.

10_{Bayram Ali Çetinkaya (edt.): Doğudan Batıya Düşüncenin Serüveni, (ss.}

(5)

183

Konfüçyüs’e göre, “天/Tien”, her şeye kadir, yüce ve her şeyin üstünde olan, kötü hükümdarların saltanatını sonlandıran, yeni hanedanlıklar kuran, er-demlileri mükâfatlandıran, doğanın düzeni ve kendisiydi11. Kralların, siyasi ve toplumsal görevlerinde din ve siyasetin, toplum ve kültürle birlikte ayrıl-maz bir bütün oluşturdukları görülmektedir. Yer ile Gök yani İnsan dünyası ile ilahi dünya arasında ayrılmaz bir bağın bulunduğu ve bu bağdan kaynak-lanan iletişimi sağlayanın da kralın bizzat kendisi olduğu kabul edilmiştir. Bu yakın ilişki Gök’ün oğlu (Tian Zi\天子) deyimiyle sembolleştirilmiştir12

. Daha sonraki dönemlerde, Konfüçyüs öğretileri imparatorluk törenleri ve buna bağlı ibadetlerle irtibatlandırılmaya başlamış ve Çin’in milli dini olarak kabul edilmiştir13_{. Tarihte, göğün önemi başka uygarlık veya inanç}

sistemle-rinde de önemli yer tutmuşlardır ki Kopernik (Copernicus) devrimine kadar göğün yeri, devlet yönetimlerinde veya insan yaşamında belirleyici olmuş-tur. Kopernik devrimi ile gök kutsal olmaktan ve dünya da organik dünya olmaktan çıkarak, mekanik bir dünya görüşü hâkim olmuştur. Fransız ihtilali (1789) veya birçok İmparatorluğun çöküp yerlerini seküler devlet yapılarının alması bir bakıma bu dönüşümün bir sonucudur.

3. İDARE HUKUKUNUN GELİŞME SÜRECİ

Binlerce yıllık feodal toplum geçmişine sahip olan bir ülke olarak Çin, bu yolda çok yavaş ilerlemiştir. Ancak uzun, zahmetli ve ihtiyatlı bir inceleme sürecinden sonra, sağlıklı gelişme rotasına girmiştir. Özetlemek gerekirse, geçtiğimiz yüzyılda, Çin İdare Hukuku, genel olarak iki gelişme dönemi (20 nci yüzyılın ilk yarısı ve 20 nci yüzyılın ikinci yarısı) ve birkaç değişim aşaması geçirmiştir14.

3.1. Yirminci Yüzyılın İlk Yarısında Çin İdare Hukukunun Gelişimi

20 nci yüzyılın ilk yarısında, Çin İdare Hukuku sistemi ve bağlı disiplinlerin gelişimi oldukça yavaş ilerlemiştir. Fakat bununla modern İdare Hukuku çalışmalarına yönelik bir başlangıç yapılmıştır. Bu süreç kabaca beş aşama-dan oluşmaktadır.

11_{Selahattin Fettahoğlu, “Konfüçyüs ve Öğretisi”, (Ondokuz Mayıs Üniversitesi}

İlâhiyat Fakültesi Dergisi. 2004, C. 16, S. 16, s. 313).

12_{Çetinkaya, ss. 564-565.} 13

Ahmet Güç, “Konfüçyüs ve Konfüçyüsçülük”, (Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fa-kültesi. 2001, C. 10, S. 2, s.46.

(6)

184

3.1.1. Geç Qing Hanedanlığında İdare Hukukunun Düzenlenmesi (清末)

Sekiz Devlet Müttefik Kuvvetlerinin 1900 yılındaki Çin işgalinden sonra, halkın yabancı düşmanlığı gittikçe artmış ve devrimci güçlerin de etkisiyle, özelikle “Boxer Hareketi” ve hanedan karşıtı başkaldırılar sonucunda Qing Hükümeti’nin gücü iyice zayıflamıştır15

. Afyon Savaşı'ndan sonra, Çin'deki sosyal ve ekonomik yapı değişmiştir. Ayrıca burjuva sınıfına yönelik düzen-lenen kanunlar bile değişmeye mecbur kalmıştır. Yeni toplumsal ilişkileri ayarlamak ve aynı zamanda, Anayasa Hazırlıklarının engellenmesi ve feodal otokritik kanunlarının gerçek yüzünü örtbas etmek amacıyla burjuva sınıfı, yasal reform hareketi başlatmıştır. Şubat 1902 tarihinde dönemin “Qing Mahkemesi- 清廷颁谕”bazı kişileri kanun değişikliği yapmak için görev-lendirmiştir. Bu dönemde yapılmış olan değişiklikler ve yeni idari kararna-meler başlıca şunları içermektedir:

Şubat 1908'de formüle edilen “Birlik Miting Kanunu-结社集会律”; Nisan 1908 "Kanun İhlali Kanunu-违警律". Buna ek olarak, Şubat 1909'yılında, sivil ve eğitimden sorumlu olan “Qing Mahkemesi Merkezi Hükümeti- 清廷中央部门”, “Geçici Nüfus Kanunu- 暂定户口规则” ve "Nüfus İdari Kanu-nu- 户口管理规则”, “Nüfus Soruşturma İdari KanuKanu-nu-调查户口执行法”, "Okul Yönetiminin Genel Kuralları- 各学堂管理通则" gibi idari kanunlar düzenlenmiştir16

.

3.1.2. Nanjing Geçici Hükümetinde İdare Hukukunun Düzenlenmesi (南

京临时政府)

1 Ocak 1912’da, Çin Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla, Nanjing Geçici Hükü-meti de kurulmuş17

ve “Çin Cumhuriyeti Geçici Ana Yasası-中华民国临时约法” yürürlüğe girmiştir. Nanjing Geçici Hükümeti “Çin Cumhuriyeti Ge-çici Hükümeti Merkezi Hükümet Bakanlık Yetkileri kanunu - 中华民国临时政府中央行政各部及其权限” düzenlenmiştir. Dışişleri, İçişleri, Ulaş-tırma, Eğitim, Adalet ve diğer Bakanlıkların yetkileri ve sorumlulukları be-lirlenmiştir18

.

15_{Peter Zarrow, China In War and Revolution, 1895-1949 (Asia's}

Transforma-tions), USA 2007, s. 2-6. 16_{http://www.aisixiang.com/data/5551.html (27.12.2017).} 17 http://www.akademikortadogu.com/belge/ortadogu17makale/halil_kursad_aslan.p df (30.12.2017), s.3. 18_{http://www.aisixiang.com/data/5551.html (27.12.2017).}

(7)

185 3.1.3. Kuzey Hükümeti İdari Yönetiminde İdare Hukukunun

Düzenlenmesi 北洋军阀政府

Beiyang hükümeti (1912-1928), Yuan Shikai liderliğindeki bir merkezi hü-kümettir. 6 Ekim 1913'te Yuan Shikai, Çin Cumhuriyeti'nin ilk resmi Cum-hurbaşkanı olarak seçilmiştir. Beiyang hükümeti, Çin tarihinin ilk sınır böl-gesini tamamen barışçıl bir biçimde miras almayı başaran ve Qing Haneda-nı'nın çökmesinden sonra uluslararası alanda tanınan ilk hükümet olmuş-tur19.

Kuzey Hükümeti çoğunlukla Çing Hanedanının kanunlarından yararlanmış-tır ve yasama faaliyetlerinin yürütülmesi konusundaki yönetime duyulan ihtiyaç temelinde özel bir kodeks kurum kurarak yasama faaliyetlerini bu kurum aracılığıyla yürütmüştür. 1912 ile Ekim 1916 tarihleri arasında düzen-lenmiş olan İdari kanunlar şunlardır: “Sıkıyönetim Kanunu- 戒严法”, “Me-murların Hizmet Talimatı-官吏服务令”, “Güvenlik Polisi Kanunu 治安警察法”, “Yayın Kanunu- 出版法”, “Adli Disiplin Kanunu-司法官惩戒法” ve “Polis Ceza Kanununun İhlal Edilmesi Kanunu- 违警罚法” 20

.

3.1.4. Guangzhou ve Wuhan Ulusal Hükümetinde İdare Hukukunun Düzenlenmemsi (广州和武汉国民政府)

Wuhan Ulusal Hükümeti, (5 Aralık 1926-25 Ağustos 1927), Wang Jingwei'yi temel alan Kuomintang tarafından kurulmuştur21

. Birinci İç Savaş dönemi sırasında, Guangzhou ve Wuhan Ulusal Hükümeti, yasama faaliyet-lerini daha sık yürütmüştür. İdare Hukuku alanında daha çok devlet organı-nın teşkilatlanmasını amaçlayan bir dizi kanun düzenlenmiştir. Örneğin, "Ulusal Devlet Kuruluş Kanunu- 国民政府组织法", "Ulusal Hükümet Ada-let Bakanlığı Teşkilat Kanunu- 国民政府司法部组织法 ", "Ulusal Hükümet Denetimi Organı Kuruluş Kanunu -修正国民政府监察院组织法》, "Ulu-sal Devlet Askeri Komisyonu Teşkilat Kanunu- 国民政府军事委员会组织法 ", "İl Hükümeti Kuruluş Kanunu-省政府组织法"22 .

19_{http://www.lszj.com/zhongguoshiji/minguolishi/42166.html (30.12.2017).} 20_{http://www.aisixiang.com/data/5551.html (27.12.2017).} 21 https://baike.baidu.com/item/%E6%AD%A6%E6%B1%89%E5%9B%BD%E6% B0%91%E6%94%BF%E5%BA%9C (27.12.2017). 22_{http://www.aisixiang.com/data/5551.html (27.12.2017).}

(8)

186

3.1.5. Nanjing Hükümetinde İdare Hukukunun Düzenlenmesi (“ Kuomintang”- KMT) (南京国民党政府)

Nanjing hükümetinin kurulmasından sonra, İdare Hukuku düzenlemeleri genellikle ilk dönem, orta dönem ve son dönem olmak üzere üç dönemden geçmiştir.

(1) İlk dönem (Kuomintang yönetiminin ilk on yılı) İdare Hukuku sisteminin kurulduğu dönemdir.

Ekim 1928'de hükümetin "Hukuk ve Kontrol" statüsünün oluşturulması için temel kanun niteliğinde düzenlenen "Politik Reform Metni-训政纲领" ve "Kuomintang Hükümeti Kuruluş Kanunu-国民政府组织法" düzenlenmiştir. Kuomintang, çeşitli devlet kurumlarının yanı sıra çok sayıda bireysel kanun ve yönetmelikler de düzenlemiştir

(2) Orta dönem (Japon’a Karşı Savaş Dönemi), İdare Hukuku sisteminin daha da geliştiği dönemdir.

Bu dönemde idare hukuku mevzuatının siyasi boyutu gittikçe ağırlaşmıştır. Savaş dönemi mevzuatının ve askeri mevzuatın kullanılması için halkın kontrolü güçlendirilmiştir. "Ulusal Seferberlik Kanunu-国家总动员法", " Baojia İlçe Tarzı Yaklaşımın Yeniden Yapılanma Yöntemi- 各县保甲整编办法", "Yabancılaşma Faaliyetlerini Önleme- 防止异党活动办”gibi ka-nunlar düzenlenmiştir.

(3) Son dönem olarak, Çin’in Üçüncü İç Savaş Döneminde İdare Hukuku, Kuomintang hükümeti egemenliğinin güçlendirilmesine yönelik kanunlar içermektedir. “Anayasal Uygulamanın Taslağını Tamamlamak İçin Tahsila-tın Başlatılması- 动员勘乱完成宪政实施纲要”, “Toplumsal Düzeni Sağla-mak için Geçici Önlemler ve Değişiklikler- 维持社会秩序暂行办法” ve “ Sıkıyönetim -戒严法” gibi kanunlar düzenlenmiştir23

.

3.1.6. İdarenin Devrimin Temel Alınarak Yeniden Düzenlenmesi

Bu alanla ilgili gelişmeler oldukça farklı ve karışıktır. Bu dönemde yaşayan-ların bu konulara yeterince titizlik göstermemiş oldukları anlaşılıyor. Ta-mamlanmamış olan istatistiklere göre, Çin İkinci İç Savaşı Dönemi sırasında Merkezi Sovyet Bölgesi ve 15 Yerel Sovyet Bölgesi tarafından formüle edilmiş 550'den fazla idare kanunu bulunmaktadır. Anti-Japon Direniş Sava-şı Dönemi sırasında Merkezi Taban Yeri ve 47 Yerel Taban Yeri (sınır

(9)

187

gesi) tarafından formüle edilmiş 2.744 adet kanun ve yönetmelik bulunmak-tadır. Bu idari düzenlemeler ve kanunlar, çoğunlukla Senato, icra Komitesi, hudut bölgesi hükümeti ve alt birimleri, hükümet işleri konferansı ve Çin Komünist Partisi Merkez Komitesinin belirli örgütsel yapılanmalarından oluşmaktadır. Ayrıca bunların kapsamı ve içeriği çok geniş olup organizas-yon, seçimler, arazi, askeri, sivil, adalet, kamu güvenliği, finans, gıda, tarım ve ormancılık, emek, ticaret, ulaşım, bilim, kültür ve sağlık gibi konuları kapsamaktadır. Bu idari düzenlemeler, devrimci temellere dayanan ekono-mik yapı ve sosyal kalkınmanın geliştirilmesinde ve devrimci mücadele za-ferinin kazanılmasında olumlu bir rol oynamıştır. Bu gelişmeler Hükümetin, insanları kanunlara uygun davranmaya teşvik etme arzusu ve hukukun üstün-lüğünün korunacağı kararlılığının bir göstergesi olarak kabul edilmektedir24

3.1.7. Yirminci Yüzyılın İlk Yarısındaki İdare Hukuku Araştırmalarının Gözden Geçirilmesi

İdari sistemin aşamalı olarak geliştirilmesi ile İdare Hukuku araştırmalarının gittikçe artması birbirinden ayrı olarak düşünülemez. Çin’in İdare Hukuku araştırma faaliyetleri, Geç dönem Qing Hanedanlığı zamanında başlayan reform hareketiyle başlamıştır. 1903 yılında Japonlu Akademisyen Shimizu Cheng'in "Genel İdare Hukuku Teorisi kitabının Çince tercümesi- 行政法泛论" “Shang Wu Yayınevinde - 商务印书馆出版” tarafından basılmıştır. Aynı yıl Kai Ming Yayınevi-开明书局, Ding Qian ve Wang Chun'un tercü-me ettiği "Prusya İdare Kanunu -普鲁士行政法典"nu yayınlamıştır. 1906 tarihinde, “Gunag zhi Yayınevi - 广智书局” bir başka Japon akademisyen Zhi Tian Wan Zhe’nın tercüme ettiği "Alman İdare Hukuku- 德国行政法” kitabını yayınlamıştır. 1903-1907 yılları arasında, yabancı İdare Hukukların-dan 10'un üzerinde tercüme ve derleme çalışmaları ile Çin İdare Hukuku hakkında yazılmış dört kitap bulunmaktadır. 1920'ler ve 1930'lara gelindi-ğinde kademeli olarak bir İdare Hukuku araştırma grubu kurulmuştur, İdare Hukuku alanında bir dizi kitap yayınlanmış ve İdare Hukuku disiplini daha çok (Alman idare hukukuna dayanılarak) oluşturulmaya başlanmıştır. Dö-nemin İdare hukuku öğretimi ve araştırmaları sırasında, bazı akademisyenler Sun Yat-sen'in “Üç Halk Prensibi Teorisi”ni ve “Beş Gücün Ayrımı Teori-si”ni dikkatlice kullanarak, Akademik görüşlerinin teorik temelleri ve fikirle-rini oluşturmaya çalışmıştır. Çin'in yarı-sömürge ve yarı feodal bir toplumda

(10)

188

bulunduğu bir dönemde, İdare Hukuku alanında böyle bir başarıya imza atmak takdire şayandır25

.

Bir de zamanında Pekin’de Milli Eğitim Bakanlığında çalışan Lu xün’ün(鲁迅 ) adlı kamu görevlisinin görevden uzaklaştırılması sonucunda şuan ki idare mahkemelerine benzeyen ve onları esas alarak oluşturulan kamu görev-lileri hakkında yetkili “Ping zheng Mahkemesine- (平政院)” müracaat ettiği ve davayı kazanarak eski görevine iade edilmesi Çin İdare Hukuku tarihi bakımından kritik bir karardır. Bu vakadan sonra, idare mahkemeleri kurul-muştur. Daha sonra, Kuomintang döneminde bu mahkemeler kullanılmış ve hükümet Tayvan'a yerleştikten sonra da İdare mahkemesi sistemini kullan-maya devam etmiştir26

.

Sonuç olarak, dönemin şartlarına rağmen, 20 nci asrın ilk yarısı, Çin İdare Hukuku’nun oluşma ve gelişme süreci ile akademik çalışmalar alanında hiç de küçümsenemeyecek bir başarı ortaya çıkmıştır.

3.2. 20 nci yüzyılın İkinci Yarısında, İdare Hukukunun Çin Anakarasındaki Gelişimi

20 nci asrın ikinci yarısında, yine bir dizi sosyal değişiklik nedeniyle, Çin’in İdare Hukuku düzenlemeleri çok sıkıntılı süreçlerden geçmiştir. Bu dönem aşağıda bölümlere ayrılarak ele alındığı şekilde kabaca dört aşamada incele-nebilir27

3.2.1. Yeni Çin’de İdare Hukukunun Gelişmesindeki İlk Adım (Ekim 1949 - Mayıs 1957)

1949 yılında Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla birlikte yönetime gelen Mao Zedong, bu ülkeyi uzun süren kargaşa ve yorgunluğun izlerinden kur-tarmaya ve Sovyet tarzı planlama aracılığıyla ülkenin altyapısını yeniden inşa etmeye çalışmıştır28

.

Yeni Çin, 1949'dan sonra, Kuomintang'ın bıraktığı eski hukuk sistemini yani “Altı yönetim”i ortadan kaldırmıştır ve idari yönetimin yasallaşması ve sis-tem inşası yönünden büyük kazançlar elde edilmiştir. İlk olarak, “ Çin Halk Cumhuriyeti Merkezi Hükümeti Örgütlenme Kanunu- 中华人民共和国中央 25_{http://www.aisixiang.com/data/5551.html (27.12.2017).} 26_{http://www.aisixiang.com/data/46044.html (30.12.2017).} 27 http://www.aisixiang.com/data/5551.html (27.12.2017). 28_{http://www.libertedownload.com/LD/arsiv/64/12-umit-calik-cin-ekonomisi.pdf} (30.12.2017), s.186.

(11)

189

人民政府组织法” gibi kanunlarla, her dereceden idari organların örgütlen-me, yetki, çalışma usulü ve sorumlulukları düzenlenmiştir. Aralık 1956 tari-hine kadar, içinde 52’si ilgili makamlar ve memur idaresi, 98’ü finans, mali-ye ve vergi idaresi, 97’si kamu güvenliği, sivil, adli ve idari yönetim, 261’si iktisadi yapılanma yönetimi, 149’u eğitim, bilim, kültür ve sağlık yönetimi olmak üzere toplamda 828 tane kanun ilan edilmiştir29

.

İdare Hukuku alanındaki akademik araştırmalara yönelik, 1950'lerin ortala-rında, üniversitede İdare Hukuku ile ilgili derslerin açılması tasarlanmıştır. O dönemlerde Sovyet Medeni Kanunu ve Sovyet Ceza Kanunu ile ilgili kitap-lar daha da yaygın kullanılmış ve Rus akademisyenler Çin Ren Min

Üni-versitesine (中国人民大学) davet edilerek İdare Hukuku dersleri

vermişler-dir. Bu süre zarfında İdare Hukukuyla ilgili birçok Rusça kitap tercüme edilmiştir ve Çin Siyasal Bilimler ve Hukuk Üniversitesinde (中国政法大学 ) İdare Hukuku dersleri açılmıştır. Çin Ren Min Üniversitesi, "Genel İdare Hukuku Referansı" başlıklı bir bildiri de yayınlamıştır. Bütün bunlar, o dö-nemde İdare Hukuku alanının, Çin bilim insanlarının ilgisini çekmeye başla-dığını göstermektedir30

.

3.2.2. İdare Hukuku Düzenlemelerin Yıkım ve Durgunluk Dönemi (Mayıs 1957-Ekim 1978)

Bu dönemde Çin İdare Hukuku, bir gerileme yaşamıştır. Mayıs 1957 ile Mayıs 1966 kadar olan zaman dilimi gerileme dönemi; Mayıs 1966'dan Ekim 1976'ya kadar olan süreç yıkım dönemi; Ekim 1976 ile 10 Aralık 1978 arası durgunluk ve toparlanmak için hazırlık dönemidir31

.

Siyasal demokrasinin ve İdare Hukukunun gelişimi, halkı yönetenlerden, halkın çıkarlarını ve iradesini yansıtan hukuk kuralları koymasını talep eder. Ne var ki, 1957’e kadar, hukukun üstünlüğü fikri ciddi bir şekilde eleştiril-miştir. İdari kanun ve yönetmeliklerin çok küçük bir bölümü hariç, İdari Kurumlar Kanunu, İdari Faaliyet Kanunu, İdare Hukuku sisteminin deneti-mi, İdare Hukuku yollarının oluşturulması ve tüm yasama çalışmaları nere-deyse durdurulmuştur, bu aslında demokrasi ve İdare Hukuku sisteminin bir anlamda inkârıdır. 1950'lerden 1980 tarihleri arasında akademisyenler, İdare Hukuku alanında akademik çalışmalar yapamamışlardır. Ancak devlet, daha önce ilan edilen kanun ve yönetmelikleri yürürlükten kaldırmamıştır ve çok sayıda kanun ve yönetmelik uygulamaya devam etmiştir ve bu nedenle bu

29

http://www.aisixiang.com/data/5551.html (27.12.2017).

30_{http://www.aisixiang.com/data/46044.html (30.12.2017).} 31_{http://www.aisixiang.com/data/5551.html (27.12.2017).}

(12)

190

dönemde İdare Hukuku alanının tamamen göz ardı edildiğini söylemek güç-tür. Ne var ki bu kanunlar yoğun olarak siyasi faktörlerin müdahalesi altında kalmıştır. İdare Hukuku sistemindeki ciddi gerilemenin bir diğer önemli belirtisi, idari organların ve çalışanlarının denetim ve kısıtlamalarının kal-dırmasıdır32

.

Hukukun üstünlüğüne yönelik en ağır darbe, kültür devriminde vurulmuştur. "Kamu Güvenliği Kanununu Yıkmak" başlığı altında birkaç üniversite kapa-tılmıştır. Bu arada pek çok akademisyen çalışma alanlarını başka alanlara kaydırmıştır33

.

Bu dönemde, Çin’in hukuk sistemi çok zayıflamış ve hukukla ilgili gelişme-lerin hepsi vahşice yok edilmiştir. Aslında bu dönemde Anayasa da yürür-lükten kaldırılmıştır ve vatandaşların özgürlükleri ellerinden alınmıştır. Ceza Hukuku ilkeleri uygulanmamakta ve ücretler serbestçe ayarlanabilmektedir. Cezalar keyfi şekilde verilir ve işletme mülkiyeti bedelsiz olarak tahsis edilir olmuştur. Aynı dönemde kişisel mülklere keyfi olarak el konulabilmiş, emtia ekonomisi “işe göre burjuva hakları” kısıtlanmış veya iptal edilmiştir34

.

3.2.3. Devletin İdare Hukuku Alanında Gelişme Sürecine Girme Dönemi (Aralık 1978-Nisan 1989)

Çin'in modern İdare Hukuku sisteminin inşası, 1978 reformundan sonra baş-lamıştır. Yeni yasal sistem derhal başlatılmıştır; ancak İdare Hukuku siste-minin oluşması ve kurulması nispeten yavaş ilerlemiştir. İhtiyaçlara göre yalnızca bazı kanunlar, ismen zikretmek gerekirse İdari Kurumlar Kanunu ve bazı Sosyal Yönetim Kanunları hazırlanmıştır. 20 nci asrın ortalarından itibaren bu konudaki yasama çalışmalarında bir durgunluk görülmüştür. 1978 reformundan sonra Çin Komünist Partisinin (ÇKP) 11. Merkezi Komi-tesinin üçüncü genel kurulunda, şu hususlar açıkça belirtmiştir: "Halk

de-mokratik haklarını garanti altına almak için sosyalist hukuk sistemi güçlen-meli, demokrasi kurumsallaşmalı, hukuk sistem istikrar, süreklilik ve otorite kazanmalıdır. Başvurulması gereken kanunlar olmalı, kanunlara uyulmalı, kanunlar sıkı sıkıya uygulanmalı ve kanunu ihlal edenler yargılanmalıdır. Yasama çalışmaları Ulusal Halk Kongresi ve Daimi Komitesinin önemli gündem maddesine getirilmeli, Savcı ve yargı organları, kendi bağımsızlık-larını sürdürmeli, kanunlara ve kurumlara, halkın çıkarlarına ve delillere sadık kalınmalı ve vatandaşlar kanun karşısında eşit olmalı, hiç kimsenin

32

http://www.aisixiang.com/data/5551.html (27.12.2017).

33_{http://www.aisixiang.com/data/46044.html (29. 12.2017).} 34_{http://www.aisixiang.com/data/5551.html (27.12.2017).}

(13)

191

kanunlar üzerinde imtiyaz sahibi olmalarına izin verilmemelidir.” Bu

kara-rın alınmasıyla, İdare Hukuku sistemi de dâhil olmak üzere çağdaş Çin hu-kuk sistemi yepyeni bir sürece girmiştir35

.

3.2.4. İdare Hukuku Düzenlemelerinin Hızlı Gelişimi (Nisan 1989’dan Günümüze)

Çin İdare Hukuku sisteminin inşası, idari dava sisteminin kurulması ile baş-lamıştır. Genel olarak 1989 “İdari Usul Kanunu”nun ilan edilmesi, Çin’de İdareye dair kanunların idari açıdan uygulanmasının teşvikinde önemli bir adımı olarak görülür. Aslına idari davaların yasal hükümleri açısından bakıl-dığında, 1982 tarihinde yürürlüğe girmiş olan Medeni Usul Kanunu’nun (Deneme) 3. Paragrafının 2. Maddesinde yer alan “Halk mahkemesinde

gö-rülen idari davalar, işbu Yasanın hükümlerine tabidir" ifadesi, idari dava

sisteminin kurulması için bir kapı açmıştır. İdari Usul ile Medeni Usul ka-nunları, oluşturulan idari dava sisteminin boşluğunu doldurmak için kullanı-lan kanunlar haline getirilmiştir. Çünkü bu dönemde İdari Usul Kanunu he-nüz tamamlanmamış. Sonradan, 1986 tarihinde yürürlüğe giren "Medeni Hukukun Genel Esasları"《民法通则》devlet tazminat sistemini kendine dâhil etmiştir. Medeni Hukuk Genel Esaslarının 121. maddesi: "Bir devlet

organının veya devlet organı çalışanının, görevlerini yerine getirirken, bir vatandaşın veya bir tüzel kişinin sahip olduğu hukuki hak ve menfaatleri ihlal etmesi halinde hukuki sorumluluğu üstüne alır" hükmü içermiştir.

Me-deni Kanun gereğince, idari temyiz sisteminin doğuşu ve geliştirilmesi, Çin İdare Hukuku’nun özgün bir özelliğini oluşturmuştur. 1986'da, "Medeni

Hukukun Genel Esasları" başlıklı taslakla, kanun düzenleme çalışmaları

başlatılmış ve daha sonra, İdari Usul Kanunu'nu formüle eden hareket ve yasama uygulaması ortaya çıkmıştır. Siyasi sistem reformunun ihtiyaçlarını karşılamak için düşünülen "İdari Usul Kanunu" iki yıldan fazla sürmüştür ve

“Medeni Hukukun Genel Esasları”nın revize edilmesinden önce 1989'da

Milli Hukuk Kongresi (National People's Congress) tarafından kabul edile-rek, 1990'da yürürlüğe girmiştir. 1990 tarihinde “İdari Usul Kanunu” 《行政诉讼法》tam olarak yürürlüğe konmuştur. Aynı yıl Danıştay, 1994 yılında "İdari İnceleme Kanunu’nun《行政复议法》" revize edeceğini duyurmuş-tur. 1999 yılında Ulusal Halk Kongresi “İdari İnceleme Kanunu'nu- 《行政复议法》 onaylamıştır ve böylelikle Çin İdare Hukuku sistemi büyük oran-da tamamlanmıştır36

.

35_{http://www.aisixiang.com/data/46044.html (30.12.2017).} 36_{http://www.aisixiang.com/data/46044.html (30.12.2017).}

(14)

192

2003 yılına kadar “İdari Lisans Kanunu- 行政处罚 ” düzenlenmiştir. 2005’den sonra, Çin’de kanunla yönetilen bir hükümet inşa etme gayreti ivme kazanmıştır. 2005 yılında “Devlet Memurları Kanunu-公务员法” yü-rürlüğe girmiştir. 2007 yılında Danıştay bir "Hükümet Bilgi Açıklama Dü-zenlemeleri Kanununu-政府信息公开条例" ilan etmiştir. Bu düzenlemeler “İdari Usul Kanunu”ndan sonra atılmış olan büyük adım olarak görülmekte-dir37. 2005 ve 2006 yılları arasında akademik ve popüler nitelikteki 700’dan fazla kitap yayınlanmıştır38_{. 2014 yılında “İdari Yargılama Kanunu-}

Admi-nistrative Litigation Law of the People's Republic of China” yürürlüğe gir-miştir39

(National People's Congress, 2014). Mayıs 2015'te revize edilen “İdari Dava Hukuku'nun- Administrative Litigation Law” Çin halkına, ma-ruz kaldıkları haksızlıklara karşı, haksız idari işlemlere karşı daha fazla hak tanımaktadır. Örneğin, İdari Yargılama Hukuku’nun gözden geçirilmesi sayesinde davaların açılmasına ilişkin şartların azaltılması, basitleştirilmiş bir usulün sağlanması ve gayri resmi anlaşmazlıkların çözülmesinin onay-lanması ile davacıların hakları önemli ölçüde artırılmıştır40

.

Günümüzde küreselleşmenin hız kazanması ile ekonomik entegrasyonlar ve ticaretin liberalleştirilmesi amacıyla kurulan Uluslararası Ekonomik Kuru-luşları da Çin İdare Hukuku’nun gelişmesinde etkileri olmuştur. Başta DTÖ olmak üzere Çin’in üye olduğu remi veya resmi olmayan Uluslararası Orga-nizasyon’ların kuruluş amacı, işleyiş prensipleri ve hukuki temellerine uyum sağlayabilmek ve Çin’deki birçok İdari işlemlere daha evrensel bir boyut kazanabilmek amacıyla birçok hukuk düzenlemeler yapılmıştır.

DTÖ anlaşmalarında olduğu gibi, genel şeffaflık şartları TRIPS sözleşmesi-nin 63. maddesinde belirtilmiştir. Genel başvuru kanunları ve düzenlemeleri, nihai yargı kararları ve idari kararları; iki üye ülkenin hükümetleri veya dev-let kurumları arasındaki anlaşmalar, TRIPS sözleşmesinin konusuna ilişkin olarak TRIPS Konseyine bildirilecek, yayınlanacak veya kamuya açık hale

37_{http://www.aisixiang.com/data/46034.html, (29.12.2017).} 38_{http://www.aisixiang.com/data/46039.html, (30.12.2017).} 39_{http://www.chinalawtranslate.com/%E8%A1%8C%E6%94%BF%E8%AF%89%E} 8%AE%BC%E6%B3%95-%EF%BC%882015%EF%BC%89/?lang=en, (30.12.1017). 40 _{https://www.researchgate.net/publication/299471071_The_Reform_of_the_Refor} m_-_Tendencies_in_China%27s_Administrative_Law), s.1.

(15)

193

getirilecektir ve diğer üyelerin yazılı talebi üzerine onlara sağlanacaktır ve detaylı olarak bilgilendirilmeleri gerekmektedir41

.

4. ÇİN İDARİ HUKUKUNUN FARKLILIKLARI

Hukukun inşa sürecinin yargılama sisteminden başlatılması, Kıta Avrupası Hukuk Sistemine tabi birçok ülkede yaygın bir uygulamadır. Ne var ki, Çin'in "İdari Usul Kanunu" bütünüyle kendine özgüdür. Çin idari yargılama sistemi, Kıta Avrupası Hukuk Sistemi ve Anglo Sakson Hukuk Sisteminden farklı olarak, “Adli mahkeme- 普通法庭” bünyesinde “ayrı bir idari bölüm- 行政庭 -Administrative Division” kurulması şeklinde yapılanmıştır. Kıta Avrupası Hukuk sisteminde ise bilindiği gibi ayrı bir idare mahkemesi bu-lunmaktadır. Bunun tipik örneği ve kaynağı olan Fransız İdare Mahkemesi, idari bir sisteme (idari rejim) sahiptir. Alman idare mahkemeleri ise, adli mahkemelere ait özel bir mahkemedir. Çin’de de sadece adli mahkemeler bünyesinde ayrı bir idari bölüm olarak idari mahkemeler kurulmaktadır. Bu bir İdare mahkemesi sistemi olmayıp yargının ortaklığını ve birliğini garanti altına almakla kalmak ve bunun yanında idarenin özelliğini de vurgulamak-tadır. Bu sistem modeli bir zamanlar sadece Çin’de uygulanıyordu. Daha sonraları İngiltere, adli mahkemelerde bir idari bölüm kurmaya başlamıştır42

. İspat yükü ile ilgili hüküm, Çin İdari Usul Kanunu’nun en önemli özellikle-rinden birisidir. Davalı, yararlandığı özel idari işlem için ispat yükümlülüğü-nü üstlenecek ve belirli idari düzenlemeler gereği ispat ve hukuki belgeleri mahkemeye sunacaktır. İspat yükü, dava sürecindeki en önemli aşamalardan biridir. Çin hukukuna göre üç tür davada ispat yükü, davanın niteliğine göre değişmektedir. Medeni hukuk davalarında davacı (Advocate) kimse ispat yükü ondadır. Çünkü her iki taraf da eşittir. Ceza hukuku davalarında, davacı ispat yükü taşımaktadır. Çünkü davacı, davalının suçlu olduğunu iddia etti-ğinden davalının suçlu olduğuna dair kanıtı sunmalıdır. İdari davada, ispat yükünü taşıyan sanık idari organdır. Çünkü davalı, idari düzenlemeyi yapan sanık olduğu için, idari davanın meşruluğunu kanıtlayamaz. Bunun sebebi de idare aynı davada hem taraf hem de hâkim olamaz. Bu ise “Kimse kendi

davasına hâkim olamaz” şeklinde ifade edilen hukuk ilkesine aykırıdır.

Do-layısıyla idari dava aslında sanıkların yargılanması demektir ve doDo-layısıyla idari organların hakem karşısına çıkarılmasıdır. Bütün ülkeler pratikte idari

41

https://www.researchgate.net/publication/228467019_How_Does_TRIPS_Transfo rm_Chinese_Administrative_Law, (30.12.1017).

(16)

194

davalarda aynı işlemleri yapıyor olsa bile, uygulanan kesin kurallar sınırlı sayılıdır43

.

SONUÇ ve DEĞERLENDİRME

Bu çalışmada, Çin İdare Hukuku’nun gelişimi öncelikle tarihî açıdan ince-lenmiştir, Eski Çin’in birkaç bin yıllık idare felsefesi temellerine inilerek incelenmiştir. Çünkü yeni Çin’de imparatorluğun idare tarzının kültürel kod-ları hala varlığını sürdürmekte ve Çin halkının gündelik yaşamında zaman zaman belirleyici rol oynamaktadır. Geç dönem Çing hanedanlığı döneminde başlayan İdare Hukukunun yapılanma çalışmaları günümüzde de devam etmektedir. Bu gelişme sancılı olsa da kararlılıkla devam etmektedir.

19. asrın ilk yarısındaki girişimler zamanın çalkantılı şartlarına göre değer-lendirmelidir. Yabancı devletlerin istilası, rejim değişikliği, Birinci ve İkinci dünya savaşı, iç savaş, devrim gibi büyük yıkım ve mücadelelere rağmen, idare ve onun idari faaliyetlerinin düzenlenmesine yönelik düzenlenmiş olan kanunlar ve akademik çalışmalar sonraki gelişimlere ışık tutmuştur.

19. asrın ikinci yarısındaki gelişmeler de sıkıntı dönemlerden geçmiş olma-sına rağmen gelişme sürmüştür. Bunun içinde en yıkıcı olan Kültür devrimi olmuştur. Çin İdare Hukuku’nun asıl gelişimi 1978 reformundan sonra ol-muş ve bu tarihten sonra Çin İdare Hukuku sistemi büyük ilerlemeler kay-detmiştir. Yönetim alanındaki mevzuatın bir kısmı ilk kez bir kısmı ise baş-tan sona yeniden düzenlenmiş ve altyapı olarak doruk noktasına ulaşmıştır. Bu dönmede çok sayıda kanun ve yönetmelik yürürlüğe girmiş ve Kıta Av-rupası sisteminde olduğu idare mevzuatı farklı kanun metinlerine dağılmıştır. Çin İdare Hukuku düzenlemelerine bakıldığında yaşanan önemli gelişmele-rin ve yüzleşilen gerçek problemlegelişmele-rin, Çin İdare Hukuku’nun yenilikçiliğiyle aşıldığı; İdare Hukuku sisteminin dönüşüm ve gelişimi sürecinin, Sosyalist piyasa ekonomisine uyarlama çabalarını açıkça görürüz. Bu anlamda İdare Hukuku, piyasa gerçekleriyle uzlaşana ve kavga etmeyen bir hukuk düzeni olarak tasarlanmıştır. Çinin bir tercih olarak kendine özgü demokratik siya-set ve manevi medeniyet adımları de İdare Hukuku düzenlemelerine yansı-tılmıştır. Bu tercihler, Çin’in İdare Hukukunun oluşumunda ve gelişiminde demokratikleştirme kararlılığını da göstermektedir. Bu alanda yapılan aka-demik araştırmalarda, 21 ncı yüzyılda Çin’in daha istikrarlı bir İdare Hukuku

(17)

195

geliştirme görevini üstlendiğini görülmektedir. Bu, Çin'in ülkeyi kanunla yönetme kararlılığının yansıtmaktadır44

.

Genel olarak, iyi işleyen bir İdare Hukuku Sistemi, liberal bir siyasi sistemin kurulması için gereklidir çünkü hükümetin keyfi hareketlerini sınırlar ve bireysel hak ve menfaatleri korur. Fakat Çin'de siyasi-hukuk sisteminden neyin anlaşılacağına bakmak gerekmektedir. Bu kanunun başarılı bir şekilde uygulanmasını engelleyen bazı yapısal zorluklar vardır. Örneğin, Çin'de hukukun üstünlüğünün oluşturulmasıyla ilgili çok sayıda söylem var, ancak uygulamada pek etkili değildir. ÇKP’sının kendisinin bir devlet organı ola-rak kabul etmemesi ve bu nedenle kararlarından sorumlu tutulmaması eleştiri konusu olmaktadır. Mahkemeler, ÇKP’ sinin müdahalelerine maruz kalmak-sızın, özgürce yargılayacak kadar bağımsız değildir. Şimdiye kadar partinin kıdemli liderlerinin tercihleri hala siyasi gelişim sürecini belirlemektedir. Bu nedenle, Çin'in idare hukuku sistemi karışık bir sistem olarak görülmekte-dir45.

KAYNAKÇA

1. Aslan, Halil Kürşad: “Yükselen Güç Çin Halk Cumhuriyeti’nin Ortado-ğu Politikası”, (Çevrimiçi)

http://www.akademikortadogu.com/belge/ortadogu17makale/halil_kur sad_aslan.pdf, (27.12.2017).

2. “ Beiyang Hükümeti Kısa Tanıtım- Beiyang Döneminde Başkan ve

Baş-bakanlık- 民国北洋军阀政府简介北洋军阀统治时期历届总统及总

理”, 2017 (Çevrimiçi)

http://www.lszj.com/zhongguoshiji/minguolishi/42166.html, (Erişim Tarihi: 27.12.2017).

3. Çalık Ümit, Çin Ekonomisi (Mao ve Mao Sonrası Dönem), Liberal

Dü-şünce, Yıl 16, Sayı 64, Güz 2011, s. 185-206, (Çevrimiçi) http://www.libertedownload.com/LD/arsiv/64/12-umit-calik-cin-ekonomisi.pdf, (Erişim Tarihi: 27.12.2017).

4. Çetinkaya, Bayram Ali (edt.): Doğudan Batıya Düşüncenin Serüveni, İstanbul 2017.

44_{http://www.aisixiang.com/data/5551.html (27.12.1017).}

(18)

196

5. Eno Robert: “The Qin Revolution and the Fall of Qin,” Indiana Univer-sity. (Indiana University, EALC E232, R. Eno, spring 2008) (Çevri-miçi) http://www.indiana.edu/~e232/08-Qin.pdf, (27.12.2017). 6. Fettahoğlu Selahattin: “Konfüçyüs ve Öğretisi”, (Ondokuz Mayıs

Üni-versitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi C 16, S 16, 2004, s. 305-324. 7.Güç Ahmet: “Konfüçyüs ve Konfüçyüsçülük”, (Uludağ Üniversitesi

İlâhi-yat Fakültesi. 2001, C. 10, S. 2, s. 43-65.

8. Julia Luvell: Çin Seddi, (Çev: Yasin Kara), İstanbul 2008. 9. Kemal Gözler, İdare Hukuku Dersleri, Bursa 2010.

10. Metin Günday: İdare Hukuku, B. 7 Ankara 2003.

11. Mitter Rana: Modern Çin, (Çev: İnci Öztürk), Ankara 2012. 12. National People's Congress, “Administrative Litigation Law of the

People's Republic of China (2014 Amendment” 2014, Document

Number: Order No. 15 of the President, (Çevrimiçi),

file:///C:/Users/User/Downloads/administrative-litigation-law-of-the-prc-_2014-amendment.pdf, (Erişim Tarihi: 30.12.1017).

12. Nina Rotermund, “The Reform of the Reform – Tendencies in China’s

Administrative Law” 10th ECLS Conference on “New Perspectives on

the Development of Law in China” Institute of East Asian Studies, University of Cologne September 25th to 27th 2015, (Çevrimi-çi),file:///C:/Users/User/Downloads/ECLS_NinaRotermund.pdf (Eri-şim Tarihi: 30.12.1017).

14. Peter Zarrow: China In War and Revolution, 1895-1949 (Asia's Trans-formations), USA 2007.

15. SUSAN ROSE-ACKERMAN, "Comparative Administrative Law:

Out-lining a Field of Study". 2010. Faculty Scholarship Series. Paper 4154,

2010, ss. 434-452

16. Ufuk Cem Komşu, “Konfüçyüs ve Sokrates’in Eğitim Felsefelerinin

Yetişkin Eğitimi Açısından Karşılaştırılması”, Ahi Evran Üniversitesi

Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 12, Sayı 4, Aralık 2011, s. 25-54.

17. WUCHIEN-HUEI, “How Does TRIPS Transform Chinese

Admi-nistrative Law?”,3RD GLOBAL ADMINISTRATIVE LAW

SEMI-NAR, [15-16/06/2007], Viterbi. (Çevrimiçi),

https://www.researchgate.net/publication/228467019_How_Does_TRI PS_Transform_Chinese_Administrative_Law, (Erişim Tarihi:

(19)

197

18. “Wuhan Mekezi Hükümeti, 武汉国民政府”. (Çevrimiçi),

https://baike.baidu.com/item/%E6%AD%A6%E6%B1%89%E5%9B %BD%E6%B0%91%E6%94%BF%E5%BA%9C, (Erişim Tarihi: 30.12.1017).

19. 应松年, “Çin İdare Hukukunun Geçmişi Ve Gelişimi Hakkındaki

Röpor-taj, 中国行政法的回顾与展望”, 2011. (Çevrimiçi)

http://www.aisixiang.com/data/46044.html, (Erişim Tarihi: 29.12.1017).

20. 应松年, “Çin İdare Hukuku’nun Gelişiminde Yeniliğe Giden Yol- 中国 行政法发展的创新之路”. 2017. (Çevrimiçi)

http://www.iolaw.org.cn/showNews.aspx?id=59668. (Erişim Tarihi: 28.12.1017).

21. 应松年 ve 何海波“ İdare Hukuku’nun Yeni Yüzü- 2005-06 İdare

Huku-ku Araştırmaları ile İlgili Yorum：行政法学的新面相：2005-06年

行政法学研究述评”. 2011.

22. 应松年, “Çin İdare Hukukunun Geliştirilmesinin Makro Yorumu -对中

国行政法发展历程的宏观解读”. 2011. (Çevrimiçi)

http://www.aisixiang.com/data/46034.html. (Erişim Tarihi: 28.12.1017).

23. 莫于川, “Çin İdare Hukuku’nun ilerleme Mesafesinin Geçmişi ve

Gele-ceği- 中国行政法治发展进程的回顾与前瞻”. 2005. (Çevrimiçi)

24. “ Beiyang Hükümeti Kısa Tanıtım- Beiyang Döneminde Başkan ve

Baş-bakanlık- 民国北洋军阀政府简介北洋军阀统治时期历届总统及总

理”, 2017 (Çevrimiçi)

http://www.lszj.com/zhongguoshiji/minguolishi/42166.html, (Erişim Tarihi: 27.12.2017).