ISSN 1301 - 1321
TIP TARiHi
ARASTIR MALARI
#HISTORY OF MEDICINE STUDIE S
liiiY1lcE~ •
n ıAYIM
15 ·
iSTANBUL 2007
.® .
• YUCE' GRUPİZZETTiN ŞADAN' A GÖRE
• •
MERKEZ EFENDI'NIN
PSİKANALİTİK YORUMU
Dr. Şahap ERK OÇ - Dr. Tank KUTLAR*
SUMMARY
İZZETIİN ŞADAN'S
•
PSYCHOANALYTIC INTERPRATATION OF A LEGEND ABOUT SUFİ MERKEZ EFENDiızzettin Şadan's paper about a legend of sufi Merkez Efendi's psychoanalytic interpretation which was printed in Irnago (a journal which was edited by Freud) is presented in this paper. ızzettin Şadan tried to explain roots of ıslamic beliefs especially
Sufism in his paper.
Alsa we present original text and translation of this paper and reactions to it in psychoanalytic environment.
I • zzettiri Şadan Türkiye'de psikanalizle yoğun ilgilenen, kamuoyunda bu kuramın
tanınmasında önemli katkılan olan, psikiyatrik uygulamalarda psikanalizin Önemini vurgulayan öncü bir psikiyatristimizdir.
1928-1930 yıllan arasında Fransa'da psikiyatrist Forel'in yanında çalışırken psika- nalizle ilgilenmeye başlamış. Türkiye'ye döndükten sonra da bu konuda birçok telif ya-
zılar yayımlamış, çeviriler yapmış, psikanalitik yorumlamalarını verdiği vaka örnekleri
yapmıştır. O günlerde tüm dünya'da henüz emekleme döneminde, olan ünlü kişilerin
biyografilerin psikanalitik yorumu üzerine Türkiye'de ilk örneklerini vermiştir. Bu ör- neklerden Tevfik Fikret ile ilgili çci.ıışmaları geniş bir yankı uyandırmıştır.
· Bu yazıda Türk kamuoyunda pek bilinmeyen bir çalışmasını tanıtıp, makalenin tam çevirisi verilmiştir. Bu makale 1932 yılında Freud'un yönetiminde yayınlanan Imago dergisinde Almanca olarak yayınlanmıştır. Orijinal adı Eine mohammedanische Legen- de: Ein psychoaryalytischer Versuch olan bu makalede Merkez Efendi ile UgUi bir efsa- nenin psikanalitik bir yorumu yapılmıştır. Tespit edebildiğimiz kadarıyla bu makalenin İslam ve sufilik üzerine ilk psikanalitik çalışma olduğunu sanıyoruz.
İzzettin Şadan bu yazıyı Fransızca olarak kaleme almış, yazı Fransızcadan Almanca- ya çevrilerek yayınlanmıştır. Orijinal Türkçe metin kayıptır. Biz makaleyi Almanca çe- viriden Türkçeye aktardık. Çevirinin (Fransızca), çevirisinin (Almanca), çevirisini (Türk- çe) yaparken orijinal Türkçe terimierin bazen tanınamaz hale geldiğini gördük. Bu te- rimlerin orijinal karşılıklarını bulmak için yazarın yararlandığı kaynaklara müracaat et- tik. Bu kaynaklar Arap harfleriyle basılmış Osmanlıca metinlerciL
· Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıklan Hastanesi, İstanbul ffürkiye
lzzetin Şadan (1895A • 1 975) hakkında aynnblı bilgi için Tıp Ta.rihl Araşbrrnalan dergisinin 14. sayısındaki makaleye
başwrulabilir
m
. IMA · GO
Z.EITSCHRIFT rtıll. ANW.ENDUNG D·.E~
PSYCHOANA.LY.S.E AUF DI.E NA.TUR·
UND G.El.ST.ESWlS.SE.NSCHAFT.EN
H~I.AIISClC!IEN VON
SI.GM. FREUD
u:oıcın.T VON SANDOR RAD6. JfANNS SACllS
A. J • .STORFE!t
XV llL IAIID (otSo)
Makalenin yayınlandığı derginin kapağı
Eine:molıammed.uıüclıe Leseııdc . s. ~....ı~v""""
v.
D,. ·A. Iuddio
Dı. Pilıu.u.ıu
lo .ı....-, .. \{ . . . YIWStNt ~\~ La Ur ~ ... PNıt T .. ı .. ,..
rı.,. •tıM PU"'"""'• ~ .;aıirJıa 6f~ )ıdltı D&ı. ı..,~Unt&nlıllut•.
UUabt~ ~--~ ~~-.,.aa MlaniFit!b\ ..._ n.M. ~ Gn\Owl·~ Holllro-..0 .._ - ... .ı.ı,.. ... ~ 8W~
l-rhn. ~ ot..ıı.ı ~ llqt ü .WU:.CMin1'Cbct F(Wilnır. ır...a
~ ~ecU..k.., lbft.T~ la w KIM<!"'! lll-n w 016•" -
t:a ~.'--0,. o~~""' .... ~-tte.ı.uü!Ct.Bıil"" ~u....t.a.:
N~ ao!ı ~ ..,...zı.c.ıı..cı. ";!' tll(t:ı,a . . _ . ..., ~·
Dvdı &rlerF..,._"ukrV~t~IMA~.ı...NWS.a1ift"-b
!'lo:o;4u·ı. owo&T.UO ,...ıJ•.\o!· 0.. Uolain Toll \üıt 4u C~ w
l!olllaao (u (lo , _ .ı. ... ~ ,.,...&. W ...ı all .ı. .. Olnn
~ !oo-<Doudt i.. -....r*-...ı.. p.a ...a 4...Huı1'104ow
!':ı..~ ::-~~!"ı...ı~=-~ "'~lll· Azahllco ...
... ·."'-· ~ ı.;;. a..d. 4.- On._ "'.,_.• tnlıt• <ılı.
0!'~.~· ~-'+~·~
..
~~.-·~~..,.,
~·Htl·u,.. ... 1,\.iu,'ll"~ ~·l!ı. • ..-,11111 .. "'
ı ... • ~, .-..wı..~ o.a.. ti•·M.M ..-... ı...,.
.w; ..ıo.~ "M(.oi;.o ..;·~·~ ıWııc-. o... «ı.
Makalenin ilk sayfası
İzzettin Şadan bu çalışmasında Merkez Efendi'yle ilgUi bir menkıbeyi yorumlamak-
tadır. Menkıbe, Almanca'ya tercüme edilirken efsane anlamına gelen Legende kelime-
si kullan~mıştır. Biz de çevinde yerine göre birçok yerde efsane terimini bazen de men-
kıbe kelimesini kullandık. İzzetin Şadan bu menkıbeyi hangi kaynaktan aldığını belirt-
memiş. Biz de aramamıza rağmen bu menkıbenin orijinal kaynağını bulamadık.
Makale Türkçe olarak ilk kez yayınlanmaktadır. İzzettin Şadan bazı dini değerlerle ilgili olarak tepki doğurur düşüncesiyle bu yazıyı Türkçe olarak yayınlamamış olabilir.
İzzettin Şadan'ın Makalesinde Merkez Efendiyle ilgili aynntılı biyografik bilgi veril- mektedir. Merkez Efendi'yle ilgili olarak İzzettin Şadan'ın yaralandığı kaynaklarda be·
Iirtilmemiş olan bir olayı vurgulamak ihtiyacını duyduk. Merkez Efendi Osmanlı padişa·
hı Yavuz Sultan Selim'in kızıyla evlilik yapmış, bu evlilikten çocuğu olmuştur. Muhte- melen menkıbe bu olayda hareketle oluşturulmuştur.
Bu makalede Tarihsel Merkez Efendi'nin gerçek yaşam öyküsü değil, onunla ilgili
· bir menktbenin analizi yapılıyor.
Makaleninyayınlandığı dönemde'psikanalizin dinle ilgili yorumlan henüz olgunlaş·
mamış durumdaydı. İzzetin Şadan o günkü şartlarda ulaşabildiği kadanyla psikanali- tik literatürden yararlanmıştır. Yazann bazı çalışmalara ulaşamadığı da anlaşılıyor. Ko- nuyla yakından ilgisi olan 1916 yılında yayınlanmış Freud'un Totem ve Tabu adlı ki·
tabına hiç atıf yok, bu kitaptaki tezlerden hiç bahsetrnemiş. İzzettin Şadan'ın maka- lesi tümüyle Freud'un topografik kuramı(bilinç, bilinç öncesi, bilinçaltı) üzerine kurul·
muştur. Oysa o yıllarda Freud yapısal kuramı geliştirmiş, Ego, Id, Superego kavram·
lannı analizlerinde ön plana çıkarmıştır. İzzettin Şadan'ın yazılannda, yapısal kuram- dan henüz haberdar olmadığı anlaşılıyor. İzzettin Şadan'ın psikanalizle ilgili kaynakla-
nnın çoğunluğu da ikincil kaynaklar izlenimini ·veriyor. Freud'un herhangi bir kitabı
na atıfta bulunmuyor.
Bu makalenin International Journal of Psychoanalysı'de tanıtımı yapılmıştır.
(Bkz. Belge I). .
m
İzzettin Şadan 1948 yılında Psychoanalytic Quarteley dergisine yolladığı bir mek- tupta, Freud'un Musa Ve Tektanrıcı/ık adlı kitabındaki bazı kurarnları ilk defa kendisi- nin geliştirdiğini ileri sürmüştür(Bkz. Belge ll). Bu yazı derginin editöre mektup bölü- münde yayınlanmıştır. izzetin Şadan bu mektubundaki iddiasında haklı olabilir mi? Fre- ud'un biyografilerinde Freud'un başka yazarların. görüşlerini, tezlerini kendi yazılarında
sanki kendi teziymiş gibi kullandığı orijinal kaynaklara hiç atıfta bulunmadığı belirtil- mektedir. Freud kendi kontrolünde olan bir dergide yayınlanmaya uygun bulduğu bu
çalışmadan esinlenmiş olması kuwetle muhtemeldir. .
Türk psikiyatri tarihinde olduğu kadar, pünya psikanaliz tarihi açısından da önemli bulduğumuz bu yazı dolaysısıyla İzzetin Şadan'ı bir kez dana yad etmiş oluyoruz.
Teşekkür:
İzzettin Şadan'ın makalesinin teminin sağlayan Dr. Seref Etker'e. Almanca çeviriyi gözden geçiren Dr. Çiğdem Şahbaz'a, İngilizce çevirileri gözden geçiren Gözde Erkoç'a
Teşekkür ederiz.
(Belge 1)
INTERNATIONAL JOURNAL OF. PSYCHOANALYSIS
Middlemore, P. (1934) Applied Psycho-Analysis. Int. J. Psycho-Anal., 15:328 UYGULAMAll PSİKANALİZ
A. İzeddin. 'Eine Mohammedanische Legende" Image, 1932, cilt. XVIII, sahi- fe 189-123
Özetleyen: P. Middlemore
Bu yazı, sufi inancında kullanılan psikolojik mekanizmaların ve libidononun düzen- lenmesinin incelenmesidir. Bunlar sufi Merkez Efendi menkıbesinin analizinden çıkar
sanabildiği kadarıyla yapılmıştır.
Menkıbe ödipal dururnun bir sunumudur. Burada çocuk ensestiyöz isteklerinin do-
yurulmasının ardından ölürrıle cezalandınlmıştır. Babayla güçlü bir özdeşim, hem men- kıbede hem de Merkez Efendi'nin hayatında oldukça barizdir. Benzer biçimde bütün su- filer manevi şeyhleri ve nihayetinde Peygamber ve Tanrıyla özleşmişlerdir. Baba ile re- kabetin cezalandırılması fantezileri Merkez Efendi'nin içine düştüğü zorluklar sufi inan-
cının paranoid karakteri, ekstazik ve çileciliğiyle temsil edilmiştir.
Kaynak: ,
Middlemore, P. (1934) Applied Psycho-Analysis. Int. J. Psycho-Anal., 15:328
(Belge ll)
PSYCHOANALYTIC QUARTERLY
lzeddin, A. (1948) Notes. Psychoanal. Q .• 17:572-573 NOTlAR.
Dr. A. lzeddin (Şadan), Nöropsikiyatrist2
Aşağıda yer alan mektup,. ı 948 Ağustosunda editöre ·gönderilmiştir. Mektup, tes- lim alındığı şekliyle aynen yayınlanmıştır ve esas itibariyle açıklama veya yorum gerek- tirmeyecek kadar açıktır.
Sayın bayım;
Psikanaliz merkezleriyle ölan iletişimini savaş dolayısıyla kaybetmiş, deneyimli bir psi- kanalist olan ben, bugüne kadar Freud'un Musa ve Tektanncılık kitabını okuyamamışbm.
Bu nedenle, Freud'un tek tanncılığa ilişkin iddialara yer verdiğiniz sütunlannızda misafir-
perverliğiniz doğrultusunda cevap talep etme cüretini kendimde buluyorum. Söylemek is-
tediğim şudur ki; herhangi bir tarafsız uzman da tektanncılıkla ilgili ilk psikoanalitik çalış
manın tarafımca yazıldığını tespit edebilir (A. İzeddin. 'Eine mohammedanische Legen- de. Imago, 1932, bd. XVIII, s 189-123). Bu çalışmamda, makalenin Sehatlander tara-
fından Almancaya çevrilen metnin! okuduktan sonra Freud'un kendisinin de kabul etmiş olduğu bir olguyu, daha önce keşfedilmiş olan ve kaynağını çoktannlı dinlerde bulan psi- koanalitik mekanizmalann, tek tannlı inançlara da uygulanabileceğini gösterdim. Fre- ud'un analizi benimkinden 6 yıl sonra gerçekleşmiştir ve bu süre boyunca bu konuda ya-
yınlanmış hiçbir eser yoktur. Buraya kadarki açıklarnam öncelik meselesi içindi.
Tektanncılığa ilişkin olarak, artık ne İslamiyet'in ne de Museviliğin bu şekilde değer
lendirilemeyeceğini belirtmek isterim. İslamiyet'te; bir peygamber olan Muhammet, bir Tann olan Allah ve bir melek olan aracı Cebrail tarafından temsil edilen, bir parça sak-
lanmış olsa da aslında bir üçlü(teslis
1
trinite kavram) vardır .. Müslümanlar bu sonuncu- sunu (her ne kadar resimsel olarak değilse de) bir kuş olarak simgelerler ve ona Kuran'da çokça geçtiği şekilde atıfta bulunurlar: Bu nedenle, bu üçüncü öğe, ilk Hıristiyan Kutsal Ruhuna (bir güvercin) benzemektedir. Tann olarak Yehova, sözcü olarak Musa ve üçün- cü öğe (Ödlpus) olarak da Kurallar veya 10 Emir şeklindeki üç kişilik benzer bir temsil kavramı Musevilikte de bulunmaktadır. Kutsal ruhu temsil eden ı O Emir; bazı İslam mez- . heplerinde (Sufi mezhebi) söylendiği gibi Kuranın göklerdeki Levha'da yazıldığı ve dahasonra-dünyaya indiği (Ahit kelimesinin fiil hali) olgusuna dayanarak tasdik edilmiştir. Do-
~ .
layısıyla, var ·alan psikoanalitik araştırmanın ışığında ne Musevilik ne de Islamiyet, tek tanrılı inançlar olarak düşünülemez; bu dinleri analiz etmek için herhangi bir yardımcı hi- poteze ihtiyaç yoktur ve travmatik nevrez mekanizması da gerekli değildir.
Benim ortaya koymak istediğim noktalar bunlardır ve birilerinin bu konuda çok daha derinlere inmesini istemekteyim. Bu mektubu saygı duyduğum bir yazan eleştirmekten ıÇın değil, demode olmuş bir gerçeği ortaya koymak ve de yapabildiğim kadarıyla eseri- min hakkını elde etmek için yazdım. Gerçekler bundan ibarettir.
Saygılanmla.
Kaynak:
Izeddin, A. (1~48) Notes. Psychoanal Q., ı7:572-573
ı Dr. A. lzeddin (Şadan), Nöropsikiyatrist Milli Eğiüm Bakanlığı hekimi, Ankara, Türkiye
(Belge l)
INTERNATIONAL JOURNAL OF. PSYCHOANALYSIS
Middlemore, P. (ı934} Applied Psycho-Analysis. Int. J. Psycho-Anal., ı5:328
Applied Psycho-Analysis
A. Izeddin. 'Eine mohammedanische Legende'. lmago, ı 932, Bd. XV!ll, S.
ı89-2ı3.
Abstract by P. Middlemore
The paper is an-investigation of the dispositian of libido and of the psychological mechanisms employed in the Sufi cult, so far as these can be inferred from an analy- sis of the legend of Merkez the Sufi.
The legend is a presentation of the Oedipus situation in which the child is punis- hed by death after his incestuous wishes have been gratified. A powerful identificati- on with the father is evident in the course of Merkez's life as well as in the legend. Si- milarly all Sufis are identified with their spiritual fathers and ultimately with the Prop- het and with Gad. Phantasies of punishment for rivalry with the father are represen- ted by the adversities through which Merkez passed, and by the asceticism and the pa- ranoid character of the ecstatic Sufi cult.
Article Citation:
Middlemore, P. (ı934} Applied Psycho-Analysis. Int. J. Psycho-Anal., 15:328 (Belge Il)
PSYCHOANALYTIC QUARTERLY
Izeddin, A. (1948} Notes. Psychoanal. Q., ı 7:572-573
Notes
A. lzeddin, M.D., Neuropsychiatrist3
The fallawing communication was sent to the editar in August, ı948. The Jetter is published essentially as received and is self-explanatory.
Dear Sir:
An old-time psychoanalyst, having lost touch with pgychoanalytic centers on ac- count of the war, I failed until recently to read Freud's Moses and Monotheism. I therefore take some liberty in requesting the hospitality of your columns to rectify some of Freud's claims concerning monotheism ... What I would !ike to bring forthis .that, as any impartial specialist can determine, the first psychoanalytic study of monotheism was written by me Ozeddin, A.: Ei ne mohammedanische Legende.
Imago, XVIII, ı932, pp. ı89-2ı3}. There I showed-a fact admitted by Freud him- self since he had the article translated into German by Sehatlander-that psychoanalytic mechanisms discovered previously, and originating from polytheistic
3 A. lzeddin, M.D., Neuropsychiatrist, Mediçal lnspector to the Ministry of National Public Education, Ankara, Turkey
legends, could be applied to monotheistic folklore. Freud's analysis postciates mine by six years, and no one during that" period has published anything on that subject.
So much for the question of priority.
Concerning monotheism I would !ike to state that no longer can either Moham- medanism or Judaism be considered as such. In fact, in Mohammedanism there exists a patent but slightly concealed concept of 'trinity', since there ex.ists a Prophet, who is Mohammed; a God, who is Allah, and an intermediary agent represented by the Angel Gabriel in the creed. Mohammedans symbolize the last (though not pic- torially) as a bird, and references to him as such are abundant in the Koran:
therefore, the third element is something analogous to the primitive Christian.Holy Spirit (a pigeon). A similar tri-personaJ representation exists in Judaism with its Jehova as God; Moses, His Spokesman, and the Laws, or Ten Commandments, the third element (the Oedipus). That the Ten Commandments represent the Holy Spirit is established by the fact that in some Mohammedan (Sufi) sects the Koran is said to be 'written in the Heavens on the table' (Levh), and then is 'descended' on Earth (the identical verb of the Testament). Therefore, in the light of present psychoanalytic research, neither Judaism nor Mohammedanism can be considered as monotheistic creeds; one needs no subsidiary hypothesis to analyze them, and the mechanism of 'the traurnatic neurosis' is unnecessary.
These are the points I want to bring forth and I should !ike sameone to go deeper into the subject. I have written this letter not so much to eriticize an author whom I esteem, but rather to establish an oubnoded fact, as well as to obtain justice for my work, meager as it may be. The facts are there.
Sincerely yours, Article Citation:
Izeddin, A. (1948) Notes. Psychoanal Q., 17:572-573
...
