luslararası Kök Hücre Araştırma Derneği (ISSCR) kök hücre dün- yasının gelişen ve değişen yönü nedeniyle daha önce yayınlamış ol- duğu İnsan Embriyonik Kök Hücre Araştırmalarının Yürütme
Kök Hücre Araştırmalarında ve
Kliniğe Uyarlanmasında Küresel Standartlar Uluslararası Kök Hücre Araştırmaları Derneği’nin 2016 Kılavuzu’na Kısa Bakış
ÖÖZZEETT Uluslararası Kök Hücre Araştırma Derneği (ISSCR) kök hücre dünyasının gelişen ve değişen yönlerini göz önüne alarak 2006 yılındaki İnsan Embriyonik Kök Hücre Araştırmalarının Yürütme İlkeleri ve 2008’deki Kök Hücrelerin Kliniğe Uyarlanması Kılavuzu’ndan sonra 2016 yılında Kök Hücre Araştırma ve Kliniğe Uyarlama Kılavuzu’nu yayınlamıştır. Bu kılavuz kök hücre alanında var olan etik, sosyal ve politik sorunları belirtirken kök hücre alanındaki temel ve kliniğe uyarlanan ça- lışmaların birbiriyle uyumlu ilerlemesi için öneriler sunmaktadır. Klinik öncesi ve klinik uygula- maların her alanında titizlik, gözetim ve şeffaflığın olması gerektiği vurgulanmaktadır. Söz konusu kılavuz araştırmacılara, klinisyenlere, hastalara, tedarikçilere, fon sağlayıcılara, yasa yapıcılara ve araştırmaların tüm süreçlerinde gözetimci ve denetimci olarak yer alan uzmanlara ve sonuç olarak kamuoyuna konunun kapsamını, işleyişini ve hedeflerini aktarmak amacıyla hazırlanmıştır. Bu der- lemenin amacıysa ISSCR’ın 2016 kılavuzundaki öne çıkan temel öğeleri ve önerileri vurgulamak;
özellikle ülkemizdeki kök hücre araştırmalarında sıklıkla ihtiyaç duyulan ve üzerinde görüş birliği sağlanmaya çalışılan noktalar için bir özet bilgi vermek ve uluslararası tanınmışlığı üst düzeyde olan ISSCR’ın konuya bakış açısını kendi dilimizde aktarmaktır.
AAnnaahh ttaarr KKee llii mmee lleerr:: Embriyo; etik; kılavuz; klinik araştırma; kök hücre
AABBSS TTRRAACCTT The International Stem Cell Research Association (ISSCR) takes into account the evolv- ing and changing aspects of the stem cell world; therefore following the Guidelines for the Conduct of Human Embryonic Stem Cell Research, 2006 and the Guidelines for the Clinical Translation of Stem Cells, 2008, the task force has prepared and published most recent guidelines in 2016. The re- cent guideline presents suggestions for harmonious progression of studies that are based on the basic and clinical aspects of the stem cell field, while addressing the ethical, social and political problems that exist in this field. It is emphasized that there should be rigor, surveillance and trans- parency in all fields of preclinical and clinical applications. The guideline is intended to convey the scope, functioning and objectives of the subject, to the researchers, clinicians, patients, suppliers, funders, legislators and experts including supervisors and reviewers who are involved in all processes of stem cell research and, consequently, the public. Here, we aim to highlight the key elements and recommendations outlined in the ISSCR 2016 guidelines; to provide an overview of the points that are often needed in the stem cell research and clinical medicine in order to provide a consen- sus on those issues, raised by the internationally-recognized ISSCR in our own language.
KKeeyywwoorrddss:: Embryo; ethics; guideline; clinical research; stem cell
Ferda TOPAL ÇELİKKAN,a Açelya YILMAZER,b
Nazlı Ece GÜNGÖR ORDUERİ,c Alp CANa
aHistoloji ve Embriyoloji AD, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi,
bBiyomedikal Mühendisliği Bölümü, Ankara Üniversitesi
Mühendislik Fakültesi, Ankara
cHistoloji ve Embriyoloji AD, Biruni Üniversitesi Tıp Fakültesi, İstanbul
Ge liş Ta ri hi/Re ce i ved: 24.03.2017 Ka bul Ta ri hi/Ac cep ted: 25.07.2017 Ya zış ma Ad re si/Cor res pon den ce:
Ferda TOPAL ÇELİKKAN Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Histoloji ve Embriyoloji AD, Ankara, TÜRKİYE ferdatopal@gmail.com
Cop yright © 2017 by Tür ki ye Kli nik le ri
DERLEME
İlkeleri’ni (ISSCR, 2006)1 ve Kök Hücrelerin Kli- niğe Uyarlanması Kılavuzu’nu (ISSCR, 2008)2ye- niden gözden geçirerek 2016 yılında Kök Hücre Araştırma ve Kliniğe Uyarlama Kılavuzu’nu yeni- lemiştir.3 Biyoetik uzmanı Jonathan Kimmelman’ın başkanlık ettiği dokuz ülkeden 25 bilim insanının yanı sıra etik ve sağlık koruma politikaları uzman- larından oluşan bir ekip tarafından hazırlanan bu kılavuza 2006 ve 2008 yıllarındaki ekibe sırasıyla başkanlık yapan Dr. George Daley ve Dr. Insoo Hyun da katkı vermiştir. Kılavuza 2014-2016 yıl- ları arasında 85 kişi ve kurumdan görüş ve değer- lendirme alınarak son hali verilmiştir.4
Bu kılavuz kök hücre alanında var olan etik, sosyal ve politik sorunları belirtirken kök hücre alanındaki temel ve kliniğe uyarlanan çalışmaların birbiriyle uyumlu ilerlemesi için öneriler sunmak- tadır. Klinik öncesi ve klinik uygulamaların her alanında titizlik, gözetim ve şeffaflığın olması ge- rektiği vurgulanmaktadır. Söz konusu kılavuz araş- tırmacılara, klinisyenlere, hastalara, tedarikçilere, fon sağlayıcılara, yasa yapıcılara ve araştırmaların tüm süreçlerinde gözetimci ve denetimci olarak yer alan uzmanlara ve sonuç olarak kamuoyuna konu- nun kapsamını, işleyişini ve hedeflerini aktarmak amacıyla hazırlanmıştır.
Orijinali 37 sayfa olan bu kılavuz yedi ana bö- lümden oluşmakta olup bölümler sırasıyla; 11.. TTeemmeell EEttiikk İİllkkeelleerr,, 22.. LLaabboorraattuuvvaarr TTeemmeellllii İİnnssaann EEmmbbrriiyyoo-- nniikk KKöökk HHüüccrree AArraaşşttıırrmmaallaarrıı,, EEmmbbrriiyyoo AArraaşşttıırrmmaa-- llaarrıı vvee İİllggiillii AArraaşşttıırrmmaa EEttkkiinnlliikklleerrii,, 33.. KKöökk H
Hüüccrreelleerriinn KKlliinniiğğee UUyyaarrllaannmmaassıı,, 44.. İİlleettiişşiimm,, 55.. KKöökk H
Hüüccrree AArraaşşttıırrmmaallaarrıınnddaakkii SSttaannddaarrttllaarr,, 66.. EEkklleerr,, 77..
SSöözzllüükk olarak yer almaktadır. Her bölüm alt bölüm- lere ayrılmış olup bunların içinde de numara sıra- sıyla “ÖÖnneerriilleerr” verilmektedir. Toplamda 73 Öneri’nin yer aldığı kılavuzda embriyo, pluripotent kök hücreler ve uyarılmış pluripotent kök (uPK) hücrelere ilişkin ikinci bölüm ve kök hücrelerin kli- niğe uyarlanmasına ilişkin üçüncü bölüm, Öneri- ler’in yoğunlaştığı bölümler olarak dikkati çekmektedir. Kılavuzun en çarpıcı olan kısmı bu öneriler olup her öneri altında aktarılmak istenen düşünce paragraflar şeklinde daha ayrıntılı olarak açıklanmaktadır. Biz de bu derlemede yer alan tüm Öneri’leri eksiksiz olarak Tablolar biçiminde verdik.
Kılavuzdan kendi araştırmalarında yararlana- caklar için Ekler bölümünde biyomateryaller için onam belgesi örnekleri, embriyo, yumurta, sperm ve somatik hücrelerin bağışı için kullanılacak form örnekleri verilmiştir. Kılavuzun sonunda da em- briyo, fetüs ve yetişkin kökenli kök hücrelere; de- neysel oluşturulan organizmalara; kök hücre nakillerine ve klinik araştırmalara ilişkin terimler bilgisi verilmektedir.
Bu derlemenin amacı ISSCR’ın 2016 kılavu- zundaki öne çıkan temel öğeleri ve önerileri vur- gulamak; özellikle ülkemizdeki kök hücre araştırmalarında sıklıkla ihtiyaç duyulan ve üze- rinde görüş birliği sağlanmaya çalışılan noktalar için bir özet bilgi vermek ve uluslararası tanınmış- lığı üst düzeyde olan ISSCR’ın konuya bakış açısını kendi dilimizde aktarmaktır. Bunu yaparken ol- dukça uzun ve ayrıntılı hazırlanmış olan kılavuz metninden ülkemizdeki klinik öncesi ve klinik araştırmalar açısından öncelik arz eden bölümleri ve özellikle araştırmacıların birbirleriyle ve ka- muoyuyla sosyal medya ve diğer iletişim araçlarını kullanarak yürütmekte oldukları çalışmaları payla- şımlarına ilişkin konuları ön plana çıkarmaya gay- ret ettik. Bu derlemede yer alan tüm bilgiler ISSCR 2016 kılavuzundan alınmış olup yazarların kendi yorum ve görüşleri bu yazının kapsamı dışında bı- rakılmıştır.
KILAVUZDAN ALINTILAR
BÖLÜM 1 – TEMEL ETİK İLKELERTemel biyomedikal araştırmaların ve bunların kli- niğe uyarlamanın birincil toplumsal amacı, insanın hastalıklardan ve yaralanmalardan kaynaklanan acısını, ıstırabını hafifletmek ve engellemektir. Bu tür biyomedikal araştırmalar ortak çabanın sonu- cudur. Etik ilkeler ve kılavuzlar bu tür ortak çabayı güvence altına almaya yardımcı olur. Klinik çalış- malara alınan hastalar, iyi açıklanmış, olası yarar- larıyla riskleri ve sınırlamaları mantıklı dengelenmiş olan çalışmalara güvenir. Doktorlar, fon sağlayıcı kişiler ve kurumlar ise önemli sağlık hizmeti kararları alırken kullanacakları kanıtların kesinliğine ve tarafsızlığına güvenir. Kılavuzda yer alan öneriler yerel yasaların ve düzenlemelerin ye-
rine geçmez. Ancak bu öneriler yerel yasaların yo- rumlanmasına ve geliştirilmesine yardım edebilir ve mevzuatta yer almayan araştırma uygulamala- rına kılavuzluk yapabilir. ISSCR kılavuzları bi- limde, gönüllülerde yapılan araştırmalarda ve tıpta geniş kitleler tarafından benimsenmiş olan Nürn- berg Yasası, Tıpta Profesyonellik Projesi ve Dünya Tıp Birliği gibi bir takım etik ilkeleri bir araya ge- tirmektedir.5-10
Klinik hizmeti veren doktorlar ve araştırmacı- lar temel görevlerini hastalarına ve araştırmada kullandıkları gönüllülere borçludur. O nedenle sa- vunmasız olan hastalarını hiç bir zaman riske at- mamaları gerekir. Klinik testler, ileride ortaya çıkacak hastalar için umut verici hususların için hâ- lihazırda teste tutulan hastaların refahının önüne geçmesine izin vermemelidir. Usulüne uygun olan araştırma koşulları dışında uygulanacak olan kök hücre denemeleri kanıta dayandırılmalı, bağısız uzman denetimine açık olmalı ve hastaların fayda- sına hizmet etmelidir. Ümit vadeden yenilikçi yak- laşımlar sistemli biçimde ve olabildiğince erken dönemde, büyük kitlelere uygulanmadan önce de- ğerlendirilmelidir. Kök hücre temelli girişimleri güvenilirlik ve etkililik açısından titiz ve bağımsız uzman değerlendirmesinden geçirmeden büyük kitleler için pazara sunmak ve uygulamak profes- yonel tıp etiğini ihlal etmek anlamına gelir.
Kök hücre araştırması yürüten araştırmacılar ve klinisyenler doğru bilimsel bilginin konuyla il- gili diğer kişi ve kurumlarla zamanında paylaşma- sına yönelmelidir. Araştırmacılar hasta dernekleri gibi çeşitli kamuoyu örgütleriyle iletişim halinde olmalı; onlardan gelecek olan sorulara yanıt ver- meli, olası girişimlerle ilgili güvenilirlik veya etki- lilik konularındaki belirsizlikler de dâhil olmak üzere güncel bilimsel verileri paylaşmalıdır.
Üstünlüğe sahip (avantajlı) toplumlar elde edi- len yararları bu düzeye gelmemiş toplumlarla pay- laşma konusunda çaba göstermelidir. Klinik denemelerin yaş, cinsiyet ve etnik çeşitliliği yansı- tan popülasyonları içermesine özen gösterilmelidir.
Kliniğe uyarlamadan doğacak riskler ve sıkıntılar, bu çabadan yararlanabilme olasılığı olmayan top- lumların üzerine yıkılmamalıdır. Genel kural ola- rak, sağlık hizmeti sunanlar, hükümetler, sigorta
hizmeti sağlayıcıları ve hastalar hâlihazırda yükse- len sağlık giderlerinin yanı sıra kök hücre temelli girişimlerin güvenilirlik ve etkililik araştırmaları- nın giderlerini karşılama durumunda kalmamalı- dır. Bazı durumlarda bu kişi ve kurumlar özel sektör tarafından yeterince desteklenmeyen klinik denemeleri parasal olarak desteklemeyi tercih ede- bilirler. Ancak tıbbi bir girişimin güvenilirlik ve et- kililiğinin kanıtlanması sırasında harcanan giderlere karşılık olarak, bu girişimlerin pazarlan- ması durumunda elde edilecek kazancın önceliğini de parayı harcayan kuruma vermek sosyal adaletin gereğidir.
BÖLÜM 2 – LABORATUVAR TEMELLİ İNSAN EMBRİYONİK KÖK HÜCRE ARAŞTIRMALARI, EMBRİYO
ARAŞTIRMALARI VE İLGİLİ ARAŞTIRMA ETKİNLİKLERİ Rastlantısal Bulgular
İnsan kök hücre dizileriyle yapılan, özellikle de so- matik hücrelerden türetilerek yapılan araştırmalar sırasında, araştırmacılar biyomateryal vericileri için önemli olabilecek bir takım bulguları fark edebilir.
Rastlantısal bulguların biyomateryal vericilerine geri bildirilmesinin kesin zarar ve faydaları hâliha- zırda belirsiz olduğundan, rastlantısal bulguları yö- netmek için uygulanacak olan tek bir yaklaşım tüm çalışmalar ve yasal değerlendirmeler için geçerli ol- mayabilir. Başka araştırmacılardan materyal temin eden araştırmacılar, rastlantısal bulgular üzerinden vericilerle bağlantı kurmaya ya da vericilerin kim- liğini belirlemeye çalışmanın genelde yasak oldu- ğunun farkında olmalıdır. Vericilerle temas etmek araştırmayı yürüten birincil merkezin ve veri sak- layıcılarının yönetimindeki bir konudur. Bununla birlikte ikincil araştırmacılar, birincil araştırmacı- ların rastlantısal bulgulara ilişkin sorumlulukların- dan haberdar olmalıdır. Rastlantısal bulgulara ilişkin politikanın başarılı şekilde uygulanması büyük ölçüde hücre dizisi dağıtımının izlenebilir- liğine bağlıdır (Tablo 1/14).
BÖLÜM 3 – KÖK HÜCRELERİN KLİNİĞE UYARLANMASI Büyük Hayvan Çalışmaları
Büyük hayvanlar, genellikle genetik olarak daha fazla çeşitlilik gösterdiği, anatomik olarak insana benzer olduğu ve immün olarak yeterli oldukları
Önerinin BaşlığıÖnerinin İçeriği 1.Gözetimİnsanın implantasyon öncesi aşamadaki gelişimi, insan embriyoları veya embriyodan türetilen hücreler veya insan gametlerinin in vitro üretimi ve sonrasında bunların fertilizasyonla sınanması veya bunlardan oluşturulacak embriyoların kullanıldığı araştırmalar özelleşmiş insan embriyosu araştırması gözetimi (EMRO) işlemiyle değerlendirilmeyi, onaylanmayı ve sürekli gözlemlenmeyi gerektirir. Somatik hücrelerden genetik veya kimyasal yollarla yeniden programlanarak insan pluripotent kök hücrelerinin (örneğin, uyarılmış pluripotent kök hücreler, uPKH) türetilmesi insanlar üzerinde değerlendirmeyi gerektirir; ancak söz konusu araştırmada insan embriyosu üretilmiyorsa veya aşağıda belirtildiği üzere insan totipotent veya pluripotent kök hücrelerinin kullanıldığı duyarlı araştırma yönleri içermiyorsa, özelleşmiş EMRO işlemi gerektirmez. 2.Araştırmaların İncelemesini ve EMRO süreci, değerlendirmeye alınan projede doğrudan yer almayan yetkin bilim insanlarından, etik uzmanlarından ve sivil toplum örgütlerindeki kişiler tarafından Gözetimini Yapan Kurumların Yapısıgerçekleştirilmelidir. 3.İnceleme KategorileriDünyadaki diğer araştırmacıların yaptıklarıyla bir tutarlılık oluşturmak amacıyla insan embriyoları ve embriyonik kök hücre araştırmalarının değerlendirmeden geçtiğinin teminat altına alınmasını sağlamak ve değerlendirmeye alınması gereken bilimsel projelerin yapısının ve gözetiminin tanımlanması için, söz konusu araştırmanın değerlendirilmesi ve denetiminde bu bölümde belirtilen üç değerlendirme kategorisi kullanılmalıdır. 4.Titiz İnceleme Gerektiren ISSCR titiz bir EMRO işleminden geçen; gametlerde, zigotlarda ve/veya implantasyon öncesi insan embriyolarında çekirdek genomunun değiştirilmesine yönelik Yeni Embriyo Araştırması Kategorilerilaboratuvar temelli araştırmaları desteklemektedir. Bu tür araştırmalar temel bilgileri geliştirirken bir yandan da genetik hastalıkların geçişini önlemeyi amaçlayan stratejilerde, çekirdek genomunun değiştirilmesi tekniğinin güvenliğine veya kullanımına ilişkin fikirlerin gelişmesine katkı sağlar. Bilimsel ve etik düzeyde yeterli berraklık oluşana kadar ISSCR, insanın üremesi amacıyla insan embriyolarında çekirdek genomunun değiştirilmesi yönündeki her türlü girişimin şu an için uygun bir aşamada olmadığını ve yasaklanması gerektiğini savunmaktadır. 5.Özel İnceleme Gerektiren İnsan totipotent veya pluripotent hücrelerin hayvan vücuduna nakliyle ortaya çıkan, kimerizm sonucu oluşan merkezi sinir sistemi veya germ hücreleri özel denetim İnsan-Hayvan Kimera Çalışmalarıgerektirir. Bu tür gözetimlerde, bilimsel bilgiye veya makul müdahaleye dayanan, hayvanlara ilişkin temel verilerin kullanılması ve hayvan sağlığı ilkelerine özenli bir şekilde uyulması gerekir. 6.Tedarik Denetimiİnsan embriyo ve kök hücre araştırmalarında kullanılacak olan tüm gamet, embriyo ve somatik hücrelerin tedariki öncesinde titiz bir değerlendirme yapılmalıdır. 7.Biyomateryal İçin Onam VermeEmbriyo ve embriyonik kök hücre araştırmaları için gerekli olan biyomateryalin sağlanmasında, tüm gamet vericileri dahil, açık ve güncel bir onam alınması gerekir. Bilgilendirilmiş onam, herhangi bir biyomateryalin araştırma ekibine taşınmasının planlandığı zamanda veya biyomateryalin ileride kullanılmak üzere toplanması ve depolanması sürecinde alınmalıdır. 8.Embriyo ve Kök Hücre Araştırmaları İçin Tedarik protokollerinin gözden geçirilmesi, biyometaryali sağlayan vericilerin gönüllü olarak yaptıkları bu eylemin özellikleri konusunda yeterince bilgilendirildiğini Biyomateryal Toplanmasının İncelenmesigaranti etmelidir. 9.Araştırma İçin Doku Sağlayanlara ÖdemelerAraştırma gözetimini yürüten organlar, tüm proje önerilerini, her türlü embriyo, gamet ve somatik hücre sağlayan kişilere geri ödeme yapılması, tazminat sağlanması ya da bir bedel ödenmesi konusunda yetkilendirmelidir. Araştırma amacıyla ovositlerin bağışlanmasında, ovositlerin klinik tedavi sürecinin dışında toplandığı durumlarda, vericilerin maddi olmayan yüklerin telafi edilmesinde aşırı teşvik edici olunmamalıdır. 10.Araştırma Onamını Tedaviden Ayrı TutmakAraştırma bağışı için olan bilgilendirilmiş onam, klinik tedaviye ilişkin bilgilendirilmiş onamdan ayrı tutulmalıdır. 11.Biyomateryallerin Tedarik Edilmesinde Bilgilendirilmiş onam süreci ve insan biyomateryallerinin tedarikine ilişkin çalışma tasarımı güçlü olmalıdır. Bilgilendirilmiş Onam
TABLO 1: Laboratuvar Temelli İnsan Embriyonik Kök Hücre Araştırmaları, Embriyo Araştırmaları ve İlgili Araştırma Etkinlikleri bölümünde yer alan Öneri’ler. devamı →
Önerinin BaşlığıÖnerinin İçeriği 12.İnsan Pluripotent Kök Hücre Dizilerinin Yeni iEKH dizilerinin elde edilmesi için öneriler, bilimsel olarak bir gerekçeye dayanmalı ve konunun uzmanları tarafından gerçekleştirilmelidir. El birliğiyle türetilen bu Elde Edilmesi, Bankalanması ve Dağıtımıhücrelerin sağlayacağı ayrıcalık aynı zamanda araştırma camiasıyla paylaşılmasını zorunlu kılar. 13.Elde Etme Protokollerinde BankalamaYeni bir pluripotent kök hücre dizisinin elde edilmesine ilişkin bir öneri, bankalama ve açık erişim konusunda ayrıntılı bir yol haritasını da içermelidir. Yeni bir pluripotent kök hücre dizisi, elde edilip ilk kez yayınlandıktan sonra alandaki tüm kişiler için hızla ulaşılabilir olmalıdır. 14.Rastlantısal BulgularAraştırmacılar ve veri saklayıcılar, rastlantısal bulguların araştırmada yer alan gönüllülere geri bildirim şeklinde verilip verilmeyeceğini, eğer verilecekse bunun nasıl yapılacağını belirten bir politika geliştirmelidir. Bu politika, bilgilendirilmiş onam süreci sırasında açıklanmalı ve olası gönüllüler, eğer elde edilirse, almak isteyecekleri rastlantısal bulgu türlerini seçme hakkına sahip olmalıdır. Halkın sağlığıyla ilgili olması durumunda, bazı ülkelerde yasalarca bulguların bildirilmesi gerekli kılınabilir. 15.Depolar (Bankalar)ISSCR, yeni türetilen kök hücre dizilerini bünyesine alması ve bunları uluslararası ölçekte dağıtması beklenen ulusal ve uluslararası depoların kurulmasını teşvik etmektedir. 16.Kök Hücre Dizilerinin Kaynağı Eğer araştırmacılar tarafından yaygın şekilde kullanılacaksa kök hücre dizilerinin kaynağının belgelenmesi ciddi öneme sahiptir. İlgili bilgilendirilmiş onam belgelerine, hücrelerin genetik ve işlevsel tanımlanmasına ilişkin ham verilere erişerek kök hücre dizilerinin kaynakları kolayca doğrulanabilir olmalıdır. 17.Araştırma Materyaline Erişimİnsan kök hücre araştırmaları yapan kamu ya da özel, akademik ya da akademik olmayan kurumlar araştırmacılara, aşırı mali kısıtlama ya da bürokratik engel çıkarmadan bu kılavuzlarda ve yürürlükteki yasalarla belirlenmiş olan araştırma materyallerine bilimsel olarak geçerli ve etik yollarla erişmek için yöntem geliştirmelidir. 18.Yaptırım MekanizmalarıBu ISSCR kuralları, akademik, mesleki ve kurumsal oto-düzenleme standartları üzerinden onaylanmalı ve zorunlu hâle getirilmelidir.
TABLO 1: Devamı.
için insan fizyolojisini daha iyi temsil edebilir.
Büyük hayvanlar, klinik denemeler sırasındaki ilave girişimlerin (örneğin, immün adjuvan baskılayıcı ilaç tedavisi) veya cerrahi cihazların hücre ürünle- riyle olan uyumluluğunu test etmede önemli fırsat- lar sunar. Bunun yanı sıra, büyük hayvanlar üretim ölçeğinin büyütülmesi ve anatomik faktörlerin te- davi etkinliğini değiştirebileceği durumların (örne- ğin, yüke karşı oluşturulan bir modelde kemik, kıkırdak veya tendon) değerlendirmesinde kullanı- labilir (Tablo 2/19).
Şeffaflık ve Yayınlama
Klinik öncesi çalışmaların yayınlanması birçok amaca hizmet eder. Bu çalışmalar, klinik araştırma programlarının akran değerlendirmesinden geçiril- mesini sağlar. Böylece araştırmalarda risk/yarar ora- nını artırır; çalışmadaki belirsizlikleri diğerlerine ulaştırarak kullanılan hayvanların ve ayraçların kul- lanımına atıfta bulunur; klinik araştırma sonuçları- nın çok yönlü olarak yorumlanmasını sağlar ve klinik öncesi modellerin ve tanı testlerinin değer- lendirilmesini mümkün kılarak daha etkin bir araş- tırma girişimini teşvik eder. Bununla birlikte, birçok çalışma klinik öncesi yayınların taraflılık içerdiğini göstermektedir.11,12
Klinik öncesi çalışmalar-en azından bir gelişim programını destekleyen temel prensipleri ve hipotez- leri doğrulamayı amaçlayan-test ettikleri hipotezi onaylamaları, onaylamamaları ya da bir sonuca ula- şamamalarından bağımsız olarak bütünüyle rapor edilmelidir. Bu konudaki kılavuzlar, yayınlanan bil- ginin ticari açıdan değerli bilginin açığa çıkabilece- ğini öngörür ve bu nedenle fikri mülkiyetin uygun biçimde korunmasını sağlamak için gerçekçi bir ge- cikmenin de olabilmesine olanak tanır. Ancak klinik bir çalışmayı destekleyen klinik öncesi çalışmalar, ilk deneme raporundan önce yayınlanmalıdır. Hayvan çalışmaları, önde gelen biyomedikal dergiler tarafın- dan onaylanmış ARRIVE (Hayvan Araştırması: İn Vivo Deneyleri Raporlama) kriterleri gibi kabul gören standartlara göre yayınlanmalıdır(Tablo 2/20).13 Bilgilendirilmiş Onam
Kültürel olarak uygun şekilde hazırlanmış, katılım- cının kendi rızasıyla verdiği bilgilendirilmiş onam,
