“Muammer Hoca/A¤abey’iAnlatmak”

Prof. Muammer ONAT, 1965 y›l›ndan bu yana, tam k›rk dört y›l birlikte çal›flt›¤›m bir hocam ve a¤abeyimdi. 28 Ekim 2009 tarihindeki vefat›n›n ard›ndan kendisini anlatmak benim için çok güç. Bu güçlü¤ü bile bile, bir mimar-hoca olarak Prof. Muammer Onat’›n çok yönlü kimli¤ini genç kuflaklara aktarmak istiyorum. Muammer Hoca/A¤abey’i üç ana bafll›kta de¤erlendirmek mümkün.

Birincisi; “insan” olarak Muammer Hoca/A¤abey,

Muammer Onat, do¤ru, dürüst, yalandan riyâdan uzak, olgun bir insand›. Alçak gönüllü, her türlü insanla kolay diyalog kurabilen, flatafats›z, “afras› tafras› olmayan” nadir insanlardan biriydi. K›saca, sayg›l›, görgülü bir insand›. Donan›ml›, ama gösteriflsiz, son derece düzenli, ama görünüflüyle her fleye bofl verir gibi gözüken, son derece titiz, araflt›r›c›, zekî, çal›flkan ve ilkelerinden asla ödün vermeyen bir insand›. Bilgili, ama bilgisini ön plana ç›kartmayan bir insand›. Muammer A¤abey bana göre bir

buzda¤› gibidir; bilindi¤i gibi, buzda¤›n›n su alt›ndaki k›sm› görünenden çok fazlad›r.

‹kincisi; “e¤itimci-ö¤retici, yol gösterici” olarak Muammer Hoca/A¤abey;

Muammer Hoca/A¤abey daima, Arif Hikmet Hoca’n›n asistan› olmaktan gurur duyard›. Egli’nin asistan› Halit Femir Hoca’dan da mimar olarak hep övgüyle söz ederdi. O’nun “mimar-hoca” kimli¤inde, bu iki mimar-hocan›n çok büyük etkisi oldu¤unu söyleyebilirim. Arif Hikmet Hoca’n›n ak›lc›, fonksiyoncu tavr› ile Halit Femir Hoca’n›n yal›n mimari çizgisi…

17 Aral›k 1992’de yazd›¤› özgeçmiflinde, “1960 y›l›nda burslu olarak bir y›l

‹talya’-da kald›m. O zaman oldukça aktüel olan ‹talyan toplu konut sistemini (INA Casa) inceledim. ‹talya’ya yay›lm›fl uygula-malar›n pek ço¤unu yerinde gördüm. Bu vesile ile ‹talya’y› gezdim. Bu benim için ikinci bir mimarl›k e¤itimi olmufltur diyebilirim.” demektedir. Kuflkusuz, ‹talya

seyahati onun mimarl›k kimli¤i kadar

Özel say› 2, Ekim 2011

3

Anlatmak”

M›marl›k Bölümü im” diye tan›mlad›¤› Muammer Onat’›

üç ana bafll›kta de¤erlendiriyor: “insan” olarak, “e¤itimci-ö¤retici, yol gösterici” olarak ve “mimar” olarak. Ünal, 1960’da ‹talya yapt›¤› seyahatin Muammer Onat’›n mimar kimli¤inin yan›s›ra e¤itimci kimli¤inin de geliflmesi bak›m›ndan çok etkili oldu¤unu vurgu-luyor. Ayr›ca Onat’›n, 1968 ö¤renci hareketlerinin ard›ndan Akademi’de yap›lan e¤itim reformu kapsam›nda mimarl›k bölümünde yap›lan de¤iflikliklerdeki de¤erli katk›lar›na dikkat çekiyor. Ünal makalesinin üçüncü bölümünde Muammer Onat’›; konuttan toplu konuta, büro binalar›ndan endüstri yap›lar›na, iç mekan düzenlemelerinden çevre düzenlemelerine, kentsel tasar›mdan ve

restorasyona kadar mimarl›¤›n farkl› pratiklerinde verdi¤i çok önemli yap›tlar ba¤lam›nda ele al›yor. Bunlar aras›nda Frej Apartman› ve Ford Vakf› ödülünü alm›fl olan De¤irmendere Güzel Sanatlar Park›’na genifl yer veriyor. Summary:

In this article, Prof. Mete Ünal evaluates Prof. Muammer Onat, whom he call as “my teacher/tutor and my older brother since forty years” in three main titles: Muammer Onat as “a human”, as “an educator-tutor-guide” and as “an architect”. Prof. Mete Ünal calls attention to the Italy trip on which Muammer Onat set out in 1960, which was very influential on his architectural identity as well as on his educational identity. He also points out that Muammer Onat gave great contribution to the Education Reform in the Architecture department of Academy of Fine Arts which was made after the student protests in 1968. In the third part of the article he evaluates Muammer Onat as an architect who realized many important works in different fields of architecture, for example social-housing, one-family houses, industrial buildings, interior designs, urban design and restoration projects. Among others, he explains the restoration project of Frej Building in fiiflhane-‹stanbul and the De¤irmendere Fine Arts Park which was awarded with the Ford Foundation Prize in detail.

Anahtar Kelimeler:

Muammer Onat, Mimarl›k, Konut Mimarisi, Restorasyon, Endüstri Binalar›, Kentsel Tasar›m

Keywords:

Muammer Onat, Architecture, Housing, Restoration, Industrial buildings, Urban design

ö¤retici kimli¤inin geliflmesi,

olgunlaflmas› bak›m›ndan da çok etkili olmufltur. ‹talya’da birlikte oldu¤u Tamer Baflo¤lu, “INA Casa incelemeleri

için yapt›¤› harcamalarla, o zaman yeni bir araba al›nabilirdi” diyerek onun mesle¤i u¤runa yapt›¤› özveriyi anlat›r. Bu, ayn› zamanda onun “mimarl›k sevdal›s›” kimli¤ini ortaya koymas› bak›m›ndan da önemlidir. Yukar›da belirtti¤im nitelikleri ve özellikleri tafl›yan Muammer

Hoca/A¤abey ö¤rencileri ile çok yak›n iliflkiler kurmufl, bütün bildiklerini onlarla paylaflm›fl, onlara sab›rla yaklaflm›fl, onlar›n gizli de¤erlerini ortaya ç›kartmak için ola¤anüstü çaba göstermifltir.

Gerek lisans ö¤rencilerine, gerekse yüksek lisans ö¤rencilerine yapt›rd›¤› projelerde, tasar›mlar›n dar çerçevede kalmamas›na, genifl perspektifte ele al›nmas›na, ufuklar›n›n geniflletilmesine özen göstermifltir. ‹lerici nitelikte yaklafl›mlar› f›rsat buldukça uygulamaya çal›flm›fl, s›n›rlara s›k›fl›p kalmak yerine, s›n›rlar› zorlayan, büyük düflünmeyi ön plana ç›karan, öncü çal›flmalar

yapt›rm›flt›r. Düflüncenin, daima ön planda tutulmas› gerekti¤i ilkesini ö¤rencilerine ö¤ütlemifltir. B›kmadan, usanmadan, büyük bir özveri ile yapt›rd›¤› projelerde, ö¤rencilerin özgüvenlerinin sa¤lanmas›nda büyük çaba göstermifltir. Günün de¤iflen koflullar› içinde, toplumsal sorunlar›n mekânsal çözümünde öneriler gelifltirmifltir. Tarihsel kimli¤i

reddetmeden, gerekli referanslar al›narak yeni çözümlerin araflt›r›lmas› ve mimariyi dar kal›plara sokmadan, ça¤dafl mimari ile bütünlefltirmesi yönünde önemli katk›larda bulunmufltur.

Özellikle, ö¤rencilerine yapt›rd›¤› projelerde, mimar olarak karfl›laflt›¤› imar plan›, yönetmelik gibi gerek flehircilik, gerekse mimarl›k, hatta statik konular›n zorlamalar›na, s›n›rlamalar›na, tepkisel bir karfl› ç›k›fl gösterdi¤i söylenebilir. Bir anlamda, bu yaklafl›m, yapamad›klar›n›n rövanfl›n› almas› gibi görülebilir. Ayn› zamanda, ileride kural koyucu olarak görev yapacaklar için yol gösterme, gelece¤e dönük ortam haz›rlama olarak da de¤erlendirilebilir.

1968 Ö¤renci Hareketleri sonunda, Akademi’de yap›lan e¤itim reformu kapsam›nda, Mimarl›k Bölümü’nde yap›lan de¤iflikliklere de¤erli katk›larda bulunmufltur. Bunlar›n aras›nda özellikle diploma proje konular›n›n ö¤renciler taraf›ndan seçilmesi, “ön jüri” kavram›n›n konulmas›, 5. projenin yar› ba¤›ms›z, diploma projesinin tamamen ba¤›ms›z olarak ö¤renci taraf›ndan yap›lmas› gibi yenilikçi davran›fllar say›labilir. Bina Bilgisi Bilim Dal›’n›n, bugünkü kadrosunu oluflturan ö¤retim

elemanlar›n›n ço¤u lisans, yüksek lisans ya da doktora çal›flmalar›n› Muammer Hoca ile yapm›fllard›r. Engin bilgi ve tecrübe birikimi ile onlar›n yetiflmelerinde büyük eme¤i geçmifltir. Bu anlamda, birimimiz elemanlar›n›n ona çok büyük flükran borcu vard›r.

Muammer Hoca/A¤abey’in ö¤renci ve ö¤retim elemanlar› ile birlikte Floransa’da, Hamburg ve ‹stanbul’da karfl›l›kl› olarak yapt›klar› atölye çal›flmalar› e¤itim kurumumuz hakk›nda çok olumlu izlenim-ler b›rakm›fl ve övgüyle karfl›lanm›flt›r. Oralarda yap›lm›fl çal›flmalar kurumumuz-da sergilenerek okulumuz ö¤renci ve ö¤retim elemanlar›n›n izlenimine sunulmufl, burada da ayn› olumlu etkiyi b›rakm›flt›r.

Ö¤rencilerin e¤itime bafllad›klar› ilk yar›y›lda, Bina Bilgisi Aç›l›fl Dersi için haz›rlad›¤› metin alt› bafll›k içerir: “1. Düflünmeyi ö¤reneceksiniz. 2. Düflündüklerinizi k⤛da dökmeyi ö¤reneceksiniz.

3. Tart›flmay› ö¤reneceksiniz. 4. Elefltirmeyi ö¤reneceksiniz. 5. Üretmeyi ö¤reneceksiniz.

6. Beraber çal›flmay› ö¤reneceksiniz.”

(Onat, 1994,38)

Bu metin onun mimarl›k e¤itimi ve mesle¤i hakk›ndaki düflüncelerini belirtmesi bak›m›ndan çok önemli bir belgedir. “Bugün hayat›n›zda yepyeni bir dönem bafll›yor.” cümlesi ile bafllatt›¤› ve genç kadroya emanet etti¤i ilk ders gelene¤ini bozmadan sürdürüyoruz ve sürdürmeye de devam edece¤iz.

Mimari proje hocas› olarak görevini, ayn› heyecan ve özveriyle, bir köfleye çekilme-den uzun y›llar devam ettirdi. Emekli olduktan sonra, bu çabas›na flafl›ran bir kifliye söyledi¤i “Devletin bana verdi¤i borcu daha ödemedim.” sözü çok anlaml› ve ö¤reticilik kimli¤ini ortaya koyan bir nitelik tafl›maktad›r.

Üçüncüsü; “Mimar” olarak Muammer Hoca/A¤abey,

Muammer Hoca/A¤abey, mimar olarak konuttan, toplu konuta, büro binalar›ndan endüstri yap›lar›na kadar çok say›da eser

Özel say› 2, Ekim 2011

5

vermifltir. ‹ç mekan düzenleme, çevre düzenleme, kentsel tasar›m ve restorasyon gibi mimarl›¤›n de¤iflik alanlar›nda çok önemli çal›flmalar yapm›flt›r.

Kendi ifadesi ile “Bence iyi mimar veya kötü mimar vard›r. Restorasyon yapan, hastane yapan, hapishane yapan mimar yoktur. Böyle bir ayr›m mesle¤i “teknik meslek” haline getirir. Ben bina da yapt›m, inflaat da yapt›m, belki tuhaf›n›za gidecek ama müteahhitlik de yapt›m. Ama kendi binalar›mda.” demektedir.

(Onat, 1996, 21)

Akademi’ye asistan olarak girmeden önce, 1963-1964 y›llar› aras›nda mimar olarak çal›flt›¤›m Bak›rköy Yenimahalle’deki Emayetafl Fabrikas›’n›n bulundu¤u arsaya yak›n, cadde üzerinde bulunan bitiflik düzende infla edilmifl bir apartman binas› dikkatimi çekerdi. Akademi’ye girdikten çok sonralar›, “Bafllang›c›ndan Günümüze Mimarl›k Hocalar›” (Yap› Dergisi, 1983, 39)

adl› yaz›dan, bu binan›n tasar›m›n›n Muammer Hoca/A¤abey’e ait olan Nejdet Ataman Apartman› oldu¤unu ö¤rendim

(Resim 1-2-3).

1969-1970 y›llar›nda infla edilen Etiler’deki Modern Mesken Yap›

Kooperatifi de ç›kmalar› ile geleneksel mimarimizin çok güzel bir yorumudur

(Resim 4-5). Bu bina, yukar›da sözünü

etti¤im Nejdet Ataman Apartman›’n›n bir bak›ma ayr›k düzende bir kooperatif konutunda yeniden yorumlanmas› olarak de¤erlendirilebilir.(Ünal, 1973, 214 - Ünal,

1983, 34-40)Ayr›ca, her iki binada salonlar

sofa niteli¤inde çözülmüfl, böylece dolafl›m alan› yaflam alan›na kat›lm›flt›r. Geleneksel Türk Evi’nin ça¤dafl yorumlamal› örne¤inden ilki üzülerek söylemeliyim ki y›k›lm›fl, yerini alt› katl› bir apartmana b›rakm›flt›r. ‹kincisinin de balkonlar› kapat›lm›fl, do¤ramalar› ahflapken, üç dairesi d›fl›nda, plastik do¤ramaya -baz›lar›n›n oranlar› da bozularak- dönüfltürülüp, tan›nmaz hale getirilmifltir. Cadde üzerindeki konutlar iflyerlerine dönmüfl; tabelalarla ve iklimlendirme ayg›tlar›yla görsel kirlilik yarat›lm›flt›r.

Bildi¤im ve önemle üzerinde durmak istedi¤im bir baflka konut binas›, Befliktafl Ç›ra¤an Caddesi üzerinde, MSGSÜ Fen-Edebiyat Fakültesi’nin karfl›s›ndaki, zemin kat›nda ma¤aza olan, flimdi büro

Resim: 4 Resim: 5

Resim: 5

Resim: 4-5 Modern Mesken Yap› Kooperatifi, Etiler.

olarak kullan›lan apartmand›r. Özellikle, cephe anlay›fl› di¤erlerinden çok farkl›d›r. Cephede, iç planlaman›n ihtiyaç duydu¤u boflluklar, doluluklarla denge kurularak yere kadar inen ahflap do¤ramal› üçgen ç›kmalar biçiminde çözülmüfltür. Bu sayede Hoca/A¤abey, imar yönetmeli¤inin ç›kma için izin verdi¤i 20 cm içinde kalma flart›n› ustaca ele alarak, mimarca

en do¤ru biçimde yorumlam›flt›r. (Resim 6-7)

‹stiklal Caddesi, Nuri Ziya Sokak’ta, son dönemde yapt›¤› büro binas› da önemli yap›lar›ndan biridir. Özellikle, iç planla-mas› son derece sade, esneklik gösteren nitelikte, cephesi ise arsan›n e¤imine ba¤l› olarak biçimlenmifl, düfley sa¤›rl›klar›n egemen oldu¤u bir bina idi.

4 Nisan 2009 cumartesi günü foto¤raf çekmeye gitti¤imde, binan›n cephesinin tümüyle de¤iflti¤ini, tabir caizse, günün anlam ve öneminde yeniden de¤erlendiril-di¤ini gördüm; tabiî çok flafl›rd›m. Muammer Hoca/A¤abey bu holdinge çok say›da bina tasarlam›fl, uygulam›flt›. Bu de¤ifliklik için bir telefon açm›fllar m›d›r; öyle tahmin ediyorum ki, açmam›fllard›r.

(Resim 8)

Muammer Hoca/A¤abey, tasar›m›n› ve uygulamalar›n› yapm›fl oldu¤u çok say›da fabrika binas› ile sanayileflmemizde, mimar olarak büyük katk›larda bulunmufltur. Bunlardan biri de Beylikdüzü’nde yer alan televizyon fabrikas›d›r (BEKO Elektronik Aletler Fabrikas›, 1978). Fabrikan›n yap›sal sisteminin

mimari plastik olarak d›flar›ya yans›t›lmas›

Özel say› 2, Ekim 2011

7

Sanl›kol Apartman›, Ç›ra¤an Caddesi Befliktafl.

Resim: 8 Beko Ticaret A.fi. Genel Müdürlü¤ü, Nuri Ziya Sokak, Beyo¤lu.

Resim: 8

çok baflar›l›d›r. Hoca/A¤abeyin, yolla bina aras›nda tampon bölge yaratmak

düflüncesiyle oluflturdu¤u yeflil alan›n zaman içinde yap›larla doldurulmas› sonu-cu, ne yaz›k ki bu yap› çevreden alg›lana-maz hale gelmifltir.

Arnavutköy Sekbanlar Soka¤›’ndaki Âbid Kayahan Evi (1982), Kadri Pafla Yal›s› (1984), Reflat Pafla Kona¤› (1988), Zarif Mustafa Pafla Yal›s› (1991) restorasyon çal›flmalar›ndan baz›lar›d›r.

Restorasyon projeleri içinde önemli bir yer tutan Frej Apartman› (1991), Hocan›n mimar kimli¤ini somut olarak ortaya koyan çok önemli bir eserdir. Bütün mimarlar ve restorasyonla u¤raflanlar, Frej Apartman›’n›n öyküsünü mutlaka oku-mal›d›r. Ersen Gürsel ve Afife Batur’un 1996 y›l›nda Muammer Hoca/A¤abey’le yapt›¤›, mimarl›k tarihimiz için çok büyük önem tafl›yan kapsaml› söylefliden Hoca/A¤abey’in hem restorasyon anlay›fl› hem de mimarl›¤› ve kiflili¤i ile ilgili ilginç de¤erlendirmeleri aktarmakta yarar görüyorum. (Onat, 1996, 21)

“‹yi mimar olmayan restorasyona soyunmas›n.”

“Bana ne ifl gelirse yap›yorum, ifl gelsin diye bak›yorum. O kadar severek yap›yorum ki bir gün ifl gelmese üstüne para vererek yapar›m.”

…

“Ben yapt›¤›m bütün binalar› böyle çizdim, çal›flt›m. Dosyalar dolusu resimler çizmiflim; ama bunu hiç kimseye göster-miyorum. Çünkü ‘enayi’ diyecekler bana, o korkuyla göstermiyorum.

Kesinlikle hiç ortaya ç›km›yorum. Ve böyle dalgac› bir görünüm alt›nda yafl›yorum. Bunu siz bilin. Kesinlikle gerçek tabiat›m bu de¤ildir.

Aksine titiz, ciddi. Böyle tuhaf bir tabiat›m var. Bu gibi kimselere ‘enayi’ dedikleri

için, kimseye gerçekten bu yüzümü göster-miyorum; kimse bunlar› görmemifltir. Siz gördünüz. Böyle bitirelim isterseniz; biraz da ac› ama…”

…

“40 y›la yaklaflan süre içinde baflta sözünü etti¤iniz binalardan birço¤unu yapt›m. Bu yapt›klar›m› en olmas› gereken flekilde, çok u¤raflarak, hiçbir gösteriflten ve stilden vesaireden destek almadan, hiçbir modele uymadan ve Türkiye koflullar›nda yapabilecek flekilde çizdim.” “Çivisine kadar hepsinin sorumlulu¤unu alabilirim ve hesab›n› veririm.”

Muammer Hoca/A¤abey’in son dönem çal›flmalar› içinde mesleki bilgi, birikim ve deneyimini ortaya koyan De¤irmendere, Tuzla ve Sultanahmet çal›flmalar›n›n ayr›ca önemli olduklar›n› düflünüyorum. Koruma amaçl› çal›flmalar› içinde

De¤irmendere Güzel Sanatlar Park› ile Ford Vakf› ödülünü alan çal›flmas›n›n özel bir yeri vard›r. Metin Sözen’in baflkan, Ataman Demir’in baflkan yard›mc›s›, ‹lgi Yüce Aflkun ve Mustafa Cezar’›n üyesi oldu¤u, Bursa Kültür ve Tabiat Varl›klar› Kurulu taraf›ndan, De¤irmendere’nin Eski Yal› Mahallesi kentsel sit alan› olarak tescil edilmifltir. (Resim 9)

Resim: 9

Eskiyal› Mahallesi Koruma Amaçl› ‹mar Plan›’nda De¤irmendere Belediyesi Güzel Sanatlar Park›. Resim: 10

Muammer Onat çal›flmalar s›ras›nda Ahflap Heykel Sempozyumu’na davetli yabanc› heykelt›rafllarla projeyi konuflurken. Resim: 9

De¤irmendere daha sonra ‹stanbul II No’lu Kültür ve Tabiat Varl›klar› Koruma Kurulu’na ba¤lanm›flt›r. O dönemde baflkanl›¤›n› de¤erli arkadafl›m Besim Çeçener’in yapt›¤› ‹stanbul II No’lu Kültür ve Tabiat Varl›klar› Koruma Kurulu, Bursa Kurulu’nun alm›fl oldu¤u karar› uygun bulmufl, hatta s›n›rlar›n› yetersiz bularak geniflletmifl ve “Koruma Amaçl› ‹mar Plan›”n›n yap›lmas›na karar vermifltir.

De¤irmendere’de düzenlenen Uluslararas› Ahflap Heykel Sempozyumlar› dolay›s›yla, yak›ndan tan›d›¤› heykelt›rafl Tamer Baflo¤lu ile temas kuran belediye baflkan›, Koruma Amaçl› ‹mar Plan›’n› Muammer Hoca/A¤abey’e yapt›rm›flt›r. Kentsel tasar›m, restorasyon, rekonstrüksiyon ve yeni yap›lar› içeren mükemmel bir proje ortaya ç›km›flt›r.

‹stanbul II No’lu Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Kurulu’nun

1.11.1994/3587 say›l› 7 sayfal›k karar›n›n 2. ve 3. sayfalar›ndan al›nt› yapmay›, konuya aç›kl›k getirmesi bak›m›ndan uygun bulmaktay›m.

“…geçmifl dönemlerin yanl›fl uygula-malar›ndan ders alabilen De¤irmendere Belediye Meclis Üyelerinin muhalif olanlar›n›n dahi, toplum yarar›na giriflimlerde bulunan bir Belediye

Baflkan›na arka ç›kabilece¤inin, onu destekleyebilece¤inin, bu vesile ile herkese örnek olmas›n›n temenni edilmesine ve Belediye Baflkan› ile De¤irmendere Belediye Meclis üyelerinin kutlanmas›na,

Koruma amaçl› imar plan› çal›flmalar›na özverilerini de katan Prof. Muammer Onat ve çal›flma arkadafllar›n›n, konuyu ele al›fllar›n›n, araflt›rmalar›n›n, verileri de¤erlendirmelerinin ve bu

de¤erlendirmeleri planlama aflamas›nda gerçekçi ve uygulanabilir plan koflullar› haline getirmelerinin, Kurulumuzun bir koruma amaçl› imar plan› yap›lmas›nda hedefledi¤i bilimsel standartlara uygun ve bundan böyle baflka kentsel S‹T Alanlar›nda, baflka müelliflerce yap›lacak çal›flmalara örnek olabilecek nitelikte oldu¤una, o nedenle Prof. Muammer Onat ve çal›flma arkadafllar›na teflekkür edilmesine,

Kurulumuza sunulan ‘De¤irmendere Eski Yal› Mahallesi, Koruma Amaçl› ‹mar Plan›’n›n, teknik ve estetik baflar›s›n›n ötesinde, ifllevsel aç›dan da özünde yo¤un kültür varl›¤› korumas›n› tafl›yan teklifi, bütünü ile bir kültür olay› niteli¤ine sahip k›ld›¤›na, gerek korunacak yap›lar›n, gerek öneri yeni yap›lar›n ve gerekse Kentsel S‹T Alan›ndaki boflluk-lar›n yo¤un kültürel etkinliklere

aç›lmas›n›n, tafl›nmaz kültür varl›klar›n›n belgesel niteli¤inin gelecek kuflaklara en etkin ve yararl› biçimde aktar›lmas› olaca¤›na, o nedenle, bu projenin gerçeklefltirilmesine ilgili tüm kurum ve kurulufllar›n yard›mc› olmalar›n›n, koruma olay›nda her zaman gereksinme duydu¤umuz özendirme aç›s›ndan, yarar bulundu¤unun hat›rlat›lmas›na…”

Bu projenin uygulanmas› s›ras›nda, Muammer Hoca/A¤abey yaz demeden,

Özel say› 2, Ekim 2011

9

k›fl demeden, her hafta sonu otobüsle De¤irmendere’ye giderek, uygulamay›, birebir yerinde sürdürmüfltür. (Resim 10)

Çünkü Hoca/A¤abey’in bir baflka yönü de uygulamada etkin olabilmek için bitmifl proje vermemesi, ana hatlar›n› belirledi¤i en ince ayr›nt›ya kadar düflünüp

çizdi¤i-çizdirdi¤i projeleri yerinde, flartlara göre zaman zaman de¤ifltirerek, ana hatlardan ödün vermeden

uygulamas›d›r. Özellikle Ahflap Heykel Park›, önceden ana hatlar› belirlenmifl projenin dıflına çıkmadan, ancak heykellere göre yerinde yeniden ele al›narak gerçeklefltirilmifltir.

(Resim 11, 12)

Belediye bu projenin uygulanmasında, kendi tafl ocaklar›ndan yararlanarak ç›kard›¤› tafllar› kullanm›fl, Fransa’da uzun süre çal›flm›fl bir tafl ustas› d›fl›nda kendi kadrolu teknik eleman ve iflçilerinden yararlanm›flt›r. (Resim 13, 14)

Onaylanm›fl projenin en önemli unsurlar›ndan biri olan Kültür ve Sanat Merkezi -belki de, çevresindeki yap›lar› perdeledi¤i için oy kayg›s› ile- uygulan-mam›flt›r. Kurulca onaylanan projelerden

(Resim 15-16-17) gerçeklefltirilmifltir.

Proje eksik olarak hayata geçirilmesine karfl›n, bas›nda ilgi uyand›rm›fl, hakk›nda

Resim: 11

Resim: 12

Resim: 13

Resim: 14 Resim: 11-12-13-14

Güzel Sanatlar Park›. De¤irmendere, Kocaeli.

çok say›da yaz› yay›nlanm›flt›r.

Bunlardan Oktay Ekinci’nin Cumhuriyet Gazetesi’ndeki “Uygarl›klar›n ‹zinde” köflesinde “De¤irmendere’de Kent Kültürü” bafll›kl›, konuyu genifl bir perspektifte ele alan yaz›s›ndan bir bölümü sunmakta yarar görmekteyim:

“Belediyenin önce S‹T alan› ilan

edilmesi-ni önerip ard›ndan koruma projesiedilmesi-ni de bafllatt›¤› Eskiyal› Mahallesi’nde ise ancak 10-12 kadar eski ev kalm›fl. Çevresi yüksek apartmanlarla kuflat›lan bu küçük S‹T’in denizle olan geleneksel iliflkisini ise yine yak›n y›llarda dikilen apartmanlar

Özel say› 2, Ekim 2011

11

tümüyle kesmifl durumda. Mahallenin ad›n› tafl›yan Eskiyal› Camisi de olmasa, buran›n daha 1980’lere dek

De¤irmendere’nin yal›s› oldu¤unu an›msamak pek olas› de¤il. Mimar Sinan Üniversitesi’nin ‘akademi’ kimli¤iyle bütünleflen ö¤retim üyelerinden Prof. Muammer Onat’›n yürüttü¤ü koruma projesinde, elde kalan bu son yal› evleri bahçeleriyle birlikte yeni bir kentsel yaflama haz›rlan›yor. Böylece

De¤irmendere’ye hem bir kültür alan›, hem de yeflil alan niteli¤i tafl›yan bir düzenleme kazand›r›l›yor. Yine projede öngörülen sanat etkinliklerine hizmet edecek tasar›mlar ise tarihsel çevre ile kent kültürü aras›ndaki uyumlu birlikteli¤in ça¤dafl bir örne¤ini oluflturuyor.

De¤irmendere’de iki y›ld›r gerçeklefltirilen ahflap heykel sempozyumu da asl›nda Eskiyal› Mahallesi Koruma Projesi’ne güç veren en önemli etkinlikler aras›nda. Proje alan›nda heykel sergileri için ayr›lan özel mekanlar, yine heykel, seramik ve el sanatlar›na iliflkin atölyeler ve tüm bu çal›flmalar›n y›l›n hemen her ay›na yay›lmas›na yönelik yeni ifllevler içeren restorasyon önerileri özel yer tutuyor. Denebilir ki Eskiyal› Mahallesi, bir anlamda De¤irmendere’ye eski kimli¤ini yeniden an›msatan, ancak gelece¤e de uygarca yönelmeyi

haz›rlayan çabalar›n kentsel etkileflim merkezi olacak.”

1999 Kocaeli depreminde Güzel Sanatlar Park›, onlarca ahflap heykeli ile birlikte denize gömüldü, caminin minaresi y›k›ld›, restorasyonu bafllam›fl ahflap binalar geçici olarak belediye hizmet binalar› olarak kullan›ld›. Sanatç›lar sundurmas›, geçici heykel sergisi, heykel atölyesi ve kal›c› heykeller platformu yerinde idi. Ancak deprem, projenin uygulanmas›nda büyük kesinti yaratt›.

Tuzla’da üç ayr› alana yay›lm›fl

“‹çmeler’in Do¤al Sit Alan› Çerçevesinde Bütünlefltirilme Amaçl› Çevre Düzenleme Projesi, Tedavi ve Konaklama, Aç›k ve Kapal› Havuzlar ve Maden Suyu fiifleleme Birimleri’nin Projelendirilmesi” benim yak›ndan bildi¤im baflar›l› projelerinden biridir. Çok genifl kapsamlıdır. Gerek bütünlefltirme, gerekse çevre

düzenleme, peyzaj ve mimari kararlar› bak›m›ndan son derece sade, olgun, titiz nitelikte ele al›nm›flt›r. Uygulamaya geçildi¤inde, iflverenin kurulca onaylanm›fl proje d›fl›na ç›kmaya bafllamas›, Muammer Hoca/A¤abey’in ilgisini kesmesine neden olmufltur. Bence bu düzenlemenin O’nun taraf›ndan gerçeklefltirilmemesi büyük kay›pt›r.

Resim: 17

Resim: 17

Ahflap Heykel Park›n›n plan›

Muammer Hoca/A¤abey’in belki de en de¤erli çal›flmas› Sultanahmet Meydan› Düzenleme Projesi’dir.

Sultanahmet Meydan› düzenleme iflini, Büyükflehir Belediyesi’nden ihale ile alan Hoca/A¤abey, her zamanki gibi -hakl› olarak- proje s›n›rlar›n› geniflletmifltir; bir yandan Sirkeci’ye, öte yandan Ah›r Kap›ya kadar… Baflka türlü davran›fl›n meydan düzenlemesini eksik b›rakaca¤›n› düflünerek, zaman ve emek aç›s›ndan kayb› göze almas›na ra¤men çal›flmalar›n› sürdürmüfltür. Projenin gecikmesinden kaynaklanan yapt›r›mlar ve bürokratik uygulamalara karfl›n Hoca/A¤abey projesinden ve çal›flmas›ndan ödün vermemifltir. Bürosunu ziyaret etti¤im zamanlarda gördü¤üm ve uygulanmas› halinde kentimize çok fley kataca¤›na inand›¤›m böyle bir projenin

gerçekleflmemesi ‹stanbul için büyük bir kay›pt›r.

Geçen hafta cuma ve cumartesi (3-4 Nisan

2009) günleri, Hoca/A¤abey’in bildi¤im

binalar›n› yerinde görmek istedim… Önce Yenimahalle’ye gittim, 1 saat dolaflt›m durdum. Esefle belirtmem gerekir ki Hoca/A¤abeyin yapısını bulamad›m. Sürekli haf›zam› kurcalad›m. Birkaç bina hariç 1964’den bu yana hiçbir yap› kalmam›fl; ruhsuz bina kitlelerinin oluflturdu¤u sokaklar, caddeler… Tamamen yabanc› hissettim kendimi; arad›¤›m bina yok… Birkaç onar›lm›fl ahflap bina kalm›fl, di¤er ahflap binalar y›k›lmaya yüz tutmufl. Üzerinde sat›l›k ilanlar›, kap›lar› duvarlarla örülmüfl binalar...

Peki, o günden bugüne yap›lanlar… Bir yandan sözüm ona flehircilik uygulamalar›, düz yüzeyli yüksek binalar, balkonlar› kapat›lm›fl, pencereleri plastik do¤rama olmufl, hele son dönemdekiler, iyice görgüsüz, kemerli, boyal› binalar…

Üzülerek ifade etmek istiyorum ki, mimar›n yo¤un çabalar› ile tasarlanan, uygulanan binalar ve düzenlemeler, yetkili-yetkisiz kifliler taraf›ndan, mimarın kendisine sorma nezaketi bile gösterilmeden çok çabukça de¤ifltiriliyor, hatta y›k›l›yor.

Bütün bu olumsuzluklar, Hoca/A¤abey’in daima söyledi¤i “Mal sahibi mektebi açmak laz›m” sözünü do¤rular. ‹ster özel kifli, isterse kamu ya da özel sektör yöneticisi olsun, hiç fark etmiyor… Acaba, Hoca/A¤abey bu sözleri ile, bir üst yap› kurumu olarak mimarl›¤›n baflar›s› ve süreklili¤inin e¤itim-kültür gibi alt yap› kurumlar›n›n güçlü olmas›na ba¤l› oldu¤unu mu anlatmak istiyor? De¤erlerimize sahip ç›kal›m,

de¤erlerimizi yüceltelim, de¤erlerimizin say›lar›n› art›ral›m. Bir baflka deyiflle “de¤erlilerimize” sahip ç›kal›m, “de¤erlilerimizi” yüceltelim,

“de¤erlilerimizin” say›lar›n› art›ral›m. Günümüz geliflmifl toplumlar›n›n genel yaklafl›m› budur. Bu yolda, biz de h›zla a盤›m›z› kapatal›m. Kültürümüzün daha genifl kitlelere tan›t›lmas›n› sa¤layal›m. Dile kolay, ömrümün üçte ikisine yak›n y›l›n› birlikte geçirdi¤im Muammer Hoca/A¤abey’le aram›zda de¤il tart›flmak, en ufak kötü ya da imâl› bir söz geçme-mifltir. Benim onunla geçirdi¤im her gün, her dakika Tanr›’n›n bana ba¤›fllad›¤› bir lütûf, benim için de büyük bir onurdur. Her hocamdan çok fley ö¤rendi¤im gibi ondan da çok fley ö¤rendim, hâlâ da ö¤reniyorum.

Sözlerimi, Emerson’un bir sözü ile bitirmek istiyorum;

“Alk›fl› en sessiz karfl›layan, alk›fl› hak etmifl demektir”.

KAYNAKÇA:

Anonim 1983. Bafllang›c›ndan Günümüze Mimarl›k Hocalar›. Yap› Dergisi Say› 49.

Onat, M. 1994. MSÜ 1993-94 Ö¤retim Y›l› Bina Bilgisi Dersi Aç›l›fl Konuflmas›. Ege Mimarl›k, Say› 14 Onat, M. 1996. Frej Apartman› Öyküsü. Ege Mimarl›k, Say›

19.

Ünal, M. 1973. ‹stanbul’da Apartman›n Tarihsel Geliflimi ve

Konut Sorunu ‹çindeki Rolü Üzerine Bir Araflt›rma. Bas›lmam›fl Doçentlik Tezi, DGSA.

Ünal, M.1983. Tarihsel S›ralama ‹çinde ‹stanbul’da Apartman Cepheleri. Yap› Dergisi Say› 50.