Y . M. Mimar Feridun Ö Z D O Ğ A N , Y. M. Mimar A y d e m i r B A L K A N , Y. M. Mimar Attila A R P A T

T e n k i t :

İ S T A N B U L BELEDİYESİNİN " U C U Z E V L E R , , M Ü S A B A K A S I M Ü N A S E B E T İ L E

Y . M. Mimar Feridun Ö Z D O Ğ A N , Y. M. Mimar A y d e m i r B A L K A N , Y. M. Mimar Attila A R P A T

İstanbul Belediyesi tarafından yapılacak " H a l k Tipi,, ucuz evlerin proje müsabakası neticelenmiş, derece alan ve almıyan projeler İ. T . Ü. Mimarlık Fakültesinde teşhir edildi. Şimdiye kadar jürilerin vardıkları yanlış kararlardan dolayı hatalı veya maksada uygun olmıyan projelerin derece aldıkları- na burada da şahit oluyoruz. Bu müsabakada da,

«Ucuz Evler» bulunması gereken vasıfları sıralaya- lım.

1 — Ucuz Evin maliyeti, hususî teşebbüsle v e münferit olarak inşa edilen evden ucuz olmalıdır.

İnşaatçıyı alâkadar eden bu cihet aşağıdaki tedbir- lerle sağlanır :

a ) Odalar ev sakinlerinin adedine, eşya eb'at- larına v e psikolojik faktörlere istinaden Antre, Ban- yo, W . C . v e buna mümasil muvakkat kullanılışa mahsus "Raumlar,, gibi, asgarî eb" atlandırılır. Kori- dor ve oturmıya elverişli olmıyan hollerden kaçını- lır.

b ) Cephe dar tutularak sıra ev sistemine gidi- lir.

c ) Banyo, W . C . ve mutfaklar biribirlerine ya- kın tertiplenerek tesisat masrafları azaltılır.

d ) Basit plânlarla, girinti çıkıntı v e eğrilikler önlenmiye çalışılır.

e ) Kabilse standardizasyon veya prefabrikas- yon yollarına gidilir.

2 — Ucuzluğa rağmen konfordan imkân nisbe- tinde az fedakârlık yapılmış olmalıdır. Yerli dolap- ların mevcudiyeti, havalandırma ve kolaylıkla ısıtma imkânları, odalarla mutfak ve banyo mahallerinin kullanışlı ve nisbetli olmaları bu ciheti sağlar.

Derece almış projeleri sırasile gözden geçire- lim :

İ k i O d a l ı l a r : Birinciliği kazanan 10101 rumuzlu p r o j e iyidin Servisler halledilmiştir. O d a nisbet v e eb'atları mantıkîdir. İkinciliği kazanan 2 8 5 5 0 rumuzlu proje prensip itibarile farksız ol- makla beraber " K o r i d o r - H o l " sıkıcıdır ve yer kay- bı vardır. Üçüncülüğü kazanan 305-50 rumuzlu pro-

j e d e odalar 2,70 m. v e 2,50 m. lik enlerile kullanış- sızdır. İ X 2 m. eb'adındaki antişambr fuzulidir. H a - valandırma imkânı mevcut değildir. 13452 rumuzlu proje Birinci ile ayni plân sistemine gittiği halde de- rece dahi alamamıştır.

Ü ç o d o l ı t e k k a t l ı l a r : Birinciliği kazanan 0 0 0 0 0 rumuzlu proje şartnamede istenilen antrenin eksikliği v e az da olsa ( 5 0 , 5 0 ) m

verilen azamî sathı aşması bakımından diskalifiye edilmesi lâzım gelmekte idi. Projenin sahibi, herhalde bir dal- gınlık anında, levhanın köşesine yazdığı 45, 25 m

ile jüriyi istemiyerek aldatmış gözükmektedir. İstan- bulda ancak yazlık ve hafta sonu evleri antresiz dü- şünülebilir. Antre kapatıldığı taktirde ise inşaat sat- hı 5 1 m

yi bulacağı gibi helaya pencere açmak için helâ ve mutfak arasındaki b ö l m e bilmecburi çarpık inşa edilecektir. Diğer taraftan iki odalı tipte belki fuzulî olan fakat jüri tarafından o kadar titizlikle aranmış gözüken bütün odalara antreden girme im- kânı bu p r o j e d e hiç mevcut değildir. Halbuki bu hu- sus üç odalı evlerde belki daha mühimdir. İkinciliği kazanan ç ö z ü m bütün odalara holden girişi aramış- tır. Holün acayip şekli, oturma odasının küçüklü- ğünden ( 3 . 0 0 X 3 . 3 0 ) başka en mühim kusuru ban- y o ve helânın çatıdan havalandırılması ve ışıklandı- rılmasıdır.

İnşaat komplikasyonu, çatıda zayıf nokta, pen- cereyi temizleme imkânsızlığı, açma ve kapama güç- lüğü v e karlı havalarda çatıya yığılacak kardan ka- panma tehlikesine maruz olması gibi mühim v e tâlî olarak estetik mahzurları olan b ö y l e bir çözüm dün- yanın hiçbir memleketinde sıra evlere tatbik edilme- miştir. Oturma odası güçlükle havalandırılabileceği gibi tek soba ile evin bütün odalarının ısınmaları da gayrikabildir. Üçüncülüğü kazanan 19191 rumuzlu p r o j e ilk ikisinden iyidir. Oturma odasının havalan- dırılmaması, servislerin y o l a uzaklığı mahzurludur.

Derece alan bu üç projedeki mahzurların hiçbirini

ihtiva etmiyen ve aynı prensipler dahilinde tertiple-

nen tekliflerin" derece almamaları gariptir.

ü ç o d a l ı i k i k a t l ı l a r : Birinciliği kazanan 8 0 6 1 7 rumuzlu teklifte banyonun üst kat- ta oluşu avantajdır. Havalandırma mümkündür.

A n c a k ekonomikliği şüphelidir, zira alt kattaki teras m

ye dahil edilmemiştir. Tatbikatta p r o j e görülen estetik çırpınmalara yer verilmiyeceğiıji ümit ede- rim. İkinciliği alan 135 79 rumuzlu p r o j e d e helâ v e mutfak y o l a uzak olduğu gibi aralarındaki eğri du- var iyi değildir. Antre veya hol ç o k büyük v e dönen merdiven gibi maliyeti arttıracak mahiyettedir. O d a - lar dardır. Oturma odasının iki taraftan açık olması yegâne avantajdır. Üçüncülüğü kazanan 0 0 8 9 9 ru- muzlu teklifte servisler fazla ayrılmıştır. Cephe dar- lığı takdire şayandır.

Heyeti umumiye gelince : Kazanan tipplerin

hiçbirinde yerli dolap mevcut değildir, hemen hepsi girintili çıkıntılıdır. Hiçbirinde şartnamede İsrarla b e - lirtildiği halde blokbaşı etüdüne ehemmiyet verilme- miştir. (Bir pencere açmanın etüd sayılamayacağı aşikârdır.) Aranılan bütün vasıfları haiz çözümlere varmanın güçlüğü hattâ imkânsızlığı bedihî olmakla beraber hataları daha az olanlar tercih edilmeli v e aynı solüsyonu arzedenler klasmanda eşit muamele- ye tâbi tutulmalı idiler kanaatindeyim. Jürinin mak- sada en uygun projeleri meydana çıkaramamış ol- ması belki d e benzer teklif sayısının çokluğu ile izah edilebilir. Türk mimarlığını baltalayıcı bu gibi hâdi- selerin zuhuruna birdaha meydan verilmemek üzere Jürilerimizin bundan b ö y l e daha dikkatli olacakları- nı ümit ederim.

— Baş tarafı 134 üncü sahifede —

M i m a r t a l e b e l e r i n i n a t ö l y e s i : Anlayış bakımından mimarların nasıl yetişmeleri gerektiğini yazmış bulunuyoruz, şimdi de atölyelerinin tasvirini yapalım: ,

Ayaklıklar üzerine oturan büyük masalarla tefriş edilmiş, geniş bir oda tasavvur ediniz. Bu masaların ü- zerinde destekçelerle meyilli bir şekilde duran, bü- yük resim plânşları bulunur. Bu plânşlar tam gönyele- rindedir ve üzerlerine kâğıt gerilmiştir. Talebeler ta- burelere oturur.

Bunlar biraz sonra, pergel, gönye ve te cetvelleri- le mücehez olarak projelerini temize çekecek ve niha- yet suluboya tekniği ile lavi'lerini yaparak, proje lev- halarını itmam edeceklerdir.

Bu suretle planşın etrafında saydığımız zarurî ta- kımlar haricinde, suluboya takımları, süngerler, fırça- lar ile kroki yığınları bulunur; bunlara mesleğin e-

mekleme ve aı-aştırmâ zahmetlerinin mahsulü, kâğıt toplarını da ilâve edelim.

Bunlardan maada bütün atölyelerde, mimariye müteallik dokümanları ihtiva eden ve çalışanların emrine amade bulunan, kütüphaneleri de işaret ede- lun. Bu dokümanlar hem teknik bilgi menbaını hem de ilhamkâr malzemelerden tercih imkânını sağlar.

Mimarî argosunda (etre en charette,), çalışma humması içinde olmayı ifade eder. Hülâsa olarak, mi- marî insanı nadiren tanıtır, fakat buıiun neticeleri çok parlaktır; ayni zamanda iıadir güzellik ve korkunç mu- kayeselerin yükü belleri büker. Demek, mimarî mu-

vaffak olunca, en nankör ve en şayanı dikkat sanat- lardan birini teşkil etmektedir. P. Nenot'ya göre mi- marî bütün sanatları talep ediyorsa da böyle ansiklo- pedik bir eser yaratma zorluğu daha doğrusu imkân- sızlığı ancak eski şaheserler üzerinde, bugünün dehâ ve orijinalitesi bulunmıyarak yapılan mahirane tekrar- ların kendine münhasır fakirliğiyle izah edilebilir.

Nihayet, bugün mimarî Michelangelo, gibi ansik- lopedik kabiliyeti olan nadir mimarlardan mahrumdur.

Belki de bu sebepten dolayı mimarî, diğer bütün sa- natlardian geri bir durumda kalmıştır?

Abideler sanatı olan, haşmetli ve muhteşem mi- marî, cılız ve dalâlete düşmüş kütleler yaratmıştır. İş- te, bazı şehirlerimizin stil, karakter ve fizyonomilerini bunlara borçluyuz.

Nihayet, ihtişam ilhamı ve asırlar boyunca faiki- yetiyle konuşan ruh, taş yığınları, işlemeleri ve kak- maları üzerinde oynaşmaktadır. Bu geçmiş bir devrin şahsî ve ilâhî eseridir ;fakat gelecek asırlarda yaşaya- caklar acaba, bizim yeknesak beldelerimizin görünüş- lerine ne diyeceklerdir?

Kısaca, mimarinin yukarıda saydığımız meziyet- leri - zira hülya diyarından sonra yine yeniden haki- kate dönmek gerekir - ve alelâde bina inşaatları hari- cinde mimarın kara ekmeğini tahkikatların, ekspertiz- lerin... v.s. temin ettiği gelirler karşılar.

o

(Emlie BAYARD'ın, Les Arts et Leur Technique adlı ve 1906 senesinde Pariste Ch. Delagrave kütüpha

nesince yayınlanan eserin 178 ilâ 196 ncı sayfalarından

tercüme edilmiştir.)