Salk çalanlarnda tükenmilik ve i doyumu
Zihniye OKRAY KOCABIYIK,1 Ebru ÇAKICI2
_____________________________________________________________________________________________________
ÖZET
Amaç: Tükenmilik sendromu bireylerle yüz yüze çalan meslek gruplarnda sk yaanan bir sorundur. Bu çalmada salk çalanlarnn belirli sosyodemografik deikenlere göre tükenmilii artran ve i doyumunu azaltan etkenlerin belirlenmesi amaçlanmtr. Yöntem: Çalmann örneklemini KKTC’deki Dr. Burhan Nalbantolu Devlet Hastanesi ve Bar Ruh ve Sinir Hastanesi’nde görevli 230 salk çalan oluturmutur.
Aratrmada aratrmac tarafndan hazrlanan sosyodemografik bilgi formu, Maslach Tükenmilik Ölçei ve
Doyumu Ölçei kullanlmtr. Sonuçlar: Aratrmaya katlan deneklerin ya ortalamas 35.69±9.58’dir (aralk: 19- 58). Deneklerin %17.8’i (n=41) doktor, %47.4’ü (n=109) hemire, %26.1’i (n=60) memur ve % 8.7’si (n=20) içidir.
Erkeklerin (10.81±5.80) kadnlara (14.50±7.37) göre daha az duygusal tükenme yaad ve i doyumlarnn kadnlara göre daha yüksek olduu bulunmutur. 41-50 ya grubundaki bireyler 18-30 ya grubuna göre kiisel baarlarn (p=0.009) daha iyi görmekte ve iten daha fazla doyum (p=0.021) almaktadr. Doktorlarn memurlara göre daha fazla duyarszlatklar (p=0.023) ve hemirelerin doktorlara göre daha az i doyumu (p=0.000) yaadklar saptanmtr. Denekler eitim durumlarna göre karlatrldklarnda tpta uzmanlk veya doktora yapm bireylerin i doyumlarnn dierlerinden daha fazla olduu saptanmtr. Evlilerin bekar ve dullara göre (p=0.014 ve p=0.046) i doyumlarnn daha yüksek olduu saptanmtr. Meslek yaamnda daha yeni (3-7 yl aras) olanlarn i doyumlar, daha eski (20-25 yl aras) olanlara göre daha az (p=0.033) olarak saptanmtr.
Bakmakla yükümlü olunan yatan ve ayaktan hasta saysnn artmas veya hiç olmamas i doyum puann
(p=0.011 ve 0.041) azaltmaktadr. Tartma: Sonuç olarak sosyodemografik deikenler tükenme konusunda farkl sonuçlar verebilmektedir. Tükenmilii oluturan kurumsal ve bireysel nedenleri aratracak aratrmalarn yaplmas ve bulgular nda hizmet içi eitim programlarnn oluturulmas, kurumsal deiikliklere gidilmesi gerekmektedir. (Anadolu Psikiyatri Dergisi 2008; 9:132-138)
Anahtar sözcükler: Tükenmilik, i doyumu, hastahane çalanlar, Kbrs
Job burn-out and job satisfaction in the hospital staff
ABSTRACT
Objective: Burn out syndrome is one of the common syndromes encountered in jobs necessitating face to face relationship with other individuals. The purpose of this study was to determine the factors increasing burn out and decreasing job satisfaction of hospital staff Methods: 230 hospital staff who worked in the central hospitals of Turkish Republic of Northern Cyprus; Dr. Burhan Nalbantolu General Hospital and Bar Mental Hospital shaped the sample of the study. Sociodemographic data form prepared by the researchers, Maslach BurnOut Inventory and Job Satisfaction Inventory were administered to the sample. Results: The mean age of the participants is 35.6 years range: 19-58 years). The participants according to their occupations were: 17.8% (n=41) doctors, 47.4% (n=109) nurses, 26.1% (n=60) official employees and 8.7% (n=20) laborers. Female participants (14.50±7.37) were emotionally more exhausted than male participants (10.81±5.80) and male participants have more job satisfaction than female participants. The participants who are in between 41-50 ages have more personal accomplishments than participants who are in between 18-30 ages (p=0.009) and their job satisfaction
_____________________________________________________________________________________________________
1 Uzm.Psk., 2 Doç.Dr., Yakn Dou Üniversitesi, Psikoloji Bölümü, Lefkoa, KKTC
Yazma adresi: Zihniye Okray KOCABIYIK, YDÜ Psikoloji Bölümü, Yakn Dou Bulvar, Lefkoa, KKTC E-posta: zokray@neu.edu.tr
(p=0.021) were higher than others. Doctors are more desensitized than official employees (p= 0.023) and nurses have less job satisfaction (p<0.0001) than doctors. The participants who have doctoral level education or specialist in medicine have higher job satisfaction than other educational level groups. Married participants have higher job satisfaction than single or widowed participants (p=0.014 and 0.046). The levels of job satisfaction (p=
0.033) of the participants who have longer years (20-25 years) in the occupation are higher than of those who have fewer years (3-7 years) in the occupation. The level of job satisfaction decreases when inpatient or out- patient number increases and also the results is the same when there is no patient to serve (p=0.011 and 0.041).
Discussion: The results of the job burn-out and job satisfaction can vary according to the different socio- demographic variables. With further studies the organizational and personal factors that cause job burn-out should be evaluated and accordingly developmental strategies to improve the organizational setting should be implemented. (Anatolian Journal of Psychiatry 2008; 9:132-138)
Key words: burn-out, job satisfaction, hospital staff, Cyprus
_____________________________________________________________________________________________________
GR
Tükenmilik sendromunun tanmn ilk kez 1975 ylnda Freudenberg, kronik madde bamllar
için kullanlan, motivasyon ve ilgi kayb olarak deerlendirilen ‘baarszlk, ypranma, enerji ve güç kayb veya insann iç kaynaklar üzerinde, karlanamayan istekler sonucunda ortaya çkan bir tükenme durumu’ olarak yapmtr.1-3 Tüken- milik kavram bundan önce Amerikan literatü- ründe olgu sunumlarnda karmza çkmaktadr.
1960’l yllarda Greene bir romannda baarl bir mimarn iini brakp Afrika ormanlarnda inziva- ya çekildiinden söz eder.4
Maclach ve Jackson 1976 ylnda tükenmilik sendromunun ilevsel tanmn yapmtr. Onlara göre tükenmilik, ‘fiziksel bitkinlik, uzun süren yorgunluk, çaresizlik ve ümitsizlik duygular, olumsuz benlik kavram geliimi, ie, yaama ve dier insanlara yönelik olumsuz tutumlar içeren fiziksel, duygusal ve mental bir sendromdur’.
Bunlara bal olarak tükenmilik sendromunun 3 boyutta deerlendirilebileceini vurgulamtr:
1. Duygusal tükenme: Kiinin yapt i nede- niyle ar yüklenmesi ve tüketilmi olma duygu- lar olarak tanmlanr. Duygusal tükenmenin halsizlik, yorgunluk, güçsüzlük, kiinin özgüveni- nin, iine kar ilgi ve çokunun azalmas ya da yitimiyle gittiini belirtmitir. Bu boyut fiziksel ve duygusal yorgunluk durumlarn gösterir ve tükenmiliin merkezindeki en önemli boyuttur.
2. Duyarszlama: Kiinin bakm ve hizmet verdii kiilere kar onlarn birer birey, kendile- rine özgü birer varlk olduklarn göz ard ederek duygudan yoksun bir biçimde davranmas olarak tanmlanmaktadr. Hizmet verilen kiilere kar
olumsuz tutumlar içerir ve bunlara sinirlilik ve kiinin idealizm kayb elik eder.
3. Kiisel baar: Üretkenlik, yeterlilik ve baary- la üstesinden gelme duygularn belirtir. Bu boyut depresyon, düük moral, kiileraras iliki- lerde geri çekilme, üretkenliin azalmas, bask-
larla ba edebilmede yetersizlik, baarszlk duygusu ve zayf özgüvenle belirgin, kiinin kendisine ve kiisel baarsna ilikin olumsuz tepkiler içerir.3,4
Tükenmilikle ilgili bir dier sorun olan ve genel- likle birlikte deerlendirilen ‘i doyumu’, kiinin ile ilgili deerlerinin ite karlandn alglama- s ve bu deerlerin bireyin gereksinmeleri ile uyumlu olmas olarak tanmlanmaktadr.
doyumu çalann iini ya da i yaamn deer- lendirmesi sonucu duyduu haz ya da ulat
duygusal doyum olarak belirtilmektedir.5
doyumu dinamik bir olgudur. Bireysel ya da grupla ilikili olabilir, iin belirli bir ksmyla da ilikili olabilir. doyumu, iin özellikleriyle çal-
ann istekleri birbirine uyduu zaman gerçekle-
ir. doyumu ve yaam doyumu birbirini etki- leyen iki etkendir. doyumunun yüksek olmas
bireyin yaam doyumunu da artran bir etken olarak deerlendirilirken, bunun tersi de doru- dur.6 Tükenmilik sendromunda bireysel özellik- ler daha belirsiz sonuçlar verirken, örgütsel etkenler daha tutarl sonuçlar vermitir.3
yerinde tükenmilii artran örgütsel faaliyetler arasnda mesleksel farkllklar (bireyin yapt
iteki kontrolünün az olmas, bireyi tehdit edici fiziksel koullarn bulunmas veya maddi kaynaklar yönetme sorumluluu) bulunmakta- dr.7 Bunlarn yan sra, iin amaçlarnn tam olarak belirlenmedii durumlarda ortaya çkan rol belirsizlii de bir dier etkendir.8 Rol çatma- s, karara katlma ve karar vermede yetersizlik, yetkilerin yetersizlii ve deerlendirmede adalet- sizlik, tükenmilii artran ve i doyumunu azal- tan örgütsel etken arasnda sralanabilir.9-12 Bu çalmada KKTC’deki Dr. Burhan Nalbanto- lu Devlet Hastanesi ve Bar Ruh ve Sinir Hasta- nesi’nde görevli salk çalanlarnn tükenmilik ve i doyumu düzeylerinin sosyodemografik deikenlere göre belirlenmesi amaçlanmtr.
Anadolu Psikiyatri Dergisi 2008; 9:132-138
GEREÇ VE YÖNTEM
KKTC’deki Dr. Burhan Nalbantolu Devlet Hastanesi ve Bar Ruh ve Sinir Hastanesi’nde çalan 230 salk çalan aratrmann örnekle- mini oluturmutur. Evreni ise, her iki hastanede çalan 103 doktor (%18), 273 hemire (%48), 129 memur (%22) ve 69 içi’den (%12) oluan 574 kiidir. Örneklem bu oranlara sadk kalna- rak ve %95 güven olasl ve %5 hata pay
dikkate alnarak 230 kiiden olumaktadr.
Çalmada kullanlan form ve ölçekler unlardr:
1. Sosyodemografik Bilgi Formu: Aratrmaclar tarafndan düzenlenen, ya, meslek, cinsiyet, medeni durum, çocuk says, eitim durumu, çallan bölüm, bakmakla yükümlü olunan hasta says ve çalma süresini belirlemeye yönelik sorulardan olumaktadr.
2. Maslach Tükenmilik Ölçei: Geçerlilik ve güvenilirlik çalmas Ergin tarafndan yaplan ölçek 22 maddeden olumaktadr. Beli Likert tipi bir ölçek olup tükenmilik 3 boyutta deer- lendirilmektedir: Duygusal tükenme, kiisel baar ve duyarszlama. Ölçein alt boyutlar- nn test güvenilirlik katsaylar duygusal tükenme için 0.83, duyarszlama için 0.72 ve kiisel baar için 0.67 olarak bulunmutur.15,16
3. Doyumu Ölçei: Geçerlilik ve güvenilirlik çalmas Tezer tarafndan yaplan ölçein güvenilirlik katsays 0.91 olarak bulunmutur.
On maddeden oluan, dörtlü Likert tipi bir ölçektir. Maddeler 1-4 arasnda puanlanr.
Ölçekten alnacak en düük puan 10, en yüksek puan 40 olup 20’nin üzerindeki puanlar i doyu- munun olduu biçiminde deerlendirilir.17 Verilerin istatistiksel analizi SPSS 9.01 kullan- larak yaplmtr. kili gruplarn saysal deiken- lerinin ortalamalarnn karlatrlmasnda t- testi, ikiden çok grubun saysal deerlerinin orta- lamalarnn karlatrlmasnda tek yönlü varyans analizi ve ileri istatistiksel inceleme için Tukey, deikenler arasndaki ilikinin gücünü belirlemek için Pearson korelasyonu kullanl- mtr. Deneklerin duyarszlama puanlarnn hangi etkenler tarafndan yordandn belirleye- bilmek için çoklu regresyon analizi yaplmtr.
BULGULAR
Çalmaya katlan deneklerin %61.3’ü (n=141) kadn, %38.7’si (n=89) erkektir. Deneklerin ya
aral 19-58 arasnda olup ya ortalamas
35.69±9.58’dir. Deneklerin %77.7’si (n=178) evli,
%17.9’u (n=41) bekar ve %4.4’ü (n=4) boanm
veya duldur. Deneklerin %10’u (n=23) ilk veya ortaokul mezunu, %47.8’i (n=110) lise veya
meslek yüksekokulu, %21.3’ü (n=49) üniversite ve %20.9’u (n=48) yüksek lisans, doktora veya tpta uzmanlk yapmtr. Deneklerin %17.8’i (n=41) doktor, %47.4’ü (n=109) hemire,
%26.1’i (n=60) memur ve %8.7’si (n=20) içidir.
Deneklerin %5.8’i (n=13) youn bakm ve acil servis, %36.3’ü (n=82) dahili, %34.5’i (n=78) cerrahi ve %23.5’i (n=53) dier servislerde çal- maktadr. Deneklerin %30’unun (n=69) çocuklar
yok, %26’snn (n=59) 1, %39’unun (n=89) 2,
%5’inin (n=13) 3 çocuu vardr.
Deneklerin Maslach Tükenmilik Ölçei alt boyutlarndan aldklar puanlarn ortalama ve standart sapmalar duygusal tükenme alt boyu- tunda 13.10±7.02, kiisel baar alt boyutunda 22.01±4.95, duyarszlama alt boyutunda 5.76±3.92; Doyumu Ölçeinde 27.39±5.42 olarak saptanmtr.
Kadn ve erkeklerin tükenmilik alt boyutlar ve i doyum ölçei ortalama puan Student-t testi ile karlatrldnda kadnlarn daha fazla duygusal tükenme yaad, erkeklerin i doyu- munun anlaml olarak daha yüksek olduu bulunmutur (Tablo 1).
Deneklerin ya gruplarna göre tükenme ve i
doyumu puanlarnn tek yönlü varyans analizi ile karlatrlmas sonucunda kiisel baar ve i
doyumu puan ortalamalar arasnda fark saptanmtr. Tukey ile yaplan ileri istatistie göre, 41-50 ya grubu 18-30 ya grubuna göre kiisel baarlarn daha iyi görmektedir.
doyumuna bakldnda, 41-50 ya grubunun 18-30 ya grubuna göre (p= 0.009) iten daha fazla doyum ald saptanmtr (Tablo 2).
Deneklerin mesleklerine göre tükenme ve i
doyumu ortalama puan tek yönlü varyans analizi ile karlatrldnda, duyarszlama (p=0.041) ve i doyumu (p=0.001) alanlarnda gruplar arasnda fark saptanmtr. leri deer- lendirmede (Tukey), doktorlarn memurlara göre daha fazla duyarszlatklar (p=0.023) ve hemirelerin doktorlara göre daha az i doyumu (p=0.000) yaadklar saptanmtr (Tablo 3).
Denekler eitim durumlarna göre tükenme ve i
doyum ortalama puan açsndan tek yönlü varyans analizi ile karlatrldnda i doyumu (p=0.001) ortalama puanlar arasnda anlaml
fark saptanmtr. Tukey ile yaplan ileri deerlendirmede ise, tpta uzmanlk veya doktora yapanlarn i doyumunun ortaokul (p=0.019), lise veya meslek yüksekokulu (p=0.020), üniversite (p=0.002) ve yüksek lisans mezunlarndan (p=0.025) daha fazla olduu saptanmtr (Tablo 4).
Tablo 1. Cinsiyete göre tükenmilik ve i doyumunun karlatrlmas
___________________________________________________________________________________
Kadn Erkek t p
___________________________________________________________________________________
Maslach Tükenmilik Ölçei
Duygusal tükenme 14.50±7.37 10.81±5.80 0.014 0.000*
Kiisel baar 21.92±4.51 22.08±5.58 0.165 0.815 Duyarszlama 5.58±3.63 5.98±4.34 0.275 0.458
Doyumu Ölçei 26.62±5.42 28.61±5.24 0.305 0.006*
___________________________________________________________________________________
Tablo 2. Deneklerin ya gruplarna göre tükenmilik ve i doyumu puanlarnn karlatrlmas
______________________________________________________________________________________________
Ya gruplar Duygusal tükenme Kiisel baar Duyarszlama doyumu
______________________________________________________________________________________________
18-30 (n=91) 13.70±7.46 21.08±4.62 5.91±3.58 26.27±5.20 31-40 (n= 70) 13.80±6.61 22.04±4.89 5.89±4.08 27.20±4.78 41-50 (n=50) 12.20±6.79 23.58±4.40 5.02±3.89 29.24±6.25 51-60 (n=19) 10.05±6.37 22.37±7.03 6.47±4.49 28.58±5.27
F 1.94 2.85 0.87 3.68
p 0.123 0.038* 0.457 0.013*
______________________________________________________________________________________________
Tablo 3. Mesleklere göre tükenmilik ve i doyumu puanlarnn karlatrlmas
____________________________________________________________________________________________
Meslek Duygusal tükenme Kiisel baar Duyarszlama doyumu
____________________________________________________________________________________________
Doktor (n=41) 11.24±5.88 22.22±6.44 7.05±5.08 30.10±4.44 Hemire (n=109) 14.28±7.22 21.35±4.66 5.86±3.47 26.17±5.07 Memur (n= 60) 12.33±7.27 23.10±4.44 4.82±3.59 27.87±5.55 çi (n=20) 12.80±6.65 21.95±4.26 5.35±4.04 17.05±6.79
F 2.27 1.66 2.79 5.74
p 0.08 0.177 0.41 0.01*
____________________________________________________________________________________________
Tablo 4. Eitim durumlarna göre tükenmilik ve i doyumu puanlarnn karlatrlmas
_______________________________________________________________________________________________
Eitim durumu Duygusal tükenme Kiisel Baar Duyarszlama doyumu
_______________________________________________________________________________________________
lkokul (n=4) 12.50±7.23 23.00±3.16 7.00±5.77 28.22±6.99
Ortaokul (n=19) 14.11±5.68 22.05±4.67 5.16±3.45 25.79±6.21 Lise/MYO (n=110) 13.19±7.64 21.74±5.02 5.61±3.72 27.35±5.46 Üniversite (n=49) 13.78±6.97 21.96±3.68 5.59±3.93 26.14±5.15 Yüksek lisans (n=9) 15.22±5.91 22.67±4.84 5.78±2.54 24.44±3.43 Tpta uzm./doktora (n=39) 11.10±5.96 22.59±6.44 6.54±4.78 30.44±4.32
F 0.972 0.235 0.522 4.121
p 0.436 0.947 0.760 0.001*
_______________________________________________________________________________________________
Denekler medeni durumlarna göre tükenme ve i doyumu puan ortalamalar açsndan tek yönlü varyans analizi ile karlatrldnda i doyumu (p=0.020) ortalama puan arasnda anlaml fark saptanmtr. Tukey ile yaplan ileri deerlen- dirmede ise, evlilerin bekar ve dullara göre (p=0.014 ve p=0.046) i doyumlarnn daha yüksek olduu saptanmtr (Tablo 5).
Toplam çalma ylna göre tükenme ve i
doyumu puanlar tek yönlü varyans analizi ile karlatrldnda duygusal tükenme (p=0.030) ve i doyumu (p=0.023) ortalama puan açsn- dan gruplar arasnda anlaml fark saptanmtr.
leri istatistiksel deerlendirmede duygusal tükenme açsndan fark yaratan bir grup yokken, i doyumu ortalama puan açsndan fark yara-
tan gruplar 3-7 yl ve 20-25 yl arasnda çal-
anlar (p=0.033) olarak bulunmutur. Meslek yaamnda daha yeni olanlarn i doyumlar
daha uzun yllar çalanlara göre daha az olarak saptanmtr (Tablo 6).
Deneklerin bakmakla yükümlü olduklar yatan ve ayaktan hasta says 1-10, 11-20, 21-30, 31-40, 41-50, 51-60 ve bakmakla yükümlü olduklar
hastas bulunmayanlar olarak gruplara ayrlm- tr. Gruplarn tükenme ve i doyumu puanlar tek yönlü varyans analizi ile karlatrldnda yatan hasta saysnn i doyumu puanlarnn (p=0.011) üzerinde etkili olduu saptanmtr.
Tukey testi ile, fark yaratan gruplar günde 1-10 hasta bakmakla yükümlü olan görevliler ve 31- 40 (p=0.011) hastaya bakmakla yükümlü olanlar
Tablo 5. Medeni duruma göre tükenmilik düzeyi ve i doyumunun karlatrlmas
____________________________________________________________________________________________
Medeni durum Duygusal tükenme Kiisel baar Duyarszlama doyumu
____________________________________________________________________________________________
Evli (n=178) 12.90±6.90 22.13±4.49 5.46±3.75 27.55±5.46 Bekar (n=41) 14.27±7.73 20.88±5.25 7.02±4.47 26.02±5.13 Boanm (n=7) 14.14±6.84 24.14±2.79 7.14±3.72 27.71±4.27 Dul (n=3) 7.00±2.65 25.53±3.79 3.33±4.16 35.67±2.52
F 1.29 1.64 2.48 3.34
p 0.300 0.181 0.062 0.020*
____________________________________________________________________________________________
Tablo 6. Toplam çalma ylna göre tükenmilik düzeyi ve i doyumu puannn karlatrlmas
______________________________________________________________________________________________
Çalma yl Duygusal tükenme Kiisel baar Duyarszlama doyumu
______________________________________________________________________________________________
0-2 (n=28) 11.81±6.37 21.54±5.20 6.75±4.52 28.29±4.60 3-7 (n=52) 15.77±7.56 20.83±4.90 6.19±3.90 25.2±5.15 8-13 (n=70) 12.34±6.81 22.20±4.63 5.54±3.47 27.5±5.27 14-19 (n=31) 11.64±6.60 23.19±4.34 4.84±3.55 28.3±5.44 20-25 (n=49) 13.05±6.99 22.53±5.56 5.61±4.38 28.3±5.93
F 3.44 0.91 0.84 3.25
p 0.009 0.426 0.503 0.013
______________________________________________________________________________________________
Tablo 7. Duyarszlamann yordanmasna ilikin çoklu regresyon analizi sonuçlar
_______________________________________________________________________________________________
Deiken B St. hata B T p kili r Ksmi r
_______________________________________________________________________________________________
Sabit (duyarszlama) 10.25 1.992 - 5.124 0.000 - - Duygusal tükenme 0.816 0.039 0.332 4.719 0.000* 0.489 0.301 Kiisel baar -0.263 0.047 -0.333 -5.635 0.000* -0.472 -0.352
doyumu -0.057 0.052 -0.080 -1.093 0.276 -0.414 -0.073 Ya 0.013 0.023 0.032 0.582 0.561 -0.090 0.039
_______________________________________________________________________________________________
p<0.01
ve hiç (p=0.041) yatl hastas olmayan gruplar olarak bulunmutur. Bakmakla yükümlü olunan yatan hasta saysnn artmas/hiç olmamas i
doyumu puann düürmektedir. Ayaktan hasta says açsndan i doyumu puan (p=0.000) ve kiisel baar (p=0.015) puan arasnda anlaml
fark saptanmtr. leri istatistiksel ilemle kiisel baar puannda anlaml fark yaratan grup sap- tanmamtr. doyumu açsndan fark yaratan grup 11-20 ve 41-50 (p=0.041) arasnda hasta bakmakla yükümlü olan ve bakmakla yükümlü hastas olmayan (p=0.035) grup arasnda bulun- mutur. Bakmakla yükümlü olunan ayaktan hasta saysnn artmas/hiç olmamas i doyu- munu ve kiisel baary azaltmaktadr.
Çallan bölümler youn bakm-acil servis, dahi- li servisler, cerrahi servisler ve dier bölümler olarak gruplanmtr. Bu gruplarn tükenme ve i
doyumu ortalama puan tek yönlü varyans analizi ile karlatrldnda youn bakm-acil servis arasnda anlaml fark bulunamamtr.
Deneklerin duyarszlama puann hangi etken- lerin yordadn belirlemek için, ya, duygusal tükenme, kiisel baar ve i doyumu deiken- lerine göre çoklu regresyon analizi yaplmtr (Tablo 7).
Yordayc deikenlerle baml deiken ara- sndaki üçlü ve ksmi korelasyonlar açsndan, duygusal tükenme ile duyarszlama arasnda pozitif ve orta düzeyde bir ilikinin r=0.49, dier deikenler arasndaki ilikinin r=0.30 olduu görülmektedir. Duyarszlamann kiisel baar
(r=-0.47) ve i doyumu (r=-0.41) puanlaryla ilikisi orta düzeyde negatif yönde bulunmutur.
Yan (r=-0.09) duyarszlama üzerinde yorda- yc bir etkisinin bulunmad saptanmtr.
Duygusal tükenme, kiisel baar, i doyumu ve ya deikenleri birlikte, duyarszlama puanlar
ile yüksek düzeyde anlaml iliki vermektedir (R=0.59, R2=0.35, p<0.01). Ad geçen dei- kenler birlikte duyarszlamadaki toplam varyan- sn yaklak %35’ini açklamaktadr.
Standardize edilmi regresyon katsaysna göre yordayc deikenlerin duyarszlama üzerin- deki göreli önem sras, kiisel baar, duygusal tükenme, i doyumu ve yatr. Regresyon katsa- ylarnn anlamllna ilikin t-testi sonuçlarna göre, duygusal tükenme ve kiisel baar dei- kenlerinin duyarszlama üzerinde anlaml birer yordayc olduu saptanmtr. Ya ve i doyu- mu deikenleri önemli bir etkiye sahip deildir.
Standardize edilmi artk deerler ile standardi- ze edilmi yordanan deerler için oluturulan saçlma diyagramnn dorusal bir ilikiyi tanm-
lad, noktalarn bir eksen etrafnda toplanma eiliminde olduu görülmütür. Standardize edil- mi yordanan deerler için oluturulan histog- ram ve normal dalm erileri de normale yakn bir dalm göstermektedir. Yordayc deikenle baml deikenler açsndan, duyarszlama ve duygusal tükenme arasnda dorusal ve pozitif, duyarszlama ve kiisel baar arasnda dorusal ve negatif, duyarszlama i doyumu ve ya arasnda sfra yakn iliki bulunmutur.
TARTIMA
Deneklerin yalar ve meslekte geçirilen yllar arttkça, elde edilen i doyumu ve kiisel baar
duygusu artmaktadr. Ya arttkça edinilen dene- yim ve bilgi birikimi bireylerin daha gerçekçi ide- aller oluturmasn ve kendi snrllklarn daha iyi bilmesini salamakta; bu da i doyumu ve kiisel baar duygusunu olumlu etkileyebilmek- tedir.8 Benzer olarak Demir, hemirelerin hizmet süresinin artmasyla tükenmilik düzeyinin azal- dn saptamtr.18 Daha önce belirtildii gibi, sosyodemografik deikenler tükenme konusun- da farkl sonuçlar verebilmektedir. Sayl ve ark.na göre çalma süresinin artmas tükenme düzeyini etkilememektedir. Aslan ve ark., duyar- szlama puanlarnn çalma süresiyle birlikte arttn saptamtr.17,22,24 Meslek açsndan doktorlarn memurlara göre daha fazla duyarsz- lama yaamalar literatürle uyumludur.3,15 Lite- ratüre göre, tükenme sendromu insanlarla yüz yüze yaplan mesleklerde daha sk yaanmakta- dr. Sayl ve ark. hemirelerin doktorlara göre daha fazla tükenme yaadn saptamtr.17,26 Bakmakla yükümlü olunan ayaktan ve yatan hasta says arttkça i doyumu azalmaktadr.
Bunun nedeni, uygun olmayan çalma koullar, alnan takdirin harcanan eforla uyumlu olmama- s olabilir. Demir ile Çam ve ark.nn sonuçlar
sonuçlarmza benzerdir.14,18 Aiken ve ark. hem-
irelerin i yükünün ve hasta kayplarnn artma- syla tükenmilik düzeyinin arttn ve i doyu- munun azaldn bulmutur.24 Terzi ve Sa- lam’n, aratrma görevlilerinin mesleksel tüken- milik düzeyinin i yükünün fazlal, gelirin azl-
ve yenilikleri izleyemedikleri zaman artt bul- gusu da sonuçlarmz destekler niteliktedir.26,27 Dier bir deiken olan medeni durumda ise, evli veya bekar olmak anlaml bir fark yaratmaz- ken; eini kaybetmi olan deneklerin kiisel baar ortalama puan dier gruplara göre daha fazladr ve anlaml fark yaratmtr. Bu durum sosyal destek sistemlerinin yeterli olmad ülke- mizde, tek bana kendi ve varsa çocuklarnn yaamn sürdürebilen kiilerin manevi bir
destek olarak tüm gücü kendi içlerinden aldklar
düünülebilir. statistiksel bir fark bulunmamakla birlikte, evli bireylerin bekarlara göre daha fazla i doyumu ve daha az tükenme yaamalar, evli olanlarn aileden yeterli sosyal destek almasyla açklanabilir. Alparslan ve ark. evlilerin tüken- milik düzeyinin bekarlara göre daha düük olduunu saptamtr. Alparslan, Arslan, Mas- lach ve Jackson, Aslan, Demir bekarlarn evlile- re göre daha fazla tükenme yaadn; Çam medeni durum deikeninin tükenme üzerinde etkisinin olmadn saptamtr.4,19-22,27
Kadnlarn erkeklere göre daha fazla tükenme yaad ve i doyumunun daha az olduu bulunmutur. Var olan sosyal yapda kadnlarn erkekler dünyasnda yaamas ve feminen say- labilecek rollerin i yaamnda çok fazla kabul edilmemesi; ayrca Türk toplumunun roller konu-
sundaki eitsizlikleri ve kadnlarn rollerinin çok daha fazla oluu bu sonuçlara yol açyor olabilir.
Rol eitsizlii patriyarkal sisteme sahip toplum- larda sklkla karmza çkan sorunlardan biridir.
Bu sonuç literatürle uyumludur. Daha önce belir- tildii gibi, sosyodemografik deikenler farkl
çalmalarda farkl sonuçlar da verebilmektedir.
22,23,27
Bilici ve ark. ile Maslach cinsiyetin tüken- milik üzerinde etkili olmadn saptamtr.3,4 Sonuçlarmz demografik deikenlerin farkl
çalmalarda farkl sonuçlar verdiini; ya, çal- ma yl, medeni durum gibi deikenlerin önemli olduunu göstermektedir. Yan sra eitim düze- yinin tükenme ve i doyumu üzerinde etkili oldu-
u söylenebilir. Sosyal destek sisteminin geliti- rilmesi, çalma olanaklarnn iyiletirilmesi, bun- dan sonra bir izleme çalmas yaplmas daha salkl sonuçlara ulamamz salayacaktr.25
KAYNAKLAR 1. Freudenberger NJ. Staff burnout. Soc Issues
1974; 30.
2. Izgar H. Okul Yöneticilerinde Tükenmilik. stan- bul, Nobel Yayn Datm, 2001.
3. Maslach C. Job burnout. Annual Rev Psychol 2001; 52:397-422.
4. Maslach C, Pines A. The burn-out syndrome in the day care settings. Child and Youth Care Forum 1997; 6:110-113.
5. Hall L. Burnout: results of an empirical study of New Zealand nurses. Contemp Nurs 2001; 11:71- 83.
6. Baysal CA. Çalma Yaamnda nsan. .Ü.
letme Fakültesi, Yayn No.128, stanbul, 1996.
7. Baaran . Örgütsel Davran. A.Ü Eitim Bilimleri Fakültesi Yaynlar, No.108, Ankara, 1982.
8. Davis K. letmede nsan Davran, Örgütsel Davran. stanbul, Venüs Ofset, 1984.
9. Balc A. Öretim Elemanlarnn Stresi Kuram ve Uygulama. stanbul, Nobel Yayn Datm, 2000.
10. Artan . Örgütsel Stres Kaynaklar ve Yöneticiler Üzerinde Bir Uygulama. BASSEN Kültür ve Eitim Yaynlar, No.10, stanbul, 1986.
11. Aydn . Yaamnda Stres. kinci bask, Ankara, Pegema Yaynclk, 2002.
12. Güçlüol K. Eitim Yönetiminde Karar ve Örnek Olaylar. Ankara, Kadolu Matbaas, 1985.
13. Bursalolu Z. Okul Yönetiminde Yen, Yap ve Davran. A.Ü. Eitim Bilimleri Fakültesi, No.154, Ankara, 1987.
14. Çam O. Tükenmilik Envanterinin geçerlik ve güvenirliinin aratrlmas. VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalmalar, Ankara, 1992.
15. Ergin C. Doktor ve hemirelerde tükenmilik ve Maslach Tükenmilik Ölçeinin uyarlanmas, VII.
Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalmalar, Ankara, 1992.
16. Ergin C. Maslach Tükenmilik Ölçei’nin Türkiye salk personeli normlar. 3P Dergisi 1996; 4:28-
33.
17. Sayl I, Haran S, Ölmez , Devrimci Özgüven H.
Ankara Üniversitesi Hastanelerinde çalan doktor ve hemirelerin tükenmilik düzeyleri. Kriz Dergisi 1997; 5:71-77.
18. Demir A. Hemirelerin Tükenmilik Düzeyleri ve Tükenmilii Etkileyen Baz Faktörlerin ncelen- mesi. Yüksek Lisans Tezi, Sivas, 1995.
19. Arslan H. Bengi Gürkan S, Alparslan ZN, Ünal. M.
Tpta uzmanlk örencisi hekimlerde tükenme düzeyleri. Türk Psikiyatri Dergisi 1996; 7:39-45.
20. Arslan H. Ünal M, Aslan O, Gürkan S, Alpaslan N.
Pratisyen hekimlerde tükenme düzeyleri. Düü- nen Adam 1996; 9:48-52.
21. Aslan H, Alpaslan NZ, Aslan O, Ünal M. Hemire- lerde tükenme, i doyumu ve ruhsal belirtiler.
Nöropsikiyatri Arivi 1996; 33:
22. Bilici M, Mete F, Soylu C, Bekarolu M, Kavakç
Ö. Bir grup akademisyende depresyon ve tüken- me düzeyleri. Türk Psikiyatri Dergisi 1998; 9:181- 189.
23. lkkaracan P. Müslüman Toplumlarda Kadn ve Cinsellik. stanbul, letiim Yaynlar, 2004.
24. Aiken L. Clarke S, Sloane D, Sochalski J, Silber J.
Hospital nurse staffing and patient mortality, nurse burnout and job satisfaction. JAMA 2002;
288:1987-1993.
25. Kjeldmand D, Holmström I. Balint Groups as a means to increase job satisfaction and prevent burnout among general practitioners. Ann Fam Med 2008; 6:138-145.
26. Sharma A, Sharp DM, Walker LG, Monson JRT.
Stress and burnout among colorectal surgeons and colorectal nurse specialists working in the National Health Services. Colorectal Dis 2007;
10:397-406.
27. Terzi Y, Salam V. Aratrma görevlilerinin melse- ki tükenmilik durumu. e-Journal of New World Science Academy 2008; 3: A0049, 52-58.
