Y a z a n : Prof G. ÖELSNER.

M O D E R N İ S K A N S E M T İ v e

Ş E H İ R C İ L İ K

Y a z a n : Prof G. ÖELSNER.

G. S . A k a d e m i s i v e 1. T . Ü . Mimarlık Fakültesi Şehircilik P r o f e s ö r ü T e r c ü m e : A D N A N K O L A T A N

M o d e r n şehir inşacılığınin en ö n e m l i kaidesi şehir sahasını d ü z e n l e m e k v e şehrin her bir kısmına k e n d i hakkını vermektir. Bir şehrin iş v e ticaret b ö l - gesinin ihtiyacı o l a n şartlar, i k a m e t g â h l a r b ö l g e s i n i n ihtiyacı olan şartlardan başkadır. Fabrikalar b ö l g e - sinin ihtiyaçları ise resmî daireler b ö l g e s i ihtiyaçla- rının â d e t a t a m a m e n tersidir.

En m ü h i m v a z i f e y i i k a m e t g â h b ö l g e s i teşkil eder. Ç ü n k ü ;şehrin asıl bünyesini i k a m e t g â h l a r b ö l - gesi v ü c u d e getirir v e tayin eder. İkametgâhların her ş e y d e n ö n c e m e v c u t olması icap

d e r : l k a m t g â h sa- halarının şehrin g ö b e ğ i n d e n uzakta o l m a m a s ı lâzım- dır. B u n d a n b a ş k a ; şehrin g e n i ş l e m e sahası halin- d e v e şehrin e t r a f ı n d a m o d e r n iskân semtleri (Si- e d l u n g ) h a l i n d e i k a m e t g â h m a h a l l e l e r i n e l ü z u m vardır.

Bu üç çeşit i k a m e t g â h mahallesi arasında so- nuncusu şehrin ortasından uzak o l m a k gibi bir m a h - zur gösterir. Şehrin ortasında m o d e r n iskân semti v ü c u d e g e t i r m e k s a ç m a bir iştir! Bu mahzur, o t o - büs, t r a m v a y v e b ü y ü k şehirlerde süratli şehir içi trenleri gibi iyi i l e t i m araçları v e iyi y o l v e c a d d e bağlantısı ile e p i y c e hafifletilebilir. Y o l l a r v e c a d d e - ler düz olmalı, o t o m o b i l l e r için v e bisikletlilerin e m - niyetle gidiş gelişi için ç a b u k l u k imkânını v e r m e l i - dir. ( S i e d l u n g ) d e n i l e n v e şehir dışında v ü c u d e ge- tirilen m o d e r n iskân şehri eğer şehrin ortasına yeşil bir kuşak ile b a ğ l a n m ı ş ise bu, şehir plânının çok faydalı bir hususiyetini teşkil e d i y o r d e m e k t i r . Bu takdirde yayalar ağaçlar v e yeşillikler arasında ( A J I e e ) denilen toprak bir y o l d a n , g ö l g e d e yürü- y e r e k şehrin ortasına gelebilirler, resmî dairelere, o- kullara, d ü k k â n l a r a ulaşırlar. B ö y l e bakımlı, yeşillik içinde bir y o l d a n gidiş-geliş onlar için bir gezinti olur.

M o d e r n iskân s e m t i n e taşınmak istiyenler şeh- rin ortasından uzak k a l m a ğ a biraz k a t l a n m a ğ ı ö ğ - renmelidirler. Kahveler, lokantalar, sinemalar v e sa-

ire... Fakat oradaki bir ç o k faydalı şeyler b u m a h - rumiyetin acısını kat kat çıkarırlar, v e m o d e r n İskân semtini i d e a l bir i k a m e t g â h şekli haline getirirler.

M o d e r n iskân s e m t i n d e k i , yani ( S i e d l u n g ) da- ki, her evin en b ü y ü k odası... b a h ç e d i r . G ü z e l m e v - s i m d e ailenin y a t m a saatine k a d a r oturduğu yer bu odadır. Kışın ise aile, birbirine d a h a z i y a d e sıkışıp t o p l a n m a k t a n hoşlanır. O z a m a n e v i n i ç i n d e k i asıl oturma o d a s ı y e t e r . : F a k a t sağlığa y a r a y a n çalış- maların, yorgunlukları g i d e r i p insanı d i n l e n d i r e n bir hal ile tabistin seyrine d a l m a n ı n yeri y i n e d e b a h - çedir; bilhassa ailenin reisi için.. Eski, güzel bir Çin a t a s ö z ü ş ö y l e d i y o r : « E f e n d i n i n ayağı b a h ç e y e g ü b - redir».

Evleri b a h ç e s i z o l a n bir S i e d l u n g için S i e d l u n g kelimesini k u l l a n m a k d o ğ ı u olmaz. B a h ç e e v d e o - turanların sağlığını koruyacaktır, iş hayatının y o r - gunluklarını giderecektir. Pahalı sağlık v e d i n l e n m e s e y a h a t l e r i n d e n kurtaracaktır. Nihayet, b e s l e n m e l e - rine d e f a y d a l ı olacak, hattâ b a z a n aileyi başlı b a - şına kendisini besliyecektir. K ö t ü z a m a n l a r d a S i e d - l u n g ' d a oturan a d a m , şehrin içinde o t u r a n d a n ; o k d a h a iyi durumdadır. S e v d i ğ i taze y e m i ş v e s e b z e - l e r d e n b a ş k a , b a h ç e s i o n u n o d a l a r ı n a çiçekler d e verecektir. S i e d l u ı g evlerinin içi nadiren y o k s u l g ö -

rünüşlüdür. Ç ü n k ü masaların üstünü b o l b o l güller- le s ü s l e m e k i m k â n ı vardır.

T o h u m l a r ı n patlaması, çiçeklerin açılması, y e - mişlerin m e y d a n a çıkması v e n i h a y e t sararıp soluş..

Bir ç e m b e r gibi d ö n ü p g i d e n b u s a h n e l e r b a h ç e l i - leri ö y l e d ü ş ü n c e l e r e s e v k e d e r ki d ü n y a d a bir eşine daha rastlıyamazsınız. B u ç e m b e r d ö n ü ş ü k a d a r te- selli verici hiç bir ş e y yoktur. B a h ç e d e çalışan her- k e s biraz filozoflaşır.

B a h ç e ç o c u k l a r için başlı başına bir hayırdır.

S o k a ğ ı n tehlikelerinden, rüzgârdan v e t o z d a n u z a k

olarak burada oynarlar. H e r türlü eksikliklerin d o -

ğurduğu malûm hastalıklardan korunmuş olarak bü- yür, yetişir, kuvvetli v e neşeli insanlar olurlar,

Siedlung evi muhtelif ihtiyaçlara c e v a p ver- mek mecburiyetindedir. Şehrin içindeki evler için ise durum ayni d e r e c e d e değildir. Siedlung'da m e v - simin değişmesi h o ş bir tabiat hadisesi sayılır. Fa- kat şüphesiz, burada kışın soğuğu v e fırtınaları a- d a m akıllı hissedilir. Gerçi buranın insanları d a h i sıkıdır, fakat duvarların soğuktan korunmağa y e t e - cek bir h a l d e bulunmasına dikkat etmek icap eder.

Işık v e hava gelsin diye, lüzumsuz v e mânâsız pen- cereler y a p m a ğ a hacet yoktur. ! Z a t e n b ö y l e pen- cereler yapınca evin içinde adeta m o b i l y a koyacak yer kalmaz. Evin kapısına rüzgârı tutacak bir ter- tibat yapmalıdır. Fakat bütün bunlar m e m l e k e t içindeki vaziyete, iklim v e meteoroloji şartlarına bağıldır. Erzurumdaki bir ( S i e d l u n g ) un A d a n a d a . kinden b a m b a ş k a olacağı tabiîdir.

A n a d o l u n u n şimalinde v e şarkında hararet muhafazası bakımından (sıra e v l e r ) v e y a (gurup evler) tarzını kaide olarak almak muvafıktır. Za- ten bu tarzın münferit evlere nisbetle ö y l e çok f a y - daları vardır ki, benim m e m l e k e t i m d e şehirlerin Siedlung inşaatında (münferit evler) tarzı h e m e n h e m e n terkedilmiş gibiydi.

(Sıra evler) çok daha ucuzdur! Çünkü sade- ce iki cephesi vardır. S o k a k inşası masrafları tek ev- ler tarzına nisbetle yarı yarıya daha azdır. Arsa te- dariki masrafları da öyledir. Ben, (tek evler) e sarf edilen masrafların sadece beşte üçü ile (sıra ev- ler) yapmışımdırt.

Bu tarzda; bahçe sokaktan geçenlerin b a k m a - sına, gürültüye v e toza karşı mahfuzdur. H e l e A n a - dolu için pek m ü h i m bir faydası daha vardır ki, o da kurutucu rüzgârlara karşı m a h f u z olmasıdır.

Size istediği kadar tuhaf gelsin: Sıra evlerde insan kendisini daha serbest hisseder, komşular bah- çelerinize b a k a m a z . itiraf edersiniz ki nazik o l m a - yan komşular vardır!. İki ev arasındaki b o ş l u ğ u fe- na kullanan v e hattâ b u suretle sizi rahatsız e d e n komşularınız da olmaz.. İnsan tek e v e nisbetle sıra evlerde d a h a emniyetlidir.

Nihayet, siTa e v l e r d e n mürekkep bir m o d e r n iskân semtindeki c a d d e estetik b a k ı m d a n da, ayrı ayrı duran v e g ö z e küçükmüş gibi görünen, adeta tavla z a n biçiminde kütleler tesiri y a p a n (tek evler) tarzına nisbetle, daha tatmin edici bir tesir bırakır.

Siedlung evlerinde b a l k o n a nadir lüzum olur, Y a t a k l a n güneşlendirmek için derinlere kadar inen v e ö n ü n d e demir parmaklığı bulunan bir pencere kâfidir. Fakat evin dışında m a h f u z bir yer bulunma-

sı iyi olur. Bazan b a h ç e d e bir çardak bu ihtiyaca ki- fayet eder.

E v d e n b a h ç e y e çıkarken bir taraçadan geçmek, m ü m k ü n olduğu kadar her plânda derpiş edilme- lidir. İnasnın bahçesini, kendisinin olan b u küçük krallığı b ö y l e bir taraçadan temaşa etmesi güzel- dir. Bazan da yerler yaş olduğu zaman burada v a - kit geçirilmek suretiyle rutubetten korunulmuş olur.

Odalar şehirdeki evlerden daha ufak olabilir.

D e d i ğ i m i z gibi, bahçe en büyük odadır.. B a h ç e d e n toplanan yemişleri v e sebzeleri k o y m a k için alt kat- ta, b a h ç e d e n kolaylıkla geçilebilen kiler odaları v e zanaakârlık işlerimize mahsus ajet v e edevatı k o y - m a ğ a mahsus ayrıca küçük bir o d a tertibetmek s o n derece arzuya şayandır.

Eğer arsanın durumu elverişli ise alt kata bir de b a h ç e odası yapılmalıdır. Y a z günleri insan bu o d a d a fikir işleri yapan serinliği v e sessizliği bulur, bilhassa yazın çok sıcak olan T ü r k i y e d e b ö y l e bir odaya, büyük bir e h e m m i y e t v e r m e k lâzımdır! B u - nu y a p m a k tam bir hayır işlemektir. A p a r t ı m a n d a elden gelmez.

Bilhassa ara m e v s i m l e r d e evi ısıtmak hususun- da, b o d r u m a inen merdivenin ayağına k o n m u ş kü- çük bir demir sob". d e n e m e s i bana gayet m ü k e m m e l bir m u v a f f a k i y e t temin etti. T a v a n arasına kadar bütün evi ısıtıyor. Cenup vilâyetlerinde p e k ucuz bir nevi kalorifer gibi olabilecektir. Memleketin -daha soğuk yerlerinde ise soğuk mevsimin büyük bir kısmını geçirmeğe yarar.

Sarmaşık nebatları Siedlung evi y a p m a k için çok güzel bir süstür. Bazan bunlara karşı ileri sürü- len bir takım iddialar yersizdir. Duvarları ıslatmaz- lar, bilâkis! Eğer bu nebatlar h e

s e n e g ö z d e n ge- çirilir v e icap ettiği kadar ışuklandmhrsa Haşerat bunlarda barınamaz. Fareler d e barınamaz. Mühim olan bir nokta da sarmaşıkları saçağı v e y a esas sil- meyi aşarak damın üstüne kadar çıkarmanın katiyen doğru olmayacağıdır. Bunlar bazan d a m ı n örtüsü- nü e h e m m i y e t l i surette bozarlar.

Espalya şeklinde sıralanmış y e m i ş ağaçları da hakikî bir varlık v e gözler için t a m manasiyle bir zevk teşkil ederler. Şehirlerin dağlara v e kırlara d o ğ ru uzanıp giden civarlarında espalye yemişlerinden bahçeler y a p m a k insanlar için biraz da yaşlılık meşgalesidir.

Şurada, yakında bir Siedlung var. Ağaçsız, yeşilliksiz, k e l e ş tepeleri adeta «bizi sarmaşıklandı- nnız, espalya yemişleriyle süsleyiniz» diye bağırı- yorlar.

Ingilterenin (bahçeli şehir) denilen güzel eski

m e f h u m u n yerini şimdi S i e d l u n g almıştır. B u g ü n ü n şehir inşacısı için «serbestliğe d o ğ r u » g ö t ü r e n yol, şehirleri g e n i ş l e t m e k için en iyi m e t o d Siedlung"dur.

Çünkü, o n u n şehirlerle d o ğ r u d a n d o ğ r u y a b a ğ l a n - masına l ü z u m yoktur. Bilâkis, şehir ile araşma yeşil saha y a p m a k iyi olur. A n a d o l u için S i e d l u n g . fakat t a m m a n a s i y l e bir S i e d l u n g k ı y m e t i n e p a h a biçile- m e z bir istikbal e h e m m i y e t i n d e d i r . Bu s ö z ü m l e ( s ö - z ü m o n a villâlar ve s a y f i y e l e r ) k a s t e d i y o r d e ğ i l i m . Muhacirler için d o ğ r u olarak yapılan, k ö y e b e n z e r iskân tesislerini d e k a s t e t m i y o r u m . K a s t e t t i ğ i m ş e y hakikî m a n a d a bir S i e d l u n g ' d u r , m o d e r n bir iskân semtidir!

( S i e d l u n g ) un hakikî gayesi olan ( y u r t ) , ( y u - v a ) h e d e f i n e varabilmesi, gerek fakirce, g e r e k s e fazla şeyler istiyen insanlar için bir ocak o l a b i l m e s i ancak tasarrufa riayet edilerek v ü c u d e getirildiği, b e l e d i y e v e y a d e v l e t tarafından arazi v e r i l m e k v e yollar y a p ı l m a k gibi b a z ı yardımlarla başarılabildiği takdirde m ü m k ü n d ü r . Ö r n e k m a h i y e t t e bir ( S i e d - l u n g ) un bir k a ç s e n e i ç i n d e v e r e c e ğ i vergilerin y a - pılmış olan masrafları fazlasiyle çıkarması i c a p eder.

F a k a t c a d d e l e r i n d e g a y e t idareli bir ş e k i l d e h e s a p - lanıp y a p ı l m a s ı lâzımgelir. İki y a y a kaldırımı ara- sındaki y o l ortasının dört b u ç u k m e t r e olması kâ- fidir. Ben, y a n l a r d a ( 5 0 ) santimlik olukalr v e ( 6 0 ) santimlik b a n k e t l e r b ı r a k m a k suretile y o l 'ortası g e - nişliğini üç buçuk m e t r e y e kadar i n d i r d i m v e p e k iyi neticeler aldım. Bu suretle arabaların birbirlerine yol v e r m e s i m ü m k ü n oluyor. B e n ç o k d e f a ayrıca

y a y a kaldırımı y a p m a k t a n bile v a z g e ç m i ş i m d i r . Bıı takdirde u m u m genişlik ( 5 ) m e t r e olursa yetiyor, S u akımı y o l u n ortasında idi. S a d e b a ş c a d d e y e , e h e m m i y e t i n e b i n a e n 8 - 6 m e t r e genişlikte yol or- tası yapılır. Z a t e n b u c a d d e ekseriya şehrin m ü h i m c a d d e l e r ş e b e k e s i n e bağlı bir h a l d e bulunacaktır. Bu takdirde b u y o l a yeşillik v e ağaçlıklar arasından gi- d e n v e ( A l l e e ) d e n i l e n bir d e yayalar gezinti y o l u i l â v e etmelidir.

( S i e d l u n ğ ) u n m u t l a k a bir merkezi, bir g ö b e ğ i bulunmalıdır, i d a r e binası, o k u m a salonunun bulun- d u ğ u bina, halkevi, dükkânlar b u r a d a tesis" edil- m e k suretiyle b ö y l e bir m e r k e z v ü c u d e getirilebilir.

Şimdi, sözlerimi bitirirken size s o n bir tavsi- y e d e b u l u n u y o r u m . Şehirciliğin şu asil m e f h u m u n a bir T ü r k ç e karşılık b u l u n u z ! O n a b e n i m m e m l e k e t - t i m d e ( S i e d l u n g ) diyorlar. Bulacağınız bu T ü r k ç e karşılık biraz d a yuva, yurt, ocak gibi bir m a n a ih- tiva etsin, ( y u r t l u k ) gibi bir ş e y olsun.

B ü y ü k N o r v e ç l i şair ( I b s e n ) in bir trajedisin- de, o y u n u n k a h r a m a n ı o l a n m i m a r ( S o l n e s s ) mi- marlığın en asil v a z i f e s i n i n H e i m s t â t t e d e n i l e n y u - valar, yurtlar v ü c u d e g e t i r m e k o l d u ğ u n u s ö y l ü y o r .

«İnsanlara yurtlar y a p ı n ı z ! Ö y l e yurtlar ki i ç i n d e b a b a ile ana v e b ü t ü n bir alay ç o c u k y a ş a y a - bilsin v e yaşarken, b u d ü n y a d a bulunmanın, birbir- lerini v e herkesi s e v m e n i n , k i m s e y e y a b a n c ı o l m a - m a n ı n bir bahtiyarlık o l d u ğ u n u e m n i y e t l e hissetsin-

ler.» ....

A L E V

Yüksek fırınlar, maden eritme ve tasfiye fırınları, cam, havagazı, elektrik ve gazojen vesair endüstriye lâzım, yüksek hararete, asit ve bozlara dayanıklı çeşitli malzeme ve ateş tuğlaları sipariş üzerine arzu edilen eb'at ve terkipte imal edilir. Mamulâtımızıp üzerindeki ALEV markası en büyük garantiyi teşkil eder.

T E L E F O N : Yazıhane : 41993

Fabrika : 22512 ...