A Y L I K Y A P I S A N A T I , Ş E H İ R C İ L İ K V E D E K O R A T İ F S A N ' A T L A R D E R G İ S İ
Y a z ı v e r e s i m l e r : B. C e m i l F i l m e r e v i k a l a m ı ş . M i m a r R e b i î G o r b o n • B u r h a n A t a k m o b i l y e v e d e k o r a s y o n a t e l y e v e İ m a l â t h a n e s i p r o j e s i . M i m a r E m i n N e c i p U z m a n • H a s s a m i m a r l a r ı . M. Zarif O r g u n • D ü n y a m i - m a r i s i n d e â b i d e l e r • J a p o n b a ğ ç e l e r l • K a d ı k ö y v e civarı İ m a r p l â n ı h a k k ı n d a bir e t ü d . M i m a r A. Sabri O r a n
• T a s a d d u f sergisi. ( A n k a r a ) . D e k o r a t ö r M a z h a r N a z ı m R e s m o r • D u y u m l a r .
8 i n c i Y ı l 1 9 3 8 İ s t a n b u l . F i a t ı 1 O O K u r u ş
A R K I T E K T
M o n a t s h e f t für B a u k u n s t , Staedtebau u n d Dekoration H e r a u s g e b e r : Architekt Abidin Mortaş u. Zeki Sayâr.
Anadolu Han 24. İstanbul, 8. J a h r g a n g - No. 12 - 1938.
Ein Haus in Kalamisch Arch. Rebîi Corbon S. 327 Eine Möbelfabrik > Emin Necip Uzman 331
Alte Hofarchitekten M. Zarif Orgun 333
Denkmaeler 343 Uber Japanische Gaerten 344
Eine Studie für den Ortsbauplan Kadiköy's Ardı. A. Sabri Oran 352 Eine Ausstellunjf im freien Dekoratör M. N. Resmor 355
Nachrichten 3 5 i <
A R K I T E K T
Revue Mensuelle d'Architocture, d ' U r b a n i s m e et d'Art DĞcoratif Arch. Abidin Mortaş et Arch. Zeki Sayâr.
A n a d o l u H a n No. 24. İstanbul. 8 e m e Annee. No. 12 - 1938 Maison au b o r d de la mer â Kalamiche
Projet d'un fabrique des meubles Les anciens architectes d'etat turc
Les monuments memoratifs
Les caracteristiques des jardins J a p o n a i s
Une etüde sur Ie plan d'amenagement du Kadiköv Une exposition en pleiıı air â A n k a r a
Nouvelles
Arch. Rebii Gorbon P. 3 2 : Emin Necip Uzman 331
M. Zarif Orgun 333 343
348
Arch. A. Sabri Oran 352 Decorateur M. N. Resmor 355
358
B. C e m i l Filmer evi Kalamış
Y. M i m a r R e b î i G o r b o n
Kalamışta clenizkenarmda yapılan bu ev yazın o t u r m a k için düşünülmüştür, i m a r plânına göre binanın önündeki k u m - sal yoldan on iki m e t r e genişlikte ve üst. seviyesi deniz sevi- yesinden bir buçuk m e t r e yüksekte bir rıhtım yapılarak, bina, bu rıhtım ve yol seviyesi nazarı itibara alınarak bir b o d r u m ve bir k a t t a n ibaret olarak inşa edilmiştir.
Arsanın ensizliği ve manzaranın deniz t a r a f ı n d a n olması dolayısile bina denize muvazi surette yapılmış ve üst kattaki beş oda da denize nazır surette tertip edilmiştir, ü s t kat dört oda, bir hol ve bir oturma ve y e m e k odasından m ü r e k k e p t i r .
Odalarda ihtiyaca kâfi m ı k d a r d a yerli dolaplar yapılmıştır, iki geniş s ü r m e kapı vasıtasile oturma odası icabında yanın- daki odalarla; ve hol ile birleştirilmektedir; ayni zamanda odaların önündeki teraslar da yazın oturulacak olan bu evde b ü y ü k saha ve f e r a h l ı k t e m i n edebilmektedir.
Binanın b o d r u m katı d u v a r l a r ı taştır. Denize çok yakın olması hasebile b o d r u m döşemesi r u t u b e t e karşı tecrit edil- miştir. B u r a d a bir de g a r a j vücude getirilmiştir. Alt kattan yazın banyo için de istifade düşünülmüştür.
k»t PUm
Vaziyet ve kat plânları
D e n i z d e n ve y o l d a n görUnllşler
D e n i z d e n g ö r ü n ü ş
Y e m e k o d a s ı
B u r h a n Atak mobilye ve d e k o r a s y o n atelye ve imalâthanesi projesi
Y. M i m a r E m i n N e c i p u z m a n
Şişliden Mecidiye köyüne giden yol üzerinde tatbik edi- lecek bu proje esas itibariyle biri imalâthane ve diğeri büro olmak üzere iki kısımdan teşekkül eder. P l â n l a r d a vazıh bir şekilde görülen bu iki kısım, nihayet üzerinde fazla birşey iddia edemiyeceğimiz ve şeklini endüstriyel şartlar- dan alan mimarisine estetik ve ihtiyaç bakımından iyi bir şekilde mezcedilmiştir.
Dahilî teşkilât itibariyle: iki esas hareket mihveri göz önüne alınmıştır :
1) Atelyeye gelen müşterinin takibettiğı h a r e k e t yolu Esas 'antreden bir hole varılır. Bu holden bekleme, konuş- ma gibi muhtelif tevakkuf imkânları veren bürolar kısmına varılır. Ve (hususî) ile plânda gösterilen odada iş âmiri ile şahsan temasa geçilir ve işin tezgâhlanmakta olduğu resim atelyesini, icabederse, henüz işin bu atelyeden çıkmamış sa- fahatım görmek üzere ziyaret eder. Bu atelyenin yalnız âmir odasile irtibatı vardır,
2) ikinci h a r e k e t iş ve işçi mihveri üzerindedir : Üç nevi iş gidişi atelye kısımlarına m ü l â k i olur : a) Müşterilerin esas a n t r e d e ve doğrudan doğruya atel- yelere geçişi,
b) i d a r e âmirinin odasında veya bürolar kısmında ola- nın atelyelere geçişi,
c) Malzeme gelişinin m a m u l â t gidişinin ve işçilerin atel- ye ile direkt alâkaları.
Bu üç münasebet göz önünde t u t u l a r a k (a) b ü y ü k an- treden, (b) bürolar k o r i d o r u n d a n (c) ise önünde otomobil manevrasına imkân veren sağ t a r a f t a k i methalden temin edil- miştir.
B u n d a n başka işçilerin methal civarında oturma ve ye- mek yemesini, bir de birkaç işçinin gece yatmasını temin edecek m a h i y e t t s b i r kısım vardır. Hususî bir g a r a j bir de tamamile müstakil küçük bir 'apartman binaya ilâve edil- miştir.
H a s s a m i m a r l a r ı
Y u r d u m u z u n h e r köşesinde, h a t t â b u g ü n y a b a n c ı ellere geçen eski T ü r k d i y a r l a r ı n d a k i camiler, t ü r b e l e r , mescitler, darüşşifalar, m e k t e p l e r , saraylar, kasır ve köşkler, k â r v a n -
••araylar, bendler, su y o l l a r ı , çeşmelerle k ö p r ü l e r i n b ü y ü k bir kısmı Hassa m i m a r l ı ğ ı teşkilâtına /bağlı m i m a r l a r ı n eserle- ridir. Hiç şüphesiz, b u s a n ' a t k â r l a r ı n en değerli eserlerinin çoğu i s t a n b u l d a toplanmıştır. B u g ü n şehrimizin semasını süsleyen ince m i n a r e l e r , m e v z u n k u b b e l e r , d a h a bir çok âbideler başlı başına b i r e r v a r l ı k t ı r . Bu değerli y a d i g â r l a r ı bize b ı r a k a n Hassa m i m a r l a r ı n a dair (Topkapı S a r a y ı m ü - zesi a r ş i v i n d e yaptığımız incelemelerde, (ehli h i r e f ) def- t e r l e r i n d e b u l u n a n c e m a a t l e r içinde m i m a r l a r şubesine te- sadüf e d e m e d i ğ i m i z d e n Hassa m i m a r l a r ı n ı n S a r a y d a n ha- riç bir teşkilâta bağlı olduğu i h t i m a l i n i d ü ş ü n m ü ş t ü k ; f a - k a t elimize geçen ve Hazinei  m i r e d e r . a y d a n aya u l u f e a l a n l a r ı n esamisi yazılı b u l u n a n iki d e f t e r d e Hassa m i m a r - larının da isimlerini g ö r d ü k ki. bu bize Hassa m i m a r l a r ı n ı n M i r a h o r l a r , Ç a v u ş l a r , M e v a l i , Tabibler. M ü n e c c i m l e r , v e sair m ü m t a z sınıf gibi s a r a y d a n sahibi vazife olanlar arasında b u l u n d u ğ u n u , dolayısile padişahla y a k ı n d a n olan t e m a s l a r ı n ı a n l a t m a k t a d ı r .
M e v z u u b a h i s d e f t e r l e r T o p k a p ı Sarayı arşivinin 9706 ve 10141 n u m a r a l a r ı n ı t a ş ı m a k t a d ı r .
9706 n u m a r a l ı d e f t e r 0,34 X 0,12 e b a d ı n d a ve 12 sahife üzerine t e r t i p o l u n m u ş t u r . A h a r l a n m ı ş V e n e d i k kâğıdı ü - z e r i n e açık siyakat k ı r m a s i l e olan yazısı o k u n a k l ı d ı r . T a r i h i y o k t u r . Yalnız, bazı şahısların isimlerinin y a n m a s o n r a d a n yazılmış b u l u a n n m e ş r u h a t a (932) t a r i h i k o n u l d u ğ u n d a n bu d e f t e r i n 932 d e n evvele ait olduğu m e y d a n a çıkar. B a ş ı n d a (Tafsil o l d u r k i haliya Hazînei â m i r e d e n a m m e r e hallahi ( ' a ) tealâ m a h b e m a h ulufelerin a l a n k i m e s n e l e r - dir ki haliya işbu t e r t i p ü z e r e yazılıp v e u l u f e l e r i işbu üs- l u p ü z r e v e r i l m e k ihtiyar olundu.) k a y d ı n d a n sonra c e m a a - ti mevali, c e m a a t i v a z i f e h a r a n , cemaati ağayan... şeklinde c e m a a t l e r ü z e r i n e t e r t i p edilmiş ve b u c e m a a t l e r e m e n s u p olanların isimleri ile g ü n d e v e ayda a l m a k t a o l d u k l a r ı ülu- f e m i k d a r l a r ı yazılmıştır. Bu iki d e f t e r , İ m p a r a t o r u k teş- kilâtının b i l i n m e y e n bazı n o k t a l a r i l e san'at t a r i h i m i z i n bazı kısımlarını da a y d ı n l a t a b i l e c e k d u r u m d a d ı r . Bilhassa, o dev- rin sazendeleri ile k u l l a n d ı k l a r ı m u s i k i âetleri için (Cemaa- ti m ı t r ı b a n ) kısmı otuz altı m ü n t e s i b i ile çok zengindir. Yi- ne bu d e f t e r l e r d e v ü z e r a , ü m e r a ve m i r a n evlâtları, t a - bibler, şairler, m ü n e c c i m l e r ; divan. D e f t e r d a r ı evvel ve sa- ni, Anadolu, vilâyeti A r a p ile Hazine k â t i p l e r i n i n de isimleri ve u l u f e m i k d a r l a r ı n ı b u l m a k t a y ı z .
M e v z u u m u z olan Hassa m i m a r l a r ı 9706 n u m a r a l ı d e f t e - rin 2 inci B sahifesindedir. ( C e m a a t i a ğ a y a m ehli h i r e f ) kısmında başta b u l u n a n Helvacıbaşı i s k e n d e r d e n sonra Mi- marbaşı A l â a d d i n ( X ) i ismi y e v m i y e 45 ve şehri 1327
( X ) ? A l â a d d i n , A c e m A l i adile b i l i n e n m e ş h u r m i m a r d ı r .
Topkapı S a r a y ı müzesi m e m u r l a r ı n d a n :
M. Z a r i f O r g u n
akçe u l u f e ile yazılıdır. O n d a n sonra Nakkaşbaşı. Kazancı- başı. Çizmecibaşı. K ü r k ç ü b a ş ı g e l m e k t e d i r ki cemaati ağa- y a m ehli h i r e f i n altı kişi olduğu ve m e r t e b e sıraları anlaşı- lır. A y n ı d e f t e r i n 10 u n c u (A) sahifesinde on yedi m i m a r ismi ve a l d ı k l a r ı u l u f e m i k t a r l a r ı da yazılıdır. (X2) 10141 nu- m a r a y ı t a ş ı y a n d e f t e r i n ise hiç bir y e r i n d e t a r i h yoktur.
Kâğıdı diğer d e f t e r i n aynıdır. B u n d a da 5 inci (B) sahifesin- de sözü geçen d e f t e r d e b u l u n a n m i m a r l a r ı n isimlerini ay- nı u l u f e l e r i l e b u l m a k t a y ı z . B u s u r e t l e bu iki defter, bize o d e v r i n bir b a ş m i m a r ı ile m a i y e t i n d e k i on yedi hassa mi- m a r ı n ı ve b u n l a r ı n sarayla olan b a ğ l a n t ı l a r ı m göstermek- tedir.
Hassa m i m a r l a r ı n ı n v a z i f e l e r i çok y ü k l ü ve m ü ş k ü l idi.
B u n l a r p a d i ş a h l a r ı n ve Devletin y a p t ı r a c a ğ ı b ü t ü n binaların p l â n ı n ı <"), m a l z e m e ve inşaat masraf hesaplarını y a p t ı k - l a r ı gibi eşhasın inşa ettireceği d ü k k â n , ev, han ve diğer b i n a l a r ı n plânlarını da t e t k i k e d e r l e r ve m a h z u r l u kısım- l a r ı v a ı s a tadil e t t i r e r e k inşaata o s u r e t l e r u h s a t verirler, ve bu gibi b i n a l a r d a çalışacak duvarcı, sıvacı ve m r a n g o z u n san'at e r b a b ı n d a n o l m a l a r ı n a d i k k a t ederlerdi. Salâtin evka- fı ile diğer v a k ı f l a r a ait h e r t ü r l ü t a m i r a t ve inşaat da h a s - sa m i m a r l a r ı n ı n y a p a c a k l a r ı keşiflerle olurdu. Evkaf m ü - tevellileri v a k f a ait b i n a l a r ı t a m i r ettirdiklerinde m a s r a f l a - r ı n ı n m u h a k k a k hassa m i m a r a r ı t a r a f ı n d a n takdir edilmesi lâzımdı.
Hassa m i m a r l a r ı ş e h r e gelen her cins inşaat m a l z e m e - sini ve bu m a l z e m e y i satan d ü k k â n l a r ı , tuğla h a r m a n l a r ı n ı , çini kârhaııelerini. m e r m e r ve taş işlenilen y e r l e r i ele sık
Yevmiye akçe Şehri
m i m a r a n : A l i Neccar 23 678
M i m a r : M a h m u d 22 648
.. :
Bali 21 648.» : H ü d a v e r d i 18 531
: S ü l e y m a n 13 383
: Ş e y h i 13 383
: Derviş A l i 11 321
: Y u s u f 9 265
: A l i Eflâk 9 265
: A l i S ü l e y m a n 8 236 : ishak K i r e m i d i 8 236
: İ b r a h i m 8 236
» A l i K ü ç ü k 8 238
» '. H ı z ı r 7 207
: Ş e y d i 7 207
: M u s t a f a Şücca 7 207
» : A l â a d d i n 12 354
( * ) T o p k a p ı S a r a y ı müzesi a r ş i v i n d e 16 ıncı asırdan iti- oaren m u h t e l i f p l â n l a r b u l u n m a k t a d ı r . M i l l î m i m a r i y e ça- lışanlar için b u n l a r m ü h i m b i r e r tetkik m e v z u l a r ı d ı r .
sık kontrol e d e r e k m a l l a r ı n iyi cinste o l m a l a r ı n a ve n a r h a m u v a f ı k s a t ı l m a l a r ı n a d i k k a t e d e r l e r aksini g ö r ü r l e r s e padi- şaha a r z e d e r l e r d i . M e r h u m A h m e t R e f i k ' i n Babıâli arşivi m ü h i m m e d e f t e r l e r i n d e n ihraç e d e r e k t e r t i p ettiği İstan- b u l H a y a t ı (*) adlı eserinde Belediye işleri faslında M i m a r - b a ş ı l a r m bu h u s u s l a r d a vaki şikâyetleri ü z e r i n e k a d ı l a r a . E- m i n l e r e yazılmış h ü k m ü şerifler p e k çoktur.
Hassa m i m a r l a r ı n ı n diğer m ü h i m bir vazifeleri de d o n a n - ma inşa v e y a teçhizatına lâzımgelen kereste, seren... sai- r e gibi m a l z e m e y i z a m a n ı n d a h a z ı r l a m a k t ı . H a t t â bu iş için seçilen m i m a r l a r o r m a n l a r a izam o l u n a r a k a ğ a ç l a r ı n tabiî in- h i n a l a r ı n d a n bile istifade edilmek i m k â n l a r ı d ü ş ü n ü l ü r d ü . S e f e r e gidildiği z a m a n d a m i m a r l a r , neccarlar, dıvarcılar, de- mirciler, suyolcuları ile takviye edilerek ordu ile b e r a b e r yo- la çıkarlardı.
Hassa B a ş m i m a r l a r ı m ve Hassa m i m a r l a r ı n ı tesbit etmek, b u n l a r ı n y a p t ı k l a r ı işleri bulmak, san'at t a r i h i m i z i n en güç k o l l a r ı n d a n biridir. Ç ü n k ü bir çok m e b a n i n i n m i m a r ı meç- h u l b u l u n d u ğ u gibi tarihler, tezkereler, siciller gibi m ü - r a c a a t eserleri de m i m a r l ı ğ a ait işlerden ve m i m a r l a r d a n he- m e n h e m e n b a h s e t m e z l e r . O n u n için bu hususta y e g â n e baş- v u r u l a c a k saha kitabelerle, arşivdir.
Tasnifi t a m a m l a n a n T o p k a p ı S a r a y ı müzesi arşivinin Has- sa m i m a r l a r ı n ı a l â k a d a r edecek k ı s m ı n d a n aldığımız n o t l r ı bu m i m a r l a r ı n a l f a b e t i k sıraya k o n u l a n isim, m ü h ü r , elyazılavı, keşif d e f t e r l e r i l e aşağıya k o y m a k t a y ı z .
Topkapı S a r a y ı müzesinin m u h t e r e m m ü d ü r m u a v i n : m e r h u m izzet K u m b a r a c ı l a r ı n da A r k i t e k t tin 1937 senesi ve 2-3 numaralarında bu hususta neşriyatı vardır. Beni, bu ya- zıyı, y a z m a y a İsrarla teşvik eden Tıp Tarihi enstitüsü D i r e k - t ö r ü Sayın D o k t o r B a y Süheyl Ü n v e r d e de Hassa Mi - m a r l a r ı ve y a p t ı k l a r ı işler üzerine epice notlar o l d u ğ u n u bil- mekteyiz. M e r h u m izzet K u m b a r a c ı l a r ı n v e bizim yazdıkla- r ı m ı z a D o k t o r S ü h e y l de k e n d i n i n k i l e r i ilâve e d e r e k n e ş r e - d e r s e bu ü ç ü n d e n Hassa M i m a r l a r ı h a k k ı n d a ş i m d i y e k a d a r b i l i n e n l e r i t a m a m l a y a c a k epi b i r m a l û m a t e d i n m e k imkânı b u l u n u r kanaatindeyiz.
N O T : izahat arasında geçen E, D ve r a k a m l a r T o p k a p ı sarayı A r ş i v i E v r a k , ve Defter No. l a r ı n ı gösterir.
A B D İ (Hassa B a ş m i m a r ı ) :
1181 de Hacı P i r i mescidini t a m i r etmiştir. ( D : 10720)
A b d i A B D U L L A H :
1180 d e D a v u t paşa camii, m e k t e p , m e d r e s e ve i m a r e t i n i Hassa B a ş m i m a r ı M e h m e t T a h i r i n nezaretinde, hassa m i m a r - l a r ı n d a n İsmail ile birlikte t a m i r etmiştir. (D : 6776. 8568).
A B D Ü L A Z İ Z bin M E H M E T :
1003 senesinde Hassa m i m a r l a r ı n d a n M e h m e t bin Ömer, Veys bin A h m e t v e Ş a h a p bin A b d ü l k â n i ile ve hey'et ha-
linde H a l e p t e H a r e m e y n e v k a f ı n d a n m ü c e d d e d e n y a p ı l a n d ü k k â n l a r a mtitevvelinin sarfettiği p a r a y ı t a k d i r ile y i n e H a - lepte Nişancı M e h m e t paşa hanının t a m i r i n i n keşfini y a p - mıştır. (D : 7821).
S ^ U u - I . ı
S e l i m I e A m a s y a d a k i çeşmeler için arîzası
A C E M A L İ :
Hassa m i m a r l a r ı n d a n H a m z a ile T o p k a p ı S a r a y ı n ı n sula- r ı m t a n z i m v e taksim etmişlerdir. S a r a y ı n çeşme ve ş a d ı r v a n - larına gelen su m i k d a r ı n ı n 10 lüleyi b u l d u ğ u n u b u n u n altı lüle- sini A c e m Alinin dört lülesini de M i m a r H a m z a m n getirdiği ve bu s u y u n Hassa s u y u o d u ğ u n a d a i r izahatla çeşme, şadır- v a n ve m a k s e m e l e r i n y e r l e r i de (D : '10137) gösterilmiştir. Bu d e f t e r i n M i m a r Sinan t a r a f ı n d a n t a n z i m edilmiş olması m u h -
temelidir. A r ı z a s ı n d a n da A m a s y a d a sekiz çeşme bina ettiği a n l a ş ı l m a k t a d ı r .
A H M E T (Has^a B a ş m i m a r ı ) :
1086 da Hassa b a ş m i m a r ı idi. T o p k a p ı S a r a y ı arşivinde Halepte g ü m r ü k m a l ı n d a n g ü n d e altı akçe vazife ile H a s a n ' a
m i m a r l ı k inhası v a r d ı r .
A h m e d
(*) M e r h u m A h m e t R e f i k 961 - 1000 seneleri arası v a k a y i i 1000 - 1100
1100 - 1200
1200 - 1225
istanbul H a y a t ı T a r i h i osmani e n c ü m e n i neşriyaiıı T ü r k t a r i h e n c ü m e n i neşriyatı T ü r k t a r i h e n c ü m e n i neşriyatı M a t b a a c ı l ı k ve neşriyat T. A. Ş.
1333 1931 1930 1932
A H M E D (Hassa B a ş m i m a r ı ) :
Y a r a b becemali şerefi n u r i M u h a m m e d P ü r ş e b n e m ola goncai bağı 'dil A h m e d
(1161)
1167 de G a l a t a s a r a y d a k ü t ü p h a n e inşası 1173
1176
1180
E y ü p t e N a z ı p e r v e r h a t u n mescidinin keşfi ile Sa- d ı r a z a m konağının ve Topkapı s a r a y ı n d a Hasırcı- lar ocağının t a m i r i .
Zelzeleden h a r a p olan k ü ç ü k A y a s o f y a camiini M e h m e t ve Y u s u f ' a t a m i r i için 'keşfini yaptırmış.
K a p a l ı çarşıyı t a m i r ve 1173 de G a l a t a s a r a y d a es- ki h a m a m y e r i n e bina ve d e r s h a n e inşa etmiştir.
A H M E D Halife :
Geliboludaki camiin t a m i r i için m i m a r halifesi A h m e d i n keşfi neticesinde dokuz bin sekiz yüz altmış bir akçe lâzımol- duğu h a k k ı n d a M u s t a f a III. e s u n u l a n t e l h i s üzerine P a d i ş a - hın akçesi v a k ı f t a n verile h a t t ı olan e v r a k . (Mustafa III. dos- yası) .
A H M E D Halife bin A b d u l l a h :
1046 da İznikmid de M e h m e d beyin b ü y ü k h a n ı n ı t a m i r etmiştir. (D : 10147).
A H M E D N U R U L L A H (Hassa B a ş m i m a r ı ) :
A b d ü h u A h m e d
1209 senesinde, D a r r ü s s a a d e ağası Halid ağanın Çamlıcada.
K a d ı k ö y ü n d e , H a y d a r p a ş a d a k i çeşmelerile n a m a z g a h ı m inşa et- miştir. (D: 10132).
A H M E D P A Ş A (Dalgıç, Hassa B a ş m i m a r ı ) :
1014 de Silivride iki k ö p r ü inşa etmiştir. (D: 3916).
A L Â A D D İ N :
985 de E d i r n e d e Halil P a ş a h a n ı n ı n t a m i r i n i n keşfini ve 999 da E d i r n e d e Hüseyin ağa v a k f ı n d a n odaları t a m i r et-
miştir.
A L İ B E Y :
1033 de Mesih paşa e v k a f ı n d a n F e n e r d e k i menzilin tami- r i n i hassa m i m a r l a r ı n d a n C a f e r bin Abdullah ile birlikte keşf- etmiş.
1039 da da S a r a y ağası M a h m u d ağanın e v k a f ı n d a n f e n e r kapısı dışındaki odaları t a m i r etmiştir.
A L İ B E Ş E :
1017 de E d i r n e d e K a p ı ağası i b r a h i m a ğ a n ı n v a k f ı n d a n has e k m e k f ı r ı n ı n ı t a m i r etmiştir.
A L İ B i n A B D U L L A H :
1025 de Mesih Paşa e v k a f ı n d a n d ü k k â n l a r ı n t a m i r i n i has- sa m i m a r l a r ı n d a n M u s t a f a bin A b d u l l a h ile b i r l i k t e y a p m ı ş - tır.
» - ZCte,
v/ > « w w tt/Yy.yj**?*
X
vj»' Oy?s, j j *>£, '•},< J.T JuU, Jj. Vİ» c^y u-Uij V sy\f «fcv
W ss; i v / 2 , ^ ^ ^ ^ a-.Uiv
Hassa B a s m i m a r l ı ğ ı n ı n M ü h e n d i s h a n e h ü l e f a l a r ı n a meşrut k ı l ı n m a s ı ve b u n l a r ı n v a z i f e l e r i h a k k ı n d a X I X uncu asırda
kaleme a l ı n m ı ş bir lâyiha.
A L İ Bin İ L Y A S :
959 da E d i r n e d e Halil Paşa h a n ı n ı n t a m i r i n i n k e ş f i n d e has- sa m i m a r l a r ı n d a n M u s t a f a bin D a v u d ile b e r a b e r b u l u n m u ş t u r .
A L İ B i n R A M A Z A N :
997 de M e h m e d Çelebi v a k f ı n d a n menzili t a m i r etmiştir.
A L İ Ç E L E B İ :
1027 de K a d ı k ö y ü n d e O s m a n ağa e v k a f ı n d a n cami ile d ü k - k â n l a r ı n 1037 de i s t a n b u l d a H a t u n i y e e v k a f ı n d a n D a r p h a n e c i v a r ı n d a k i çifte h a m a m ı t a m i r etmiştir.
A L İ H a l i f e
1088 de Ü s k ü d a r d a D a v u d paşa m a h a l l e s i n d e Y a k u b ağa- nın menzili bahçesinin m e s a h a s ı ile K ü ç ü k A y a s o f y a ev- k a f ı n d a n E d i r n e d e k i Halil paşa h a n ı n ı n t a m i r i n i yapmıştır.
A L İ Halife bin A b d u l l a h :
1108 de E d i r n e d e K a p ı ağası i b r a h i m ağa e v k a f ı n a aid t a m i r a t ı n keşfini y a p m ı ş t ı r .
A L İ R I Z A (Hassa B a ş m i m a r ı ) :
A b d ü h u A l i Rıza (1214)
1230 da Balat kapısı dışında Şeyh Şücca' camiini t a m i r et • iniştir. (D: 10134).
A R K İ R O Z :
1049 da Gelibolunda S i n a n P a ş a e v k a f ı n d a n mescid, zavi- ye, i m a r e t , m a t b a b , f ı r ı n ve t ü r b e s i n i n t a m i r i n i n keşfini m e r a m e t ç i K o n s t a n t i n ile b e r a b e r yapmıştır.
\ A
H; V
•->
V '
B u plân, T o p k a p ı S a r a y ı müzesi A r ş i v i n d e k i bina p l â n l a r ı n ı n en eskisidir. X V I ıncı asrın ilk nısfında y a p ı l m ı ş t ı r . B u n d a A b d a l ana, E m i r S e y y i d , Receb ve B e r m e k â n dedelere y a - yapılacak t ü r b e n i n üç m u h t e l i f k â r n a m e s i (*•*) g ö r ü l m k t e d i r . Kâat (fildişi k a l e m l e çekilen çizgilerle k ü ç ü k m u r a b b a l a r a t a k s i m edilir, sonra üzerine k â r n a m e y a p ı l ı r d ı ki X V I ve X V I I inci asırda y a p ı l m ı ş p l â n l a r d a hep a y n ı çalışma tarzı
g ö r ü l ü r . (*1) Keşif d e m e k t i r .
C A F E R A B D U L L A H :
1012 de S i n a n P a ş a e v k a f ı n d a n bir h a n e ile
1033 de Mesih Paşa e v k a f ı n d a n F e n e r d e k i menzilin t a m i r - lerinin keşfini hassa m i m a r l a r ı n d a n Ali bin A b d ü l m e n n a n ile yapmıştır.
D A V U T A Ğ A (Hassa M i m a r b a ş ı ) :
1002 de Mesih Paşa e v k a f ı mütevellisinin vakıf b i n a l a r ı t a m i r için sarfettiği 104.700 akçeyi Hassa m i m a r l a r ı n d a n M e h - ıned bin A b d ü l c e v a d ve S i n a n bin Halil ile t a k d i r etmiş.
1003 de H ü s e y i n ağa e v k a f ı n d a n olan h a n ı n t a m i r i keş- fini y a p m ı ş 1004 de aynı e v k a f t a n kârize k ı y m e t k o y m u ş t u r . 1005 de Galata da Alaca Mescid de v e Çelebi m a h a l l e s i n d e H ü s e y i n ağa v a k f ı n d a n d ü k k â n l a r ı n t a m i r m a s r a f l a r ı n ı n keş- f i n i yapmıştır.
E B U B E K İ R (Hassa B a ş m i m a r ı ) :
1116 da T e r s h a n e bahçeyi h ü m a y u n u n d a k i çeşmeyi y a p - mıştır. (D: 10139).
F E R H A D
996 da S a r a y kasabasında Ali Paşa camiini inşa etmiştir.
(D : 3902).
F O T İ K a l f a
1218 de Selim III ün Sır kâtibi Ahrııed e f e n d i n i n konağını t a m i r etmiştir.
H A S A N Ç a v u ş :
1014 de İ b r a h i m Paşa sarayını t a m i r etmiştir. (D: 4411).
H A S A N (Hassa İ B a ş m i m a r ı ) :
• •>„•<
Ve ma t e v f ı k i illâ billah A b d ü h u Hasan
1096 da Kandilli'de C a f e r paşa kasrı,
» » D a v u d paşa kasrı,
» i s t a v r u z kasrı,
» .. F e n e r b a h ç e kasrı,
» T e r s h a n e d e Yalı kasrı,
» ü s k ü d a r d a Valde sultan kasrı ve kızıl kasır.
» . K a r a a ğ a ç kasrı,
» » Şah H u b a n kasrı,
T o p k a p ı S a r a y ı n d a Alay k ö ş k ü ve D a r p h a n e ya- daki k a s ı r l a r ı t a m i r ve A n a d o l u Hisarı K ü ç ü k s u k ö p r ü s ü n ü y e n i d e n inşa etmiştir. (D: 10130).
H A Y R E D D İ N (Hassa B a ş m i m a r ı ) : |
A y a ş t a Kızlar ağası h a m a m ı n ı inşa (D: 5991), p71 de d e Sulu M a n a s t ı r d a M a k t u l M u s t a f a paşa e v k a f ı n d a n m ü n h e d i m bostan d ı v a r l a r m ı n t a m i r i n i n keşfini M i m a r b a ş ı S i n a n ile be- r a b e r y a p m ı ş l a r d ı r .
H Ü S E Y İ N H a l i f e ibni M e h m e d :
1060 da Şehzade camii, medrese, i m a r e t , t a b h a n e , m e k t e p v e f ı r ı n l a r ı n ı n k u b b e l e r i n d e k i k u r ş u n l a r ı t a m i r etmiştir. (D:
2895).
H Ü S R E V ( B E Y :
1034 de Köse Mustafa efendi v a k f ı n d a n bir evi t a m i r etmiştir.
İ B R A H İ M :
1077 de M u r a d II camii, medrese, t ü r b e v e i m a r e t i n i n t a m i r e m u h t a ç y e r l e r i n i tesbit ile keşfini yapmıştır.
İ B R A H İ M (Hassa ' B a ş m i m a r ı ) :
N a r ı g ü l z a r eden H ü d a y ı K e r i m , E y l e m i ş ismi resmi i b r a h i m
1119 da T o p k a p ı S a r a y ı n d a H a r e m a ğ a l a r ı dairesinin k a p ı l a r ı ile m e r d i v e n l e r i n i tecdid ve Kızlar ağası h a m a m ı n ı t a m i r etmiştir.
İ B R A H İ M (Hassa B a ş m i m a r ı )
S e l â m ü n alâ i b r a h i m
1181 de E f d â l zade medresesile Boğaziçinde K u r u çeş- m e d e S a d ı r a z a m Muhsiıı zade M e h m e d P a ş a n ı n (Esma Sul- t a n Sarayı) sarayını t a m i r etmiş ve 1199 da T o p k a p ı s a r a - y ı n d a Ş i m ş i r l i k t e m ü c e d d e d e n bir cami inşası ile D a v u d paşa s a r a y ı n ı n t a m i r i n i yamıştır. (D: 4985. 10719).
İ B R A H İ M A B D Ü L G A N İ :
1036 da B u r s a ' d a Bayazıcl I cami. medrese, v e i m a r e - tine gelen A k s e y l a n s u y u n u n m e c r a s ı n a m ü t e v e l l i t a r a - f m d a n y a p ı l a n t a m i r i n keşfini yapmıştır.
İ B R A H İ M Bin B a y r a m :
1016 da B u r s a d a ivez Paşa medresesini t a m i r etmiştir.
İ S M A İ L H a l i f e :
1179 da zelzeleden h a s a r a u ğ r a y a n Atik Ali P a ş a c a m ı ile a y n ı v a k ı f t a n K a r a G ü m r ü k t e k i camii ve E d i r n e k a p ı - smda K a r i y e camiini t a m i r etmiştir. (D: 10129).
K A L E N D E R :
995 de M i m a r S e f e r l e K a b e ' d e bazı t a m i r a t l a , çeşme sebilhane ve g a s i l h a n e inşa etmiştir. (D: 1335).
K A S I M A Ğ A (Hassa B a ş m i m a r ı ) :
Bendei âli M u h a m m e d K a s ı m
1005 de Dikili taşta Valde S u l t a n h a m a m ı n ı 1049 «Üs- k ü d a r s a r a y ı n d a n Baltacılar odasını t a m i r etmiştir. Top - k a p ı S a r a y ı arşivinde 1059 de kendisine gelen bir b u y r u l t u da K a y s e r i y e ' d e n iki yüz lağamcı geldiği bildiriliyor, 1060 da da B a l k a p a n ı Cabisi M e h m e d ' i n M i m a r b a ş ı K a s ı m ' d a n bir .mahzen icaresini aldığına dair bir m a k b u z b u l u n m a k - tadır.
M E H M E D :
1046 da Ş a m sabık m u t a s a r r ı f ı M u s t a f a P a ş a n ı n K ü - t a h y a ' d a elma ağacı k a r i y e s i n d e k i çeşmesini yapmıştır.
M E H M E D (Hassa B a ş m i m a r ı ) :
S u l t a n A h m e d camii inşaatına ait b ü t ü n d e f t e r l e r T o p k a p ı sarayı müzesi arşivindedir. (1). A y r ı c a y i n e c a m i için A h - med Ie iki arîzası v a r d ı r . 1012 de i b r a h i m P a ş a sarayını
(D : 205) ve 1077 - 1078 seneleri a r a s ı n d a B u r - sa'da S u l t a n M u r a d e v k a f ı n d a n bazı b i n a l a r ı da t a m i r et- miştir.
... (1) V a k ı f l a r Dergisi I (1938) de T o p k a p ı S a r a y ı Mü- zesi D i r e k t ö r ü Bay T a h s i n ö z ' ü n ( S u l t a n A h m e d camii) h a k k ı n d a bu d e f t e r l e r ' e m ü s t e n i t makalesi v a r d ı r .
T r m T r r m s : - VJ
•su V»
-ti yOV>
jfc'-A • -W-—l A \ - ı -J > -•» a r^ 'NA ^ vs
İM J " 1» * «Û » v r
- i İ h .M t ULSV* A ^ c r * iNSVsOA \ ,4\ .
> - îîÇ^
—-—1 / a
- r r f c - - L i ' - V r i :
r r r ^
" T Ö C
Hassa B a ş m i m a r ı Dalgıç A h m e d paşanın inşa ettiği S i l i v r i k ö p r ü s ü masraf d e f t e r i n i n siyakatla y a z ı l m ı ş başı ( İ l k satır
s o n u n d a A h m e d paşa ismi sarahatle o k u n a b i l i r M E H M E D (Hassa B a ş m i m a r ı ) :
T e v e k ü l i alallahi fi k ü l l i l u n u r A b d ü h u M e h m e d
1140 da T o p k a p ı S a r a y ı n d a H o r e n d e g â n odası,
1143 » T o p k a p ı S a r a y ı n d a Sofayı h ü m a y u n a t a h t inşa, b ü y ü k h a v u z u n temizlenmesi ve boyanması, Re- v a n k ö ş k ü n ü n m e r m e r s ü t u n l a r ı n ı n a r a l a r ı n a çer- çeve y a p ı l a r a k cam t a k t ı r t m ı ş ve s a r a y ı n su yol- l a r ı ile b o r u l a r ı n ı tecdid etmiştir.
1144 T o p k a p ı s a r a y ı n d a Hasoda h a m a m ı n y e r i n e yeni- den iki h a m a m inşası ile Sofayı h ü m a y u n d a K u l e ü z e r i n d e yapılacak kasrı h ü m a y u n ve b a h ç e l e r i n t a r h ve tanzimi işinin keşfini yapmış, E y ü p t ü r - besine m e r m e r t a r i h taşı inşa etmiştir.
1151 de Litros'da Valde sultan e m l â k i n d e n F e r h a d pa- şa çifliğini t a m i r etmiştir.
(D: 7764. 7952. 8013. 10135, 10136).
M E H M E D :
1176 da Bosnada S e r b e r n i ç e ve U s t r u n c a kalelerini ta- m i r etmiştir. (D: 8230. 8539).
M E H M E D B i n A B D U L L A H :
976 de Selânikte Hanın S u l t a n V a k f ı n d a n d ü k k â n l a r ı n
s
" -tu* 31
I A . . . ~~
ZTUZct
I"" ->• û 1
r ^
i»— ^
• ... > ^ — -f— • ^ •» I
H a y r e d d i n ' i n Ayaşta inşa ettiği kızlarağası h a m a m ı n ı n ^masraf defteri.
k i r a y a verildiği h a k k ı n d a k i höccette şahitlik etmiş- tir.
993 de K ü ç ü k A y a s o f y a d a Sinan ağa m a h a l l e s i n d e K a s ı m ' m hanesine H ü s e y i n çelebi menzilinin d a m - lalığından a k a n s u y u n z a r a r verdiğini tesbit etmiş.
998 de Mesih Paşa e v k a f ı n d a n G ü m r ü k h a n e çarşısın- daki altı d ü k k â n ı t a m i r etmiş,
1006 da K ü ç ü k A y a s o f y a d a H ü s e y i n ağa v a k f ı n d a n K e r - v a n s a r a y ı n t a m i r i için keşif yapmış.
1007 de aynı v a k ı f t a n bir h a n e y i t a m i r etmiştir.
1009 da Mesih P a ş a e v k a f ı n d a n cami y a n ı n d a k i f ı r ı n d e ğ i r m e n i n i n t a m i r a t k e ş f i n d e hassa m i m a r l a r ı n d a n M e h m e d Bin ü v e y s ile b e r a b e r b u l u n m u ş t u r .
m e ş r u t olan h a r a p odanın t a m i r i için Hassa m i m a r l a r ı n d a n Yusuf bin M e h m e d ile k e ş f i n d e b u l u n m u ş v e 1023 de Hassa 1 m i m a r l a r ı n d a n M u s t a f a .Abdullah ile b i r - likte K a r a G ü m r ü k t e Mesih Paşa /vakfından olan Menzilin üç bin altı yüz akçe ile ve yine aynı v a k ı f t a n Hatice sultan m a - hallesindei odalarla mescid'in sekiz bin yüz a k ç e y e t a m i r edileceğinin keşfini y a p m ı ş l a r d ı r .
M E H M E D B i n Ö m e r :
1003 de H a l e p t e Nişancı M e h m e d Paşa h a n ı n ı n t a m i r i n i hassa m i m a r l a r ı n d a n Ş a h a b bin A b d ü l k â n i . Yes. Abdülâziz ile b i r l i k t e keşfini yapmış, aynı senede H a l e p t e h a r e m e y n ev- k a f ı n d a n m ü c e d d e d e n inşa o l u n a n d ü k k â n l a r a aynı m i m a r - larla n e z a r e t etmiştir.
M E H M E D Bin Üveys:
1009 da K ü ç ü k A y a s o f y a d a Hüseyin Ağa e v k a f ı n d a n Ha- m a m ile Mesih P a ş a e v k a f ı n d a n f ı r ı n d e ğ i r m e n i n t a m i r a t keşiflerini, 1012 de S i n a n Paşa e v k a f ı n d a n Aya k a p ı s ı n d a k i evin tamirini. 1013 de aynı e v k a f t a n M a h m u d P a ş a d a bulu- n a n odaları t a m i r etmiştir.
M E H M E D Halife ibni A b d u l l a h :
1060 da Şehzade M e h m e d camii, medrese, i m a r e t t a b h a n e , m e k t e p , ve f ı r ı n l a r ı n ı n k u b b e l e r i n i n ü z e r l e r i n d e k i t a m i r e m u h t a ç k u r ş u n l a r ı n keşfini Hassa m i m a r l a r ı n d a n H ü s e y i n ve M u s t a f a halifelerle birlikte yapmış,
3081 de K a d ı k ö y ü n d e i b r a h i m çelebi menzilini de Hassa m i m a r l a r ı n d a n M u s t a f a h a l i f e ile birlikte ta - m i r etmiştir.
M E H M E D -Hoca :
1228 de Silâhdar A b d u r r a h m a n e v k a f ı n d a n bir evin K a - d ı k ö y ü n d e bir yalı ile m ü b a d e l e s i n i Hassa m i m a r l a r ı n d a n Se- lim h a l i f e ile t a k d i r etmişlerdir.
M E H M E D R A S İ M (Hassa B a ş m i m a r ı ) :
Esseyyid M e h m e d
1236 da Y e d i k u l e d e M i r a h o r İlyas Beyin camiini t a m i r et- miştir. (D: 5175).
M U S L İ H :
M i m a r Ayas m a h a l l e s i n d e Subaşı M u ş t a l a n ı n Mesih Paşa v a k f ı n d a n alacağı a r s a n ı n d e ğ e r i n i n keşfini yapmıştır.
M U S T A F A '(Hassa B a ş m i m a r ı ) :
Racii lütfü ilâhi M u s t a f a
M E H M E D B i n A B D Ü L C E V A D :
1002 ide Mesih Paşa e v k a f ı mütevellisinin v a k f a aid b i n a l a r a sarfettiği p a r a y ı Hassa M i m a r b a ş ı D a v u d
ağa ve S i n a n Bin Halil ile birlikte keşif ve tasdik etmiştir.
M E H M E D B i n A H M E D :
1022 de Y e d i k u l e dahilindeki camide cüz' k ı r a a t i için
1074 de Yeni camiin ş a d ı r v a n ı n a ve ç e ş m e l e r i n e T e r k o s n a h i y e s i n d e n Belgrad k ö y ü n d e n getirilecek su h a k k ı n d a bir keşif y a p m ı ş ve istavroz S a r a y ı b a h ç e s i n e bir h a v u z inşa et- miştir.
M U S T A F A :
1222 de Hassa m i m a r l a r ı n d a n M e h m e t E m i n haiife ile davalı m a h z e n l e r i n keşfinde b u l u n m u ş t u r ,
M U S T A F A B i n A b d u l l a h :
1023 de Mesih P a ş a v a k f ı n d a n K a r a g ü m r ü k t e Ali P a ş a m a h a l l e s i n d e k i menzilin ve Hatice S u l t a n m a h a l l e s i n d e k i oda- ların ve mescidin t a m i r l e r i n i n keşfini Hassa m i m a r l a r ı n d a n M e h m e d B i n A h m e d ile. 1025 de y i n e aynı v a k ı f t a n d ü k k â n - ların t a m i r i n i de Ali Bin Abdullah ile b e r a b e r y a p m ı ş t ı r .
M U S T A F A B i n A l i :
1012 de Sinan Paşa e v k a f ı n d a n bir h a n e n i n t a m i r a t keş- fini Hassa m i m a r l a r ı n d a n C a f e r bin A b d u l l a h ile yapmış.
1060 da Şehzade M e h m e d camii, medrese, imaret, t a b h a n e . m e k t e p ve f ı r ı n l a r ı n k u b b e l e r i n i n h a r a p k u r ş u n l a r ı n ı n tec- didi keşfini, 1081 de K a d ı k ö y ü n a e i b r a h i m çelebi menzilinin ve Hicazda Zülfikaı- ağa v a k f ı n d a n ahır ve odaların t a m i r - lerini ve 1084 de S a r a y ağası Y a k u p a ğ a n ı n arsasının mesa- hasını y a p m ı ş t ı r .
M U S T A F A Bin D a v u d :
959 da Hassa m i m a r l a r ı n d a n Ali Bin ilyas ile E d i r n e d e Halil Paşa h a n ı n ı n t a m i r a t ı k e ş f i n d e b u l u n m u ş t u r .
M U S T A F A / H a l i f e :
1128 da K ü ç ü k A y a s o f y a camii Ş a d ı r v a n ı n ı n su b o r u l a r ı - nı Hassa m i m a r l a r ı n d a n Ali bey ile tecdid etmiştir.
O S M A N Bin A b d u l l a h :
1120 da K ü ç ü k Ayasofya mütevellisinin s a r f i y a t ı n ı n keş- fini yapmıştır.
Ö M E R A Ğ A (Hassa B a ş m i m a n ) :
*
1030 da M i m a r b a ş ı l ı ğ m kendisine tevcihi h a k k ı n d a k i is- tidası üzerine Ru'us k a l e m i n i n inhası ve yine aynı s e n e d e Hassa m i m a r l a r ı n d a n olup v e f a t e d e n Alinin y e r i n e M u s t a f a bin A b d u l l a h ' ı n t a y i n o l u n d u ğ u n a d a i r Ömer A ğ a n ı n arzı ü - zerine sözü geçen k a l e m i n başka bir inhası v a r d ı r .
Ö M E R B i n V e l i :
983 de K ü ç ü k A y a s o f y a d a Hüseyin ağa v a k f ı n d a n Ç a r - daklı h a m a m ı t a m i r etmiştir.
R E C E B :
1087 de K a p ı ağası Z ü l f i k a r ağanın evini.
1091 » aynı v a k ı f t a n d ü k k â n l a r ı ,
1093 » Bayazıd I in B o l u d a k i h a m a m ı n ı t a m i r etmiştir.
R E C E B Bin Veli :
1188 de Z â l f i k a r ağa v a k f ı n d a n Y e n i k a p ı Bostan d ı v a r l a - rını ve a h ı r odalarını t a m i r etmiştir.
S A D İ :
964 de F i r u z ağa v a k f ı n d a n odaların t a m i r i n d e m ü t e v e l - linin s a r f i y a t ı n ı n keşfini yapmış,
972 » H ü s e y i n ağa v a k f ı n d a n K a r a k ö y d e k i d ü k k â n l a - r ı n t a m i r ve tecdidini,
979 » A y n ı v a k ı f t a n h a m a m ı n t a m i r a t keşiflerini y a p - mıştır.
S A L İ H :
1107 de K ö y n ü k çarşısında e k m e k ç i b a ş ı i b r a h i m ağa v a k f ı n d a n K e r v a n s a r a y ı n t a m i r a t ı n ı n Hassa m i m a r l a r ı n d a n
Hassa B a ş m i m a r ı K a s ı m ' ı n el yazısı ve imzası.
A İ o l , |
•ı
aV
j
ill o ufL jCi
- " ' c T "
A h m e d I e camii müştemilâtı husu için arîzası
Y u s u f u n keşfi üzerine yapıldığı h a k k ı n d a keşifte b u l u n m u ş - tur.
S E F E R :
995 de m i m a r K a l e n d e r ile K â b e d e bazı t a m i r a t l a , çeşme, sebilhane ve gasılhane inşa etmiştir. (D: 1335).
S İ N A N ( H a t s a B a ş m i m a r ı ) :
M i h r i m i m â r â n hemişe müstesna B e n d e - i m ' s k i n k e m î n e d e r d i m e n d Ser m i m â r â n , hassa E l f a k i r - ü l - h a k i r S i n a n
Topkapı sarayı müzesi arşivinde M i m a r S i n a n ı n h a y a t ve eserlerini anlatır ve T e z k i r e t ü l b ü n y a n ile E b n i y e d e n da- ha etraflı k a l e m e alınmış Risalei M i m a r î veya T u h f e t ü l mi- m a r î adlı bir d e f t e r m e v c u t t u r . 0,22 X 0,16 e b ' a d m d a b u l u - n a n bu d e f t e r i n yazısı çok f e n a v e o k u n m a s ı güç talik k ı r - ması iledir. Biı- m u k a d d i m e ile on iki kısım ve bir h a t i m e - den ibarettir. M u k a d d i m e n i n başında (Mimarlığın kavaidi ve ebniyenin esası ve arazinin istihkâmı m ü l â h a z a o l u n m a k t a s a r r u f a t ı n d a n idüğünüıı beyanındadır.) H a t i m e d e ise (Bu b e n d e l e r i n i n t a s a r r u f a t ı n ı b e y a n eder.) K a y d ı v a r d ı r . (D : 1461).
946 da M i m a r S i n a n ı n m a l z e m e m u b a y a a t ı n ı gösterir d e f t e r (D: 1461)
959 da S e f e r e g i t m e y i p ş e h i r d e k a l a n l a r ı n esamisi ya- zılı b u l u n a n d e f t e r d e ismi v a r d ı r . (D: 10140).
967 de S a r a y ağası M a h m u d ağanın evine k o m ş u s u n u n evinin d a m l a l ı ğ ı n d a n a k a n s u y u n z a r a r ı n ı t a y i n et- miş ve 971 de Sulu M a n a s t ı r d a M a k t u l M u s t a f a P a ş a e v k a f ı n d a n m ü n h e d i m bostan d ı v a r l a r ı m n ta- m i r i keşfini M i m a r H a y r e d d i n ile birlikte y a p m ı ş - lardır.
972 de Kanlıca h a m a m ı n ı inşa etmiştir. (D: 1461).
972 Evip yolunda S ü t l ü c e ' d e i s k e n d e r paşa bahçesinde- ki Hassa k ö ş k ü n ü inşa ve M u r a d III z a m a n ı n d a da t a m i r etmiştir. (D: 10131).
981 de Tasarruf e t m e k t e b u l u n d u ğ u t a r l a h a k k ı n d a Ba- yazıd e v k a f ı m ü t e v e l l i s i n d e n aldığı t e m e s s ü k ile S ü l e y m a n i y e camiine ait b ü t ü n inşaat masraf def- t e r l e r i de T o p k a p ı Sarayı müzesi arşivindedir.
S İ N A N B i n H a l i l :
1002 de B a ş m i m a r D a v u d ve Hassa m i m a r l a r ı n d a n Ab- dülcebbad ile Mesih P a ş a e v k a f ı mütevellisinin ta-
m i r a t s a r f i y a t ı n ı n keşfini yapmış,
1082 de Hatice sultan m a h a l l e s i n d e M e r y e m h a t u n u n evine y a n ı n d a k i b i n a n ı n z a r a r ı n ı t a y i n etmişti.
S E L İ M
1228 de S i l â h d a r A b d u r r a h m a n e v k a f ı n d a n bir evin K a - d ı k ö y ü n d e bir yalı ile m ü b a d e l e s i işinde Hassa mi- m a r l a r ı n d a n M e h m e d hoca ile k e ş i f t e b u l u n m u ş t u r .
Ş A B A N :
1001 de E d i r n e d e S u l t a n Selim'in n a t a m a m b i n a l a r ı n ı n ikmali için m e z k û r binanın m i m a r ı Nikola ile 234.272 akçelik bir keşifte b u l u n m u ş t u r .
Ş A H A P İBin A b d ü l k â n i :
1003 de H a l e p t e Nişancı M e h m e d P a ş a h a n ı n ı n v e h a r e - m e y n e v k a f ı n d a n bina o l u n a c a k d ü k k â n l a r ı n keşfi- ni Hassa m i m a r l a r ı n d a n M e h m e d Bin Ömer, Yes,
Abdülâziz ile b i r l i k t e y a p m ı ş t ı r .
T A H İ R (Hassa B a ş m i m a r ı ) :
«
1180 de D a v u d Paşa camii, m e k t e p medrese, ve i m a r e - tini Hassa m i m a r l a r ı n d a n A b d u l l a h v e ismail'le ta- mir ettirmiştir. (D: 8568).
1181 de S a d ı r a z a m M u h s i n zade M e h m e d P a ş a n ı n Boğa- ziçinde K u r u Ç e ş m e d e k i yalısını t a m i r etmiştir.
(Esma S u l t a n yalısı -D: 10718).
1194 de Hüseyin ağanın T a v u k p a z a r ı n d a k i camiini ta- m i r etmiştir.
1195 de T o p h a n e d e yapılacak f ı r ı n a lâzım olan malze- meyi v e r m i ş t i r .
Y U S U F B i n M e h m e d :
1022 de Yeclikule d a h i l i n d e camide cüz' k ı r a a t i için m e ş r u t h a r a p odaları Hassa m i m a r l a r ı n d a n M e h m e d bin Ah- med ile t a m i r etmiştir.
Y U S U F Bin ivez :
1107 de K ö y n ü k çarşısında e k m e k ç i b a ş ı i b r a h i m ağanın k e r v a n s a r a y ı n ı n Kassa m i m a r l a r ı n d a n Y u s u f ' u n keşfi veçhile taıniı- edilmesi h a k k ı n d a M i m a r Salih bin M a h m u d ile ke- şif yapmıştır.
H ^ ^ E ^ S f ^
T ° T v v , V f T7 ^ •
B a ş m i m a r ı H a s a n
H a s s a B a ş m k e s şf ,
n K ü ç ü k s u k ö p r ü s ü n t
" W -ktt-
. ' İ l i
-li 1
— » J J U l —
OJ i -«»1 - i l I / *" M •
• I» f i <
t' '
misafirhane, M i m a r S ı n a n . d e f t e r i n d e H5' V
v e h a s t a h a n e s ı ™ a s r ^ ^ s a h if e .
J
/ • * t .
t
; *
İ s t a n b u l u n Fethinden itibaren M i m a r b a ş ı l a r ı n , şehirde satıl- m a k t a olan m a l z e m e n i n n a r h l e r i n i ve usta, d ü l g e r , ırgad, ha- m a l gibi inşaatta ç a l ı ş a n l a r ı n ü c r e t l e r i n i k o n t r o l ettikleri, 1050 senesinde akçenin değişmesile y e n i d e n t.esbit o l u n a n ve ilk iki y a p r a ğ ı n ı n f o t o ğ r a f ı n ı k o y d u ğ u m u z defter tesbit ve
tevsik e t m e k t e d i r .
Hassa B a ş m i m a r ı M e h m e d T a h i r i n bir t a m i r a t keşfi.
D ü n y a m i m a r i s i n d e â b i d e l e r
i n s a n l a r , İptidaî d e v i r l e r i n d e n b u g ü n e k a d a r , yaşayışla- rına tesir y a p a n b ü y ü k hâdiselerin ve f e v k a l â d e b u l d u k l a r ı k a y n a k l a r ı n h a t ı r a l a r ı n ı e b e d î l e ş t i r m e k ihtiyaeile bir çok eserler y a r a t m ı ş l a r d ı r . B u eserler azametli ve h ü r m e t t e l k i n edici tesirler istihdaf ettikleri için çok ö m ü r l ü v e iri m a l - zemeleri b ü y ü k e m e k l e r l e bir a r a y a g e t i r e r e k ebedî k o m - pozisyonlar v ü c u d e getirmişlerdir, i n s a n l a r ı n san'at t e l â k - kileri y ü k s e l d i k ç e âbideler iptidaî v e vahşi güzellikte b i r e r zanmışlardır. B u g ü n âbide m i m a r i s i ve plâstik k ı y m e t l e r ka- zanmışlardır. B u g ü n âbide m i m a r i s i y a p ı san'atinin en m ü - tekâmil v e en asîl bir şubesidir; ve şehircilik, plâstik m ü - k e m m e l i y e t , sembolik i f a d e; r e n k v e kompozisyon tesirleri b a k ı m ı n d a n y ü k s e k san'at ş a r t l a r ı n a cevap v e r m e k m e c b u - riyetindedir.
A t a t ü r k ' ü n eşsiz hatırası için y a p ı l a c a k a n ı t - k a b r i n m e v z u u b a h s olduğu şu sırada, son s e n e l e r d e m i m a r î â l e m i n - de y a p ı l a n b ü y ü k , k ü ç ü k â b i d e l e r d e n bazılarını kısaca göz- den geçirmeyi f a y d a l ı b u l d u k .
P r a g ' d a M i l l î istiklâl âbidesi: M i m a r J a n Z a v o r k a . Bu âbide P r a g şehrinin 3 h â k i m tepesinden b i r i ü z e r i n - de inşa edilmiştir v e m ü s t e s n a vaziyetile Akropol'a benzer.
Çekoslovak milletinin istiklâli için h a r b e d e n ve ölenlerin
h a t ı r a s ı n ı e b e d i l e ş t i r m e k için yapılan b u âbidenin zemin k a - tında bir mozole ile b ü y ü k ölülere tahsis edilen salonlar v a r - dır. M o n ü m a n t a l bir m e r d i v e n mozole ile b ü y ü k s e r e m o n i salonunu bir b i r i n e bağlar. Yüksek ziyaretçiler için a y r ı k a - b u l salonları yapılmıştır. Âbidenin ö n ü n d e k i k a i d e y e millî k a h r a m a n Jaıı Z i z k a ' n m bronzdan bir h e y k e l i dikilecektir.
 b i d e n i n inşaatı b e t o n a r m e iskelet ü z e r i n e g r a n i t k a p - lamadır. 1928 de temeli atılan bu âbide bu sene i k m â l edil- miştir.
Oslavia âbidesi: M i m a r G. V e n t u r i .
B u âbide B ü y ü k h a r p t e şiddetli m u h a r e b e l e r e s a h n e ol- m u ş bir tepenin ü s t ü n d e yapılmıştır v e müselles plânlıdır, üç köşesinde basık üç y u v a r l a k k u l e v a r d ı r . T a m ortasında masif b ü y ü k bir y u v a r l a k k u l e yapılmıştır. K u l e l e r y e r altı galerilerile b i r b i r l e r i n e bağlıdır. K ü ç ü k köşe k u l e l e r i n m a h - zenlerinde m e ç h u l a s k e r l e r i n k e m i k b a k i y e l e r i toplanmıştır.
4 k u l e n i n d u v a r l a r ı içine o y u l m u ş h ö c r e l e r d e ise isimleri belli ölülerin b a k i y e l e r i tasnif edilmiştir. O r t a k u l e galeri şeklinde üç katlıdır. M a h z e n i n d e altın m a d a l y a k a z a n m ı ş 12 k u m a n d a n ı n k e m i k l e r i n i ihtiva eden bir lâhid b u l u n m a k - tadır.
" — S î S m J B L a e t i
M i l l î istiklâl âbidesi ( P r a ğ )
M o n t e G r a p p e
italya'da M o n t e G r o p p a âbidesi: M i m a r G. Greppi. m e t r e m e s a f e d e set h a l i n d e beş d a i r e d e n ibarettir. En y u - B ü y ü k h a r p t e ölenler için i t a l y a ' d a G r o p p a dağının üs- k a r ı d a , o r t a d a k ü ç ü k b i r şapel v a r d ı r , setlerin d u v a r l a r ı t ü n d e yapılan bu âbide d ö r d e r m e t r e l i k ve bir b i r i n e o n a r içinde sıra sıra ölü a s k e r l e r i n b a k i y e l e r i b u l u n m a k t a d ı r .
T a n e n b e r g
T a n n e n b e r g âbidesi: M i m a r W. J. K r ü g e r .
H i n d e n b u r g ' u n şarkî P u r u s y a ' d a R u s l a r a k a r ş ı kazandı- ğı T a n n e n b e r g zaferini v e o r a d a ölenlerin h a t ı r a l a r ı m ebe- dîleştirmek için y a p ı l a n b ü y ü k bir âbidenin plânı, h e r bir
dıl'ının ortasında b i r e r k u l e y ü k s e l e n kapalı bir m u d a l l a d ı r ve sıvasız t u ğ l a d a n iıışa edilmiştir. M u h i t i n i n k u v v e t l i v e vahşî if ad asine çok u y g u n bir m i m a r î d e olan â b i d e n i n aza- metli eb'aclı ziyaretçilere hazin v e ezici bir tesir b ı r a k m a k - tadır.
N i r v e s a
Nervesa H a r p âbidesi : M i m a r F. M o r i .
italya'da Nervesa c i v a r ı n d a bir t e p e ü s t ü n e inşa edilen bu âbide m u r a b b a plânlı v e d ö r t cephesi b i r b i r i n i n aynı ola- r a k yapılmıştır. K a i d e kısmının iç d u v a r l a r ı n a isimleri belli
olan ölülerin k e m i k l e r i m ü n f e r i t hücreler içinde ve bronz lâvhalarla k ü n y e l e r i yazılı olarak; m e ç h u l a s k e r l e r i n baki- y e l e r i ise m ü ş t e r e k h ö c r e l e r d e toplu olarak yerleştirilmiştir.
Orta kısmında altın m a d a l y a y ı k a z a n m ı ş ölülerin m ü n f e r i t m e z a r l a r ı sıralanmıştır.
S ü v e y ş kanalı âbidesi : M i m a r M. Roux-Spitz.
Mısır'da T i m s a h gölü sahilinde inşa edilen b u âbide, Mı- sır pilonlarile. insan elinin yapabildiği en güzel âbide olan
Sfenksi t a n z i r e n inşa edilmiş bir çift sütunla iki p l â s t i k t e n müteşekkildir, v e S ü v e y ş k a n a l ı n ı n m ü d a f a a s ı n ı sembolize eder.
Kiel
Kiel B a h r i y e âbidesi: M i m a r G . M u n z e r . âbide m u a z z a m bir gemi d ü m e n i n i t a n z i r e n t u ğ l a d a n inşa Şimalî A l m a n y a ' d a Baltılc denizi sahilinde yapılan b u edilmiştir.
L i l i e n t h a l abidesi
Liliental P l a n ö r âbidesi: M i m a r F. F r e y m ü l l e r Berlin c i v a r ı n d a t a y y a r e c i Lilienthal'in ilk p l a n ö r uçuş- larını yaptığı u f a k bir t e p e 4 ,set h a l i n d e ive o r t a d a n m e r d i - venli olarak t a n z i m edilerek ü z e r i n e b u âbide yapılmıştır.
 b i d e 9 hafif m a d e n î sütun ü s t ü n e o t u r a n içeriye meyilli ge- niş bir h a l k a saçak ile b u n u n ortasında 1.50 m e t r e k u t r u n d a m a d e n î bir k ü r e d e n ibarettir. K ü r e n i n ü s t ü n d e k a b a r t m a o l a r a k arzın kıt'aları ve t a y y a r e c i n i n t a r i h î b ü y ü k uçuşları gösterilmiştir.
italya'da R e d i p u g l i a âbidesi : M i m a r Greppi.
Bu âbide t e r a s h a l i n d e dağa o y u l a r a k 100 bin m a l û m v e meçhul askerin hatırasını tebci' için yapılmıştır. Alt başta
hususî m e z a r l a r h a l i n d e k u m a n d a n l a r ı n ; t e r a s l a r d a bronz v e k a b a r t m a yazılı m e r m e r şeritler halinde isimleri belli 40 bin a s k e r i n ; üst başta da k ü ç ü k bir kilisenin altında 60 bin m e ç h u l askerin bakiyesi m u h a f a z a edilmiştir.
Redipııglio abidesi
B i t o l j abidesi
Bitolj A l m a n askerleri âbidesi: M i m a r R. Tischler Yoğoslavya - Y u n a n h u d u d u n a y a k ı n Bitolj şehri civa- rında yüksek bir t e p e n i n t a m zirvesinde b ü y ü k h a r p t e ölen
3000 A l m a n askeri n a m ı n a y a p ı l a n b u âbide bir d a i r e ile bir m i k â b d a n ibarettir. Daireyi y ü k s e k ve k a l ı n g r a n i t ihata d u v a r l a r ı teşkil eder. B u kısımda y e k p a r e g r a n i t bir blok ile b u n u n eteğinde A l m a n h ü k ü m e t l e r i n i n a r m a l a r ı v a r d ı r .
J a p o n b a ğ ç e l e r i
R e s i m l e r ( S i n k e n t i k u ) ( K o k u s a i K e n t i k u s ) ve ( K e n t i k u S e k a i ) M e c m u a l a r ı n d a n alınd-.
i n s a n l a r t a r a f ı n d a n ev ve b a h ç e d ü n y a n ı n h e r y e r i n d e b i r b i r i n i t a m a m l a y a n v e içinde y a ş a n m a s ı n ı b e r a b e r t e m i n . e d e n iki m e f h u m o l a r a k t e l a k k i edilir. F a k a t bu t e l a k k i n i n en ziyade taassupla k a b u l edildiği m e m l e k e t şüphesiz J a p o n - ya'dır. J a p o n y a ' d a t a b i a t sevgisi ve b a h ç e y e bağlılık an'- anedir, âdettir. Ağaç, su, taş m u k a d d e s t i r , y a ş a m a k , nefes a l m a k v e r a h a t e t m e k için, itibar g ö r m e k için elzem sayı- lan u n s u r l a r d ı r . B a h ç e evin en f e d a edilemez p a r ç a s ı d ı r ve evin e t r a f ı n d a , y a n ı n d a v e h a t t a içindedir.
J a p o n b a h ç e l e r i n i n ihtişamı eski edebiyatta y e r t u t m u ş - tur. E n eski b a h ç e l e r i n t e r t i p l e r i v e b u g ü n yetişen ağaç ve çiçeklerin m e n ş e l e r i h a k k ı n d a yapılan t e t k i k l e r b ü y ü k Çin h ü k ü m d a r l a r ı n ı n efsanevî b a h ç e l e r i n e d a y a n m a k t a d ı r . Bu- g ü n J a p o n y a ' d a a s l m a y a k ı n bir şekilde m u h a f a z a edilebi- len en eski b a h ç e 14 ü n c ü aşıra aittir.
J a p o n bahçeleri, A v r u p a ' d a bin i h t i m a m l a yetiştirilen hesaplı ve m ü t e n a z ı r tarhlı, s u n i ifadeli b a h ç e l e r d e n b ü s - b ü t ü n f a r k l ı d ı r , i l k n a z a r d a gelişi güzel hasıl olmuş hissini v e r m e s i n e r a ğ m e n g ö r g ü l ü bir zevk m a h s u l ü , m u v a f f a k ol- m u ş bir k o m p o z i s y o n d u r . Y a k i n e n yapılacak bir t e t k i k t e b ü - t ü n d e t a y l a r d a bir itina ifşa eder.
B a h ç e l e r i n h u s u s i y e t l e r i b ü y ü k l ü k veya k ü ç ü k l ü k l e r i n e göre değişir. B ü y ü k b a h ç e l e r d e sun'i tepecikler, d e r e l e r , şelâleler, göller, k ö p r ü l e r , b ü y ü k k a y a l a r , palmiyeler, b a m - bo; servi v e çeşitli ç a m ağaçları, muhtelif b o y d a t a ş f e n e r - ler, tabiiliğe y a k ı n bir arazi kompozisyonu teşkil eder. K ü - çük b a h ç e l e r d e ise yalnız yosun v e çimen satıhları, bodur ağaçlar, çiçekler v e n i s b e t e n k ü ç ü k k a y a l a r , k u y u ağızları ve çiniler b u l u n u r . P e r e l e r i n , göllerin y e r i n i b u r a l a r d a k ü - çük taş h a v u z l a r v e oyuk t a ş l a r t u t a r .
J a p o n b a h ç e l e r i n d e p e k çok g ö r ü l e n ve tabiî o l a r a k ser- pilmiş sanılan k a y a l a r d a ğ l a r d a n bilhassa seçilerek getirilir.
P e k b ü y ü k k a y a l a r ı n n a k l i zor olduğu için b u n l a r evvelâ p a r ç a l a n a r a k b a h ç e l e r e getirilir v e o r a d a t e k r a r yapıştırılır.
J a p o n b a h ç e l e r m d e su l ü z u m l u ve i h m â l e d i l m e y e n bir u n s u r d u r . U f a k bir d e r e halinde, göl, h a v u z v e y a şelâ- le h a l i n d e b a h ç e d e m u h a k k a k s u b u l u n u r , sun'i şelâleler yosunlu k a y a l a r a r a s ı n d a n çiçekler içinde k a y b o l m u ş sığ h a - vuzlara a k a r . M u n t a z a m yassı taşlar suların ü z e r i n d e n geçmesine yol teşkil ederler. i k l i m ifazla y a ğ m u r l u oldu- ğ u n d a n bu yassı taşlar b a h ç e k a p ı s ı n d a n evin v e r a n d a s ı n a k a d a r sağlı sollu, a y a k a d ı m l a r ı n a göre dizilirler. S u b u l u n - m ı y a n bazı b a h ç e l e r e k u m serpilir.
Çay bahçesi diye a y r ı l a n bir köşeye bilhassa i h t i m a m gösterilir. A n c a k h e r t a r a f t a ağaçlar, çiçekler, taş f e n e r l e r ve k a y a l a r d a i m a gelişigüzel v e gayet tabiî o l a r a k r o m a n t i k bir şekilde yerleştirilir. İntizam, t e n a z u r ve sistem J a p o n b a h ç e l e r i n d e k a t ' i y y e n y e r bulamaz.
J a p o n e v l e r i n e g i r m e k için m u h a k k a k b a h ç e d e n g e ç m e k lâzımdır. B a h ç e m e d h a l l e r i n e b ü y ü k b i r e h e m m i y e t v e r i - lir. K a y a l a r l a , çitlerle, b a m b o s ç a r a a k l a r i l e b a h ç e kapısın- dan ev kapısına k a d a r olan m e s a f e y e hususiyet v e zengin- lik verilir: k a y a l a r v e çalılar a r a s ı n d a n y ü k s e l e n ağaçlarla bu yol gölgelendirilir.
Evin esas kapısı, ekseriya b a h ç e ile t a m a m i l e birleşmiş ve h u d u d u belirsizleştirilmiş bir v e r a n d a h a l i n d e yapılır. Ve- r a n d a evin başka t e r a f m d a ise evin kapısının üstü h u s u s i y e t - li 'bir ç a r d a k ile b a h ç e kapısile a l â k a l a n d ı r ı l ı r .
V e r a n d a b a h ç e n i n üstü ö r t ü l ü bir köşesidir. Çok zayıf bir m a l z e m e ile m u v a k k a t hissini v e r e c e k b i r şekilde taş p a r - çalarına o t u r t u l m u ş olan açık v e y a k a p a l ı bir v e r a n d a b a h ç e ile ev a r a s ı n d a en tabiî bir geçit h a l i n d e d i r .
J a p o n l a r ı n b a h ç e l e r i k e n d i l e r i n i n m ü t e v a z i k a r a k t e r l e r i - ni gösteren s a m i m i bir aile m u h i t i d e k o r u teşkil eder; K ü - çük, b ü y ü k b ü t ü n b a h ç e l e r d e ciddî ve mistik bir ifade ile f ı t r î bir t a b i a t s e v e r l i k ve estetik bir şevki tabiî o k u n u r .
J a p o n b a h ç e l e r i d ü n y a n ı n en tabii, en güzel v e m e f h u - muna en u y g u n olan b a h ç e l e r i d i r .
Tas y o l l a r
: ' s ı r
Soka antresi
E v ö n ü n d e çardak
K ü ç ü k ev dış kapısı
Kadıköy ve civarı imar plânı için bir etüd
M i m a r A. S a b r i O r a n i s t a n b u l u n son senelerdeki inşaat faliyetinin m ü h i m bir
kısmını teşkil eden Kadıköy - H a y d a r p a ş a ve b u n l a r ı n ge- niş hinterlandı günden güne inkişaf e t m e k t e d i r . Şehrimi- zin en zengin manzaralarını ancak b u r a d a son senelerde te- essüs eden yeni mesken m ı n t a k a l a r m d a d o y a r a k s e y r e t m e k m ü m k ü n d ü r . Daha ziyade basık ve az meyilli ,sırtlardan m ü - teşekkil bu araziden M a r m a r a l ı m en uzak u f u k l a r ı dahi gö- r ü n m e k t e d i r .
Bu serî inkişafın muntazam b i r şekilde .temini ve bu- r a n ı n jbütün tabiî hususiyetlerinin en u f a k hatlarını bile k o r u y a r a k tanzim etmek i m k â n l a r ı m a r a ş t ı r m a k şehirciliğe düşen en m ü h i m bir vazifedir. B u r a d a k i şehircilik ceryan- larını şu şekilde hülâsa edebiliriz : ilk z a m a n l a r d a sırf mes- ken ve sayfiye m m t a k a l a r ı olarak tessüs eden mahallelerin son senelerdeki rağbetten dolayı kesafetleri artmıştır, p u n - dan dolayı îbu mahallelerden bir .çokları sayfiye k a r a k t e r - lerini k a y b e d e r e k daha ziyade ticaret V e sanayileşme şekille- rini almağa başlamışlardır. Halk bu semtleri t e r k ederek S u a - diye, Bostancı v e daha ileride M a r m a r a sahillerinde yeni semtler a r a m a ğ a başlıyor. B u yeni teessüs eden semtlere bittabi doğrudan doğruya istanbuldan gelenleri de ilâve et- mek lâzımdır.
H a y d a r p a ş a arkasındaki Acı badem, i b r a h i m ağa ve Çamlıca Kayışdağı yolu üzerindeki yeni m e s k e n m m t a k a l a r ı yine sonradan teessüs eden mahallelerdir. Demir yolunun Anadolu ana hattı b u r a d a n geçmesi yüzünden inkişaflarını oldukça güçleştiı-diği için bunlar M a r m a r a sahillerininkine n a z a r a n daha yavaş inkişaf etmişlerdir.
i m a r plânı etüdü yapılırken evvelâ bu semtler arasındaki m ü n a k a l e meseleleri ile yine bu semtlerin .sahildeki iskeleler- le m ü n a k a l e l e r i n i temin eden cadde şebekelerini etüd etmek icabetmektedir.
M a r m a r a sahillerinin en m ü h i m m e t h a l l e r i n d e n biri tren hattı ve mevcut sahil yolu ile H a y d a r p a ş a ve ikincisi de Kadıköydür.
Kadıköy iskele m e y d a n ı n d a toplanan esas d a m a r l a r d a n biri doğrudan doğruya Modaya giden Moda caddesi ikincisi de Söğütlü Çeşme caddesi üçüncüsü H a y d a r p a ş a Rıhtım yo- lu ve sahil yolu boyunca M ü h ü r d a r a giden gezinti yoludur.
Moda caddesinin güzergâhının ön kısmı değiştirilmiştir.
Bu yolun çarşı kısmının genişletilmesi pek çok istimlâk bedeli- ne mal olacağından bu yol halen boş olan şimdiki k a y m a k a m l ı k binasının sol t a r a f ı n a isabet eden cihete doğru gayet geniş bir yol olarak iskele meydanına k a d a r getirilmiştir, ÎBu yolun
