Din Sosyolojisi I
Doç. Dr. İhsan ÇAPCIOĞLU 2. Hafta: Sosyoloji ve Din İlişkisi
Sosyoloji ve Din
• Felsefeden fiziğe, her akademik disiplin, farklı bir bakış açısıyla din konusunda belirli bir “yaklaşım tarzı” ortaya koymuştur.
• Biz de bu dersimizde din konusuna sosyolojik bakış açısının bir örneğini ortaya çıkarmaya çalışacağız.
Din sosyolojisi nedir?
• Din sosyolojisini açıklamak için, işe öncelikle sosyolojiyle, daha sonra sosyolojinin din konusuna nasıl uygulanacağını göstermekle başlamam gerekmektedir. Elbette sosyolojiyi kısaca özetlemek basit bir iş değildir. Her sosyolog,
disiplini, kendine özgü bir bakış açısıyla ele almaktadır.
Din sosyolojisi nedir?
• Peter Berger’in (1963, 18) ifadesiyle, sosyolog, “yoğun bir biçimde, durmaksızın, çekinmeden” insanlara ilgi
duymaktadır. Asansördeki insanların davranışlarından
deve yarışlarına, bira bağımlılarından silikon taktıranlara, ırk ilişkilerinden kilim dokumalarına kadar insanların
içinde yer aldıkları her olay sosyologların ilgisini
çekmektedir. Sosyoloji, hem kendine özgü araştırma konularıyla, hem de tayin edilmiş eğilim ve
perspektifleriyle ayırt edilmektedir.
Sosyolojisi nedir?
• Din sosyolojisini açıklamak için öncelikle «Sosyoloji
nedir?» sorusunu sormamız gerekir. Ancak bu sorunun da tek bir yanıtı bulunmamaktadır. Bu durumda konuya
sosyolojinin temel unsurlarını özetleyerek başlamamız yerinde olacaktır.
1. Sosyolog, sosyal grupları inceler.
• Sokak çeteleri ve öğrenci hareketleri, basketbol takımları ve izci çocuklar, lezbiyenler ve hürriyet taraftarları,
bahriyeliler ve içkili araba kullanmaya karşı çıkan anneler, Ku Klux Klan , Kara Panterler, hayvan hakları gönüllüleri, hayvan postu doldurucuları vs. Özetle, akla gelebilecek insan gruplarının tümü bir sosyolog tarafından
incelenmiştir, inceleniyordur ya da incelenmek için sırasını bekliyordur.
2. Sosyolog, sosyal münasebetleri inceler.
• Siz, bir arkadaşınızla sokak köşesinde beklerken, önemli bir konuşma esnasında, her seferinde üçüncü bir kişinin size katılmasıyla konuşmanın seyrinin birden bire nasıl değiştiğini hiç fark ettiniz mi? Erkek veya kız
arkadaşınızın, sizinle yalnızken ve onun ya da sizin arkadaşlarınızdan birileri yanınızdayken nasıl farklı davrandığına hiç dikkat ettiniz mi? Bunlar, “mikro”
sosyolojik bakış açısıyla incelenen konulara sadece iki örnektir:
2. Sosyolog, sosyal münasebetleri inceler.
• İnsanların diğer insanlarla nasıl etkileşimde bulundukları;
bir insanın kendisini diğerine nasıl sunduğu; insanların pek çok kimliği olduğu ve bu kimliklerin çeşitli sosyal çerçeveler, şartlar ve etkileşim biçimleri içinde nasıl
değişikliğe uğradığı hep birer sosyolojik olgudur (Simmel 1950; Goffman 1959; Garfinkel 1967).
3. Sosyolog, sosyal kurumları ve sosyal yapıları inceler.
• Okullar. Ordu. Polis. Şirketler. Belediye Başkanlığı.
Hükümet. Hastaneler. Hapishaneler. Aile. Mahkeme.
Sanayi. Medya. Spor. Ekonomi. Siyasi sistem. İş sahaları.
Sosyal güvenlik sistemi ve daha pek çoğu. Sosyologlar,
yaşadığımız yeri, nasıl yaşadığımızı, kiminle yaşadığımızı, hatta ne kadar yaşadığımızı bile derinden etkileyen,
hayatımızı kuran ve şekillendiren çeşitli sosyal yapı ve kurumları inceler.
4. Sosyolog, sosyal davranış örüntülerini inceler.
• Sosyal örüntüler, boşanma oranlarından moda
eğilimlerine, suç göstergelerinden insanların nasıl
öpüştüklerine, uyuşturucu kullanımından insanların neler yediklerine kadar her şeyi içine almaktadır. Kişisel olarak, Uluslararası Los Angeles Havaalanında gözlemlenebilen sosyal örüntüleri, özellikle etnisite ve cinsiyetle ilgili
olanları dikkatlice düşünmeyi isterim:
4. Sosyolog, sosyal davranış örüntülerini inceler.
• Koridor kenarında bagajlarını kontrol edenler, neredeyse tamamıyla orta yaşlı siyahlardır. Uçuş görevlileri
genellikle beyaz hanımlardır. Bagajların geçtiği x rey
makinelerinin başında bulunanlar neredeyse tamamıyla genç siyah hanımlardır. Pilotlar ise daima beyazlardır.
Niçin? Bazı mesleklerin belirli cinsler veya etnik gruplar tarafından icra edilmesi gibi sosyal örüntülerin anlaşılması ve açıklanması sosyolojik ilginin tipik bir örneğini teşkil
etmektedir.
5. Sosyolog, ferdin sosyo-kültürel ve tarihi arka planı düşünülerek tam manasıyla anlaşılabileceğini düşünür.
• Bundan önceki başlıklar okunduğunda, sosyologların bizatihi bireyin kendisiyle ilgilenmediği gibi bir izlenim
ortaya çıkabilir. Açıkçası durum böyle değildir. Sosyologlar oldukça yoğun bir şekilde bireylerle ilgilenmektedir. Fakat sosyologun bireyin incelenmesine yaklaşımı kendine özgü, sosyolojik bir bakış açısıyla gerçekleşmektedir.
5. Sosyolog, ferdin…
• Basit bir biçimde ortaya koymak gerekirse, sosyologlara göre birey, ancak sosyal çevresi dikkate alındığında
anlamlı ve önemlidir. Her birimiz birer birey olsak da,
belirli bir tarihsel geçmiş, belirli bir ülke, belirli komşular, belirli ekonomik yapılar ve belirli ailelerle kimliğimizi
kazanmaktayız. Bireyler olarak belirli bir zaman, belirli bir mekan ve belirli bir sosyal çevrede yaşıyor olmamız,
kişisel yaşamımızı ve kimliğimizi şekillendirmede inanılmaz derecede önemli faktörlerdir.
5. Sosyolog, ferdin…
• Her bireyin bir giyinme tarzı, yemek yeme stili, politik tercihleri, sevme ve sevgiyi ifade etme biçimi ve bir
iletişim şekli vardır. Örnekler çoğaltılabilir; fakat önemli olan bütün bunların bireyin kontrolü, hatta şuuru dışında özel bir sosyo-kültürel ve tarihsel çerçevede
gerçekleşmesidir.
5. Sosyolog, ferdin…
• C. Wright Mills’in (1959, 7) bizlere öğrettiği şekliyle,
dünyayı sosyolojik bakış açısıyla kavramak, “toplumdaki tarihi ve biyografik kesişme noktalarını kavramayı”
gerektirir. Burada anlatılmak istenen nokta, yaşamın
görüntüleri ve kişisel koşulları tecrübe edilerek kurulan bireysel hayatın, tarihi süreç içinde adeta bir ağ gibi
örülmesi ve özel sosyal sınırlara dayalı olarak meydana getirilmesidir. Bu nokta, bizleri sosyolojik bakış açısının sıradaki önemli özelliğiyle tanıştırmaktadır. Ancak biz bu özelliği önümüzdeki dersimizde tanıyacağız.
Soru-cevap, tartışma ve ödev
• Bu nokta, bizleri sosyolojik bakış açısının sıradaki önemli özelliğiyle tanıştırmaktadır. Ancak biz bu özelliği
önümüzdeki dersimizde tanıyacağız. Sizden önümüzdeki derse kadar sizi etkileyen sosyo-kültürel çevre koşullarının neler olduğuna ilişkin bir ödev hazırlamanızı istiyorum.
• Şimdi konuyla ilgili katılarınızı ve sorularınızı alabiliriz…
Teşekkür…
• Derse katılımınızdan dolayı teşekkür ederim…
