HAVZA MESLEK YÜKSEKOKULU İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ PROGRAMI ISG 109 GENEL KİMYA. Öğr. Gör. Dr. Cihan YAYLACI

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ PROGRAMI

HAVZA MESLEK YÜKSEKOKULU

ISG 109 – GENEL KİMYA

Öğr. Gör. Dr. Cihan YAYLACI

GİRİŞ

Hafta-11

ISG 109 – GENEL KİMYA

11.ASİTLER VE BAZLAR

3 11.1.Asitlerin ve Bazların Tanımı

11.2. Asitlik ve Bazlık Güçleri, Çözücü ve Yapı Etkileri 11.3.Nötralleşme

11.4. Hidroliz

Kaynaklar

Konuya özgü kavramlar

Asit, suda çözündüğünde hidrojen iyonu ( H⁺ ) verebilen maddeler, Baz, sulu çözeltilerinde hidroksit (OH–) iyonu bulunduran maddeler, Nötralleşme Tepkimesi, Asitten gelen iyonu ile bazdan gelen iyonunun tepkimeye girerek su ve tuz oluşturması,

İndikatörler, çözeltinin pH’ına bağlı olarak renk değiştiren, karmaşık yapıdaki organik bileşikler,

pH, Çözeltinin asitlik veya bazlık derecesini tarif eden ölçü birimi,

4

11.1.Asitlerin ve Bazların Tanımı

5 Arrhenius Asit-Baz Tanımı

Hidrojen içeren ve Suda çözüldüğünde H⁺ iyonu oluşturan maddelere Asit denir.

HCl→ H⁺ + Cl^– HNO₃→H⁺ + NO^–3

OH^– iyonu içeren ve suda çözüldüğünde OH ^– iyonu oluşturan maddelere Baz denir.

NaOH _(aq)→ Na⁺_(aq) + OH ^–_(aq) KOH_(aq) →K⁺⁽_{aq )}+ OH ^–_(aq)

11.1.Asitlerin ve Bazların Tanımı

6 Asitlerin Özellikleri:

• Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir ve tatları ekşi,

Turnusol kağıdının rengini maviden kırmızıya dönüştürür,

• Hepsinin yapısında hidrojen (H) bulunur,

• Plastik ve camlara etki etmez, Yakıcıdır,

• Sulu çözeltilerine (suda çözündüklerinde) hidrojen iyonu (H⁺) verir,

Bazlarla birleşerek nötrleşir (ekzotermik) , tuz ile su oluşturarak ısı açığa çıkarır,

11.1.Asitlerin ve Bazların Tanımı

7 Asitlerin Değerliği:

Asit molekülünün suda oluşturabildiği proton (H⁺) sayısı,

HCl molekülü suda bir tane H⁺ oluşturduğundan bir değerli,

11.1.Asitlerin ve Bazların Tanımı

8 Bazların Özellikleri:

• Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir,

• Kırmızı turnusol kağıdını maviye dönüştürür,

• Sulu çözeltileri acımsı,

• Ele kayganlık hissi verir,

• Asitlerle nötrleşme reaksiyonu vererek tuzları oluşturur,

11.1.Asitlerin ve Bazların Tanımı

9 Bazların Değerliği:

Bazın bir molekülünün sulu çözeltiye verdiği OH^– iyonu (veya yapısına katabildiği proton) sayısı,

10

11.1.Asitlerin ve Bazların Tanımı

11

11.1.Asitlerin ve Bazların Tanımı

Aşındırı Madde( C )

Canlı doku ile temasında, dokunun tahribatına neden olabilen madde

Çevre İçin Tehlikeli (N)

Çevre ortamına girdiğinde çevrenin bir veya birkaç unsuru için hemen veya sonradan kısa veya uzun süreli tehlikeler göstere maddeler,

Toksik Madde Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölümüne neden olan madde

12

13

Depolama :

14

11.1.Asitlerin ve Bazların Tanımı

Kişisel Koruyucu Ekipmanlar :

Asit ve baz çözeltileriyle, dezenfektan ve aşındırıcı temizlik maddeleriyle yapılan işlerde koruyucu gözlükler, yüz siperlikleri veya elle tutulan yüz koruyucuları kullanılır,

Asit ve baz çözeltileriyle yapılan çalışmalarda el, kol ve vücut korunması sağlanması zorunludur,

Asit ve baz çözeltileriyle, dezenfektan ve aşındırıcı temizlik ürünleriyle yapılan işlerde koruyucu giysi giyilmelidir,

Asit, Baz, Sülfürdioksit, ….. Vb. maddelerle çalışırken de maske kullanılması zorunludur,

11.2. Asitlik ve Bazlık Güçleri, Çözücü ve Yapı Etkileri

15 Kuvvetli Asit :Suda tamamen iyonlaşan asitlere kuvvetli asit denir.

HCl, HBr, HI, HNO_3, H₂SO₄

Kuvvetli baz :Suda tamamen iyonlaşan iyonlaşan bazlara kuvvetli baz denir.

NaOH, KOH, LiOH, ….

Zayıf Asitler : Suda kısmen iyonlaşan asitlere denir.

H₂S, H₂SO₃ …..

Zayıf baz: Suda kısmen iyonlaşan bazlara denir.

11.2. Asitlik ve Bazlık Güçleri, Çözücü ve Yapı Etkileri

16 Sıvı çözeltideki asit miktarı, pH ölçüsü yöntem ile tespit edilir,

pH kağıdı ya da pH metre aleti kullanılır.

pH kağıdı : çözeltinin asitlik derecesine göre renk değiştirir.

pH ölçüsüne : çözeltinin asitliği 0 – 14 arası

11.2. Asitlik ve Bazlık Güçleri, Çözücü ve Yapı Etkileri

17 pH hidrojen iyonları aktivitesi,

Sulu çözeltilerdeki H⁺ veya OH^- konsantrasyonlarının logaritmik olarak ifadesidir.

Kuvvetli Asitler ve Kuvvetli Baz

C_A : Asit derişimi C_B: Baz derişimi .

11.2. Asitlik ve Bazlık Güçleri, Çözücü ve Yapı Etkileri

18 Kuvvetli Asitler ve Kuvvetli Baz

[H+] = 2.10^–5 M olan asit çözeltisinin pH değerini bulunuz?

pH = -log [H+]

pH = - log 2.10^–5

pH = – ( log2 + log10^–5 ) pH = – [ 0,3 + (-5) ] pH = - ( - 5 + 0,3 ) pH= 4,7

11.2. Asitlik ve Bazlık Güçleri, Çözücü ve Yapı Etkileri

19 Kuvvetli Asitler ve Kuvvetli Baz

0,05 M HCl çözeltisinin pH değerini bulunuz?

pH = -log CA pH = -log 0,05 pH = 1,30

11.2. Asitlik ve Bazlık Güçleri, Çözücü ve Yapı Etkileri

20 Zayıf Asitler ve Zayıf Bazlar

Zayıf asitler : HA, Zayıf bazlar : BOH

İyonlaşma tepkimeleri çift yönlü ok ile gösterilir,

Denge bağıntısı

Ka : İyonlaşma sabiti (asitlik sabiti)

Ka ≥1 ise asit orta dereceli kuvvetli; Ka ≥10 ise asit çok kuvvetli

Nötrleşme tepkimesi: Asitler ve bazlar tepkimeye girdiğinde tuz ve su oluşur.

Nötrleşme olayına asidin (H⁺ ) iyonu ile bazın (OH^- ) iyonu birleşerek suyu (H₂O) oluşturur ve enerji açığa çıkar.

ASİT + BAZ TUZ + SU

HCl + NaOH NaCl + H ₂ O

Nötr tuz Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.

Tuzların katı haldeki iyonları birbirine sıkı sıkıya bağlandıkları için elektrik akımını iletmez,

11.3. Nötralleşme

Tuzların Özellikleri : Katı ve kristal halde,

Katı halde elektrik akımını iletmez, Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir,

Artı yüklü (metal veya kök) ve eksi (ametal veya kök) iyonlardan oluşur, Turnusol kağıdına etkileri yok,

11.3. Nötralleşme

11.4. Hidroliz

23

 Bütün tuzların sulu çözeltileri nötr değil

Bazı tuzların çözeltileri asit, bazı tuzların ise bazik özellik gösterir

Neden : tuz iyonlarından birinin su molekülleriyle etkileşmesi,

 Bir tuzun iyonlarından birinin suyla etkileşerek H⁺ ve OH^- iyonu oluşturmasına hidroliz (su ile ayrıştırma) denir.

11.4. Hidroliz

24 Tuzlar, hidroliz açısından dört grupta toplanır:

 Kuvvetli asit ve kuvvetli bazdan oluşan tuzlar suda hidrolize uğramaz.

 Kuvvetli bir asit ile zayıf bir bazın oluşturduğu tuzlar, hidroliz olur ve çözeltileri asidik özellik gösterir,

HCl + NaOH NaCl + H ₂ O

Cl^- : kuvvetli asit anyonu su ile tepkime vermez

NH₄⁺ : zayıf baz katyonu H₂O ile tepkime vererek H₃O⁺ oluşturur,

11.4. Hidroliz

25

Kuvvetli bir baz ile zayıf bir asidin oluşturduğu tuzlar hidroliz olur Çözeltileri bazik,

Zayıf asit ile zayıf bazın oluşturduğu tuzlar hidroliz olur,

Asidin veya bazın kuvvetine bağlı olarak çözelti, asidik veya bazik,

26

KAYNAKLAR

Temel Üniversite Kimyası, Ender Erdik, Yüksel Sarıkaya, Gazi Kitabevi, 2001 Genel Kimya, Petruci, Palme Yayınevi, 2015

Genel Kimya Temel Kavramlar, Raymond Chang, Palme Yayınevi, 2009 Kimya Teknolojisi, Milli Eğitim Bakanlığı, 2011

Genel Kimya 1, Ders Notları, Doç.Dr. Nilgün Kızılcan, İstanbul Teknik Üniversitesi Genel Kimya 1, Ders Notları, Prof.Dr. Baki Hazer, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Kimya Teknolojisi, Asitler ve Bazlar, Ankara, 2011, MEB

27

KAYNAKLAR

Temel Üniversite Kimyası, Prof. Dr. Ender ERDİK, Prof. Dr. Yüksel SARIKAYA, Gazi Kitabevi, 2001

Eğitim Fakülteleri İçin Genel Kimya, Dr. Öğr. Üyesi Soner ERGÜL, Anı Yayıncılık, 3.

Baskı, 2015

Genel Kimya, Petruci, Palme Yayınevi, 2015

Genel Kimya Temel Kavramlar, Raymond Chang, Palme Yayınevi, 2009 Kimya Teknolojisi, Milli Eğitim Bakanlığı, 2011

Laboratuvar Güvenliği, Prof. Dr. Muammer CANEL, Prof. Dr. Esin CANEL, Gazi Kitabevi, Eylül 2016

Genel Kimya 1, Ders Notları, Doç. Dr. Nilgün Kızılcan, İstanbul Teknik Üniversitesi Genel Kimya 1, Ders Notları, Prof.Dr. Baki Hazer, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi

28

KAYNAKLAR

Kimya Teknolojisi, Milli Eğitim Bakanlığı, 2011

Genel Kimya 1, Ders Notları, Doç.Dr. Nilgün Kızılcan, İstanbul Teknik Üniversitesi Genel Kimya 1, Ders Notları, Prof.Dr. Baki Hazer, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Megep (mesleki eğitim ve öğretim sisteminin güçlendirilmesi

projesi), Kimya teknolojisi, Çözeltiler 1, Ankara, 2008