ÖZET
Aile hekimli¤inde en s›k reçete edilen ilaç gruplar›ndan olan antibiyotiklerin kullan›m›n› gözden geçirmek, birinci ba- samakta antibiyotik kullan›m›n›n daha ak›lc› hale getirilebilmesi için çözüm önerilerini paylaflmak amaçlanm›flt›r.
Türkiye’de 2006’da toplam 220,852,968 kutu antibiyotik sat›lm›flt›r. Toplam antibiyotik sat›fl›n›n 2,425,978,918 YTL olarak gerçekleflti¤i tahmin edilmektedir. 2006 y›l›nda sat›lan antibiyotiklerin kutu baz›nda toplam sat›lan ilaçlar içindeki gö- reli oran› % 17.09’dur. Bunun ne kadar›n›n birinci basama¤a ait oldu¤u bilinmemektedir.
Aile hekimli¤inde, en s›k reçete edilen ilaçlar›n klinik etkinliklerinin karfl›laflt›r›lmas›na yönelik çal›flmalar yap›lmal›, bu konudaki birinci basamak deneyimi paylafl›lmal›d›r. Aile hekimlerine yönelik ak›lc› ilaç kullan›m› kurslar›n›n daha s›k ara- l›klarla tekrarlanmas› ak›lc› antibiyotik kullan›m›na yararl› olabilir.
Anahtar sözcükler: aile hekimli¤i, ak›lc› antibiyotik kullan›m›
SUMMARY
Where is Antibiotic Use in Family Medicine ?
The aim of this article is to evaluate the use of antibiotics which is one of the most frequently prescribed drugs in fa- mily medicine and share the solutions to make antibiotic use more rational.
Total 220,852,968 boxes of antibiotics were sold in 2006 in Turkey. Total amount is around 2,425,978,918 YTL for the total selling of antibiotics. Relative ratio of the antibiotics was 17.09 % in all drugs that were sold. However, the ratio of pri- mary care in that amount is unknown.
Studies comparing the clinical effectiveness of the commonly prescribed drugs should be utilized in primary care and experiences of primary care should be shared. Courses of rational pharmacotherapy may be effective on rational drug use of the family physicians.
Keywords: family medicine, rational antibiotic use
A‹LE HEK‹ML‹⁄‹NDE ANT‹B‹YOT‹K KULLANIMI: NEREYE KADAR ?
Füsun YARIfi, Mustafa Fevzi D‹K‹C‹
Ondokuz May›s Üniversitesi T›p Fakültesi, Aile Hekimli¤i Anabilim Dal›, SAMSUN fusunyaris@yahoo.com
Etkin bir sa¤l›k sisteminde tüm sa¤l›k so- runlar›n›n % 90’› birinci basamak sa¤l›k kuru- lufllar›nda çözümlenebilmektedir. Araflt›rmalar birinci basamak hekimlerinin di¤er uzmanlara göre daha maliyet-etkin davrand›¤›n›, bunun da hastalarla daha iyi iletiflimden kaynakland›-
¤›n› ortaya koymaktad›r(9). Aile hekimleri has- talar›n ilk baflvuru hekimidir ve birinci basa- makta karfl›lafl›lan hasta grubu, ikinci ve üçüncü basama¤›n hasta kitlesinden farkl› olarak ayr›fl- mam›fl hastalardan oluflmakta olup, ço¤unlu¤u rahats›zl›¤› ile ilgili olarak ilk kez ilaç kullana- cak hastalard›r(9). Bu makalede amac›m›z dün- yada aile hekimli¤inde en s›k reçete edilen ilaç gruplar›ndan olan antibiyotiklerin kullan›m›n›n boyutlar›n› gözden geçirmek, birinci basamakta
antibiyotik kullan›m›n›n rehberlere uygun hale getirilebilmesi için çözüm önerilerini paylafl- makt›r.
Türkiye’de ve dünyada aile hekimli¤inde ak›lc› ilaç kullan›m› aç›s›ndan durum
Hastalar›n biyopsikososyal aç›dan de¤er- lendirilmesi gereklili¤inin aile hekimli¤inin te- mel ilkesi olmas› ve ilaçlar›n ço¤unlukla birinci basamakta reçete edilmesi nedeniyle, Türki- ye’de ve dünyada özellikle birinci basama¤a yö- nelik reçete yazma rehberleri yap›lm›flt›r(5,6,10). Bu rehberler özellikle günlük uygulamada s›k karfl›lafl›lan hastal›klara yönelik olup, kolay an- lafl›labilir ve uygulanabilir nitelikte haz›rlan- maktad›r. Ancak ülkemizde birinci basamak
229
ANKEM Derg 2007;21(Ek 2):229-231
rehberlerine uygun olmayan antibiyotik kulla- n›m› al›flkanl›¤›n› bildiren yay›nlar da mevcut- tur(3,8).
Ak›lc› ilaç kullan›m› sadece ucuz ilaç kul- lan›lmas› demek de¤il, bir hastal›¤›n önlenmesi ya da tedavisi için do¤ru ilac›n gerekti¤i anda ve gereken miktarda, en uygun tedavi maliye- tiyle hem kullanana hem de ulusal ekonomiye en yararl› flekilde kullan›lmas›d›r(9). Hastal›kla- r›n standart tedavisi, teorik bilginin tart›flmas›z uygulanmas› anlam›na gelmez; temelinde has- tan›n birey olarak kabul edilmesi, t›bbi bilginin do¤ru kullan›m›, gerçekçi ekonomik yaklafl›m- lar bulunur. Bireyin fiziksel ve zihinsel durumu, yafl›, sosyal çevresine ba¤l› olarak ilaç kullan›m›
ön plandad›r(4,7). Her hasta için en ak›lc› tedavi- nin seçiminde bunlar›n tümü göz önünde bu- lundurularak, olanaklar ve maliyet-yarar oran›
de¤erlendirilmelidir(7).
Kifli bafl›na kullan›lan ilaç miktar› ve mali- yet aç›s›ndan; dünyada kalp ve damar hastal›k- lar› ilaçlar› birinci s›radayken, Türkiye'de anti- biyotikler ilk s›ray› almaktad›r(6). Bu verilerin
›fl›¤›nda aile hekimli¤i prati¤inde en s›k rastla- nan klinik durumlar›n gözden geçirilmesinde yarar oldu¤u düflünülmektedir. Topall›(12)’n›n bir aile hekimli¤i merkezine baflvurularla ilgili araflt›rmas›nda en s›k baflvuru nedenleri ilaç yazd›rma, sevk, kontrol, klinik yak›nmalar, bafl- ka kurumlardan tetkik için gönderilenler, gebe- lik testi istemi olarak tan›mlanmaktad›r. En s›k rastlanan yak›nmalar›n bo¤az a¤r›s›, burun t›- kan›kl›k/ak›nt›s›, hapfl›r›k, öksürük, deri ve yu- muflak doku problemleri, eklem sorunlar›, bafl a¤r›s›, bafl dönmesi, kar›n a¤r›s›, dispepsi, bel- s›rt a¤r›s›, bulant›-kusma, ishal, atefl-üflüme-tit- reme, halsizlik, kulak, idrar, göz sorunlar› ve difl ve a¤›z sorunlar› oldu¤u bildirilmektedir(12).
ABD’de 1997’de birinci basamakta tan› ko- nulan en s›k 20 hastal›k: akut üst solunum yolu infeksiyonlar› (farenjit hariç), esansiyel hiper- tansiyon, sa¤l›kl› çocuk izlemi, normal gebelik, artropatiler, genel muayene, otitis media ve ös- taki fonksiyon bozukluklar›, diyabetes mellitus, malign neoplazmlar, romatizma (s›rt hariç), dorsopatiler, kronik sinüzit, iskemik kalp hasta- l›¤›, kontrol muayenesi, ast›m, kronik ve tan›m- lanmam›fl bronflit, iskemi d›fl› kalp hastal›¤›, ka-
tarakt, kiflisel ve aile öyküsüyle ilgili potansiyel sa¤l›k riskleri, alerjik rinit olarak bildirilmekte- dir(9). Bu ülkede birinci basamakta, aile hekim- li¤i uzmanlar› d›fl›ndaki uzmanlar yani sistem uzmanlar› da çal›flmaktad›r(9). Ayn› ülkede yine 1997’de birinci basamakta en s›k reçete edilen ilaçlar s›ras›yla: penisilinler, analjezikler, diüre- tikler, antihistaminikler, östrojen ve progestin- ler, tiroid hastal›klar› tedavisinde kullan›lan ilaçlar, adrenal kortikosteroidler, kardiyak gli- kozitler, antikoagülan/trombolitikler, antidep- resanlar, makrolidler, anksiyolitikler, mide ilaç- lar›, afl›lar, nonsteroid antiinflamatuvar ilaçlar olarak bildirilmektedir(9).
Türkiye’de antibiyotik kullan›m›n›n maliyeti Türkiye’de 2006 y›l›nda toplam 220,852,968 kutu antibiyotik sat›lm›flt›r. Bunla- r›n toplam de¤eri kars›z 1,753,642,637 YTL ol- mufltur. Depocu ve eczane karlar›n› ekledikten sonra toplam antibiyotik sat›fl›n›n 2,425,978,918 YTL olarak gerçekleflti¤i tahmin edilmektedir.
2006 y›l›nda sat›lan antibiyotiklerin kutu baz›n- da toplam sat›lan ilaçlar içindeki göreli oran› % 17.09’dur. Tüm ilaç gruplar› de¤erlendirildi¤in- de, 2006’da kutu baz›nda en fazla sat›lan ilaç olan asetil salisilik asitten sonra penisilin, meta- mizol, sefazolin sodyum, metoprolol, paraseta- mol, flurbiprofen, gentamisinin geldi¤i görül- mektedir(11). Ancak bu ilaçlar›n ne kadar›n›n bi- rinci basamakta yaz›ld›¤›na dair veri bulunma- maktad›r.
Sonuç ve öneriler
Aile Hekimli¤inde antibiyotik kullan›m›- na yönelik haz›rlanm›fl olan uluslararas› rehber- lerle, Sa¤l›k Bakanl›¤› Tan› Tedavi Rehberi ara- s›nda baz› antibiyotiklere karfl› Türkiye'de sap- tand›¤› belirtilen yüksek direnç s›kl›¤› nedeniy- le farkl›l›klar oldu¤u görülmektedir(6,10). Ancak ülkemizde antibiyotik direnç çal›flmalar› genel- likle ikinci ve üçüncü basamak kurulufllarda ya- p›lmaktad›r, olas›l›kla bu verilerin toplumdaki direnç s›kl›¤›n› do¤ru yans›tmad›¤› düflünülebi- lir. Aile hekimli¤inde antibiyotiklerin klinik et- kinli¤i ve direnç s›kl›¤›na yönelik az say›da ça- l›flma bulundu¤undan bu kurulufllarda da, en s›k karfl›lafl›lan hasta kitlesini oluflturan infeksi-
230
yonlar›n tedavisinde kullan›lmakta olan ilaçla- r›n klinik etkinliklerinin karfl›laflt›r›lmas›na yö- nelik çal›flmalar yap›lmal›, bu konudaki birinci basamak deneyimi paylafl›lmal›d›r.
Araflt›rmalar, ak›lc› ilaç kullan›m› e¤itimi- nin rehberlere uygun reçete yazma al›flkanl›¤›n›
olumlu yönde etkiledi¤ini göstermektedir(1,2). Aile hekimlerine yönelik ak›lc› ilaç kullan›m›
kurslar›n›n daha s›k aral›klarla tekrarlanmas›
ak›lc› antibiyotik kullan›m›na yararl› olabilir.
KAYNAKLAR
1. Ak›c› A, Gören MZ, Aypak C, Terzio¤lu B, Oktay fi:
Prescription audit adjunct to rational pharmacotherapy education improves prescribing skills of medical stu- dents, Eur J Clin Pharmacol 2005;61(9):643-50.
2. Ak›c› A, Kalaça S, U¤urlu MU, Karaalp A, Çal› fi, Oktay fi: Impact of a short postgraduate course in rational pharmacotherapy for general practitioners, Br J Clin Pharmacol 2004;57(3):310-21.
3. Canbaz S, Pekflen Y, Tevfik Sunter A, Leblebicio¤lu H, Sünbül M: Antibiotic prescribing and urinary tract in-
fection, Int J Antimicrob Agents 2002;20(6):407-11.
4. http://www.ieis.org.tr/yeni_site/asp_sayfalar/in- dex.asp?sayfa=220, 13.02.2007
5. http:// www.sign.ac.uk/guidelines, 20.07.2006 6. Kad›o¤lu M, Yar›fl F, Yar›fl E ve ark: Birinci basamakta
s›k görülen enfeksiyonlarda ak›lc› farmakolojik yakla- fl›m, Sürekli T›p E¤itimi Derg 2003;12(1):23-5.
7. Kayaalp O, Oktay fi: Reçete yazma kurallar› ve rasyonel ilaç kullan›m›, “Kayaalp SO (ed): Rasyonel Tedavi Yö- nünden T›bbi Farmakoloji, 10. bask›” kitab›nda s.167-81, TAfi Kitabevi, Ankara (2002).
8. Leblebicioglu H, Canbaz S, Pekflen Y, Günayd›n M:
Physicians' antibiotic prescribing habits for upper respi- ratory tract infections in Turkey, J Chemother 2002;14(2):181-4.
9. Rakel RE: The family physician, “Rakel RE (ed): Text- book of Family Practice” kitab›nda s.3-19, W.B. Saun- ders Company, Philadelphia (2002).
10. Sa¤l›k Bakanl›¤› Birinci Basama¤a Yönelik Standart Ta- n› ve Tedavi Rehberi, Ankara (2003).
11. TC Sa¤l›k Bakanl›¤› Refik Saydam H›fz›s›hha Mektebi Müdürlü¤ü Raporlar›, Ankara (2006).
12. Topall› R: ‹laç Yazd›rma Amaçl› Baflvurular›n Sa¤l›k Ocaklar›ndaki Poliklinik Yükü Üzerine Etkisi: Piraziz Örne¤i http://www.saglik.gov.tr/extras/birimler/te- mel/d4_ilac_makale.pdf, 30 Ocak 2007’de ulafl›lm›flt›r.
231
