EKONOM K RAPOR 2005 EKONOM K RAPOR

2005

EKONOM‹K RAPOR 2005

EKONOM‹K RAPOR 2005

May›s 2006

ÖNSÖZ

Dört y›l önce yaflanan son kriz ekonomik kayg›lar› bir kez daha ülke gündemi- nin ilk s›ras›na tafl›m›flt›r. Bütün enerjimiz, krizin ekonomik ve sosyal yap›m›z üzerinde yapt›¤› tahribat› ortadan kald›rmaya yönlendirilmifltir. Toplumun tüm kesimlerinin ve uluslararas› ekonomik otoritelerin deste¤i ile bir dizi tedbir içeren ekonomik istikrar program› uygulamaya konulmufltur. Türk özel sektö- rü bu kapsamda yap›lan çal›flmalara destek vermifltir.

‹stikrar program› kapsam›nda al›nan önlemler Türkiye ekonomisindeki kötü gidi- fli çok k›sa bir sürede tersine çevirmifltir. ‹nanç ve ciddiyetle yürütülen ekonomik politikalarla sorunlar h›zla çözüm yoluna girmifltir. Sa¤lanan siyasi istikrar bu sü- reci h›zland›rm›fl, toplum üzerindeki karamsarl›k yerini iyimserli¤e b›rakm›flt›r.

Krizden sonra geride b›rakt›¤›m›z dört y›ll›k sürede Türkiye ekonomisinde h›z- l› bir dönüflüm yaflan›rken, iç ve d›fl aktörlerin güven alg›s› pozitife dönmüfl- tür. Baz› makro ekonomik göstergelerde son on y›llar›n, hatta Cumhuriyet ta- rihimizin en iyi sonuçlar›na ulafl›lm›fl, tarihi baflar›lar elde edilmifltir.

Ekonomide, dönemsel olarak 2002 y›l›n›n ilk çeyre¤inden bafllayarak 16 çey- rek aral›ks›z büyüme süreci yaflan›rken, y›ll›k bazda hedefleri aflan büyüme h›zlar›na ulafl›lm›flt›r. An›lan sürede toplam büyüme % 35,1 olurken, y›ll›k or- talama % 7,8 ile Türkiye’nin uzun dönem ortalama büyüme h›z›n›n oldukça üzerine ç›km›flt›r. Kifli bafl›na milli gelir ilk defa befl bin dolar› aflm›flt›r. Türki- ye ekonomisi yakalad›¤› bu büyümeyle Ekonomik ‹flbirli¤i ve Kalk›nma Örgütü (OECD) ülkeleri içinde en h›zl› büyüyen ekonomiler aras›nda yer alm›flt›r. Sa¤- lanan bu baflar›n›n özel sektör yat›r›mlar› kaynakl› olmas›, büyümenin sürdü- rülebilirli¤ini kuvvetlendirirken, bizim için de ayr› bir övünç kayna¤› olmufltur.

Ekonomik büyümede kaydedilen geliflmenin bir benzeri enflasyonla mücade- lede yaflanm›flt›r. Enflasyon dört y›l boyunca y›ll›k hedeflerin alt›nda gerçekle- flerek tek haneli rakamlara düflmüfl ve yaklafl›k son k›rk y›l›n en iyi de¤erleri- ne ulafl›lm›flt›r. Böylece ekonomik gündemi uzunca bir süre meflgul eden bu sorunla mücadelede önemli mesafe al›nm›flt›r.

Uygulanmakta olan mali disiplin sayesinde kamu aç›klar› büyük ölçüde kont- rol alt›na al›nm›fl, denk bütçe gerçekleflmesine oldukça yaklafl›lm›flt›r. Türki- ye bütçesinin otuz befl y›ldan beri aç›k verdi¤i ve bu aç›klar›n genel olarak art- ma e¤iliminde oldu¤u dikkate al›n›rsa bu alanda da ciddi baflar›lar sa¤land›¤›

kolayca görülmektedir.

Ekonomik alanda kaydedilen baflar›lar›n yan›nda uluslararas› iliflkilerimizde de önemli geliflmeler olmufltur. Bunun en belirgin örne¤i Avrupa Birli¤i ile ilifl- kilerimizde yaflanm›flt›r. Türkiye 2005 y›l›nda Avrupa Birli¤i’ne tam üyelik sü- recinde önemli bir aflama kaydetmifl, müzakerelere resmi olarak bafllam›flt›r.

Beklentimiz müzakere sürecinin en k›sa sürede tamamlanmas›d›r.

‹çinde bulundu¤umuz dönemde yap›sal reformlar›n öngörüldü¤ü flekilde ta- mamlanamamas›, d›fl ticaret ve cari ifllemler dengesindeki rekor düzeydeki aç›klar, ekonomik büyümenin istihdama yans›t›lamamas› ve iflgücü piyasas›n- daki yap›sal problemler temel sorunlar›m›z olarak öne ç›kmaktad›r.

Bu sorunlar›n çözüme kavuflmas› halinde Türkiye’nin dünyan›n ilk on büyük ekonomisi içine girece¤i ve bölgesel güç olmaktan ç›karak küresel güç haline gelece¤i inanc›nday›z.

Bu düflüncelerle ekonomik raporumuzun Camiam›za ve ilgililere yararl› olma- s›n› dilerim.

M. Rifat H‹SARCIKLIO⁄LU Baflkan

TOBB

YÖNET‹M KURULU

Baflkan M. R‹FAT H‹SARCIKLIO⁄LU Baflkan Yrd. Zafer ÇA⁄LAYAN

Baflkan Yrd. Bülent KOfiMAZ Baflkan Yrd. Faik YAVUZ Baflkan Yrd. Halim METE Baflkan Yrd. Hüseyin ÜZÜLMEZ Sayman Üye ‹brahim ÇA⁄LAR

Üye Nejat KOÇER

Üye Fethi COfiKUNTUNCEL

Üye ‹lhan PARSEKER

Üye Fahrettin AKYIL

Üye Tamer TAfiKIN

Üye fiadan EREN

Üye Mustafa YARDIMCI

Üye Kemal ÖZGEN

Genel Sekreter ‹smail KÖKSAL

EKONOM‹K RAPORU

‹NCELEME KOM‹SYONU

Baflkan Ahmet ÖZÜNLÜ

Baflkan Yrd. Tacettin P‹R‹NÇ

Sözcü Ferhat ÇA⁄LAYAN

Raportör Ersin KAÇAR

Üye Mehmet ERKEKL‹

Üye Mehmet KARACA

Üye Mehmet TEK‹NÖZ

Üye Mustafa HELVACIO⁄LU

Üye Süleyman KUTLU

HAZIRLAYANLAR

Murat AYDIN Ekonomik Araflt›rmalar ve ‹statistik Müdürü

Serpil MERT Ekonomik Araflt›rmalar ve ‹statistik Müdürlü¤ü - Uzman Sema KAYNAK Ekonomik Araflt›rmalar ve ‹statistik Müdürlü¤ü - Uzman Mücahit SARITAfi Ekonomik Araflt›rmalar ve ‹statistik Müdürlü¤ü - Uzman Yrd.

‹Ç‹NDEK‹LER

I. GENEL DE⁄ERLEND‹RME ...1

A. DÜNYA EKONOM‹S‹NDEK‹ GEL‹fiMELER ...1

B. TÜRK‹YE EKONOM‹S‹NDEK‹ GEL‹fiMELER ...8

II. RAKAMLARLA TÜRK‹YE EKONOM‹S‹ ...19

A. BÜYÜME ...19

1. Gayri Safi Milli Has›la...19

2. Sektörel Geliflmeler ...27

a. Tar›m ...27

b. Sanayi...30

c. Hizmetler ...44

3. Yat›r›mlar ...51

B. PARASAL VE MAL‹ GEL‹fiMELER ...58

1. Fiyat Hareketleri ve Enflasyon ...58

2. Para, Banka ve Sermaye Piyasas› ...63

3. Kamu Maliyesi...76

a. Konsolide Bütçe...78

b. Kamu ‹ktisadi Teflebbüsleri...84

c. Fonlar...84

d. Kamu Finansman A盤› ...84

e. Özellefltirme ...86

f. ‹ç Borçlar...89

C. DIfi EKONOM‹K GEL‹fiMELER ...94

1. D›fl Ticaret ...94

a. ‹hracat ...95

b. ‹thalat ...97

c. Ülke Gruplar›na Göre Ticaret ...99

2. Döviz Kurlar›...104

3. Ödemeler Dengesi...106

4. D›fl Borçlar ...109

5. Yabanc› Sermaye Yat›r›mlar› ...110

III. SOSYAL GEL‹fiMELER ...113

1. Nüfus ...113

2. ‹stihdam ...115

3. Çal›flma Hayat› ...116

4. Ücretler...118

IV. TÜRK‹YE EKONOM‹S‹NDE HEDEFLER VE GERÇEKLEfiMELER...121

V. EKONOM‹K VE SOSYAL GÖSTERGELER ...125

I. GENEL

DE⁄ERLEND‹RME

A. DÜNYA EKONOM‹S‹NDEK‹ GEL‹fiMELER

Dünya ekonomisi 2000 y›l›ndaki yüksek büyümeyi müteakip iki y›ll›k durakla- man›n ard›ndan, 2003 y›l›n›n ikinci yar›s›nda uygulanan geniflletici makro eko- nomik politikalarla ›l›ml› bir toparlanma sürecine girmifltir. 2003 y›l› genelin- de dünya ekonomisinin büyüme h›z›, büyük ölçüde ABD ve Çin ekonomilerin- deki büyümenin etkisiyle % 4,1’e yükselmifltir.

2003 y›l›nda dünya ekonomisinde yaflanan büyüme 2004 y›l›nda artarak devam etmifltir. Sanayi üretimi, özel tüketim, yat›r›m ve dünya ticaret hac- mindeki yüksek oranl› art›fl›n etkisiyle dünya has›las› % 5,3 artm›fl, böylece dünya ekonomisinde son y›llar›n en yüksek büyüme oran› gerçekleflmifltir.

ABD, Japonya ve Çin’deki büyüme küresel büyümenin itici gücünü olufltur- mufltur.

Dünya üretiminde 2004 y›l› genelinde yüksek oranl› büyüme yaflan›rken y›l›n ikinci yar›s›ndan itibaren özellikle geliflmifl ülkelerin büyüme sürecinde gevfle- meler yaflanm›flt›r. Bu e¤ilim 2005 y›l›nda da devam etmifltir. Böylece 2002 y›l›ndan itibaren her y›l artan dünya ekonomisinin geniflleme h›z› 2005 y›l›nda tekrar yavafllama e¤ilimine girmifltir. Bu yavafllamada baflta artan petrol fiyat- lar› olmak üzere, yükselen faiz ve hisse senedi getiri oranlar›, ABD’de meyda- na gelen y›k›c› do¤al felaketler ve uluslararas› siyasi arenadaki gerilimlerin et- kisi olmufltur. 2005 y›l›nda dünya büyüme oran› % 4,8 düzeyinde gerçeklefl- mifltir (Tablo 1).

TABLO 1: DÜNYA ÜRET‹M‹

(De¤iflim %)

2003 2004 2005 2006 ⁽¹⁾

Dünya Üretimi 4,15,3 4,8 4,9

Geliflmifl Ülkeler 2,0 3,3 2,7 3,0

ABD 2,7 4,2 3,5 3,4

Japonya 1,8 2,3 2,7 2,8

Kanada 2,0 2,9 2,9 3,1

Euro Alan› 0,7 2,11,3 2,0

Geliflmekte Olan Ülkeler 6,7 7,6 7,2 6,9

Geliflmekte Olan Asya Ekonomileri 8,4 8,8 8,6 8,2

Çin 10,0 10,1 9,9 9,5

ASEAN-4 ⁽²⁾ 5,4 5,8 5,2 5,1

Latin Amerika 2,2 5,6 4,3 4,3

Brezilya 0,5 4,9 2,3 3,5

Geçifl Süreci Ülkeleri 7,9 8,4 6,5 6,0

Rusya 7,3 7,2 6,4 6,0

Kaynak: IMF World Economic Outlook, April 2006 (1): Tahmin

(2): Endonezya, Malezya, Filipinler ve Tayland

2005 y›l›nda dünya ekonomisindeki büyümenin h›z› bütün ülke gruplar›nda kü- çülmekle birlikte önceki y›llarda oldu¤u gibi bölgeler aras›nda önemli farkl›l›k- lar göstermifltir. Geliflmekte olan ülkeler ile geçifl süreci ülkelerinin büyüme h›zlar› genel büyüme h›z›n›n üstünde, geliflmifl ülkelerin büyüme h›zlar› ise ge- nel büyüme h›z›n›n alt›nda gerçekleflmifltir. Bir önceki y›l›n büyüme h›zlar› ile k›yasland›¤›nda en yüksek farkl›laflma geçifl süreci ülkelerinin büyüme h›zla- r›nda görülmüfltür.

Bir önceki y›la göre 2005 y›l›nda geliflmifl ülkelerin ortalama büyüme h›zlar›

0,6 puanl›k düflüflle % 2,7, geliflmekte olan ülkelerin ortalama büyüme h›zla- r› 0,4 puanl›k düflüflle % 7,2, geçifl süreci ülkelerinin ortalama büyüme h›zla- r› 1,9 puanl›k düflüflle % 6,5 olmufltur.

2002 y›l›ndan itibaren her y›l artan bir ivme ile büyüyen ABD ekonomisinin bü- yüme h›z› 2005 y›l›nda 0,7 puanl›k düflüflle % 3,5’e gerilemifltir. Yükselen petrol fiyatlar›, k›sa dönemli faiz oranlar›n›n yüksek olmas› ve beklenmedik y›- k›c› kas›rga felaketleri ABD ekonomisinin büyüme h›z›ndaki düflüflün bafll›ca sebepleri olmufltur. Ancak bütün bu yavafllat›c› etkilere ra¤men düflük seyre- den uzun dönem faiz oranlar›n›n yurtiçi talebi art›r›c› etkisi ve artan ihracat sa- yesinde ekonomik büyümedeki yavafllama nispeten düflük düzeyde kalm›flt›r.

ABD ekonomisinin büyüme h›z›nda önümüzdeki y›llarda önemli bir de¤ifliklik olmayaca¤› tahmin edilmektedir.

Y›llard›r içinde bulundu¤u durgunlukla mücadele eden Japon ekonomisi 2004 y›l›nda % 2,3 ile son dönemlerdeki en yüksek oranl› büyümesini gerçeklefltir- mifltir. Buna ra¤men 2004 y›l›n›n ikinci yar›s›nda durgunluk yaflayan Japon ekonomisi özellikle 2005’in ilk yar›s›ndaki yüksek büyüme ile toparlanm›flt›r.

Büyümede, özellikle iflsizlik ve ücretlerdeki olumsuz seyrin 2005 y›l›nda tersi- ne dönmesine ba¤l› olarak yurtiçi tüketimde görülen art›fl öncü rol oynarken, yüksek flirket karl›l›klar› ve özel sektör yat›r›mlar›ndaki art›fl›n da etkisi olmufl- tur. Bu olumlu geliflmeler Çin’e yap›lan ihracattaki daralman›n ekonomi üze- rindeki küçültücü etkisini telafi etmifl ve 2003 y›l›ndan bu yana her y›l artan bir oranla büyüyen Japonya, 2005 y›l›nda da % 2,7 geniflleyerek istikrarl› bü- yüme sürecini sürdürmüfltür. Japon ekonomisinde uzun süreli durgunlu¤un ar- d›ndan gerçekleflen balon büyüme döneminin atlat›ld›¤› ve makro ekonomik dengelerin nihayet yerine oturdu¤u ifade edilmektedir. 2006 y›l›nda Japon ekonomisinin % 2,8 büyüyerek istikrarl› büyüme sürecinin devam edece¤i tah- min edilmektedir. Ancak uzun y›llar sonra riskli ve istikrars›z deflasyonist gi- diflat› kontrol alt›na alabilen Japonya’da, ekonomik dengeleri tekrar olumsuz bir seyre sürüklememek için, piyasalardaki yüksek likiditenin çok yavafl bir h›zla geri çekilmesi, faizlerdeki art›fl›n çok yavafl gerçekleflmesi ve kamu har- cama deste¤inin sürdürülmesi beklenmektedir.

Euro Bölgesi’nde 2001-2003 döneminde görülen yavafllaman›n yerini 2004 y›l›nda nispi bir canlanma alm›fl, ancak 2005 y›l›nda bölge ekonomisi yeniden durgunluk sürecine girerek son befl y›ll›k dönem itibariyle istikrars›z bir tablo çizmifltir.

2001-2003 döneminde sars›c› bir ekonomik durgunluk yaflayan Euro Bölge- si’nde 2003 y›l›nda ekonomik büyüme % 0,7 gibi çok düflük bir düzeyde ger- çekleflmifltir. 2004 y›l›nda toparlanma e¤ilimine giren bölge ekonomisi d›fl ta- lepteki art›fl›n da olumlu etkisi ile % 2,1 oran›nda büyüyerek durgunluk döne- mini büyük ölçüde atlatt›¤› izlenimini vermifltir (Tablo 2).

Ancak yükselen petrol fiyatlar›n›n beklenenin üzerinde gerçekleflen olumsuz etkisi ve artan iflsizli¤in sebep oldu¤u iç talepteki daralma, özellikle 2005 y›- l›n›n ilk yar›s›nda bölge ekonomileri üzerinde daralt›c› etki yapm›flt›r. Amerikan ekonomisine nispeten petrole ba¤›ml›l›¤› daha az olan ve makro ekonomik dengeleri daha sa¤lam görünen Euro Bölgesi 2005 y›l›n›n ikinci yar›s›ndan iti- baren yeniden toparlanma sürecine girmifltir. Bununla birlikte bölgenin büyü- me h›z› neredeyse yar› yar›ya azalarak % 1,3’e gerilemifltir. Ekonomik iyilefl- menin önümüzdeki y›llarda yat›r›m ve tüketim art›fllar›n›n olumlu etkisi ile de- vam edece¤i, bununla birlikte 2001-2003 ekonomik durgunluk sürecinin olumsuz etkilerinin 2007 y›l› sonuna do¤ru ancak silinebilece¤i tahmin edil- mektedir.

TABLO 2: BAZI AB ÜLKELER‹ VE TÜRK‹YE'YE ‹L‹fiK‹N TEMEL EKONOM‹K GÖSTERGELER

2003 2004 2005

BÜYÜME (GSY‹H) (%)

Euro Alan› 0,7 2,11,3

Almanya -0,2 1,6 0,9

Fransa 0,9 2,11,4

‹talya 0,10,9 0,1

‹ngiltere 2,5 3,11,8

‹spanya 3,0 3,13,4

Türkiye ⁽¹⁾ 5,8 8,9 7,4

‹fiS‹ZL‹K (%)

Euro Alan› 8,7 8,9 8,6

Almanya 8,8 9,2 9,1

Fransa 9,5 9,5 9,6

‹talya 8,2 8,3 8,1

‹ngiltere 5,0 4,8 4,8

‹spanya 11,5 11,0 9,2

Türkiye⁽¹⁾ 15,3 14,4 13,7

ENFLASYON (Tüketici Fiyatlar›) (%)

Euro Alan› 2,12,12,2

Almanya 1,0 1,8 1,9

Fransa 2,2 2,3 1,9

‹talya 2,8 2,3 2,3

‹ngiltere 1,4 1,3 2,1

‹spanya 3,13,13,4

Türkiye⁽¹⁾ 18,4 9,4 7,7

KAMU DENGES‹ / GSY‹H (%)

Euro Alan› -3,0 -2,7 -2,3

Almanya -4,0 -3,7 -3,3

Fransa -4,2 -3,7 -2,9

‹talya -3,4 -3,4 -4,1

‹ngiltere -3,2 -3,2 -3,6

‹spanya 0,0 -0,11,1

Türkiye ⁽¹⁾ -9,3 -4,7 -0,9

KAMU BORÇ STOKU / GSY‹H (%)

Euro Alan› 76,6 78,179,3

Almanya 64,6 67,9 69,9

Fransa 71,7 74,7 76,7

‹talya 121,4 123,0 125,4

‹ngiltere 41,9 44,2 46,8

‹spanya 54,8 52,0 49,1

Türkiye ^{(1) (2)} 83,4 77,4 71,6

Kaynak: IMF World Economic Outlook April 2006, OECD Economic Outlook December 2005 (1): Türkiye'ye iliflkin bilgiler TÜ‹K, DPT ve HM verilerinden derlenmifltir.

(2): Toplam Kamu Brüt Borç Stoku

Ülkeler itibariyle de¤erlendirildi¤inde bölgenin ekonomik büyümesinin oran ve kompozisyon olarak önemli farkl›l›klar gösterdi¤i anlafl›lmaktad›r. Bölgenin güçlü ekonomilerinden Almanya ve ‹talya’n›n büyüme h›zlar› bölge ortalamas›- n›n alt›nda gerçekleflirken, Fransa ve ‹spanya’n›n büyüme h›zlar› bölge ortala- mas›n›n üzerinde gerçekleflmifltir. 2005 y›l›nda Almanya % 0,9’luk ve ‹talya % 0,1’lik büyüme oranlar›yla bölgenin büyüme h›z› üzerinde afla¤› yönlü bask›

yaparken, % 1,4 oran›nda büyüyen Fransa ve genel e¤ilimin tersine yurtiçi ta- lep ve ihracat art›fl›n›n etkisi ile % 3,4 oran›nda büyüyen ‹spanya, bölgenin ekonomik büyümesini yukar› yönde etkilemifllerdir.

Euro Bölgesi’ne dahil olmayan ‹ngiltere’nin büyüme h›z› 1,3 puanl›k düflüflle

% 1,8’e gerilemekle beraber, bölge ortalamas›n›n 0,5 puan üzerinde gerçek- leflmifltir. Yurtiçi tüketimindeki yavafllama ve yüksek art›fl›n ard›ndan doyum noktas›na ulaflan konut fiyatlar›ndaki durgunluk ‹ngiltere’nin büyüme h›z› üze- rinde olumsuz etki yaparken, yat›r›m ve ihracattaki art›fl ise olumlu yönde et- ki yapm›flt›r.

Euro Bölgesi’nde 2005 y›l›nda iflsizlik oran›nda ›l›ml› bir iyileflme görülmek- le beraber, ekonomik alanda sa¤l›kl› ve sürdürülebilir bir büyüme sürecinin yakalanamamas› ve istikrars›z ekonomik seyir istihdam üzerinde olumsuz etki yapmakta, iflsizlik önemli bir sorun olmaya devam etmektedir. 2002 y›- l›ndan bu yana yükselmekte olan bölgedeki iflsizlik oran›, 2005 y›l›nda 2003 y›l› seviyesinin alt›na düflerek % 8,6 olmufltur. Ancak iflsizlik oranla- r›ndaki geliflmeler bölge ülkelerinde oldukça büyük farkl›l›klar göstermifltir.

‹flsizlik oran› ‹talya’da 0,2 puan azalarak % 8,1 ile bölge ortalamas›n›n al- t›nda kal›rken, emek piyasas›nda gerekli yap›sal reformlar› bir türlü gerçek- lefltiremeyen Fransa’da % 9,6 ve Almanya’da % 9,1 ile bölge ortalamas›n›n üzerinde gerçekleflmifltir. ‹spanya’da iflsizlik 2004 y›l›na göre 1,8 puan aza- larak % 9,2’ye gerilemifl, böylece bölge ortalamas›n›n üzerinde kalmakla birlikte Fransa’dan daha iyi bir düzeye inmifltir. Bölgeye dahil olmayan ‹ngil- tere’de ise oran 2004 y›l›na göre de¤ifliklik göstermemifl ve % 4,8 olarak gerçekleflmifltir.

Bölgede 2004 y›l›nda % 2,1 olan enflasyon oran›, 2005 y›l›nda baflta petrol olmak üzere enerji fiyatlar›n›n ve kamu hizmeti fiyatlar›n›n yüksekli¤i nedeniy- le % 2,2’ye yükselerek Avrupa Merkez Bankas›’n›n hedefledi¤i % 2 oran›n›n üzerinde gerçekleflmifltir. Ülkeler itibariyle tüketici fiyatlar› enflasyonu Fran- sa’da % 2,3’den % 1,9’a düflerken, Almanya’da % 1,8’den % 1,9’a, ‹span- ya’da % 3,1’den % 3,4’e yükselmifl, ‹talya’da ise % 2,3’lük oran de¤iflmemifl- tir. Enflasyon oran› ‹ngiltere’de de % 1,3’den % 2,1’e yükselmifltir. Enflasyon oranlar›n›n oldukça makul bir seviyede bulunmas›na ra¤men, Avrupa Merkez Bankas›’n›n y›ll›k % 2 tüketici fiyatlar› enflasyonu hedefini gerçeklefltirebilmek

amac›yla önümüzdeki y›l s›k› para ve maliye politikas› uygulayaca¤› tahmin edilmektedir.

Euro Bölgesi’ndeki en önemli sorunlardan biri üye ülkelerin kamu maliyelerin- deki sorunlard›r. Bölge ülkelerinin kamu maliyelerinde 2005 y›l›nda iyileflme- ler görülmüfl, üye ülkelerin kamu aç›klar›n›n GSY‹H’lar›na oranlar› genel ola- rak düflmüfltür. Söz konusu oran Euro Bölgesi’nde % 2,3’e gerilerken, olum- lu mali politikalar sonucu Almanya’da % 3,3’e, Fransa’da % 2,9’a düflmüfl,

‹talya’da % 4,1’e yükselmifltir. Özellikle son dört y›ld›r Maastrich Kriteri refe- rans oran›n›n (% 3) üzerinde bütçe a盤› veren Almanya’da s›k› bütçe politika- s› uygulamas›na devam edilece¤i düflünülmektedir. ‹spanya ise s›k› mali di- siplin sayesinde uzun y›llardan sonra ilk defa kamu fazlas› vermifl, kamu faz- las›n›n GSY‹H’ya oran› % 1,1 olarak gerçekleflmifltir.

Euro Bölgesi ülkelerinin kamu borç stoklar›n›n GSY‹H’lar›na oranlar›nda da ge- nel bir art›fl gözlenmifltir. Bölge ekonomilerin toplam borç stokunun toplam GSY‹H’ya oran› 1,2 puan artarak % 79,3 olurken, ‹talya’da % 125,4’e, Fran- sa’da % 76,7’ye, Almanya’da % 69,9’a yükselmifl, ‹spanya’da ise % 49,1’e gerilemifltir.

Son üç y›ld›r art›fl kaydeden geliflmekte olan ülkelerin büyüme h›zlar› 2005 y›- l›nda % 7,2’ye gerilemifltir. Bununla birlikte dünya ortalamas›n›n 2,4 puan üzerinde gerçekleflmifltir.

Geliflmekte olan Asya ülkelerinin (Do¤u Asya ve Pasifik ülkeleri) ekonomileri 2005 y›l›nda da h›zla genifllemeye devam etmifltir. Bölge ekonomilerinin bü- yüme oran› 2004 y›l›ndaki % 8,8 seviyesinden düflük olmakla beraber dünya büyümesinin hayli üzerinde gerçekleflerek % 8,6 olmufltur.

2004 y›l›nda hükümetin ekonomideki afl›r› ›s›nma ve enflasyonist bask›la- r›n önüne geçmek amac›yla ald›¤› ekonomiyi so¤utmaya yönelik tedbirlere ra¤men % 10,1 gibi yüksek bir büyüme gerçeklefltiren Çin, 2005 y›l›nda yurtiçi talep ve kamu yat›r›mlar›ndaki azalmaya ra¤men ithalat›ndaki daral- ma e¤ilimi ve özellikle tekstil ve haz›r giyim sektöründeki ticaret kotalar›- n›n kalkmas› ile ani ivme kazanan ihracat› sayesinde % 9,9 oran›nda bü- yümüfltür.

Endonezya, Malezya, Filipinler ve Tayland’›n oluflturdu¤u ASEAN ülkelerinin 2004 y›l›nda % 5,8 olan büyüme h›zlar›, 2005 y›l›nda yüksek petrol fiyatlar›- n›n ve Çin’in azalan ithalat talebinin de olumsuz etkisiyle 0,6 puanl›k bir dü- flüflle % 5,2 düzeyinde gerçekleflmifltir.

Latin Amerika ekonomileri 2002 y›l›nda yaflanan ekonomik durgunlu¤un ve küçülmenin ard›ndan h›zl› bir toparlanma sürecine girmifller, büyüme oranlar›

2003 y›l›nda % 2,2’ye, 2004 y›l›nda da % 5,6’ya ç›km›flt›r. Ancak 2005 y›l›n- da dünya genelinde görülen ekonomik durgunluk Latin Amerika ülkelerini de olumsuz yönde etkilemifl ve büyüme oranlar›n› % 4,3’e çekmifltir. Bölgenin büyük ekonomilerinden Brezilya’da faiz d›fl› fazla ve cari ifllemler fazlas› artar- ken, arzdaki k›s›tlar ve s›k› para politikas›n›n etkisiyle 2005 y›l› büyüme ora- n› % 4,9’dan % 2,3’e düflmüfltür.

Rusya’n›n da içinde bulundu¤u geçifl süreci ülkelerinin büyüme h›zlar› geçen y›la göre 1,9 puan düflmekle birlikte % 4,8’lik dünya ortalamas›n›n üstüne ç›- karak % 6,5 olmufltur. Petrol fiyatlar›ndaki art›fl›n olumlu etkisine ra¤men Rusya’n›n büyüme h›z› 2005 y›l›nda % 7,2’den % 6,4’e gerilemifltir.

2004 y›l›nda % 10,4 olan dünya ticaret hacmi art›fl oran›, dünya büyüme ora- n›ndaki gerilemenin etkisi ile 2005 y›l›nda yavafllayarak % 7,3’e düflmüfltür.

Geliflmekte olan ülkelerin d›fl ticaret hacimlerindeki art›fl, büyüme oranlar›na paralel olarak geliflmifl ülkelerin d›fl ticaret hacimlerindeki art›fl oran›ndan bü- yük olmufltur (Tablo 3).

Geliflmifl ülkelerin ihracat hacimlerindeki art›fl % 8,5’den % 5,3’e, ithalat ha- cimlerindeki art›fl % 8,9’dan % 5,8’e düflmüfltür.

En yüksek ihracat art›fl oranlar›n›n enerji ürünleri ihraç eden ülkelerde görül- dü¤ü 2005 y›l›nda, geliflmekte olan ülkelerin ihracat hacimleri art›fl› % 14,6’dan % 11,5’e, ithalat hacimleri art›fl› da % 15,8’den % 12,4’e gerile- mifltir.

TABLO 3: DÜNYA T‹CARET HACM‹

(De¤iflim %)

2003 2004 2005 2006 ⁽¹⁾

Dünya Ticaret Hacmi ⁽²⁾ 5,4 10,4 7,3 8,0

(Mal ve Hizmet Ticareti)

‹hracat

Geliflmifl Ülkeler 3,3 8,5 5,3 6,6

Geliflmekte Olan Ülkeler 10,6 14,6 11,5 10,9

‹thalat

Geliflmifl Ülkeler 4,18,9 5,8 6,2

Geliflmekte Olan Ülkeler 10,3 15,8 12,4 12,9

Kaynak: IMF World Economic Outlook, April 2006 (1): Tahmin

(2): Dünya ihracat› ve ithalat›ndaki y›ll›k yüzde de¤iflimin ortalamas›.

B. TÜRK‹YE EKONOM‹S‹NDEK‹ GEL‹fiMELER

Türkiye’de 2002 y›l› fiubat ay› bafl›nda uygulamaya konulan 18. stand-by düzen- lemesinin yerini alacak yeni stand-by düzenlemesi konusunda Uluslararas› Para Fonu (IMF) ile 2004 y›l›n›n ikinci yar›s›nda görüflmeler yap›lm›flt›r. Görüflmelerde IMF yetkilileri ile 2005-2007 dönemini kapsayacak yeni orta vadeli ekonomik program›n makro ekonomik çerçevesi ve yap›sal reform konular› de¤erlendirilmifl- tir. 18. stand-by düzenlemesi çerçevesinde yürütülmekte olan orta vadeli ekono- mik program›n üzerine kurgulanacak yeni stand-by düzenlemesine iliflkin yürütü- len çal›flmalar 14 Aral›k 2004 tarihinde tamamlanm›flt›r. Türk yetkilileri ile IMF heyetinin, IMF ‹cra Direktörleri Kurulu taraf›ndan onaylanmas› kofluluyla, üç y›ll›k yeni stand-by düzenlemesi ile desteklenebilecek yeni ekonomik program›n temel unsurlar› ve niyet mektubunun tasla¤› üzerinde genel hatlar›yla mutab›k kald›kla- r› aç›klanm›flt›r. Taslak niyet mektubu 2005 y›l› Nisan ay› bafl›nda IMF yetkilileri ile yap›lan görüflmelerde güncellefltirilerek 26 Nisan 2005 tarihinde IMF’ye veril- mifltir. Niyet mektubu 11 May›s 2005 tarihinde IMF ‹cra Direktörleri Kurulu tara- f›ndan görüflülerek onaylanm›flt›r. Böylece 3 y›ll›k bir dönemi (May›s 2005-May›s 2008) kapsayan 19. stand-by düzenlemesi yürürlü¤e girmifltir.

Yeni ekonomik program ile, program›n uygulanaca¤› üç y›ll›k dönemde, ekonomi- de kaydedilen baflar›lar›n daha da pekifltirilmesi ve ekonominin Avrupa Birli¤i ekonomilerine yak›nsama sürecinin güçlendirilmesi amaçlanm›flt›r. Bunun için;

- S›k› maliye politikas› ve borç stokunun azalt›lmas›n›n ekonomik stratejinin temel tafl› olmaya devam edece¤i, kamu net borç stokunun GSMH’ya ora- n›n› program sonuna kadar yaklafl›k 10 puan düflürmek için, GSMH’n›n % 6,5’i oran›nda faiz d›fl› fazla hedeflemesine devam edilece¤i,

- Aç›k enflasyon hedeflemesine geçilerek ve Merkez Bankas›’n›n ba¤›ms›zl›-

¤› korunarak enflasyonun düflük tek haneli seviyelere indirilece¤i,

- Finansal sektörün istikrar›n› korumak ve daha güçlü bir yap›ya kavufltur- mak için yeni bir Bankalar Kanunu’nun yürürlü¤e konulaca¤›, kamu banka- lar›n›n yeniden yap›land›r›laca¤› ve varl›k sat›fllar›n›n h›zland›r›laca¤›, - Kamu harcamalar›n›n kalitesini ve vergi sistemini iyilefltirmeye odaklan›laca-

¤›, sosyal güvenlik sistemini sa¤lam temeller üzerine oturtacak, vergi taban›- n› geniflletecek ve kay›td›fl› ekonominin hacmini küçültecek, iflsizli¤i azaltacak ve yat›r›m ortam›n› iyilefltirecek yap›sal reformlar›n yürürlü¤e konulaca¤›, - Ekonominin d›fl floklara karfl› dayan›kl›l›¤›n› art›rma ve Uluslararas› Para

Fonu’ndan kaynak kullan›m›n› sona erdirmeye haz›rlanmak amac›yla ulus- lararas› rezervlerin güçlendirilece¤i ifade edilmifltir.

Önceki programda oldu¤u gibi yeni istikrar program›n›n da düzenli gözden ge- çirmeler, ön koflullar, say›sal performans kriterleri ve gösterge niteli¤indeki hedefler ve yap›sal performans kriterleri ile yap›sal kriterler vas›tas›yla izlene- ce¤i belirtilmifltir.

Yeni stand-by düzenlemesiyle üç y›ll›k dönemde Uluslararas› Para Fo- nu’ndan sa¤lanacak 6,662 milyar SDR (yaklafl›k 10 milyar ABD Dolar›) tu- tar›nda kayna¤›n 12 eflit dilimde kullan›lmas› öngörülmüfltür. Bu kapsamda söz konusu tutar›n 555,17 milyon SDR’lik (yaklafl›k 837,5 milyon ABD Do- lar›) ilk dilimi kullan›lmak üzere serbest b›rak›lm›flt›r. Ayr›ca 2006 y›l›na ilifl- kin 2,52 milyar SDR tutar›ndaki (yaklafl›k 3,80 milyar ABD Dolar›) geri öde- me plan›, erken ödeme yerine normal ödeme takvimine al›narak 2007 y›l›- na kayd›r›lm›flt›r.

Yeni stand-by düzenlemesi kapsam›nda 1. gözden geçirme çal›flmalar› 2 Ha- ziran 2005 tarihinde bafllam›flt›r. 14 Haziran 2005 tarihinde niyet mektubu- nun tasla¤› üzerinde IMF heyeti ile mutabakat sa¤lanm›flt›r. Ancak gözden ge- çirmenin sonuçland›r›lmas› için öngörülen yap›sal reformlardan Sosyal Sigor- talar ve Genel Sa¤l›k Sigortas› Kanun Tasar›s› yasalaflamam›flt›r. Buna ba¤l›

olarak 7 Temmuz 2005 tarihinde stand-by düzenlemesinin 1. gözden geçir- mesinin tamamlanamad›¤› ve ertelendi¤i aç›klanm›flt›r.

Stand-by düzenlemesine iliflkin Uluslararas› Para Fonu ile yürütülen de¤erlen- dirme çal›flmalar›na 2005 y›l› Eylül ay› bafl›nda tekrar bafllanm›flt›r. Ekim ay›

sonunda bu çal›flmalar tamamlanarak 19. stand-by düzenlemesinin 1. ve 2.

gözden geçirmelerine iliflkin niyet mektubu 24 Kas›m 2005 tarihinde IMF’ye verilmifltir. IMF ‹cra Direktörleri Kurulu 9 Aral›k 2005 tarihinde niyet mektubu- nu görüflerek onaylam›fl, 1. ve 2. gözden geçirme tamamlanm›flt›r. Böylece ilk iki gözden geçirmeye ba¤l› olan 1,1 milyar SDR (yaklafl›k 1,6 milyar ABD Do- lar›) tutar›nda kredi dilimi serbest b›rak›lm›flt›r.

2005 y›l›nda ekonomik büyüme sürdürülürken enflasyonu daha da afla¤› çek- mek, mali ve parasal disiplini devam ettirmek ve böylece faiz d›fl› fazla hede- fine ulaflmak, kamu borçlar›n›n sürdürülebilirli¤ini koruyarak borç stokunu azaltmak temel makro ekonomik hedefler olarak öne ç›km›flt›r. Y›l içinde eko- nomi politikalar› bu hedefler do¤rultusunda flekillendirilmifl ve uygulanm›flt›r.

Türkiye ekonomisinde 2002 y›l›nda bafllayan büyüme süreci 2005 y›l›nda da devam etmifltir. Y›l sonunda geçen üç y›lda oldu¤u gibi bir kez daha % 5’lik hedef afl›larak % 7,6’l›k büyüme gerçekleflmifltir. Böylece Türkiye eko- nomisi 2002 y›l›n›n ilk çeyre¤inden bafllayarak 16 çeyrek aral›ks›z büyüye- rek, son dört y›lda uzun süredir görülmeyen bir büyüme süreci yakalam›flt›r.

2005 y›l›nda büyümede genel olarak yaflanan istikrar ve güven ortam› belirle- yici olurken, üretim yönünden tar›m, sanayi, inflaat, ticaret, ulaflt›rma-haber- leflme, serbest meslek ve hizmetler sektörleri katma de¤erinde meydana ge- len art›fllar, talep yönünden ise özel tüketim harcamalar› ile özel ve kamu ya- t›r›m harcamalar›ndaki art›fl etkili olmufltur.

Tar›m sektöründe dördüncü üç ayl›k dönemde s›n›rl› düzeyde küçülme yaflan- makla birlikte y›l genelinde ormanc›l›k sektöründeki küçülmeye ra¤men çiftçi- lik ve hayvanc›l›k ile bal›kç›l›k sektörlerindeki katma de¤er art›fllar›na ba¤l›

olarak % 5,6 büyüme kaydedilmifltir.

Sanayi sektörü baflta madencilik ve taflocakç›l›¤› olmak üzere enerji ve ima- lat sanayi sektörlerindeki üretim art›fl›n›n etkisiyle % 6,5 büyümüfltür.

Hizmetler sektörü inflaat, ticaret, ulaflt›rma ve haberleflme, serbest meslek ve hizmetler sektöründeki katma de¤er art›fllar›na ba¤l› olarak % 7,6 büyür- ken, ithalat ifllemlerinden al›nan vergiler % 12,2 artm›flt›r.

S›k› maliye ve gelirler politikas› uygulamas›na 2005 y›l›nda devam edilmesi nedeniyle kamu tüketim harcamalar› art›fl› % 2,4 düzeyinde kalm›fl, GSY‹H’nin en büyük bilefleni olan özel tüketim harcamalar› ise iç talepteki canl›l›¤›n et- kisiyle % 8,8 art›fl göstermifltir. Böylece toplam tüketim harcamalar›nda % 8,1 art›fl olmufltur.

Kamu sektörü sabit sermaye yat›r›mlar› % 25,9 artarken, özel sektör sabit sermaye yat›r›mlar› makine-teçhizat yat›r›mlar›ndaki % 21,4’lük ve bina infla- at›ndaki % 29,9’luk art›fl›n etkisiyle % 23,6 artm›flt›r. Bu de¤ifliklikler sonu- cunda toplam yat›r›m harcamalar›nda % 24 art›fl meydana gelmifltir.

2005 y›l› gayri safi yurtiçi has›las› içinde bir önceki y›la göre tar›m sektörünün pay› 0,9 puan azalarak % 10,3’e düflerken, sanayi sektörünün pay› 0,5 puan- l›k art›flla % 25,4’e, hizmetler sektörünün pay› 0,4 puanl›k art›flla % 64,3’e yükselmifltir.

Kifli bafl›na gayri safi milli has›la, ekonomide yaflanan büyüme ve Yeni Türk Liras›’n›n dolar karfl›s›nda de¤er kazanmas›na ba¤l› olarak % 20’lik art›flla 5.008 dolara yükselmifltir. 1987 y›l› fiyatlar› ile ise kifli bafl›na GSMH % 7,4’lük art›flla 2,02 YTL olurken, sat›n alma gücü paritesine göre de kifli ba- fl›na GSY‹H % 7,7 artarak 8.141 dolar olmufltur.

Üretimde meydana gelen art›fl, kapasite kullan›m oranlar›na ayn› yönde yan- s›mam›flt›r. 2004 y›l›nda % 81,2 olan toplam imalat sanayi kapasite kullan›m

oran› 2005 y›l›nda 0,9 puanl›k düflüflle % 80,3’e gerilemifltir. Kapasite kulla- n›m oran› kamu kesiminde 0,5 puanl›k art›flla % 86’ya yükselirken, özel ke- simde 0,6 puanl›k düflüflle % 78,8’e gerilemifltir.

Cari fiyatlarla kamu kesimi sabit sermaye yat›r›mlar› % 36,2, özel sektör sa- bit sermaye yat›r›mlar› % 22 artarken, toplam sabit sermaye yat›r›mlar›nda % 25,2 art›fl gerçekleflmifltir. Reel olarak ise kamu kesimi sabit sermaye yat›- r›mlar›nda % 28,6’l›k, özel kesim sabit sermaye yat›r›mlar›nda % 15,2’lik, top- lam sabit sermaye yat›r›mlar›nda da % 18,2’lik art›fl olmufltur.

Özel sektör sabit sermaye yat›r›mlar› içinde enerji, ulaflt›rma-haberleflme, ko- nut ve sa¤l›k sektörlerinin pay› artarken, tar›m, madencilik, imalat, e¤itim sek- törlerinin pay› azalm›fl, turizm sektörünün pay›nda ise de¤ifliklik olmam›flt›r.

Kamu sektörü sabit sermaye yat›r›mlar› içinde madencilik, enerji, konut ve sa¤l›k sektörlerinin pay› artarken, tar›m, ulaflt›rma-haberleflme, turizm ve e¤i- tim sektörlerinin pay› azalm›fl, imalat sektörünün pay› ayn› kalm›flt›r.

2005 y›l›nda inflaat sektörü % 21,5’lik art›flla en h›zl› büyüyen sektör olurken, belediyeler taraf›ndan yap› ruhsat› verilen yap›lar›n inflaat alan› % 42,6’l›k ar- t›flla 99,4 milyon m²’ye, yap› kullanma izin belgesi verilen yap›lar›n inflaat ala- n› da % 56,1’lik art›flla 48,4 milyon m²’ye yükselmifltir.

Teflvik belgesine ba¤lanan yat›r›m tutar›, 2004 y›l›na göre nominal olarak % 10,9, reel olarak da % 4,7 artm›flt›r. 2005 y›l›nda 24,1 milyar YTL’lik teflvik belgeli yat›r›m ile 180.791 kifliye istihdam sa¤lanmas› amaçlanm›flt›r.

2005 y›l›nda teflvik belgesine ba¤lanan yat›r›mlar içinde % 53,9’luk pay ile imalat sanayi sektörü ilk s›rada yer al›rken, hizmetler sektörünün pay› % 33, enerji sektörünün pay› % 8, madencilik sektörünün pay› % 2,9 ve tar›m sek- törünün pay› % 2,2 olmufltur. 2004 y›l›na göre tar›m, madencilik, enerji ve hiz- metler sektörlerinin pay› artarken, imalat sanayi sektörünün pay› azalm›flt›r.

2002 y›l› bafl›nda uygulamaya konulan makro ekonomi politikalar›yla enflas- yonla mücadelede önemli mesafeler al›nm›fl, 2002-2004 y›llar›n› kapsayan üç y›ll›k dönemde enflasyon oranlar›nda h›zl› bir düflüfl gerçekleflmifltir. 2005 y›l›nda da enflasyonla mücadeleye devam edilmesi ve örtük enflasyon hedef- lemesi alt›nda y›l sonu TEFE ve TÜFE enflasyonunun % 8’e düflürülmesi he- deflenmifltir.

Türkiye ‹statistik Kurumu üretim ve tüketim yap›s›nda meydana gelen de¤iflik- liklerin endekslere daha iyi yans›t›lmas› ve enflasyonun daha sa¤l›kl› ve ulus- lararas› standartlara uygun olarak ölçülmesi amac›yla, 2005 y›l›nda 1994 te-

mel y›ll› TÜFE yerine 2003 temel y›ll› TÜFE, 1994 temel y›ll› TEFE yerine de 2003 temel y›ll› ÜFE’yi yay›nlamaya bafllam›flt›r. Yeni endekslerde madde kapsam› ve a¤›rl›klar›, fiyat derleme flekli ve hesaplama yöntemlerinde önem- li de¤ifliklikler yap›lm›flt›r.

Enflasyonda son üç y›lda yaflanan düflüfl, 2005 y›l›nda da devam etmifltir.

ÜFE enflasyonunda yüksek oranl› düflüfl olurken, TÜFE enflasyonundaki dü- flüfl nispeten s›n›rl› düzeyde kalm›flt›r.

Uluslararas› Para Fonu ve Avrupa Birli¤i ile iliflkilerde yaflanan geliflmeler, pa- ra, maliye ve gelirler politikas› uygulamas›na devam edilmesi, enflasyon bek- lentilerinin program hedefleriyle yak›nlaflmas›, verimlilik ve birim ücretlerde meydana gelen olumlu geliflme, Yeni Türk Liras›’n›n güçlenmeye devam etme- si enflasyonun düflmesine olumlu katk› yapm›flt›r. Uluslararas› petrol fiyatla- r›ndaki yükselme, sanayi ve hizmetler sektörü iflgücü talebindeki art›fl, tüke- timdeki canl›l›¤›n devam etmesi, baz› hizmet alt grubu enflasyonundaki kat›- l›k ve vergi düzenlemeleri enflasyondaki düflüfl sürecinin yavafllamas›nda et- kili olmufltur.

Üretici fiyatlar› endeksi art›fl h›z› bir önceki y›la göre 12,69 puanl›k düflüflle % 15,35’den % 2,66’ya gerilerken, y›lbafl›nda öngörülen % 8’lik hedefin 5,34 puan alt›nda gerçekleflmifltir. Oniki ayl›k ortalamalara göre de 2004 y›l›nda % 14,57 olan ÜFE art›fl h›z› 2005 y›l›nda 8,68 puanl›k düflüflle % 5,89’a gerile- mifltir.

Y›l sonu itibariyle 2005 y›l›nda enerji sektörü fiyatlar›nda % 8,38 düflüfl olur- ken, madencilik sektörü fiyatlar›nda % 9,62, imalat sanayi sektörü fiyatlar›n- da % 3,16 ve tar›m sektörü fiyatlar›nda % 3,03 art›fl olmufltur.

2004 y›l›nda % 9,35 olan TÜFE enflasyonu 2005 y›l›nda 1,63 puanl›k düflüfl- le % 7,72’ye gerilerken, % 8’lik y›l sonu hedefinin 0,28 puan alt›nda gerçek- leflmifltir. Oniki ayl›k ortalamalara göre de 2004 y›l›nda % 8,60 olan TÜFE ar- t›fl h›z› 2005 y›l›nda % 8,18’e gerilemifltir.

Y›l sonu itibariyle g›da ve alkolsüz içecekler, giyim ve ayakkab›, ev eflyas›, sa¤l›k, haberleflme, e¤lence ve kültür, e¤itim alt sektörlerindeki fiyat art›fllar›

TÜFE genel endeks art›fl h›z›n›n alt›nda kalm›flt›r. Alkollü içecekler ve tütün, konut, ulaflt›rma ve lokanta-oteller alt sektörlerindeki fiyat art›fllar› ise TÜFE genel endeks art›fl h›z›n›n üzerinde gerçekleflmifltir. Giyim ve ayakkab› harca- ma grubu fiyatlar› % 0,13, sa¤l›k harcama grubu fiyatlar› % 0,40 küçülürken, en yüksek fiyat art›fllar› % 27,87 ile alkollü içecekler ve tütün, % 14,98 ile lo- kanta-oteller ve % 11,01 ile ulaflt›rma gruplar›nda kaydedilmifltir.

2004 y›l› sonunda aç›klanan 2005 y›l› para politikas› stratejisinde 2002 y›l›n- dan beri uygulanmakta olan örtük enflasyon hedeflemesi sisteminden 2006 y›l› bafl›nda aç›k enflasyon hedeflemesi uygulamas›na geçilece¤i, 2005 y›l›n›n geçifl dönemi olaca¤› belirtilmifltir. Enflasyon hedeflemesi sisteminin yeni bir rejimden ziyade para politikas› karar alma mekanizmas›n›n kurumsallaflmas›

ve fiyat istikrar›na giden yolda yeni ad›m olaca¤› vurgulanm›flt›r.

Para taban› ve net uluslararas› rezervlerin performans kriteri, net iç varl›kla- r›n ise gösterge niteli¤inde hedef olarak izlenmeye devam edilece¤i belirtil- mifltir.

Uluslararas› Para Fonu’na 26 Nisan 2005 tarihinde 19. stand-by düzenleme- si için verilen niyet mektubunda, aç›k enflasyon hedeflemesine geçifl süreci- nin ilk aflamalar›nda mevcut para taban› çerçevesi ile birlikte, net iç varl›kla- ra iliflkin gösterge niteli¤indeki hedeflerin korunaca¤› ve yak›n olarak izlenme- ye devam edilece¤i, para taban› talebinde bir de¤ifliklik oldu¤una dair kuvvet- li belirtilerin ortaya ç›kmas› halinde, hedeflerde yeni düzenlemeler yap›lmas›- n›n önerilece¤i belirtilmifltir. 31 May›s, 30 Haziran, 30 Eylül ve 31 Aral›k 2005 tarihleri itibariyle para taban› ve net iç varl›klar için üst s›n›r, net ulus- lararas› rezervler için alt s›n›r hedefler belirlenmifltir. Net iç varl›klara iliflkin hedeflerin bütün tarihler için gösterge niteli¤inde, para taban› ve net uluslar- aras› rezervlere iliflkin hedeflerin ilk üç tarih için performans kriteri niteli¤in- de, 31 Aral›k 2005 tarihi için ise gösterge niteli¤inde de¤er olarak takip edil- mesi kararlaflt›r›lm›flt›r.

Söz konusu büyüklükler için May›s 2005 ve Haziran 2005 sonuna iliflkin tüm hedefler tutturulmufltur. Para taban› art›fl›n›n 2005 y›l›nda da h›zl› bir flekilde devam etmesi, Haziran ay›ndan itibaren 2005 y›l› ikinci yar› hedeflerinin yeni- lenmesini zorunlu hale getirmifltir. Ancak IMF ile gözden geçirme çal›flmalar›- n›n tamamlanamamas› nedeniyle parasal hedefler yenilenememifltir. Böylece Eylül 2005 sonu itibariyle net uluslararas› rezervler ve net iç varl›klara iliflkin hedefler tutturulurken, para taban› gerçekleflmeleri hedeflenen düzeyin üze- rinde kalm›flt›r.

Bunun üzerine 19. stand-by düzenlemesinin 1. ve 2. gözden geçirmelerine iliflkin 24 Kas›m 2005 tarihli niyet mektubu ile Aral›k 2005 sonu için net iç varl›klara iliflkin gösterge niteli¤indeki üst s›n›r afla¤› çekilirken, para taban›- na iliflkin gösterge niteli¤indeki üst s›n›r ile net uluslararas› rezervlere iliflkin gösterge niteli¤indeki alt s›n›r performans kriteri niteli¤ine dönüfltürülerek yükseltilmifltir.

Yap›lan de¤iflikliklerin ard›ndan 2005 y›l› para program› çerçevesinde Merkez

Bankas› taraf›ndan yak›ndan takip edilmekte olan yeni hedeflere Aral›k 2005 sonunda ulafl›lm›flt›r. Aral›k ay› son befl ifl günü para taban› ortalamas› 28,8 milyar YTL olarak gerçekleflerek performans kriteri niteli¤indeki 29,2 milyar YTL’lik üst s›n›r›n alt›nda, net uluslararas› rezervler 22,4 milyar dolar olarak gerçekleflerek performans kriteri niteli¤indeki 14 milyar dolarl›k alt s›n›r›n üze- rinde, net iç varl›klar ortalamas› 12,6 milyar YTL olarak gerçekleflerek göster- ge niteli¤indeki 25,5 milyar YTL’lik üst s›n›r›n alt›nda kalm›flt›r.

Merkez Bankas› k›sa vadeli faiz oranlar›n› 2005 y›l›nda da enflasyonla müca- delede temel politika arac› olarak kullanmaya devam etmifltir. 11 Ocak, 9 fiu- bat, 9 Mart, 11 Nisan, 10 May›s, 9 Haziran, 11 Ekim, 9 Kas›m ve 9 Aral›k ta- rihlerinde olmak üzere k›sa vadeli faiz oranlar›nda 9 kez indirim yapm›flt›r. Bu indirimler sonucu 2004 y›l› sonunda % 18 olan gecelik borçlanma faiz oran›

% 13,5’e, % 22 olan borç verme faiz oran› da % 17,5’e düflürülmüfltür.

Bütün bu geliflmelerin sonucunda 2005 y›l› sonunda dolafl›mdaki para % 46,8, dar tan›ml› para arz› M1 % 41,7, genifl tan›ml› para arz› M2 % 40,1, M2Y para arz› % 23,8, M3 para arz› % 41 artm›flt›r. Reel olarak dolafl›mdaki para % 43, M1 % 38, M2 % 36,5, M2Y % 20,6, M3 % 37,3 artm›flt›r.

Bankalardaki Yeni Türk Liras› cinsinden toplam mevduat % 40,6 artarken, dö- viz tevdiat hesaplar› art›fl› % 0,5 gibi çok küçük bir oranda kalm›flt›r. Reel ola- rak Yeni Türk Liras› cinsinden mevduatlar % 37 artarken döviz tevdiat hesap- lar› % 2,1 azalm›flt›r. Kredi hacmi nominal olarak % 52,7, reel olarak da % 48,7 artm›flt›r.

2005 y›l›nda mevduat bankalar›n›n say›s› 35’den 34’e gerilerken, kalk›nma ve yat›r›m bankalar›n›n 13 olan say›s›nda de¤ifliklik olmam›flt›r. Böylece ban- kac›l›k sektöründe faaliyet gösteren banka say›s› 48’den 47’ye gerilemifltir.

Banka say›s›ndaki azalmaya karfl›n bankalar›n flube ve personel say›lar›nda art›fl olmufltur. Sektördeki toplam flube say›s› 141 adet artarak 6.247’ye, bu- na paralel olarak istihdam edilenler de 5.095 kifli artarak 132.258 kifliye yük- selmifltir.

2005 y›l›nda GSMH’nin % 6,5’i oran›nda faiz d›fl› fazla vererek kamu borç sto- kunu azaltmak ve sürdürülebilirli¤ini sa¤lamak maliye politikas›n›n temel he- defi olarak belirlenmifltir. Söz konusu hedefe ulaflabilmek için gelir art›r›c› ön- lemler al›nm›fl, bütçe disiplini sürdürülmüfl, kamu harcamalar›nda etkinli¤in sa¤lanmas› ve yat›r›m harcamalar›n›n kamu borçlanma gere¤i üzerinde bask›

oluflturmaks›z›n art›r›lmas›na yönelik harcama politikas› uygulanm›flt›r. Y›l so- nunda kamu gelirleri art›fl h›z›, kamu harcamalar› art›fl h›z›ndan daha yüksek olmufltur.

2005 y›l›nda konsolide bütçe harcamalar›n›n 155.628 milyon YTL, konsolide bütçe gelirlerinin 126.490 milyon YTL olmas› öngörülmüfltür. Bunun sonucun- da bütçe dengesinin 29.138 milyon YTL aç›k vermesi, faiz d›fl› dengenin ise 27.303 milyon YTL olmas› hedeflenmifltir.

Y›l sonunda konsolide bütçe gelirleri % 21,8’lik art›flla 134.819 milyon YTL’ye, konsolide bütçe harcamalar› % 2,5’lik art›flla 144.562 milyon YTL’ye yükselmifltir. Böylece harcamalar hedefin 11.066 milyon YTL alt›nda, gelirler ise hedefin 8.329 milyon YTL üstünde gerçekleflerek konsolide bütçe uygula- malar›nda olumlu bir performans sa¤lanm›flt›r.

‹zlenen s›k› maliye politikas› sonucu yüksek faiz d›fl› fazla hedefine ulafl›lma- s›, faiz oranlar›ndaki düflüfle ba¤l› olarak faiz ödemelerinin öngörülenin alt›n- da gerçekleflmesi ve borçlanma vadesinin uzamas› bütçe a盤› üzerinde olum- lu etki yapm›flt›r. 2004 y›l›nda 30.300 milyon YTL olan konsolide bütçe a盤›, 2005 y›l›nda % 67,8’lik düflüflle 9.743 milyon YTL’ye gerilerken, hedefin 19.394 milyon YTL alt›nda gerçekleflmifltir. 2004 y›l›nda 26.188 milyon YTL olan faiz d›fl› denge, 2005 y›l›nda % 37,2’lik art›flla 35.936 milyon YTL olur- ken hedefi 8.633 milyon YTL aflm›flt›r.

Kamu finansman a盤› 2005 y›l›nda % 79 küçülerek 20.103 milyon YTL’den 4.231 milyon YTL’ye düflmüfltür. 2004 y›l›nda 36.385 milyon YTL fazla veren bütçe faiz ödemeleri hariç kamu kesimi finansman dengesi 2005 y›l›nda % 13,9 artarak 41.449 milyon YTL fazla vermifltir. Konsolide bütçe a盤› ve fon- lar›n finansman dengelerinde kaydedilen olumlu geliflme, kamu kesimi borç- lanma gere¤indeki iyileflmede en önemli etken olmufltur.

Para ve maliye politikas› uygulamalar›, ekonomik programa olan güvenin güç- lenmesi, Avrupa Birli¤i’ne üyelik sürecinde yaflanan geliflmeler, ekonomide gelece¤e dönük beklentilerin kuvvetlenmesi, borçlanma faiz oranlar›ndaki dü- flüfl ve borçlanma vadelerinin uzamas› iç borç stoku art›fl h›z›n› küçültmüfl ve çevrilebilmesini olumlu yönde etkilemifltir.

2004 y›l›nda % 15,5 olan iç borç stoku art›fl oran› 2005 y›l›nda % 9’a gerile- mifltir. Toplam iç borç stoku 20.299 milyon YTL’lik art›flla 244.782 milyon YTL olmufltur. Bunun 226.964 milyon YTL’si (% 92,7) tahvil, 17.818 milyon YTL’si (% 7,3) bonolardan oluflmufltur.

‹ç borçlanman›n maliyeti ve vade yap›s›nda 2005 y›l›nda da iyileflme olmufl- tur. Ortalama bileflik iç borç faiz oran› 8,8 puan azalarak % 25,7’den % 16,9’a gerilerken, borçlanman›n ortalama vadesi 188 gün uzayarak 372 gün- den 560 güne yükselmifltir.

Yeni Türk Liras›’ndaki reel de¤er art›fl›n›n d›fl rekabet gücü üzerinde yol aç- t›¤› olumsuz etkiye ra¤men, dünya ekonomisindeki büyüme ve dünya ticaret hacmindeki genifllemenin nispi olarak yavafllamakla birlikte devam etmesi, reel iflgücü maliyetlerinin düflük seviyelerde seyretmesi ve verimlik art›fl›n›n sürmesi, ihracat gelirlerinde art›fl sa¤layan temel etkenler olarak öne ç›k- m›flt›r. Ancak dünya pazarlar›nda özellikle düflük iflgücü maliyetlerinden kay- naklanan avantajla üstünlük sa¤layan Çin ve Hindistan gibi ülkelerle reka- bet etmede yaflanan zorluklar ve Avrupa Birli¤i ekonomilerindeki büyümenin ivme kazanamamas› nedeniyle ihracat art›fl h›z›nda ciddi bir düflüfl olmufl- tur. 2004 y›l›nda % 33,7 olan ihracat art›fl h›z›, 2005 y›l›nda % 16,2 düze- yine gerilerken, ihracat 63.167 milyon dolardan 73.390 milyon dolara yük- selmifltir.

2005 y›l›nda ithalat, ekonomik büyümenin bir önceki y›la göre yavafllamakla birlikte devam etmesi, ithalat fiyatlar› ve ham petrol fiyatlar›n›n yükselmesi, Yeni Türk Liras›’n›n yabanc› paralar karfl›s›nda güçlü konumunu sürdürmesi ve sanayi üretimi ile iç talepte meydana gelen art›fl›n etkisiyle % 19,5 artarak 116.537 milyon dolar seviyesine ç›km›flt›r.

D›fl ticaret a盤›ndaki art›fl geçen y›la göre h›z kesmekle birlikte önemini ko- rumaya devam etmifl, % 25,5’lik art›flla 34.373 milyon dolardan 43.147 mil- yon dolara ç›km›flt›r. ‹hracat›n ithalat› karfl›lama oran› % 64,8’den % 63’e ge- rilerken, d›fl ticaret hacmi % 18,2 artarak 160.707 milyon dolardan 189.927 milyon dolara yükselmifltir.

20 Aral›k 2004 tarihinde aç›klanan 2005 y›l› kur politikas›nda, uygulanmakta olan dalgal› kur rejiminde döviz kurlar›n›n arz ve talep koflullar›nca belirlendi-

¤i, Merkez Bankas›’n›n herhangi bir kur hedefi bulunmad›¤›, ancak kurlarda her iki yönde oluflabilecek afl›r› oynakl›k durumunda piyasaya do¤rudan mü- dahale edebildi¤i belirtilmifltir.

Ayr›ca döviz arz›n›n döviz talebine göre giderek artt›¤› dönemlerde, döviz re- zervlerini ›l›ml› bir biçimde art›rmak amac›yla döviz piyasas›ndaki arz ve talep koflullar›n› mümkün oldu¤unca en düflük düzeyde etkileyecek flekilde kuralla- r› önceden aç›klanan döviz al›m ihaleleri gerçeklefltirdi¤i ifade edilmifltir. Bu ilke do¤rultusunda bir ad›m daha at›larak 2005 y›l›nda döviz al›m ihalelerinin döviz piyasas›na olan etkisini en aza indirebilmek amac›yla, döviz likiditesin- de ola¤anüstü farkl›laflmalar görülmedikçe de¤ifltirilmeyece¤i belirtilen y›ll›k döviz al›m program› aç›klanm›flt›r. 2005 y›l› boyunca 15 milyon dolar› ihale, 30 milyon dolar› opsiyon olmak üzere günlük en fazla 45 milyon dolarl›k dö- viz al›m› gerçeklefltirilmesi planlanm›flt›r.

Y›l içinde kur politikas› uygulamalar› bu ilkeler do¤rultusunda yürütülmüfltür.

Merkez Bankas› 2005 y›l›nda düzenli döviz al›m› ihaleleriyle toplam 7.442,6 milyon dolarl›k döviz al›m› gerçeklefltirmifltir. Ayr›ca döviz kurlar›nda oluflan ya- da oluflmas› beklenen afl›r› dalgalanmay› önlemek için döviz piyasas›na alt›

kez do¤rudan al›m müdahalesinde bulunarak 14.565 milyon dolarl›k do¤ru- dan döviz al›m› yapm›flt›r. Böylece Merkez Bankas› 2005 y›l›nda düzenli döviz al›m ihaleleri ve do¤rudan döviz al›mlar› yoluyla piyasadan 22.007,6 milyon dolar tutar›nda döviz çekmifltir.

2005 y›l›nda Yeni Türk Liras› di¤er ulusal paralar karfl›s›nda de¤er kazanma- ya devam etmifltir.

2005 y›l›nda cari ifllemler a盤› 2004 y›l›na göre % 48 artarak 23.091 milyon dolara yükselmifltir. Cari ifllemler a盤›ndaki bu olumsuz geliflmede, hizmetler dengesindeki iyileflmeye ra¤men d›fl ticaret a盤›ndaki yüksek oranl› art›fl be- lirleyici olmufltur. Güçlü sermaye giriflleri cari a盤›n finansman›na büyük ölçü- de katk›da bulunmufltur.

Turizm gelirleri % 14,2’lik art›flla 18.152 milyon dolara, faiz gelirleri de % 44,2’lik art›flla 1.005 milyon dolara yükselmifltir. Turizm giderleri % 13,8’lik art›flla 2.872 milyon dolar, faiz giderleri % 15,3’lük art›flla 5.006 milyon do- lar olmufltur. ‹flçi gelirleri % 5,8 artarak 851 milyon dolara yükselmifltir.

2004 y›l›nda 17.678 milyon dolar olan net sermaye girifli, 2005 y›l›nda 43.845 milyon dolara yükselmifltir. Do¤rudan yat›r›mlarda (net) 8.638 milyon dolar, portföy yat›r›mlar›nda (net) 13.437 milyon dolar, di¤er yat›r›mlarda (net) 21.770 milyon dolar girifl olmufltur.

2005 y›l›nda 8.409 milyon dolarl›k yabanc› sermaye girifli, 346 milyon dolar- l›k yabanc› sermaye ç›k›fl› olmufltur. Böylece 8.063 milyon dolarl›k net serma- ye girifli, 243 milyon dolarl›k net di¤er sermaye ç›k›fl› ve 1.830 milyon dolar- l›k net gayrimenkul sat›fl› ile birlikte toplam 9.650 milyon dolar do¤rudan ya- banc› sermaye girifli gerçekleflmifltir.

2004 y›l›nda % 11,9 olan d›fl borç stoku art›fl h›z› 2005 y›l›nda % 4,8’e geri- lerken, d›fl borç stoku 162.240 milyon dolardan 170.062 milyon dolara yük- selmifltir. D›fl borç stoku art›fl h›z›nda meydana gelen bu olumlu geliflmeye karfl›n d›fl borcun vade yap›s›nda bozulma ortaya ç›km›flt›r. Toplam d›fl borç- lar›n 131.851 milyon dolar› orta-uzun vadeli borçlar, 38.211 milyon dolar› k›- sa vadeli d›fl borçlardan oluflmufltur. Toplam d›fl borç stoku içinde orta-uzun vadeli borçlar›n pay› % 79,9’dan % 77,5’e gerilerken, k›sa vadeli borçlar›n pa- y› % 20,1’den % 22,5’e yükselmifltir.

2004 y›l›nda 24.289 bin kifli olan iflgücü, 2005 y›l›nda % 1,1’lik art›flla 24.565 bin kifliye yükselmifltir. Ekonomide yaflanan olumlu geliflmeler istih- dama yeterince yans›masa da istihdam edilenlerin say›s› % 1,2’lik art›flla 21.791 bin kifliden 22.046 bin kifliye yükselmifltir. ‹flsiz say›s› % 0,9’luk ar- t›flla 2.498 bin kifliden 2.520 bin kifliye yükselmifltir. 2004 y›l›nda % 10,3 olan iflsizlik oran›, 2005 y›l›nda da ayn› düzeyde kalm›fl, eksik istihdam ora- n› % 4,1’den % 3,4’e gerilemifl, böylece iflsizlik ve eksik istihdam nedeniyle at›l iflgücü oran› 0,7 puanl›k düflüflle % 13,7 olmufltur.

2005 y›l›nda 2004 y›l›na göre tar›m sektöründe istihdam edilenlerin say›s› % 12,3’lük düflüflle 6.493 bin kifliye gerilerken, sanayi sektöründe istihdam edi- lenlerin say›s› % 7,3’lük art›flla 4.281 bin kifliye, hizmetler sektöründe istih- dam edilenlerin say›s› % 8,4’lük art›flla 11.272 bin kifliye yükselmifltir. Top- lam istihdam içinde tar›m sektörünün pay› % 29,5, sanayi sektörünün pay› % 19,4, hizmetler sektörünün pay› % 51,1 olmufltur.

II. RAKAMLARLA

TÜRK‹YE EKONOM‹S‹

A. BÜYÜME

1. Gayri Safi Milli Has›la

Uygulamaya konulan makro ekonomik politikalarla 2002 y›l› bafl›nda büyü- me sürecine giren Türkiye ekonomisi 2002, 2003 ve 2004 y›llar›nda hedef- lerin üzerinde büyümüfltür. Ekonomide yakalanan yüksek büyüme h›z› 2005 y›l›nda da devam etmifl, y›l sonunda bir kez daha % 5’lik hedef afl›larak % 7,6’l›k büyüme gerçekleflmifltir. Böylece Türkiye ekonomisi yaflanan kriz sonras› 2002 y›l›n›n ilk çeyre¤inden bafllayarak 16 çeyrek aral›ks›z büyü- müfl ve son dört y›l içinde uzun süredir görülmeyen istikrarl› bir büyüme sü- reci yakalam›flt›r.

2005 y›l›nda ekonomik büyüme üzerinde genel olarak istikrar ve güven or- tam›n›n devam› belirleyici olurken, üretim yönünden tar›m, sanayi, inflaat, ticaret, ulaflt›rma ve haberleflme, serbest meslek ve hizmetler sektörleri katma de¤erinde meydana gelen art›fllar, harcamalar yönünden ise özel tü- ketim ile özel sektör ve kamu sektörü sabit sermaye yat›r›mlar›ndaki art›fl etkili olmufltur.

2005 y›l›n›n birinci üç ayl›k döneminde % 7,5 büyüyen ekonomide, ikinci üç ayl›k dönemde yavafllama e¤ilimi ortaya ç›km›fl ve büyüme h›z› % 4,7’ye geri- lemifltir. Y›l›n ikinci yar›s›nda ekonomik büyüme yeniden h›zlanma e¤ilimine girmifl ve üçüncü üç ayl›k dönemde % 8, dördüncü üç ayl›k dönemde de % 10,2 düzeyinde katma de¤er art›fl› gerçekleflmifltir. Böylece GSMH 2005 y›l›

sonunda bir önceki y›la göre % 7,6 artarak 1987 y›l› fiyatlar›yla 145.651 bin YTL’ye yükselmifltir (Tablo 4).

TABLO 4: GAYR‹ SAF‹ M‹LL‹ HASILA

(1987 Y›l› Üretici Fiyatlar›yla) De¤er (Bin YTL) Pay (%) De¤iflim (%)

‹ktisadi Faaliyet Kollar› 2003 2004 2005 2003 2004 2005 2004 2005

1. TARIM 15.549 15.863 16.756 12,6 11,7 11,5 2,0 5,6

A. Çiftçilik ve Hayvanc›l›k 14.501 14.683 15.624 11,8 10,9 10,7 1,3 6,4

B. Ormanc›l›k 689 793 735 0,6 0,6 0,5 15,1 -7,3

C. Bal›kç›l›k 359 387 397 0,3 0,3 0,3 7,8 2,6

2. SANAY‹ 36.793 40.234 42.840 29,9 29,7 29,4 9,4 6,5

A. Madencilik ve Taflocakç›l›¤› 1.390 1.426 1.609 1,1 1,1 1,1 2,6 12,8 B. ‹malat Sanayi 31.140 34.285 36.368 25,3 25,3 25,0 10,1 6,1

C. Elektrik, Gaz, Su 4.264 4.522 4.863 3,5 3,3 3,3 6,17,5

3. ‹NfiAAT SANAY‹ 4.866 5.092 6.189 4,0 3,8 4,2 4,6 21,5

4. T‹CARET 28.902 32.613 35.019 23,5 24,1 24,0 12,8 7,4

A. Toptan ve Perakende Ticaret 24.686 27.956 30.220 20,0 20,7 20,7 13,2 8,1 B. Otel, Lokanta Hizmetleri 4.216 4.656 4.799 3,4 3,4 3,3 10,4 3,1 5. ULAfiTIRMA ve HABERLEfiME 17.028 18.193 19.791 13,8 13,4 13,6 6,8 8,8

6. MAL‹ KURULUfiLAR 2.319 2.344 2.339 1,9 1,7 1,6 1,1 -0,2

7. KONUT SAH‹PL‹⁄‹ 5.957 6.066 6.160 4,8 4,5 4,2 1,8 1,5

8. SERBEST MESLEK VE H‹ZMETLER 2.808 3.032 3.256 2,3 2,2 2,2 8,0 7,4 9. (-) ‹ZAF‹ BANKA H‹ZMETLER‹ 1.782 1.812 1.830 1,4 1,3 1,3 1,7 1,0 10. SEKTÖRLER TOPLAMI (1-9) 112.441 121.624 130.520 91,3 89,9 89,6 8,2 7,3

11. DEVLET H‹ZMETLER‹ 5.125 5.184 5.225 4,2 3,8 3,6 1,2 0,8

12. KAR AMACI OLMAYAN ÖZEL H‹ZM. KUR. 410 411 410 0,3 0,3 0,3 0,2 -0,2 13. TOPLAM (10+11+12) 117.976 127.219 136.155 95,8 94,0 93,5 7,8 7,0

14. ‹THALAT VERG‹S‹ 7.509 9.473 10.626 6,1 7,0 7,3 26,2 12,2

15. GSY‹H (Al›c› Fiyatlar›yla) (13+14) 125.485 136.693 146.781 101,9 101,0 100,8 8,9 7,4 16. DIfi ALEM NET FAKTÖR GEL‹RLER‹ -2.320 -1.385 -1.130 -1,9 -1,0 -0,8 -40,3 -18,4 A. D›fl Alemden Gelen 3.809 4.244 4.986 3,1 3,1 3,4 11,4 17,5 B. D›fl Aleme Giden (-) 6.129 5.628 6.116 5,0 4,2 4,2 -8,2 8,7 17. GSMH (Al›c› Fiyatlar›yla) (15+16) 123.165 135.308 145.651 100,0 100,0 100,0 9,9 7,6 Kaynak: TÜ‹K

Tar›m sektörü 2005 y›l›n›n son üç ayl›k döneminde s›n›rl› düzeyde küçülme yafla- makla birlikte y›l genelinde ormanc›l›k sektöründeki küçülmeye ra¤men çiftçilik ve hayvanc›l›k ile bal›kç›l›k sektörlerindeki katma de¤er art›fllar›na ba¤l› olarak % 5,6 büyümüfltür. Sanayi sektöründe baflta madencilik ve taflocakç›l›¤› olmak üze- re enerji ve imalat sanayi sektöründeki üretim art›fl›n›n etkisiyle % 6,5 büyüme gerçekleflmifltir. Hizmetler sektörü inflaat, ticaret, ulaflt›rma ve haberleflme, ser- best meslek ve hizmetler sektörlerindeki katma de¤er art›fllar›na ba¤l› olarak % 7,6 büyümüfltür. ‹thalat ifllemlerinden al›nan vergiler % 12,2 artm›flt›r.

Tar›m sektörünün alt sektörlerinden çiftçilik ve hayvanc›l›k sektörü % 6,4, ba- l›kç›l›k sektörü % 2,6 büyürken, ormanc›l›k sektörü % 7,3 küçülmüfltür. Sana-

GRAF‹K 1: GAYR‹ SAF‹ M‹LL‹ HASILA BÜYÜME HIZLARI (1987 Y›l› Üretici Fiyatlar›yla) -2,5

7,8 5,25,95,8 2,0

9,4 8,4

9,9 8,9 5,6

6,5

7,67,6 7,4 6,9

9,4 6,0

7,97,9 3,9

6,0

7,2 6,3

7,4 -5,0-5,0-4,4 -6,1

-4,7 -6,5 -7,5

-5,9 -9,5

-7,5 -12-10-8

-6

-4-2

0

2

4

6

8

10

12

14(%) 1999200020012002200320042005 Tar›mSanayiHizmetlerGSMHGSY‹H