Dünya ekonomisi 2000 y›l›ndaki yüksek büyümeyi müteakip iki y›ll›k durakla-man›n ard›ndan, 2003 y›l›n›n ikinci yar›s›nda uygulanan geniflletici makro eko-nomik politikalarla ›l›ml› bir toparlanma sürecine girmifltir. 2003 y›l› genelin-de dünya ekonomisinin büyüme h›z›, büyük ölçügenelin-de ABD ve Çin ekonomilerin-deki büyümenin etkisiyle % 4,1’e yükselmifltir.
2003 y›l›nda dünya ekonomisinde yaflanan büyüme 2004 y›l›nda artarak devam etmifltir. Sanayi üretimi, özel tüketim, yat›r›m ve dünya ticaret hac-mindeki yüksek oranl› art›fl›n etkisiyle dünya has›las› % 5,3 artm›fl, böylece dünya ekonomisinde son y›llar›n en yüksek büyüme oran› gerçekleflmifltir.
ABD, Japonya ve Çin’deki büyüme küresel büyümenin itici gücünü olufltur-mufltur.
Dünya üretiminde 2004 y›l› genelinde yüksek oranl› büyüme yaflan›rken y›l›n ikinci yar›s›ndan itibaren özellikle geliflmifl ülkelerin büyüme sürecinde gevfle-meler yaflanm›flt›r. Bu e¤ilim 2005 y›l›nda da devam etmifltir. Böylece 2002 y›l›ndan itibaren her y›l artan dünya ekonomisinin geniflleme h›z› 2005 y›l›nda tekrar yavafllama e¤ilimine girmifltir. Bu yavafllamada baflta artan petrol fiyat-lar› olmak üzere, yükselen faiz ve hisse senedi getiri oranfiyat-lar›, ABD’de meyda-na gelen y›k›c› do¤al felaketler ve uluslararas› siyasi aremeyda-nadaki gerilimlerin et-kisi olmufltur. 2005 y›l›nda dünya büyüme oran› % 4,8 düzeyinde gerçeklefl-mifltir (Tablo 1).
TABLO 1: DÜNYA ÜRET‹M‹
(De¤iflim %)
2003 2004 2005 2006 (1)
Dünya Üretimi 4,15,3 4,8 4,9
Geliflmifl Ülkeler 2,0 3,3 2,7 3,0
ABD 2,7 4,2 3,5 3,4
Japonya 1,8 2,3 2,7 2,8
Kanada 2,0 2,9 2,9 3,1
Euro Alan› 0,7 2,11,3 2,0
Geliflmekte Olan Ülkeler 6,7 7,6 7,2 6,9
Geliflmekte Olan Asya Ekonomileri 8,4 8,8 8,6 8,2
Çin 10,0 10,1 9,9 9,5
ASEAN-4 (2) 5,4 5,8 5,2 5,1
Latin Amerika 2,2 5,6 4,3 4,3
Brezilya 0,5 4,9 2,3 3,5
Geçifl Süreci Ülkeleri 7,9 8,4 6,5 6,0
Rusya 7,3 7,2 6,4 6,0
Kaynak: IMF World Economic Outlook, April 2006 (1): Tahmin
(2): Endonezya, Malezya, Filipinler ve Tayland
2005 y›l›nda dünya ekonomisindeki büyümenin h›z› bütün ülke gruplar›nda kü-çülmekle birlikte önceki y›llarda oldu¤u gibi bölgeler aras›nda önemli farkl›l›k-lar göstermifltir. Geliflmekte olan ülkeler ile geçifl süreci ülkelerinin büyüme h›zlar› genel büyüme h›z›n›n üstünde, geliflmifl ülkelerin büyüme h›zlar› ise ge-nel büyüme h›z›n›n alt›nda gerçekleflmifltir. Bir önceki y›l›n büyüme h›zlar› ile k›yasland›¤›nda en yüksek farkl›laflma geçifl süreci ülkelerinin büyüme h›zla-r›nda görülmüfltür.
Bir önceki y›la göre 2005 y›l›nda geliflmifl ülkelerin ortalama büyüme h›zlar›
0,6 puanl›k düflüflle % 2,7, geliflmekte olan ülkelerin ortalama büyüme r› 0,4 puanl›k düflüflle % 7,2, geçifl süreci ülkelerinin ortalama büyüme h›zla-r› 1,9 puanl›k düflüflle % 6,5 olmufltur.
2002 y›l›ndan itibaren her y›l artan bir ivme ile büyüyen ABD ekonomisinin bü-yüme h›z› 2005 y›l›nda 0,7 puanl›k düflüflle % 3,5’e gerilemifltir. Yükselen petrol fiyatlar›, k›sa dönemli faiz oranlar›n›n yüksek olmas› ve beklenmedik y›-k›c› kas›rga felaketleri ABD ekonomisinin büyüme h›z›ndaki düflüflün bafll›ca sebepleri olmufltur. Ancak bütün bu yavafllat›c› etkilere ra¤men düflük seyre-den uzun dönem faiz oranlar›n›n yurtiçi talebi art›r›c› etkisi ve artan ihracat sa-yesinde ekonomik büyümedeki yavafllama nispeten düflük düzeyde kalm›flt›r.
ABD ekonomisinin büyüme h›z›nda önümüzdeki y›llarda önemli bir de¤ifliklik olmayaca¤› tahmin edilmektedir.
Y›llard›r içinde bulundu¤u durgunlukla mücadele eden Japon ekonomisi 2004 y›l›nda % 2,3 ile son dönemlerdeki en yüksek oranl› büyümesini gerçeklefltir-mifltir. Buna ra¤men 2004 y›l›n›n ikinci yar›s›nda durgunluk yaflayan Japon ekonomisi özellikle 2005’in ilk yar›s›ndaki yüksek büyüme ile toparlanm›flt›r.
Büyümede, özellikle iflsizlik ve ücretlerdeki olumsuz seyrin 2005 y›l›nda tersi-ne dönmesitersi-ne ba¤l› olarak yurtiçi tüketimde görülen art›fl öncü rol oynarken, yüksek flirket karl›l›klar› ve özel sektör yat›r›mlar›ndaki art›fl›n da etkisi olmufl-tur. Bu olumlu geliflmeler Çin’e yap›lan ihracattaki daralman›n ekonomi üze-rindeki küçültücü etkisini telafi etmifl ve 2003 y›l›ndan bu yana her y›l artan bir oranla büyüyen Japonya, 2005 y›l›nda da % 2,7 geniflleyerek istikrarl› bü-yüme sürecini sürdürmüfltür. Japon ekonomisinde uzun süreli durgunlu¤un ar-d›ndan gerçekleflen balon büyüme döneminin atlat›ld›¤› ve makro ekonomik dengelerin nihayet yerine oturdu¤u ifade edilmektedir. 2006 y›l›nda Japon ekonomisinin % 2,8 büyüyerek istikrarl› büyüme sürecinin devam edece¤i tah-min edilmektedir. Ancak uzun y›llar sonra riskli ve istikrars›z deflasyonist gi-diflat› kontrol alt›na alabilen Japonya’da, ekonomik dengeleri tekrar olumsuz bir seyre sürüklememek için, piyasalardaki yüksek likiditenin çok yavafl bir h›zla geri çekilmesi, faizlerdeki art›fl›n çok yavafl gerçekleflmesi ve kamu har-cama deste¤inin sürdürülmesi beklenmektedir.
Euro Bölgesi’nde 2001-2003 döneminde görülen yavafllaman›n yerini 2004 y›l›nda nispi bir canlanma alm›fl, ancak 2005 y›l›nda bölge ekonomisi yeniden durgunluk sürecine girerek son befl y›ll›k dönem itibariyle istikrars›z bir tablo çizmifltir.
2001-2003 döneminde sars›c› bir ekonomik durgunluk yaflayan Euro Bölge-si’nde 2003 y›l›nda ekonomik büyüme % 0,7 gibi çok düflük bir düzeyde ger-çekleflmifltir. 2004 y›l›nda toparlanma e¤ilimine giren bölge ekonomisi d›fl ta-lepteki art›fl›n da olumlu etkisi ile % 2,1 oran›nda büyüyerek durgunluk döne-mini büyük ölçüde atlatt›¤› izlenidöne-mini vermifltir (Tablo 2).
Ancak yükselen petrol fiyatlar›n›n beklenenin üzerinde gerçekleflen olumsuz etkisi ve artan iflsizli¤in sebep oldu¤u iç talepteki daralma, özellikle 2005 y›-l›n›n ilk yar›s›nda bölge ekonomileri üzerinde daralt›c› etki yapm›flt›r. Amerikan ekonomisine nispeten petrole ba¤›ml›l›¤› daha az olan ve makro ekonomik dengeleri daha sa¤lam görünen Euro Bölgesi 2005 y›l›n›n ikinci yar›s›ndan iti-baren yeniden toparlanma sürecine girmifltir. Bununla birlikte bölgenin büyü-me h›z› neredeyse yar› yar›ya azalarak % 1,3’e gerilemifltir. Ekonomik iyilefl-menin önümüzdeki y›llarda yat›r›m ve tüketim art›fllar›n›n olumlu etkisi ile de-vam edece¤i, bununla birlikte 2001-2003 ekonomik durgunluk sürecinin olumsuz etkilerinin 2007 y›l› sonuna do¤ru ancak silinebilece¤i tahmin edil-mektedir.
TABLO 2: BAZI AB ÜLKELER‹ VE TÜRK‹YE'YE ‹L‹fiK‹N TEMEL EKONOM‹K GÖSTERGELER
Türkiye(1) 15,3 14,4 13,7
ENFLASYON (Tüketici Fiyatlar›) (%)
Almanya 64,6 67,9 69,9
Fransa 71,7 74,7 76,7
‹talya 121,4 123,0 125,4
‹ngiltere 41,9 44,2 46,8
‹spanya 54,8 52,0 49,1
Türkiye (1) (2) 83,4 77,4 71,6
Kaynak: IMF World Economic Outlook April 2006, OECD Economic Outlook December 2005 (1): Türkiye'ye iliflkin bilgiler TÜ‹K, DPT ve HM verilerinden derlenmifltir.
(2): Toplam Kamu Brüt Borç Stoku
Ülkeler itibariyle de¤erlendirildi¤inde bölgenin ekonomik büyümesinin oran ve kompozisyon olarak önemli farkl›l›klar gösterdi¤i anlafl›lmaktad›r. Bölgenin güçlü ekonomilerinden Almanya ve ‹talya’n›n büyüme h›zlar› bölge ortalamas›-n›n alt›nda gerçekleflirken, Fransa ve ‹spanya’ortalamas›-n›n büyüme h›zlar› bölge ortala-mas›n›n üzerinde gerçekleflmifltir. 2005 y›l›nda Almanya % 0,9’luk ve ‹talya % 0,1’lik büyüme oranlar›yla bölgenin büyüme h›z› üzerinde afla¤› yönlü bask›
yaparken, % 1,4 oran›nda büyüyen Fransa ve genel e¤ilimin tersine yurtiçi ta-lep ve ihracat art›fl›n›n etkisi ile % 3,4 oran›nda büyüyen ‹spanya, bölgenin ekonomik büyümesini yukar› yönde etkilemifllerdir.
Euro Bölgesi’ne dahil olmayan ‹ngiltere’nin büyüme h›z› 1,3 puanl›k düflüflle
% 1,8’e gerilemekle beraber, bölge ortalamas›n›n 0,5 puan üzerinde gerçek-leflmifltir. Yurtiçi tüketimindeki yavafllama ve yüksek art›fl›n ard›ndan doyum noktas›na ulaflan konut fiyatlar›ndaki durgunluk ‹ngiltere’nin büyüme h›z› üze-rinde olumsuz etki yaparken, yat›r›m ve ihracattaki art›fl ise olumlu yönde et-ki yapm›flt›r.
Euro Bölgesi’nde 2005 y›l›nda iflsizlik oran›nda ›l›ml› bir iyileflme görülmek-le beraber, ekonomik alanda sa¤l›kl› ve sürdürügörülmek-lebilir bir büyüme sürecinin yakalanamamas› ve istikrars›z ekonomik seyir istihdam üzerinde olumsuz etki yapmakta, iflsizlik önemli bir sorun olmaya devam etmektedir. 2002 y›-l›ndan bu yana yükselmekte olan bölgedeki iflsizlik oran›, 2005 y›l›nda 2003 y›l› seviyesinin alt›na düflerek % 8,6 olmufltur. Ancak iflsizlik oranla-r›ndaki geliflmeler bölge ülkelerinde oldukça büyük farkl›l›klar göstermifltir.
‹flsizlik oran› ‹talya’da 0,2 puan azalarak % 8,1 ile bölge ortalamas›n›n al-t›nda kal›rken, emek piyasas›nda gerekli yap›sal reformlar› bir türlü gerçek-lefltiremeyen Fransa’da % 9,6 ve Almanya’da % 9,1 ile bölge ortalamas›n›n üzerinde gerçekleflmifltir. ‹spanya’da iflsizlik 2004 y›l›na göre 1,8 puan aza-larak % 9,2’ye gerilemifl, böylece bölge ortalamas›n›n üzerinde kalmakla birlikte Fransa’dan daha iyi bir düzeye inmifltir. Bölgeye dahil olmayan ‹ngil-tere’de ise oran 2004 y›l›na göre de¤ifliklik göstermemifl ve % 4,8 olarak gerçekleflmifltir.
Bölgede 2004 y›l›nda % 2,1 olan enflasyon oran›, 2005 y›l›nda baflta petrol olmak üzere enerji fiyatlar›n›n ve kamu hizmeti fiyatlar›n›n yüksekli¤i nedeniy-le % 2,2’ye yüksenedeniy-lerek Avrupa Merkez Bankas›’n›n hedefnedeniy-ledi¤i % 2 oran›n›n üzerinde gerçekleflmifltir. Ülkeler itibariyle tüketici fiyatlar› enflasyonu Fran-sa’da % 2,3’den % 1,9’a düflerken, Almanya’da % 1,8’den % 1,9’a, ‹span-ya’da % 3,1’den % 3,4’e yükselmifl, ‹tal‹span-ya’da ise % 2,3’lük oran de¤iflmemifl-tir. Enflasyon oran› ‹ngiltere’de de % 1,3’den % 2,1’e yükselmiflde¤iflmemifl-tir. Enflasyon oranlar›n›n oldukça makul bir seviyede bulunmas›na ra¤men, Avrupa Merkez Bankas›’n›n y›ll›k % 2 tüketici fiyatlar› enflasyonu hedefini gerçeklefltirebilmek
amac›yla önümüzdeki y›l s›k› para ve maliye politikas› uygulayaca¤› tahmin edilmektedir.
Euro Bölgesi’ndeki en önemli sorunlardan biri üye ülkelerin kamu maliyelerin-deki sorunlard›r. Bölge ülkelerinin kamu maliyelerinde 2005 y›l›nda iyileflme-ler görülmüfl, üye ülkeiyileflme-lerin kamu aç›klar›n›n GSY‹H’lar›na oranlar› genel ola-rak düflmüfltür. Söz konusu oran Euro Bölgesi’nde % 2,3’e gerilerken, olum-lu mali politikalar sonucu Almanya’da % 3,3’e, Fransa’da % 2,9’a düflmüfl,
‹talya’da % 4,1’e yükselmifltir. Özellikle son dört y›ld›r Maastrich Kriteri refe-rans oran›n›n (% 3) üzerinde bütçe a盤› veren Almanya’da s›k› bütçe politika-s› uygulamapolitika-s›na devam edilece¤i düflünülmektedir. ‹spanya ise politika-s›k› mali di-siplin sayesinde uzun y›llardan sonra ilk defa kamu fazlas› vermifl, kamu faz-las›n›n GSY‹H’ya oran› % 1,1 olarak gerçekleflmifltir.
Euro Bölgesi ülkelerinin kamu borç stoklar›n›n GSY‹H’lar›na oranlar›nda da ge-nel bir art›fl gözlenmifltir. Bölge ekonomilerin toplam borç stokunun toplam GSY‹H’ya oran› 1,2 puan artarak % 79,3 olurken, ‹talya’da % 125,4’e, Fran-sa’da % 76,7’ye, Almanya’da % 69,9’a yükselmifl, ‹spanya’da ise % 49,1’e gerilemifltir.
Son üç y›ld›r art›fl kaydeden geliflmekte olan ülkelerin büyüme h›zlar› 2005 y›-l›nda % 7,2’ye gerilemifltir. Bununla birlikte dünya ortalamas›n›n 2,4 puan üzerinde gerçekleflmifltir.
Geliflmekte olan Asya ülkelerinin (Do¤u Asya ve Pasifik ülkeleri) ekonomileri 2005 y›l›nda da h›zla genifllemeye devam etmifltir. Bölge ekonomilerinin bü-yüme oran› 2004 y›l›ndaki % 8,8 seviyesinden düflük olmakla beraber dünya büyümesinin hayli üzerinde gerçekleflerek % 8,6 olmufltur.
2004 y›l›nda hükümetin ekonomideki afl›r› ›s›nma ve enflasyonist bask›la-r›n önüne geçmek amac›yla ald›¤› ekonomiyi so¤utmaya yönelik tedbirlere ra¤men % 10,1 gibi yüksek bir büyüme gerçeklefltiren Çin, 2005 y›l›nda yurtiçi talep ve kamu yat›r›mlar›ndaki azalmaya ra¤men ithalat›ndaki daral-ma e¤ilimi ve özellikle tekstil ve haz›r giyim sektöründeki ticaret kotalar›-n›n kalkmas› ile ani ivme kazanan ihracat› sayesinde % 9,9 orakotalar›-n›nda bü-yümüfltür.
Endonezya, Malezya, Filipinler ve Tayland’›n oluflturdu¤u ASEAN ülkelerinin 2004 y›l›nda % 5,8 olan büyüme h›zlar›, 2005 y›l›nda yüksek petrol fiyatlar›-n›n ve Çin’in azalan ithalat talebinin de olumsuz etkisiyle 0,6 puanl›k bir dü-flüflle % 5,2 düzeyinde gerçekleflmifltir.
Latin Amerika ekonomileri 2002 y›l›nda yaflanan ekonomik durgunlu¤un ve küçülmenin ard›ndan h›zl› bir toparlanma sürecine girmifller, büyüme oranlar›
2003 y›l›nda % 2,2’ye, 2004 y›l›nda da % 5,6’ya ç›km›flt›r. Ancak 2005 y›l›n-da dünya genelinde görülen ekonomik durgunluk Latin Amerika ülkelerini de olumsuz yönde etkilemifl ve büyüme oranlar›n› % 4,3’e çekmifltir. Bölgenin büyük ekonomilerinden Brezilya’da faiz d›fl› fazla ve cari ifllemler fazlas› artar-ken, arzdaki k›s›tlar ve s›k› para politikas›n›n etkisiyle 2005 y›l› büyüme ora-n› % 4,9’dan % 2,3’e düflmüfltür.
Rusya’n›n da içinde bulundu¤u geçifl süreci ülkelerinin büyüme h›zlar› geçen y›la göre 1,9 puan düflmekle birlikte % 4,8’lik dünya ortalamas›n›n üstüne ç›-karak % 6,5 olmufltur. Petrol fiyatlar›ndaki art›fl›n olumlu etkisine ra¤men Rusya’n›n büyüme h›z› 2005 y›l›nda % 7,2’den % 6,4’e gerilemifltir.
2004 y›l›nda % 10,4 olan dünya ticaret hacmi art›fl oran›, dünya büyüme ora-n›ndaki gerilemenin etkisi ile 2005 y›l›nda yavafllayarak % 7,3’e düflmüfltür.
Geliflmekte olan ülkelerin d›fl ticaret hacimlerindeki art›fl, büyüme oranlar›na paralel olarak geliflmifl ülkelerin d›fl ticaret hacimlerindeki art›fl oran›ndan bü-yük olmufltur (Tablo 3).
Geliflmifl ülkelerin ihracat hacimlerindeki art›fl % 8,5’den % 5,3’e, ithalat ha-cimlerindeki art›fl % 8,9’dan % 5,8’e düflmüfltür.
En yüksek ihracat art›fl oranlar›n›n enerji ürünleri ihraç eden ülkelerde görül-dü¤ü 2005 y›l›nda, geliflmekte olan ülkelerin ihracat hacimleri art›fl› % 14,6’dan % 11,5’e, ithalat hacimleri art›fl› da % 15,8’den % 12,4’e gerile-mifltir.
TABLO 3: DÜNYA T‹CARET HACM‹
(De¤iflim %)
2003 2004 2005 2006 (1)
Dünya Ticaret Hacmi (2) 5,4 10,4 7,3 8,0
(Mal ve Hizmet Ticareti)
‹hracat
Geliflmifl Ülkeler 3,3 8,5 5,3 6,6
Geliflmekte Olan Ülkeler 10,6 14,6 11,5 10,9
‹thalat
Geliflmifl Ülkeler 4,18,9 5,8 6,2
Geliflmekte Olan Ülkeler 10,3 15,8 12,4 12,9
Kaynak: IMF World Economic Outlook, April 2006 (1): Tahmin
(2): Dünya ihracat› ve ithalat›ndaki y›ll›k yüzde de¤iflimin ortalamas›.