İç sular
Zoo bentozu
6.Ders
Bu hafta
Molusca
Ekonomik önemi
Gastropada
Sucul böcekler
2
http://personel.trakya.edu.tr/uguner/#.VOMODEtwuKl
Phylum (Şube): Mollusca (Yumuşakçalar)
Vücutları segmentsizdir, üç belirgin bölgeden oluşur: baş, kaslı ayak ve visceral kitle (organlar).
Dorsal vücut duvarında Manto bulunur.
Manto boşluğuna sindirim, boşaltım ve üreme sistemlerinin ürünleri atılır.
Bazı gruplarda manto boşluğu değişikliğe uğrayarak akciğerleri meydana getirmiştir. Manto aynı zamanda, kabuk salgılar.
Midyeler hariç tüm üyelerde, rendeleyici organ olan Radula bulunur.
Şube genelinde açık dolaşım sistemi görülür. Sadece Gastropoda'da kapalı dolaşım sistemi görülür.
Dolaşım sisteminde, Aort ve diğer kan damarları, sinüsler, 3 odacıklı bir kalp ve solunum pigmentleri (Hemoglobin) taşıyan kan mevcuttur.
Gaz değişimi vücut yüzeyi, solungaçlar, akciğerler ve manto ile gerçekleştirilir.
Çizgili kas ilk defa bu grupta ortaya çıkar. Vücutlarında hem çizgili hem de düz kaslar bulunur.
Tatlısularda iki sınıfı ön plana çıkar
Classis: Gastropoda (Karından bacaklılar)
Tatlısu midyesi (Anadonta sp.)
Classis: Bivalvia: Lamellibranchiata (Midyeler ve İstiridyeler)
Unio sp.
Pisidium sp.
Çift kapaklı , segmentsiz ,sesil canlılardır. Larvalarına
glochidium denir .
Kapak açıldığında glochidium dişleri vardır .
Bivalvia cinsleri ; Dreissena (zebra midyesi ) , Unio , Anadonta ,Sphaerium , Pisidium
Classis: Bivalvia:
Lamellibranchiata (Midyeler ve
İstiridyeler)
6
Classis: Bivalvia: Lamellibranchiata
(Midyeler ve İstiridyeler)
8
Classis: Bivalvia: Lamellibranchiata
(Midyeler ve İstiridyeler)
Bazı türler su kalitesini hakkında önemli bilgi verir, çoğu zaman kirliğe karşı çok duyarlı olmak tolerans aralığı düşük canlılardır.
Ekonomik öneme sahip bazı türleri vardır Besin olarak kullanabilir
Ekonomik zarar yapan (zebra midyesi) istilacı türlere sahiptir
Tatlı su midyelerinin önemi
10
Pelecypod
Pisidium sp Sphaerium sp
Classis: Bivalvia: Lamellibranchiata
(Midyeler ve İstiridyeler)
EGZOTİK TÜR’LERİN SUCUL EKOSİSTEME VERDİKLERİ
ZARALAR NELERDİR?
Aşırı çoğalma yaparak tür çeşitliliğini azaltırlar
Ekonomik türlerin (ör: balık, kerevit) sayısını azaltırlar
Ekonomik kayıplara sebep olurlar
EGZOTİK TÜRLER
Zebra midyesi (Dreissen polymorpha) : Doğu Avrupa kökenli olan zebra midyeler son derece hızlı üremeleri ve bulundukları çevredeki planktonları yemeleri nedeniyle istilacı olarak tanımlanıyor.
Midyelerin planktonları yemesi, bunlardan beslenen balıkların besinsiz
kalmasına ve uzun vadede de yok olmalarına neden oluyor.
Ayraca baraj göllerinde de üreyen zebra midyeler su borularını zedeliyor.
Baraj kapaklarının kapandıktan sonra açılmamasına ve su tünellerinin tıkanmasına neden olan zebra
midyelerinin barajlarda önemli bakım masrafı çıkaracağı
düşünülüyor.
• Türkiye’de Atatürk baraj gölünde ve Terkos
gölünde hızla yayılan bu
tür Amerika kıtasında su
rezervuarlarında büyük
ekonomik zararlara yol
açmıştır.
Zebra Midyesiyle savaş
Virginia eyaletindeki Prince William County suni gölünde gerçekleştirilen deneyde, binlerce ton
potasyum klorid solüsyonu üç haftalık bir periyotta suya verildi. Tüm solüsyonun maliyeti 365 bin dolar olarak açıklandı.University of Wisconsin Sea Grant Institute uzmanı Phil Moy, bu tekniğin küçük göllerde de uygulanabileceğini, ancak Michigan Gölü gibi
büyük göllerde nasıl bir sonuç vereceğinin bir soru
işareti olduğunu vurguluyor ve ekliyor; “Bunun maliyeti
inanılmaz boyutlara ulaşabilir ”.
TEKER TEKER TOPLAMAK
Rensselaer Polytechnic Institute uzmanları bir başka yöntem geliştirmişti. Uzmanlar New York’taki George Gölü’nde zebra midyeleri
teker teker toplayarak gölden çektiler. Bu ilkel yöntem şaşırtıcı bir şekilde popülasyonun
önemli ölçüde azalmasını sağladı, ancak üremeleri durmadı.
18
TÜRKİYE’DE DE BARAJ GÖLLERİ TEHLİKEDE
Zebra midyeleri, Türkiye’de de Atatürk Barajı başta olmak üzere birçok hidroelektrik
santralinde yayılmaya başladı. Baraj
kapaklarının kapandıktan sonra açılmamasına ve su tünellerinin tıkanmasına neden olan
zebra midyelerinin barajlarda önemli bakım masrafı çıkaracağı düşünülüyor.
«Savaş daha yeni başladı….»
Classis: Gastropoda (Karından bacaklılar)
Limnea sp.
Planorbis sp.
Classis: Gastropoda
(Karından bacaklılar)
22
Classis: Gastropoda
(Karından bacaklılar)
Clithon spec. Boynuzlu salyangoz Origin / Dağıtım: tarak alan
Boyut: 1,5 cm
Sıcaklık: 20-26 ° C Gıda: Yosun
Ekonomik
öneme sahip
Gastropodlar
24
Vittina coromandeliana Origin / Dağıtım: Endonezya Boyut: 2-3 cm
Sıcaklık: 22-26 ° C Gıda: Yosun
Su:, tatlı
Ekonomik
öneme sahip
Gastropodlar
Vittina semiconica
Origin / Dağıtım: Endonezya Boyut: 2-3 cm
Sıcaklık: 22-26 ° C Gıda: Yosun
Ekonomik
öneme sahip
Gastropodlar
26
Neritina mosaik
Origin / Dağıtım: Endonezya Boyut: 2-3 cm
Sıcaklık: 22-26 ° C Gıda: Yosun
Su:, tatlı
Ekonomik
öneme sahip
Gastropodlar
Anentome helena / Katil salyangoz Origin / Dağıtım: Endonezya, Doğu Asya Boyut: 1,5 cm
Sıcaklık: 22-26 ° C
Astar: Diğer salyangozlar, gıda tabletleri
Ekonomik
öneme sahip
Gastropodlar
28
Brotia sp. Henrietta / sivilce kule salyangoz Origin / Dağıtım: Tayland
Boyut: 3-6 cm
Sıcaklık: 20-25 ° C
Gıda: yosun, toz yemler Su: Tatlı su
Ekonomik
öneme sahip
Gastropodlar
Pomacea bridgesii, Elma salyangozu Origin / Dağıtım: Orta ve Güney Amerika Boyut: 3-6 cm
Sıcaklık: 20-25 ° C
Gıda: yosun, toz yemler, salatalık, kabak vb.
Ekonomik
öneme sahip
Gastropodlar
Classis (Sınıf): Crustacea (Kabuklular)
Eklem bacaklılar içinde yer alan ve iki çift anten taşıyan tek gruptur.
Çoğu sucul ortamlarda yaşar ve sucul faunadaki zooplanktonların önemli bir kısmını teşkil ederler. Bir kısım kabuklu ise, çeşitli hayvanların severek tükettiği besinler arasında sayılır.
Örneğin Artemia, flamingoların diyetinin önemli bir elemanıdır. Aynı zamanda biyolüminesans yapma özelliği de taşıyan Krill'ler (Euphausiacea) ise, balinaların besinidir.
Vücut, baş-thorax (gövde) ve abdomen (kuyruk kısmı) olmak üzere 3 belirgin bölgeye ayrılır.
Baş bölgesinde bir çift mandibula ve bir çift maxilla yer alır.
Birinci çift anten dışındaki tüm üyeler iki dallıdır. Bazı türlerde dokunma, tat alma ve besinin yakalanmasında görevli olan Maxilliped görülür.
Kabukta kalsiyum biriktirilmesi ile, yapıda sağlamlık kazanılmıştır.
Kabuğun öne doğru yaptığı çıkıntıya Rostrum (gaga) adı verilir.
Thorax'da bulunan 5. bacak çifti körelmiştir ve abdomen bacak taşımaz.
Yengeç ve ıstakozlarda (Decapoda), birinci bacak çifti makas şeklini almıştır ve Cheliped adını alır.
Solunum, solungaçlarla gerçekleştirilir. Bacaklar da solungaç görevi görebilir. Kan hücreleri amebosit tiptedir. Hemosiyanin ve hemoglobin içerirler. Açık dolaşım sistemi görülür ve toplar damarlar bulunmaz. Ayrı eşeylidirler ve gelişmelerinde genellikle metamorfoz görülür.
Birçoğunun derisinde bulunan kromatoforların hormon kontrolündeki hareketiyle renk değişimi görülür. Çoğu kabuklu, güneş ışığına veya günün saatlerine göre dikey göç içgüdüsüne sahiptir.
Subclassis (Alt sınıf): Copepoda
Cyclops spp.
Subclassis (Alt sınıf): Branchiura
Argulus sp. (Balık biti): Parazitik bir Crustacea’dır.
Subclassis (Alt sınıf): Branchiopoda
Artemia sp.
Bosmina sp. (Hortumlu su piresi)
Subclassis (Alt sınıf): Malacostraca
Çeşitli ortamlarda yaşayan ve vücut şekilleri farklılık gösterebilen yengeç türlerini kapsar. Vücutlarındaki segment sayısı sabittir ve tüm segmentlerde üye
mevcuttur. Gözleri bileşik göz yapısındadır ve hareket ettirilebilen bir sapın ucunda konumlanmıştır.
Ordo (Takım): Amphipoda
Gammarus sp. Asellus sp.
Ordo (Takım): Decapoda (On bacaklılar
En büyük ve en gelişmiş kabukluları içerir. Çoğu denizel canlılardır, ancak kara yaşamına uyum yapmış olan üyeler de vardır. Göğüs üyelerinin ilk 3 çifti
maksilliped halini almıştır. Diğer bacakların tamamının ucu kıskaçlıdır. İlk bacak çifti (Cheliped) kuvvetli bir şekilde gelişmiştir ve ucunda büyük bir kıskaç taşır.
Takımını çoğu üyesi yan yan yürür, ancak her yöne hareket edebilme yetenekleri de vardır.
Birinci antenin kaide kısmında "statosit" adı verilen denge organı bulunur.
Solunum, tüy veya püskül şeklindeki solungaçlarla gerçekleştirilir. Solungaçlar üzerindeki bu yapılar, solunum yüzeyini genişletmek içindir. Hemolenf içerisinde çözünmüş olarak bulunan solunum pigmentleri hemosiyanin ve bazen de
hemoglobindir.
Subordo (Alt takım): Brachyura (Yengeçler)
Astacus leptodactylus (Tatlısu istakozu,
kerevit, göl istakozu)
Class:Insecta
Canlılar aleminin belki de en kalabalık sınıfıdır. Yaklaşık olarak 30'un üzerinde takım içerir. Tanımlanmış olan hayvanların yaklaşık 4/5'i böceklerdir.
Vücutları cephalo (baş), thorax (göğüs) ve abdomen olmak üzere 3 bölümden oluşur. Bazı gruplarda bu vücut bölümlerinde kaynaşmalar görülebilir.
Baş bölgesinde bir çift anten ve bir çift bileşik göz bulunur. Sınıf özelliği olarak göğüsleri 3 segmentlidir ve her segmentten bir çift bacak çıkar.
Çoğunda 2. ve 3. göğüs segmentlerinden birer çift kanat çıkar.
Dış iskelet bulunur. Büyüme esnasında dış iskeletin neden olduğu kısıtlama, deri değişimi ile telafi edilir. Vücutlarında sadece çizgili kas bulunur.
Solunum trake sistemiyledir. Açık dolaşım sistemi görülür. Vücutta dolaşan solunum sıvısı
"hemolenf" adını alır ve çoğunlukla renksiz, bazen de soluk yeşil-sarı renktedir.
Vücutları bez bakımından zengindir. Çekici veya itici koku, mum, zehir, ipek, yağ, tükürük, antikoagülan madde gibi birçok maddeyi salgılamak üzere özelleşmiş çok sayıda bez
taşırlar. Duyu organları ve sinir sistemleri iyi gelişmiştir. Kural olarak yumurta ile çoğalırlar ve gelişmelerinde çoğunlukla bir metamorfoz görülür.
Böcekleri ilk olarak 2 grupta inceleyebiliriz:
1. Subclassis (Alt sınıf): Apterygota (=Ametabola) (Kanatsızlar) 2. Subclassis (Alt sınıf): Pterygota (=Metabola) (Kanatlılar)
38
Class:Insecta
Sucul Böcek grupları
Böceklerin bir kısmı tamamen karasal yaşama, bir kısmı ise sucul yaşama adapte olmuşlardır. Karasal böceklerin bir çoğu ise özellikle yumurtalarını suya bırakırlar ve böcek ergin oluncaya kadar hayatını suda devam ettirir.
Suda gelişen yumurtadan ya
ergine biraz benzeyen yavrular çıkar (NİMF)
yadayavrular ergine hiç benzemez (LARVA).
Nimf içeren böcekler HEMİMETABOL
olarak adlandırılırlar ve yarı- başkalaşım geçirdikten sonra ergine benzeyeceklerdir.Larvası olan
böceklere ise HOLOMETABOL
denir, bu böcekler ergine benzeyebilmek için birPUPA
safhası geçirmek zorundadırlar.Böcekler, toraksta 3 çift ekstremite içeriyor olmalarıyla karakterize edilirler. Nimf ve larva ayırımı yaparken de bunu göz önünde bulundurmak yararlı olabilir. Nimfler, erginin bir minyatürü olarak düşünüldüklerinde, toraksta 3 çift ekstremite taşımaları tipiktir. Larvalar ise (Akuatik Coleoptera ve Trichoptera larvaları hariç) torasik ekstremite taşımazlar.
Pupalar ise tamamen ekstremitesiz olup mumyalanmış gibi görünürler.
Subclassis (Alt sınıf): Pterygota (=Metabola) (Kanatlılar)
En azından kanat taslakları görülen bu böceklerde, çeşitli tiplerde başkalaşım görülür. Deri değiştirme, birgün sinekleri (Ephemeroptera ) haricinde hiçbir grupta ergin halde görülmez. Yaşama ortamları
büyük çeşitlilik gösterir. Yaşama ortamlarına ve beslenme tiplerine göre ağız parçaları, bacak ve anten tipleri de çeşitlilik gösterir.
Trake sistemleri hem enine hem de boyuna kollarla birbirine
bağlanmış bir sistem şeklindedir. Kural olarak göğüste 2, abdomende ise 8 stigma bulunur.
Kanatların dinlenme halindeki pozisyonuna göre iki grupta
incelenirler.
Palaeoptera (İlkin böcekler)
Bu böceklerde kanatlar, dinlenme halindeyken katlanarak arkaya doğru yatırılamaz. Ancak
vücudun üzerinde bir çatı görünümünde tutulabilir.
Bacak tipleri yürüyücü-koşucu, ağız tipleri ise
parçalayıcı-çiğneyicidir. İlk grupta ergin halde ağız parçaları körelmeye uğramıştır. Başkalaşım tipleri hemimetaboldür. Larvaları suda yaşar.
1. Ordo (Takım): Ephemeroptera 2. Ordo (Takım): Odonata
3. Ordo (Takım): Plecoptera
ORDO: Ephemeroptera (Birgün sinekleri, Mayıs sinekleri)
Ömürlerinin % 99'unu larva veya nimf halinde suda geçirirler . Yaşam süreleri en fazla bir gündür. Erginlerde ağız parçaları ve sindirim sistemi körelmiştir, besin almazlar.
Kanatları üçgen şeklindedir ve ön kanatlar belirgin şekilde arka kanatlardan büyüktür. Arka kanatlar bazen körelmiş de olabilir.
Abdomen 10 segmentlidir. Son segmentin uzaması ve sercus'larla birleşmesi sonucunda, vücut gerisinde 3 adet iplik görünümünde uzantı oluşmuştur . Bunların görevi uçmayı dengelenmeye ve çiftleşmeye yardımcı olmaktır.
Çiftleşme uçma esnasında gerçekleşir.
Döllenmeden hemen sonra önce erkekler, sonra da dişiler (yumurta bıraktıktan sonra) ölürler.
Baetis sp. Ecdyonurus sp.
Heptagenia sp. Ergin ve Larva
Potamanthus sp.
3
Ephemerella sp. Ephemera sp. 3
Ordo (Takım): Odonata (Su bakireleri = Yusufçuklar = Helikopter böcekleri)
Su kenarlarında bulunurlar. Başları vücutlarına oranla oldukça geniştir ve gözleri iyi gelişmiştir. Alınlarında üçgen şeklinde
dizilmiş 3 adet nokta göz bulunur . Bunların görevi ışık yönünü ve şiddetini algılamaktır. Birinci göğüs segmentine ince bir boyunla bağlı olması sayesinde, baş her yöne çevrilebilir.
Bacakları yürüme işlevini büyük ölçüde yitirmiştir. Bu nedenle havada yaşamaya ileri derecede uyum yapmışlardır. öyle ki, çiftleşmeleri bile uçma esnasında gerçekleşebilir. • Erkekler genellikle daha
parlak renklidir ve bu takıma özgü olarak çiftleşme
organı, eşey açıklığının bulunduğu segmentte değildir. Yumurtalar suya veya yapraklar üzerine bırakılır.
Larvalar, ergin halden
oldukça farklıdır.
Subphylum (Alt takım): Zygoptera
İnce ve uzun gövdelerinden birbirinin aynısı olan 4 kanat çıkar.
Kanatların kaide kısmı dardır, uca doğru genişlerler. Uçma esnasında 4 kanat da birbirinden bağımsız olarak her yöne hareket edebilir.
Dinlenme esnasında kanatlar birbirine yapışmış halde yukarıda tutulur . Gözler başın her iki yanında, yuvarlak ve
birbirinden ayrık şekilde konumlanmıştır.
Subphylum (Alt takım): Anisoptera
Kanatların şekli ve damarlanmaları farklıdır, kanatlar uca doğru daralır.
Dinlenme esnasında kanatlar açık şekilde ve yatay halde tutulur. Uçuş esnasında kanatlar aynı şekilde hareket ettirilir. Gözleri oldukça iridir ve başın üzerinde ortada birbirlerine yakın şekilde konumlanmışlardır.
Larvalarda Abdomen sonunda, 5 adet uzantıdan oluşmuş
piramit şeklinde bir yapı bulunur (Anal piramit).
Ordo (Takım): Plecoptera
Tatlı su kenarlarında bulunurlar. Genellikle taşların, bitki ve ağaçların üzerinde bulunurlar.
Başta her iki yanda birer adet bileşik göz ve ön kısımda 2-3 adet nokta göz bulunur. Gözlerin hemen önünden bir çift ince anten çıkar. İki çift saydam ve damar sayısı azalmış kanat taşırlar. Abdomen sonunda bulunan serkuslar (iki adet), ilkel türlerde ipliksi ve çok segmentlidir.
Yaşam sürelerinin yaklaşık %90'ını yumurta ya da larva evresinde geçirirler.
Pupa evresi görülmez.
Sivrisinek larvalarını yemeleri ve balık yemi olarak kullanılmaları nedeniyle ekonomik değerleri vardır.
Ayrıca suyun kirlilik derecesinin de indikatörleri olarak kabul edilirler.
Perla sp. (Ergin ve Larva)
Ordo: Trichoptera (Evcikli böcekler)
Holometabol böceklerdir . Tam başkalaşım geçirirler.
Pupa evresi de suda geçirilir.
Familyalarının bir kısmı larva evresinde evcik oluşturur .
Bir kısmı ise pupa evresini geçirmek için evcik yapar, larva evresinde evcik oluşturmaz.
Göğüs (Thorax) kısmında üst kısımda bulunan plakaların sayısı
Familya: Hydropsychidae
ERGİN Hydropsychidae
LARVA Hydropsychidae
Larva evresinde evcik oluşturmazlar, ancak beslenme ağı yaparlar
Larva evresinde evcik oluşturmazlar, ancak beslenme ağı yaparlar
EvcikliTrichoptera
Ordo (Takım): Hemiptera (Yarım kanatlılar = Tahta kuruları, Tıs böcekleri)
Kanatlar, iyice yassılaşmış olan abdomen üzerine tam olarak yatırılabilir.
Kanatların 2/3'ü derimsi ve kitin yapısında, alt uçtaki 1/3'lük kısım ise zarımsıdır. üst kanatların bu hali, "hemielytra" olarak adlandırılır. Uçma sırasında ön ve arka kanatlar birbirine kenetlenir.
ağız tipleri ise dört iğneli sokucu-emicidir. özel bir yapı gösteren bu ağız tipine "Rostrum (gaga)" adı verilir.
Grubun tüm üyeleri bitkisel veya hayvansal vücut sıvıları ve özlerle beslenirler. Tükürüklerinde kurbanlarını etkisiz hale getirmeye veya kanın pıhtılaşmasını önlemeye yarayan salgılar bulunur. Bu tükürük ile besin karıştırıldıktan sonra, yutak pompası ile emilir. Vücutta bu
salgılardan sorumlu bezlerin yanında, mum bezleri ve korunma amaçlı koku bezleri de bulunur.
Hemimetabol canlılardır. Gelişmelerinde pupa evresi görülmez.
1. Subordo (Alt takım): Geocorisae (Karasal tahta kuruları)
2. Subordo (Alt takım): Hydrocorisae (Sucul tahta kuruları)
Subordo (Alt takım): Geocorisae (Karasal tahta kuruları)
Familya: Gerridae (Suda koşanlar)
Su yüzey filminin üzerinde yaşarlar. Su yüzeyinde kayarak hareket ederler. Ayak uçlarında bulunan tırnaklar bir yarık içine çekildiğinden yüzey filmini yırtmazlar ve batmazlar.
Ör: Gerris sp.
Larva evresinde evcik oluştururlar, pupa evresini de aynı evcik içinde geçirirler
Subordo (Alt takım): Hydrocorisae (Sucul tahta kuruları)
Su ortamında yaşamaya uyum yapmışlardır. Antenleri oldukça kısalmıştır ve gözün alt veya arka
kısmında saklı olarak tutulur. Solunum için gerekli hava genellikle kanat altlarında depolanır.
Su akrepleri (Nepa) da bu grup içerisindedir.
Belostoma sp.
Notonecta sp.
Corixa sp.
Familya: Dytiscidae
LARVA Dytiscus sp.
ERGİN Dalgıç böcek (Dytiscus sp.)
Familya: Elmidae
Familya: Psephenidae
Familya: Gyrinidae
LARVA Gyrinidae
ERGİN Gyrinidae
Ordo (Takım): Diptera (İki kanatlılar = Sinekler)
Sadece bir çift kanata sahiptirler. İkinci kanat çifti küçülerek, dengeden sorumlu olan "halter" organına dönüşmüştür. Halter organları
koparılan sinekler, denge algılarını yitirirler ve bu yüzden çoğunlukla uçamazlar.
Ergin bireyler altı, dört veya iki iğneli delici-emici ağız taşırlar. Ağız bazen de yalancı-emici tiptedir.
Holometabol canlılardır. Larvalar, erginlerden hem görünüş hem de yaşayış olarak büyük farklılık gösterir. Farklı gruplarda farklı pupa tipleri görülür.
Büyük kısmı karasal olmakla birlikte su içinde yaşayan familyaları da
Familya Culicidae
ERGİN Culex sp.
Anopheles sp.
LARVA Culicidae
Familya: Chironomidae
ERGİN Chironomus sp.
LARVA Chironomus sp.
Familya: Simuliidae
ERGİN Simulium sp.
LARVA Simulium sp.
Familya: Tipulidae
LARVA Tipula sp.
ERGİN Tipula sp.
Familya: Tabanidae
LARVA Tabanus sp.
ERGİN Tabanus sp. (At sineği)
LARVA Chrysops sp.
Familya: Dolichopodidae
LARVA Dolichopodidae
74
