İç sular Zoo bentozu

İç sular

Zoo bentozu

Doç. Dr. Utku Güner

10.Ders

2017

Bu hafta

 Bentik Canlı etkiyen faktörler

 Lotik ve lentik bentik canlılar

http://personel.trakya.edu.tr/uguner/#.VOMODEtwuKl

Bentik canlıların stres duyarlılıkları

• Askıda katı madde; yoğun olduğu durumlarda primer

prodüksiyonu azaltarak, doğrudan ya da dolaylı alg ve bitkilere bağımlı olan makromurgasızların gelişimini yavaşlatır ya da yok eder.

• Daha az yoğun olduğu durumlarda seçici etki göstererek süzerek beslenen organizmaları (Hydropsyche ve Simulium gibi) etkilerler.

• Askıda katı maddenin en önemli etkisi, tabana çöktüğünde ortaya çıkar. Akarsuların sığ ve akışın hızlı olduğu bölgelerde Ephemeroptera, Trichoptera ve Plecoptera üyeleri kaybolurlar, yerlerini Oligochaeta, Chironomid larvaları ve tatlı su

sümüklülerine bırakırlar

 Bulanıklık; av-avcı ilişkisinde avcının etkisini azaltarak, avın miktarının artmasına yol açar.

 Bulanıklığın yüksek olduğu sularda, balığın yemi olan sülüklerin (Hirudinae) miktarının arttığı bildirilmiştir.

Bentik canlıların stres duyarlılıkları

 Sıcaklık; makroomurgasızlar, kaynağa yakın

bölgelerde bulunan Plecoptera gibi stenotermal organizmalar dışında, genellikle eurotermal olup, 30o C’ye kadar toleranslıdır.

 Ancak artan su sıcaklığının yanı sıra ortamda organik kirlenme varsa, oksijen

konsantrasyonunun azalması makroomurgasızlar

açısından problem yaratır.

 Toksisite; akarsularda makroomurgasızların çeşitliliğinin ve bolluğunun azalmasına neden olurken, populasyonda bulunan daha

toleranslı türlerin artışını sağlar.

Bentik canlıların stres duyarlılıkları

 Tuzluluk; akarsularda doğal olarak bulunan tuzların (Na, Ca, K ve Mg) atıklar sonucunda konsantrasyonlarının artması ve dengenin bozulması toksik koşulları ortaya çıkarır.

Makroomurgasızların tuzluluğa toleransları değişir.

Bentik canlıların stres duyarlılıkları

 Sülüklerden Piscicola geometra, Erpobdellidae ve Glossiphonidae familyalarına göre daha az

toleranslıdır. Bununla birlikte tuzluluğa tolerans soğuk sularda, sıcak sulara göre yüksektir.

 Yüksek klorid konsantrasyonlarına (>1000 mg/l), Odonata, Diptera (özellikle Chironomidae) ve

Ephemeroptera’dan sadece Baetidae familyası ile en toleranslı organizmalardır. Plecoptera

tuzluluğun arttığı sularda görülmez.

Bentik canlıların stres duyarlılıkları

 pH Çoğu endüstriyel atıklar oldukça alkali ya da asidiktir ancak diğer etkenler akarsu toplulukları üzerinde pH’nın doğrudan etkisinin belirlenmesini zorlaştırır.

 Gastropodlar pH 7’nin üzerinde görülürken, çift kabuklular pH 5,6-8,3 aralığında bulunurlar.

Insektlerden Coleoptera geniş tolerans aralığına, helmintler pH 4,5-8,5 aralığına tolerans gösterirler.

Chironomidae (Diptera) pH>8,5 ve pH

Bentik canlıların stres duyarlılıkları

 Oksijen; Bazı maden atıklarında demir tuzu ve kağıt fabrikalarından çıkan sülfit gibi

endüstriyel ve evsel atıkların akarsulara boşaltılması çözünmüş oksijen 332

konsantrasyonunun azalmasına neden olur.

Böyle atıklar diğer kirleticilerle birleştiğinde oksijensizliğin etkisini belirlemek zordur.

Bentik canlıların stres duyarlılıkları

 Ekolojik etki; Karasal ekosistemden kaynaklanan materyallerin çoğu akarsu ekosisteminde besin zincirine katılır. Akarsu ekosistemi aşırı miktarda organik madde ve nitrat, fosfat gibi inorganik

besin tuzları ile tahrip edilir. Akarsularda organik zenginleşme oksijen yetersizliği ve enfeksiyonlar yaratabilir. Buna organik kirlenme denir. İnorganik zenginleşme (ötrofikasyon) ise primer

prodüksiyonun artmasına neden olarak oksijen dengesini bozar

Bentik canlıların stres duyarlılıkları

 . Aşırı bitki ve alg gelişimine neden olur. Bu durum kirlilik olarak kabul edilir ve bentik

omurgasızlar üzerine etkisi organik kirlenmenin etkisi ile aynıdır. Organik kirlenmeye takım

düzeyinde en toleranssız grup Plecoptera, en toleranslı olanlar ise özellikle kirlenmenin

şiddetli olduğu durumlarda egemen olan Oligochaeta üyeleridir.

Bentik canlıların stres

duyarlılıkları

 Diğer takımlarda tolerans durumları tür düzeyinde değişir.Çoğu sülükler organik

kirliliğe toleranslı olup, oksijensiz ortamlarda uzun süre dayanabilirler. Ancak, kirli sularda dağılımlarını etkileyen en önemli faktör

ortamda konakçı veya avlarının olmasıdır

Bentik canlıların stres

duyarlılıkları

Biyotik indeksler

 Akarsuların kalitesini belirlemede,

makroomurgasızlara dayanan çoğu İngiltere ve Avrupa’da olmak üzere birçok biyotik indeks

geliştirilmiştir. Biyotik indeks, kirlilik belirtisi

taksonomik grupların sayısal olarak ifadesidir. Bu çeşitli makroomurgasızlara verilen tolerans

değerlerine bağlıdır.Çoğu biyotik indeks familya düzeyinde verileri kullanmak üzere geliştirilmiştir.

Bunlardan en yaygın kullanılanları aşağıda

Trent biyotik indeks(TBI)

 İngiltere’de geliştirilmiş olan TBI,alınan örnekte ki grup sayısı ile kirliliğe duyarlı anahtar grupların sayılarının saptanmasına dayanır. Temiz

akarsuların indeks değeri 10’dur ve bu değer

artan kirlilikle azalır. TBI su kalitesinin daha geniş

bir aralığını (0-15) kapsamak üzere genişletilmiş

ve duyarlılığı artırılmıştır.

 Bu indekslerde bolluğun dikkate alınmaması eleştirilmektedir. Çünkü alınan örneklerde

sürüklenmek gibi diğer faktörlerin etkisiyle tesadüfi bulunan organizmalar da

değerlendirmeye alınacağından indeks değerini etkileyecektir

Trent biyotik indeks(TBI)

Chandler sayı sistemi

 İskoçya’da geliştirilmiştir. TBI’ne göre daha detaylı bir makroomurgasız listesi ile birlikte bolluk faktörünü de içerir. Sayı, mevcut

organizmaların teşhisi, her grup için bolluk sınıflandırmasının tespiti yapılarak, sonra da o grup için uygun derece şeçilerek saptanır.

Tüm gruplar için dereceler toplanarak

istasyon sayısı belirlenir.

 Sayı duyarlı grupların artan bollukları ile artar ve toleranslı grupların bolluklarının artışı ile azalır. Bu sistem, tüm gruplar için taksonomik düzeyde teşhisin yeknesak olmaması ve

teşhisi cins düzeyinde yapılan indikatör organizma sayısının coğrafik olarak

kısıtlanmış olması açısından çok karmaşık bulunmakta ve eleştirilmektedir

Chandler sayı sistemi

Chandler sayı

sistemi

Çeşitlilik indeksleri

 Çevrenin kirlilik düzeyini ölçmede çeşitli

araştırıcılar tarafından kullanılan bir diğer biyolojik yöntem çeşitliliğin ölçülmesidir.Çeşitlilik indeksleri, bir topluluğun çevre kalitesine verdiği tepkiyi

açıklayan ve topluluk yapısının üç bileşeni olan tür sayısı (zenginlik-S), türe ait bireylerin dengeli

dağılımı ya da farklı familyaların bolluklarının

benzerlik durumu (E) ve toplam organizma sayısı (bolluk-N) olarak üç bileşeninin kullanıldığı

matematiksel ifadelerdir.

 Kirlenmemiş çevreler yüksek çeşitlilik veya

zenginlikle karakterize edilir. Organik kirlenme hassas organizmaların yok olmasıyla çeşitlilikte azalmaya, besin maddesi zenginliğinden dolayı toleranslı organizmaların bolluğunda artışa ve dengeli dağılımlarında (E) azalmaya neden olur.

Aksine toksik ve asidik kirlenme hem çeşitlilikte ve hem de bollukta azalmaya neden olur.

Çeşitlilik indeksleri

 Duyarlı organizmaların yok olmasıyla ve ilave besin kaynağı olmadığı için kalan toleranslı formlarda yaşayamaz.

 Dengelilik değerleri 0 ile 1 arasında değişir.

Kirlilik durumu arttıkça değer >0,5, iyi koşullarda

=1 dir

 Dengelilik (E); E = H/ln S, eşitliğinden

hesaplanır. Burada; H= Shannon-Wiener İndeks, S= Tür zenginliğini, belirtir.

Çeşitlilik indeksleri