Y A V U Z B A H A D I R O C L U
Ekrem Altintepe Mehmet Nebioglu Ahmet Ay Gökhan Kog 978-975-269-792-8 12403
12027 Mayis 2014 Pasifik Ofset Ltd. $ti.
C ih an g ir Mah. G ü v ercin C ad N o :3 /l B aha 1$ M erkezi A Blok 34310 H a ra m id e re / Istanbul Tel: (0212) 412 17 0 0
f t l E S I L
Sanayi Cad.. Bilge Sk., No: 2 Yenibosna 34196 Bahgelievler / Istanbul
Tel: (0212) 551 32 25 www.nesilyayinlari.com Faks: (0212) 551 26 59 nesikanesilyayinlari.com
N E S I L %ESiL
YA Y IN GRUBU NESIL S Ö Z 1® A )
© Fikir ve Sanat Eserleri Yasasi geregince bu eserin yayin hakki anla$mali olarak Nesil Basim Yayin Gida Tic. ve San. A.§. ye aittir. Izinsiz, kismen ya da
tamamen gogaltilip yayinlanamaz.
kayitdi§i
Yayin Yönetmeni Editor Sayfa Düzeni Kapak ISBN Yayinci Sertifika No Matbaa Sertifika No Baski Tarihi Baski Cilt
kayitdi§i
Y A V U Z B A H A D I R O C l U
flE S iL
YAVUZ B AHADI ROGLU
e-mail: yavuzbahadiroglu@moralfm.com
Yavuz Bahadiroglu 1945 yili ba?mda Pazar (Rize) kazasina bagli Hisarh koyiinde diinyaya geldi. 1971'de istanbul'da gazetecilige ba?ladi. Muha- birlik, ara§Urma-inceleme, roportaj ve fikra yazarhgi yapti. Gazete, dergi ve ?irket yoneticisi olarak (jalijti.
Gazeteciligini muhabir ve roportajci olarak surdururken, Niyazi Birinci adiyla gocuklara yonelik eserler uretti. Yuzlerce focuk romam, hikayesi yayinladi. Ayni donemde bir giinliik gazetede $eref Baysal ve Veysel Ak~
pmar isimleriyle ko$e yazarhgi yapti.
Asil Qiki$ini tarihi romanlariyla gerc;ekle?tirdi. ilk romam Sunguroglu ve ardindan yazdi§i Buhara YaniyOr romani ulkenin en 50k satan kitaplan arastna girdi. Genelde Osmanli Devleti nin ?e$itli donemlerini ele alan otuzu a?kin roman kaleme aldi. Yavuz Bahadiroglu, roman, gocuk kitap- lari, hikaye, arajtirmalar, oyunlar, film yapilmi? senaryolar ve fikri eserler olmak iizere yuzlerce ?ali$maya imza atti. Yurt iginde ve yurt di§inda ?e-
$itli konularda binlerce konferans verdi, ge§itli kurum ve kurulu?lardan odiiller aldi, iki kitabi Kiiltur Bakanligi tarafindan yayinlandi. Halen ulusal gapta yaym yapan Moral FM radyosunda giinluk yorumlar yapmakta ve bir giinluk gazetede ko?e yazarhgini surdiirmektedir.
Yazar, evli ve ii? ?ocuk babasidir.
YAYINLANAN KÍTAPLARI
TARIHI ROMANLARI YAKIN TARIH • Ya§am Bir A vu? GUI
ROMANLARI Bir T u ta m D iken
M a la z g irt'te Bir C u m a • G u lu A ray an A d am
Sab ah i • Dafifh • H a y a ta Dilekge
Q a k a b e y • Barla'da Dirili§ • Biz O sm a n liy iz
S e lá h a d d in Eyyübi • Z in d a n d a §ahlani§
B u h a ra Y aniyor • K irazhm escit Sokadp BiYOGRAFlLER Elveda B u h ara • A vukat Bekir Berk
M e rh a b a Sóófüt • Sel • C a n im P e y g a m b e rim
C e n g á v e r • K óprüba§i • F atih S u lta n M e h m e d
T u rg u t Alp • K m m Kan ACjliyor • Yavuz S u lta n Selim
S unguro^flu/10 Cilt • K anuni S u lta n S u le y m a n
Binath GÜNCEL ROMANLARI • B e d iu z z a m a n Said N ursi
To p al Kasirga • O s m a n G azi
S a h ip siz S altan at • Yolba§i • O r h a n G azi
M avi Yildiz • Bo§lukta Y ürüm ek • I. M u rad
C e m Su ltan /1 -2 • K e§m eke§ • II. M urad
E n d ü lü s'e V eda • Yürek Seferi • Yildm m B ayezid
$ e h z a d e Selim • Q eleb i M e h m e d
$irpencpe FiKRÍ ESERLERÍ
M isir'a D o § ru
4. M u rat/1 -2 • H ay ati A§kla Y a§am ak A b alar Saltan ati • E§im Q o c u ^ u m v e Ben
ÎÇiNDEKiLER
ÖNSÖ Z YERÍNE...13
b e n í m d í l í m d e n YAVUZ BA HA D IROG LU ... 19
Birinci Bölüm O SM ANLI'DA A DALET...31
H u k u k Ö n ü n d e H erkes E§it... 31
M ahkem eden K ovulan P adi§ah... 32
M ahkem e K arçisinda Fatih Sultan M eh m ed ...33
K an u n i'n in Y etk isizlig i... 34
O sm anli A daled H ak kin d a Y abancdar N e Diyor?..36
F atih 'in M e§hur " A m a n n â m e " s i... 38
Ö nce H u k u k ve A d ale t... 40
F atih 'in K u düs'le ilgili F erm an t... 44
Sultan II. A b d iilh am id 'in F e rm a n t...46
A v ru p a 'n m H o ç g ô rü sü zliig ü ... 47
E nd ü lü s M ü slü m a n la ri...48
E n d ü lü s'te Y ahudilere Z u liim ... 50
K A y I T D I 5 I T A R i H i M i Z
Ikinci Bölüm
O SM ANLI'DA AHLÄK VE Y A §A M ... 51
O sm anlilar N asil In san lardi?... 51
insan M erkezli E g itim ...55
insanligm Yüksek M ertebesi: A h d e V e fa ... 57
F edakär O sm anli In s a m ... 57
O sm anli in sa n im n Eglence K ü ltü rü ... 60
O sm anlilar N asil G iy in ird i? ... 63
O sm anli M ü slü m an larin m A zm liklarla M linasebetleri N a s ild i? ... 65
O sm an li'd a G rev H akki Var m iy d i?...67
O sm anli'm n Ö zgün Bir Aile M odeli Var m iy d i?.... 69
O sm anli Ö zleniyor m u ? ... 72
Ügüncü Bölüm VAKIF A H L Ä K I... 75
"Vakif A hläki" N ed ir?... 75
Devasa Vakif: D e v le t...76
O sm an li'd a ilk V akif... 77
H ayirda Yan§ ve Vakif (^e§itleri... 77
Vakif K uran T ü rk K a d in la n ...78
K adm Sultan V ak iflari... 79
"Bir Limon Bir A ltina A lm a!"...82
Dördiincü Bölüm OSM ANLI'DA MAHALLE ANLAYI§I...83
O sm anli M ahallesi N asildi?...83
Insan-M ekän Ili§kisi...84
M ahallenin Y ö netim i...85
A v an z V akfi...86
O sm anli Evinde G önül in s a m ... 87
Kapi T o k m ak la n ... 88
Sözün Ö z ü ...90
¡ Ç i N D E K i L E R
B efin d Bölüm
PADÎÇAHLARIN PEYGAMBER SEVGÍSÍ
V E H A C ... 93
Sultan II. M u rad 'in V asiy eti...93
Sultan II. Bayezid ve Sünnet A hlâki... 94
Sultan A bdiilaziz'in Peygam ber Sevgisi... 96
Sultan II. A b d iilh am id 'in Hac H a s re ti...96
O sm an li'd a "N akibü'l-Eçraflik" K u ru m u ... 98
Padi§ahlar N ed en H accetm ezdi?... 99
Altinci Bölüm SARAY VE H A REM ...103
islam 'in R uhuna U ygun Bir S aray... 103
Çok E v lilik ...105
H arem H a y a ti... 106
H arem de Kaç Cariye V a rd i? ...106
Yedinci Bölüm PADÎÇAHLAR VE ÎÇKÎ... 109
P adiçahlar içki Içer m iy d i? ...109
Sekbanbaçi'nm O n erisi... 110
Elçiliklerde D u ru m ... I l l Rü§vet ve Suiistim aller... 112
Padiçah ve içki... 112
Fatih'e iftira A tm a k ... 114
Ya Sultan II. A b d iilh am id ?...115
Sekizinci Bölüm ÇEHZADELERÎN K A TLÍ... 119
N eden Bazi §ehzadeler K atledildi?... 119
Fatih K anunnam esi Ö ncesinde Çehzade ís y a n la n ...120
Y avuz Padi§ah ve K orkud Bey... 121
K A y 1 T D I $ l T A R i H i M i Z
IV. M urad ve "A galar S altan ati"...123
K anuni ve O g u lla ri... 123
Bagy (H urüc ale's-Sultan) S u ^ u ...124
Hz. M usa ile Hz. H izir Ö rn e g i...125
Hz. Ö m er'in N asr bin Haccac'i O ldürm esi Ö rn e g i... 126
Dokuzuncu Böliim iSYAN VE DARBELER... 129
O sm anli'da C untacilik ve Askeri D arbe Gelenegi Var m i? ... 129
Genq O sm a n ... 131
Sultan IV. M u ra d ... 133
C^aldiran Y olunda Bir "C unta" H areketi ve Askeri D arbe T e§ebbüsü... 136
Diger C u n ta la r...138
Tanzim at ve Islahat Dönemi C u n ta cih g i...139
Onuncu Böliim SULTAN ABDÜLAZiZ... 141
Sultan A bdülaziz Ger^ekten in tih ar mi E tti?...141
Degi§imcilerin D ü§m am (^ok O lu r ...141
A v rup a S eyahati... 143
M ekteb-i H arbiyye A y ak lam y o r... 144
Can D e rd i... 144
C inayet G ünü: 4 H aziran 1876...145
Ö ld ük ten Sonra D oktor (^agriliyor... 147
On Birinci Böliim SULTAN II. A B D Ü LH A M iD ... 149
Sultan II. A bd ü lh am id Nasil Bir P adi§ahti?... 149
"Kizil Sultan" mi, "C ennetm ekän" m i? ...150
Erm eni ve Y ahudilerin Istek leri... 151
¡ C i N D E K i L E P .
I. M e§rutiyet...153
22 Sene S o n ra...154
Padi§ahin A nayasa K o m isy o n u ...156
31 M art O layi ve II. M e^rutiyet...156
On ikinci Bölüm OSMANLI BÜYÜKELgiLERI... 159
Paris Sosyetesinin iftar ve Teravih M eraki... 159
III. Selim D önem i P aris'in d e T ürk M odasi... 162
Di§ Temsilciligi O lm ayan Bir D ev le t... 162
Seyyid Ali E fe n d i... 163
K avuk T akan Parisli K ad m lar...164
On Ügüncü Bölüm iSTiKLAL SAVA§I VEDEVRIM LER... 167
19 M ayis 1919'da Gergekten N e O ld u ? ...167
istiklal Sava§i'm Kim Ba§latti?...174
Lozan Zafer m idir, H ezim et m i ? ... 175
L ozan K o n feransi'nda M usul U n u tu ld u m u ? ... 179
Takvim ve Ay D evrim im izin Bir H ikäyesi Var m i?...182
Alfabe Degi§ikligiyle Am aglanan N e y d i? ... 184
Tekke ve Zaviyeler N eden K a p a tild i? ...188
On Dördüncü Bölüm SALTANAT VE HiLAFETIN KALDIRILM ASI...193
Saltanat N asil K a ld in ld i? ... 193
S ultan V ahid ed din H ain m iy d i? ... 196
Son H alife K im d ir? ...201
H ilafetin K aldirilm asina Tepki G österilm edi m i?...204
K A y 1T D 15 1 T A R i H i M i Z
On Be§inci Bölüm
CUM HURiYETiN iLK D Ö N EM LER I... 209
Gegmi§e Yönelik K aralam a G ay retleri... 209
Serbest Firka N asil K uruldu, N asil K a p a tild i? ... 211
M enem en O lay i'm n Asli N e d ir? ...216
D em okrat Parti N asil K u ru ld u ? ... 221
Y assiada K a ra rla n ... 226
On Altinci Bölüm ESKi CHP TÜRKiYE'Si... 231
ism et Pa§a'li C H P D ö n e m i... 231
D evlet R ad y o lan n d a K u r'an Y o k tu ... 234
"Dini M usiki K orosu" D em ek Y asakti... 236
Ezan Gergekten d e Yasaklanmi§ m iy d i? ...236
On Yedinci Bölüm YAKIN TARiHiM IZDE D iN ...241
Dine B aki§... 241
H angi R am azan'a A ittir? ... 242
Devletin Dine Baki§i...243
§iirler ve H e z e y a n la r...247
M edeni B ilgiler... 249
On Sekizinci Bölüm YAKIN TARiHiM iZDEN ÜQ. PORTRE... 251
2. WERKES E D H E M... 252
A nkara E kibi-A nadolu E k ib i... 251
A tatiirk 'ü n Ö zel K o n u g u ... 253
K ahram andi A m a Iyi Bir D iplom at D eg ild i... 253
Birinci Inönü Z afe ri... 256
M ustafa K em al'in Cerkes Re§id Bey'e Telgrafi... 256
Ali Fuat Pa§a'nm Yerine ism et B e y ... 258
i Ç Î N D E K Î L E R
E d h e m B ey Y a n in a B ir Çey A l m a d i ... 260
Ç erkes Reçid Bey'in A tatiirk'e M e k tu b u ...261
2. M E H M E D Á K Í F... 263
M ehm ed Âkif N asil Bir ín s a n d i? ... 263
M ehm ed Âkif D em ek Salt Çiir D em ek D eg ild ir...266
Âkif A ilesinin Ba§ma G elenler...268
istiklal Mar§i N asil Y azild i?...270
3. B E D Í Ü Z Z A M A N...272
N için B ediiizzam an?... 272
Üç M adde Île B ed iü zzam an ... 274
Üç D evirde Bir A dam : B ediiizzam an ... 274
B ed iü zzam an 'in D ü n y asi...276
A yastefanos A ntlaçm asi...277
Yenileçme ile Statiiko A rasinda Ça§kinla§an O sm anli A y d in i... 278
"M edresetü 'z-Z eh ra" Projesi... 279
Risale-i N u r Yeni Bir D o n a n im d ir...279
Fikir, im án, A ksiyon ve ilim A d a m i... 280
B ediüzzam an'in N a a ç i...282
BU KÍTABIN Ö Z Ü V E Ö Z E T i... 285
ÖNSÖZyERlNE.
K
LASÍK TARIFE göre, “yer ve zam an bildirerek geçmiç olay- lan an latan bir bilim d a lf’dir, tarih. Gerçekte eibet bu ta rife sigmaz. Tarih çok daha derin, çok d aha geni§, çok daha kapsam lidir. Mesela, büyük devlet ad am lan m izdan Cevdet Pa§a, tarihi, pusulaya benzetir. Tarih bilm eyen devlet adam inm , pusula okuyam ayan bir kaptan kadar tehlikeli oldugunu söyler:“ikisinde de karaya oturm ak tehlikesi vardir!”
J. J. Rousseau, tarihi “Okuyana kendi gözünün görm e dere- cesine göre yol gösteren bir kilavuz” §eklinde tarif ederken Ömer Hayyam “Tarih käinatin vicdam dir” der...
Voltaire ise, “Tarih krallarin, generallerin çiftligi degil, millet- lerin tarlasidir. H er m illet geçmiçte bu tarlaya ne ekmi§se, gele- cekte onu biçer” dem ek suretiyle farkinda olm adan bir Türkiye gerçegine parm ak basar. Açikçasi tarih, tarifiere kolay sigmiyor.
H er çeyin bir baçlangici ve sonu olduguna göre, tarih h e r §eyle ilgili... Mimari, sosyoloji, tip, edebiyat, resim , müzik...
ihtilâller, inkilâplar, savaslar, bariçlar, h atta günüm üzü de- rinden etkileyen siyasî, sosyal, ekonom ik olaylar tarihe siki siki- ya baglidir. Bu itibarla ki§i hangi m eslegi seçerse seçsin, tarihle bagim koparam az. Bu yüzdendir ki, Thucydides, tarihin “devam-
K A y I T D I § I T A R i H i M i Z
li bir ba§langig” oldugunu söylemi§tir.
Biz, m illet olarak §anshyiz. Qünkü pek ^ok m illete nasip ol- mami§ zenginlikte bir tarihin mirasgilariyiz. Üstelik Bati tarihin- deki Neron, Sezar, Mussolini ve Hitler gibi tarihin yüzünü kizar- tacak zalim ler de bizim tarihim izde m evcut degildir. Yine de ta- rihimiz, dünya tarihinin bir pargasidir. Bu kadar kom plike olma- sina ragm en, tarihle ilgi bagimizi m em nuniyet verici bulm ak zordur. Hem tarih bilgimiz kaba taslaktir, hem de okulda yapilan yanli§ telkinler ve karalam alar sebebiyle kafalanm iz bu konuda oldukga kari§iktir.
Bu kari§ikligi giderm enin tek yolu ise tarihin arka plam na bakm aktir. Yanh§iyla, dogrusuyla tarihim izle yüzle§mektir. Bu yüzle§me bize hayat boyu ihtiyag duyacagim iz donam m lar ka- zandiracak, her konuda “kriter” sahibi olm am izi saglayacaktir.
B unun igin olaylarm ötesine gegip insanla bulu§m aya m uhtaciz.
Bu kitap böyle bir ihtiyacm ürünüdür.
Tarihim izde büyük ve anlam li zaferlerin yam sira sevgi var- dir, §efkat vardir, ham iyet vardir, yardimla§m a vardir, ahläk var- dir, dürüstlük vardir; aym zam anda hatalar, yanli§lar, günahlar, yikim lar da vardir... Tarih yalm zca bir basari öyküsü degil, onunla birlikte ninelerim izin ve dedelerim izin kimi zam an hazin, kimi zam an muhte§em hayatlandir.
Bu bakim dan tarih tarn bir “ibret levhasi”dir! Ne yazik ki, bu
“ibret levhasi”m günüm üz insam na aktarm akta yetersiz kaldik.
Tarihi m irasim izi hovardaca harcadik. Daha da kötüsü, güncel siyasi kavgalarim iza bula§tirdik. Bir ba§ka deyi§le ideolojik ve si- yasi kavgalarimizi tarih üzerinden yaptik. Bu da tarihi kendi i§- levinden koparip, karm asaya gevirdi. Bunun en büyük za ran n i yine biz gektik. Kimi zam an tarihe, l<imi zam an da tarih ü zerin
den birbirim ize diism an olduk! Kargasa ortasm da bazi gok kiy- m etli tarihi belgelerimiz kayboldu...
1402 yilina k adar toplanan Osmanli devletine ait belgeler, Tim ur tarafindan Bursa ile birlikte zaten yakilmisti... Bir kismi da Yildiz Sarayi ile birlikte yagm alam p yok edildi... 1931 yilmin
D N S O Z y E R i N E
4 H aziran’inda 200 balya tarihi beige, okkasi iig kuru§tan, hurda kägit olarak B ulgaristan’a satildi. B ulgarlar bizim “h u rd a kägit”
saydigimiz belgeleri degerlendirip, Bulgar Tarihinin Türkge Kay- naklari genel adi altm da ciltler dolusu yayim landilar.
Degerli belgelerin bir kismi ise vagonlara yüklenerek kägit fabrikalarm da h am ura dönüstürüldü. M evcutlann büyük kismi ya dogru düzgün tasnif edilmeyi bekliyor, ya da arastirm acilar- dan saklam yor... Yakin tarihe ili§kin kimi belgeler hälä devletin gelik kasalarm da sakli...
Dü§ününüz ki, ne Käzim Karabekir’in hatiralarm in tüm ünü okum a §ansina sahibiz, ne de Lätife H am m ’in günlüklerini... is- tikläl M ahkem elerinin ve Lozan kararlan n in zabitlari bile bütün olarak agiklanmi§ degil... Yakin tarih kozm ik labirent gibi... Sir küpiine dü§mü§ gibiyiz...
ͧte bu kitap, yer yer sir küpüniin kapagm i araliyor... Sizlerin yillarla biriken sorularim zin i§iginda kendi gergegimizi anyoruz.
Gergegimizle yüz yüze gelm ek istiyoruz. Hatirlayalim ki, daha birkag yüzyil öncesine kadar, yakla§ik yirm i iki milyon kilomet- rekarelik bir cografya üzerinde kurum lasm is, üg kitaya hükm e- den bir devletim iz vardi: Osmanli, O rta Avrupa’dan bü tü n Akde- niz kiyilarina ve Asya iglerine kadar uzan an bir im paratorluk kurm u§tu. Üstelik Osmanli insam, insanligin yaradili§ hikm etine uygun bir inanem , o inangla bütünlenm i§ bir idealin, yüce bir m isyonun, ihti§amli bir m edeniyetin takipgisiydi. Dävä, Fatih Sultan M ehm ed’in de belirttigi gibi, “Kuru eihangirlik däväsi de- gil”, sonsuzluga uzanan bir m edeniyet däväsi idi.
Bu am aca kilitlenen Osmanli, önce devlet oldu. im paratorluk burcuna yükseldi, tarihinin derinliklerine kök salip bereketli bir öm ür ya§adi. Biz onlarin bugiinkü m irasgilan olarak zaferlerini takdirle andik; ancak o zaferleri tarihin icine insa eden “Osmanli insam ”m ihm al ettik.
Pariltili zaferlerle sanki gözlerimiz kama§mi§, zaferin arka plam ni unutm u§tuk. Oysa “zafer” dedigim iz ba§an öykülerinin arka planm da Osmanli insam m n hedefini belirlemi§ olarak yeti§-
K A y I T D 1 5 1 T A R Í H i M i Z
tirilm esinin, yüregini ve em egini hedefine kilitlem esinin, büyük bir “am aç” etrafinda bütünleçm esinin, bu am aç dogrultusunda gece-gündüz çahçm asm in, neye inanirsa inansin “insan” olarak insam önem sem esinin ve h e r türlü inançtan, siyasetten, kiyafet- ten insana saygi-ho§görü gösterm esinin yattigi gerçegini görme- dik, y ahu t göremedik. Bu gerçegi görm em ek yahut görem em ek dem ek, Osm anh varliginm asil am acini iskalam ak dem ekti.
Amaç îskalandiginda tarih anlam im yitirir... “ibret tablosu”
kim liginden uzakla§ir...
Gelecegi etkilem e güciinü kaybeder... Sonuç; tarihin “m asal- lar yigmi”na dönü§mesi ve tiim ilginçligiyle çekiciliginin yok ol- m asidir.
Yeni kuçaklar artik onu “sim f geçme araci” olarak görm eye ba§lar ve h atta bu yüzden ondan nefret ederler. Bu kitap, aym zam anda bu tiir yanh§ anlayiçlan da b erta raf etm ek için dü§ü- nüldü. Bunun için olaylarin arka plam na girm ek gerekiyordu.
Olaylarin arka plam na girm ek ve tüm ayrintisiyla eie alip i§le- mek...
Savaçlardan ve zaferlerden çok m edeniyet äbidelerine egil- mek, Osmanli’nm sosyal ve bilimsel altyapisiyla bu altyapiyi olusturan inanç, ahlâk, infak (yardimla§ma), irfan (hars-kültür) sistem ini irdelem ek... Geçmi§te Osm anh insam m n hayatm i isti- kam etlendirip varligm i ba§ari öyküsüne dönü§türen fazilet, basi- ret (ileri görü§lülük), feraset (sezgi gücü), infak, (paylasim ), sevgi, saygi, ho§görü gibi kavramlarxn hayata geçmesine bugün tü m insanhgin ihtiyaci var...
Bu kitapta bu ihtiyaç dogrultusunda islenen konular, ulusal bir boyutla birlikte, evrensel özellikler de ihtiva ediyor. Bu kitabi benzerlerinden ayiran en önem li özellik ise bir daha yasanm asi m üm kün olm ayan hikâyeler üstüne ahkäm kesm ek yerine, soru- lar îçiginda, yaçanabilir örnekleri tarih ten alip güncellem ek, yeni kusaklara; tarihten, kendilerini hayat karçism da daha cesur, d a
ha kararli, özgüvenli ve donam m li hissettirecek m alzem eyi bu ôlçü içinde sunm aktir. Bu kitabin özgün dinam iklerinden biri de
O N S O Z Y E R i N E
budur. Bu kitabi hazirlayan bendeniz ise, tarih iizerine yillar sii- ren ozgiin <jah§malanm, yayimlanmi§ yuz civarinda eserim, yurt iqinde, yurt disinda sayisiz konferanslanm ve 20 Kasim 200 4’de Birlik Vakfi tarafm dan verilm esi uygun bulu n an “Tarihi Sevdiren Adam” unvam m la bir kez d ah a huzurlanm zdayim .
M erhabalar efendim!
Y avuz B ah ad iroglu M ayis 2 0 1 0 , iSTANBUL
BENÍMDiLiMDEN yAVUZ BAHADIROGLU
AVUZ BAHADIROGLU 1945 yili ba§inda, Rize’nin P azar il- gesinin sahil §eridine sere serpe uzanmi§ Hisarh köyünde dünyaya geldi. Ona once “Recai”, bir rüyadan sonra da
“Niyazi” ismini verdiler.
Yörenin en saygin ki§ilerinden biri oían babasi denizciydi.
Gemisiyle seferlere g k a r, aylar sonra eve dönerdi. Eve dondíi- günde de, B ahadiroglu’nun ifadesiyle “devlet” m uam elesi görür- dü. Babasi gok konu§m ayan, <;ok gülm eyen, am a hayir yapm ayi ve m uhtaglara yardim etm eyi görev sayan bir yapidaydi.
Türkiye ezansiz, Kur’ansiz bir labirentten gegiyordu. M inare- lerde “Allahü Ekber” ezam yerine “T an n U ludur” gigliklan atili- yor, kendisine “elif bä” ögreten Oflu Hoca, m inare niyetine kul- lam lan, köy camiinin avlusundaki kiraz agacina gikip once “Tan- n U ludur’l u <jiglíklar atiyor, arkasindan “Ezan-i M uham m edí”yi ñsildiyordu. Duyulmasi halinde bacina geleceklerden haberdar- di; süründürülecegini biliyordu... Ve yazarim iz ürkm eler, kork- m alar, m eydan okum alar karm a§asinda büyüyordu. Ona göre bu devir, “cebr-i m utlak”, “fakr-i m utlak”, “zulm -ü m utlak” devriydi.
Zam an iyinde A nkara’da iktidar degisecek, CHP’nin yerini D em okrat Parti alacak, “Milli Sef Ínonü”n ü n m akam ina Celal
K A y l T D l § l T A R Í H Í M Í Z
Bayar oturacak, A dnan M enderes Ba§bakan olacakti; ne v ar ki, Rize’nin Pazar’inda iktidar bir türlü degi§meyecek, bürokrasi yil- lar boyu deniokratiklesm eyecekti... Ve kagmilmaz olarak yaza- rimiz, 1950 óncesiyle birlikte, sonrasina sarkan despotik ali§kan- lik lan da ya§ayacakti.
Niya.zi'nin LIkokul Günleri
Niyazi Birinci, 1951’de ilkokula ba§ladi. Ba§ógretmen Hikmet Bey yazanm izi etkileyen isimlerin ba§inda geliyor. Ayni zam an- d a kügücük dünyasinda esen m eltem leri de firtinaya dó nüstüren adam dir Hikmet Bey. Asín laik yakla§imi, d in d arlan “ic dü§m an”
tam m lam asm in igine gekmesi, “irtica-m ürteci” Qe§itlemeleri kü- cük Niyazi’nin kafasinda uc sorulara donü§tü zam an zam an...
Evde ogrendikleriyle okulda ogretilenler arasina kisti, geli§ki- d en celi^kiye ko§tu, kafasi karisti... Fakat bu karm a§ada sorgu- lam ayi ógrendi. “N eden” demeyi, “Nicin” demeyi, “Nasil” diye sorm ayi ógrendi. Bu da onu zam an iginde analitik gózümlemele- re ta§idi.
Edebiyata O ían llgisi
Yagmurlu bir günde, Türk^e dersinde, kügük Niyazi Türkge kitabindan bir pargayi kekelem eden okuyunca, Ba§ógretmen
“Aferin” dedi ve sinifa dónüp §oyle konustu. “Qocuklar, buldugu- nuz h er yazili kágidi okuyun; her bo§ kágidi ise yazarak doldu- ru n .”
Kügük Niyazi, ógretm eninin bu sózünden <jok etkilendi ve bu sózü uygulam aya ba§ladi. Buldugu h er bos kágida bir §eyler ka- raladi. H er yazili m etni okum aya gali§ti. Etrafa sagilmi§ gazete par^alari, kitap sayfalan, atilmi§ form alar...
Bulduklarm i okum ak yüzünden eve geq. kalip azarlandigi cok oldu. Ama degdi... Bir ak§am üzeri okuldan eve dónerken atilmi§
y an m form ada Víctor Hugo ile tam§ti. Yanm forma, H ugo’n un m e§hur eseri “Sefiller”e aitti. Bóylece Niyazi, Türk edebiyatindan once Batí edebiyatiyla tanism is oluyordu.
B E N Í M D i L Í M D E N y A V U Z B A H A D 1 R O C L U
O sm anlica lie Tani§masi
Bir gün m asaya kapanmi§ ders (¿alüjirken, elinde kalin bir ki- tapla babasi odaya girdi. Girer girmez de bir soru sordu:
“M ehm ed Ákif i seviyor m usun?
“Elbette” diye cevap verdi Niyazi; “(^ok seviyorum .”
“Peki, istiklal Mar§i’m biliyor m usun?”
“Tabii” dedi yire Niyazi, “Sular seller gibi, hem de on kitayi birden. Okuyayim mi?”
Babasi ani bir h arekede elindeki kitabi m asaya koydu ve:
“M ehm ed Ákif in el yazisindan oku” dedi.
Niyazi, Safahat’in ilk n ü sh alan n d a n biriyle kar§i karsiya idi.
M ehm ed Á kif in el yazisindan istiklal Mar§i’m okuyam am anm ve babasim m utlu edem em enin hüznüne bulanmi§ti. Babasina m ahzun m ahzun bakarak:
“Bu yaziyi okuyam am ki...” dedi.
“Eyvahlar olsun!” dedi babasi, “M ehm ed Ákif m ezarm da gok üzülm ü§tür.”
Kitabi m asada unutarak, aslm da m ahsustan birakarak oda- dan gikti.
Ve Niyazi, henüz 13-14 ya§mi sürerken, Osm anlica ógrenm e- ye karar verdi.
Safahat’i kaptigi gibi Remzi Amca’ya gótürdü. O bu ¡§lerden anliyordu. On be§ gün iginde ógretm esini isteyince Remzi Amca
§a§irdi:
“N eden on be§?” diye sordu.
(^ünkü babasi on be§ gün sonra gemisiyle sefere gikacakti.
Kim bilir bir dah a ne zam an eve dónerdi... Kendini ona ispatla- mak, M ehm ed Á kif i ?ok sevdigini gosterm ek istiyordu.
On bes günde yaziyi sóktü, Osmanhcayi hecelem eye ba§ladi.
Ve babasi kapidan gikmak üzereyken, elinde Safahat’la onüne dikildi: “Artik M ehm ed Á kifin el yazisindan istiklal Mar§i’m okuyabiliyorum .”
Babasi boyle bir sürat beklem iyordu galiba; sasirmisti. Birkag yer ok uttuktan sonra Niyazi’nin, istiklal Mar§i’nm tüm k italanm
K A y I T D i § I T A R i H i M i Z
okum asini istedi ve sonuna kadar hazirolda dinledi. Bitince yü- ziine bakti oglunun: “Aferin” dedi, “Âkif artik seni çok seviyor.”
E§igi geçti. Döndü. T ekrar oglunun yüziine bakti. Dudakla- n n d a ha§in Karadeniz erkeginin n adir gülüm sem elerinden biri vardi. Gözleri Niyazi’nin göz bebeklerindeydi:
“Baban da seni çok seviyor, oglum ” diye ekledi.
Niyazi’nin babasindan hayat boyu duydugu tek sevgi sözcügü budur. Tüm hayatini bu cüm lenin ü stüne in§a etmi§tir. Sefer dö- nü§ü babasi birkaç kalm cildi d aha m asasm a koyacak ve babasi- nin bu sefer dônüçünde, Niyazi, Tarih-i Naima ile tam §acaktir.
Böylece Osmanli sevdasi d a ba§lami§tir.
Bilgi insan ruhunu tetiklermi§. Taniçtigi yeni alfabe, Niyazi’
nin ruh u n u tetiklemiçti: Yazmayi da ögrenm ek istiyordu. Bediüz- zam an Said Nursi H azretlerinin küçük bir risalesini kopya etti ve bir koylüsüyle Isparta’da yaçayan Ü stad’a gönderdi.
Bediüzzam an’dan kalem ine dua aldi:
“Ya Erham iirrahim in... Bu nüshayi yazan Niyazi’nin kalem ini kiliçla§tir, C ennetü’l-Firdevs’te saadet-i ebediyeye m ahzar eyle...
Amin!”
Gelecekte kalem i kiliçlastikça çiçek açacak ve yüreklere gire- cekti. Ama “gizli cem iyet teçkil ettikleri” ihbanyla evleri basila- cak, yazdiklan ele geçirilecek ve bu yüzden henüz 14 ya§mi sü- ren Niyazi bir anlik da olsa kelepçeyle tam§acakti... A rdm dan 65’lik halasiyla birlikte savcinm kar§isina çikarilacak, “Devletin tem el nizam larm i diní esas ve akidelere uydurm ak m aksadiyla p ropaganda yapm ak”la suçlanacakti. Belki de talih onu pi§iriyor, gelecege hazirliyordu.
Duvar G azetesiyle B a la y a n G azetecilik Serüveni
O rtaokulda m ü dürün istegiyle bir duvar gazetesi çikarm aya ba§ladi. En çok istedigi §ey, yazar olm akti. Teklif cazip gelmi§ti.
Artik hikáyelerini, §iirlerini okulun duvar gazetesinde yayimla- yabilecekti. Fakat ilk sayisimn öm rü sadece yarim saat oldu:
M üdür Bey Niyazi’nin tarih kitabm a iliskin ele§tirisini kabulle-
B E N Î M D i L i M D E N y A V U Z B A H A D 1 R O C L U
nememi§, gazeteyi alelacele duvardan indirm is, Niyazi’yi de aratm aya ba§lami§ti.
Bu Niyazi’nin yazdigi ilk gazetenin toplatilm asi, h a tta kapa- tilm asi, yazdigi yazidan dolayi idare tarafin d an ilk aranm asiydi...
Sonraki hayatm da aym o lg ulan arka arkaya ya§ayacakti.
Ürkek ürkek M üdür Bey’e gitti. M üdür babacan biriydi; ôgüt verm ekle yetindi:
“Be oglum, once okullarm bitsin, bir m akam a gel, bir baltaya sap ol, ondan sonra yazacagini yaz; bu ya§ta devletin ders kita- bim tenkit etm ek sana mi kaldi?”
Buna benzer, “§imdi sus” anlam ina gelen cüm leleri de hayat boyu duyacak, Türkiye’nin hizla dem okratikleçm esi geregine ina- nip b una kitaplanyla ve konferanslanyla katkida bulunm aya ça- liçacakti.
M etruk Kôy Evinden ''/Sanatevi/,'ne
Ayni yillarda sportif ve kültürel faaliyetlerden hoçlanan arka- daçlariyla birlikte küçük bir grup olu§turdular.
Kôydeki m etruk bir evi tem izleyerek “sanat evi” gibi kullandi- lar. Yazlari kôyde bir araya gelip yagliboya ve sulu boya resim ler yaptilar. Yazdilar, okudular ve tartiçtilar. Dama ve satranç, su oyunlan ve yüzm e turnuvalari tertiplediler. Niyazi, “Fakirspor”
adiyla 1967’de bir spor kulübü de kurdu. Dônem in Fenerbahçe yôneticilerinden form a istedi ve istedigini eide etti.
llk y a z i Denemeleri
ilk kalem denem elerine ortaokulda basladi. Lisede iken is- tanbul gazetelerine h aberler geçmeye ba§lami§ti bile. Ve kôy evinin bir odasm da, rahm etli Bekir Berk’m hediyesi olan koca- m an bir daktilo ile ilk rom an denem esini kalem e aldi. Bu bir halk efsanesiydi. Bitirdiginde bir istanbul yayinevine gônderdi, ancak cevap bile alam adi.
Bilenmiçti... O nlara gosterecekti...
Bu arad a ders kitabi olarak okutulan kitaplardaki çeliçkileri
K A y 1T D I 5 I T A R i H i M i Z
fark etmis, analize bile ba§lami§ti. O rtada bir yanli§lik oldugunu dü§ünüyordu. Hiqbir m illet kendi ecdadina h ör bakm azken, bu necip m illetten n eden böyle bir §ey isteniyordu ki? Bir taraftan da Am erikan gizgi ro m an la n beyinleri eie gegirmeye ba§lami§ti...
“Bizim kahram anlarim iz nerede, nigin yazilm iyor?” diye sorgu- ladi.
Kisa süre icinde bagirm akla olm ayacagim kesfetti. H arekete getjmek gerekiyordu. Gegmisimize hak aret edenlere, tarihi ro m an adi altm da yeniqeri ile bir odaligin a§kmi i§leyenlere, saraya girince harem den ba§ka yerleri görm eyenlere, kör topal hayalle- rini galakalem kagida dökenlere gergegi anlatacakti.
Ona göre tarih gelecegin kökleriydi; kökleri yolunan bir m il
let ayakta duram azdi. Farkli i§lerde galistigi halde yazm aktan hig kopm uyordu. Bu durum özellikle annesini tedirgin ediyordu.
(^evresindekiler gok okum aktan kafayi ü§ütenlerden söz ediyor- lardi sürekli.
O d a “Bilmemek zaten ü§ütük olm aktir” diyor, ge?i§tiriyordu.
Yazi Yüzünden G elen Sürgün
Artik yazdiklan istan b u l’da yayim lanan Yeni istiklal, ittihad ve Yeni Asya gibi gazetelerde yayim lam yordu. Qay i§letmelerinin bazi yanli§liklarina dikkat geken Ye§il A ltm baslikli bir yazi dizi- sini Yeni Asya gazetesinde yayim latinca ba§ina bir d ert daha aldi.
Elestirdigi kurum , cah§tigi fabrikanm bagli oldugu Tekel idare- si’ydi; yani devletti. Yazi dizisi, fabrikayi yönetenlerin hosuna gitmemiijti.
Ayrilmaya zorladilar. O siralarda Yeni Asya gazetesi Genei Yayin Yönetm eni M ustafa Polat vefat etmi§, gazetede ciddi bir bosluk dolmu§tu. Yeni Asya gazetesi, Niyazi’yi istanbul’a cagirdi.
Ancak babasi onu birakm ak istem iyordu. Yeni Asya gazetesi yö- neticilerinden M. Emin Birinci ile Ali Demirel, köye gidip Yusuf Amca’yi ikna etm eye qalistilar. Böylece b ab a iznini alan Niyazi, istan bul’da gazetecilige ba§liyordu.
1971’in H aziran aym da baba ocagim, ailesini ve gocuklanni
B E N i M D i L i M D E N y A V U Z B A H A D 1 R O C L U
birakip Istanbul yolunu tu ttu . Gazetede “m uh abir” olarak <jali§- m aya ba§ladi. Ama onunla yetinmiyor, bahkgilarla, kum cularla, gopciilerle g6rii§uyor, fotograflarim gekip, roportajlar yapiyordu.
Yaptigi birbirinden ilging roportajlar, Babiali’nin ilgisini gekmi§ti.
Birinci yava§ yava§ taninm aya ba§lami§ti. Geq saatlerde eve geliyor, kitap okuyor, ara§tiriyor, yaziyor, sadece 3-4 saat uyu- yor, b u n a ragm en hizli gali§iyordu.
" K o fe Y a z a n "
Bir gun, yazi i§lerindeki arkada§larim n ilging taraflarim hic- veden bir yazi yazdi. Amaci arkada§larim sadece giildiirm ekti.
Fakat bu hicviye arkada§larm m o k ad ar ho§larina gitti ki, alip hem en gazetenin imtiyaz sahibine ilettiler.
Ve Niyazi’nin oniinde yeni bir alan aqilmi§ oldu: O artik kisa politik dokundurm alar yazacakti. Ama gazetenin pek gok yerin- de ismi gegtigi igin bu i§i bir m iistear isimle yapmaliydi: “§eref Baysal” ismi boyle dogdu... A rkasindan “Faruk Firat”, “Veysel Akpinar”, “B ahadir Alp” gibi m iistear isim ler geldi.
Bir yil siireyle hum m ali bir §ekilde gali§ti. Bu ko§turm aca ara- sinda esine ve gocuklarina vakit ayiram ayacagm i bildigi igin on- la n istanbul’a aldirmami§ti. Ancak bir yil sonra esini ve gocukla- rini istanbul’a getirdi. Fatih’te tuttugu kiigiik zemin dairenin tiim e§yasi bir m inibus yiikiiydii: Uc somya, tig kilim ve birkac yatak.
Ama ailesine kavu§ma heyecam diinyayi toz pem be gorm esine yetiyordu.
Sunguroglu ve y a v u z Bahadiroglu'nun Dogu§u
Bir giin gazetenin idare miidiirii Ali Demirel odasina girdi.
A nadolu’d an yeni d6nmu§tii. Anadolu insanm in tarihe ve pehli- van hikayelerine qok m erakli oldugunu anlattik tan sonra;
“Sen pehlivan hikayeleri yazam az m isin?” diye sordu. Oysa Niyazi’nin kafasinda tarihi rom anlastirm ak vardi. Tarihi m ekan- lari kesfe gikti. ilk du rak Sogut’tii. Kafasindaki rom am olgunla§- tirm ak istiyordu.
1< A y 1 T D 1 $ 1 T A R i H i M i Z
Osm anli Devleti’nin kuruldugu topraklari gezdi. Devleti olu§- tu ran fedakarligin m ezarlarm da dualar etti. Bol bol da not aldi.
Ve ilk rom ani Sunguroglu boyle dogdu. R om anda O sm an Gazi donem inden bir kesit veriliyordu.
Sunguroglu dogm u§tu ve yayim lanm adan okuyanlar tarafm - dan 90k begenilmi§ti. Sira rom am n gazetede tefrika edilm esin- deydi. Fakat bir problem vardi: M uhabirlikten kose yazarligm a k adar hem en her alanda kalem oynatan Niyazi Birinci’nin yeni bir isim daha bulm asi gerekiyordu. Ve bu isim, tarihi ro m ana uy- gun bir isim olmaliydi. G azetenin hukuk miisaviri Avukat Beldr Berk, bir isim teklif etti: “Yavuz Serdaroglu”.
Niyazi Birinci, Osm anli padi§ahi Yavuz Sultan Selim’i (¿ok sevdigi icin Yavuz adini begenmi§ti. Ama Serdaroglu soyadina igi lsinm adi. “S erdaroglu” degil “B ahadiroglu” olsun dedi ve Yavuz B ahadiroglu ismi dogar dogm az Sunguroglu gazetede tefrika edilm eye ba§landi. D aha sonra kitap olarak piyasaya gikan Sun
guroglu adeta kapi§ildi ve ardi ardina baskilar yapti.
Yavuz Bahadiroglu, bir anda Niyazi Birinci’yi ge(jmi§ti. Artik kendi rakibi kendisiydi ve kendi kendisiyle canhiras bir yari§a tu- tu§mu§tu: Bakalim Niyazi Birinci mi Yavuz B ahadiroglu’nu, Ya
vuz Bahadiroglu m u Niyazi Birinci’yi gegecekti?
" Y aram az P itfyi Yayimla, Biitun Qocuklar O kusun//
Bir giin okum a yazmayi daha yeni ogrenen kizi Aynur’un okuyabilecegi bir ldtap aram aya ba§ladi. Fakat cocuklar iqin ya- yim lanan kitaplar ya disaridan adapte edilmi§ti ya da m elankolik igerikliydi.
Qocuklarinin hem ru huna, hem m aneviyatina uygun hikaye- leri Babiali’de onca aram asm a ragm en bulam adi. Cocuklarm a zam an zam an m asallar-hikayeler uydurup anlatiyordu.
A nlattigi hikayeleri oturup yazdi. Yaramaz Piti adim verdigi hikayeyi yazdiktan sonra, ciltlettirdi. Ak§ama Aynur’a verm ek icin ceketinin dis cebine koydu. Ancak aksam bir sohbete katil- m asi gereldyordu. Sohbette yaninda o tu ran m atbaaci dostu Ga-
B E N i M D i L i M D E N y A V U Z B A H A D I R O6 L U
lip Gigin, Birinci’nin cebindeki kitabi gizlice gekti ve bir solukta okudu. Sonra ne oldugunu sordu. Birinci, kizi igin yazdigim an- latinca, dostu kizdi:
“B ütün gocuklar senin kizm ya da oglun Niyazi Bey” dedi.
“Bu kitabi tekeline alm a. Yayim lamazsan vebal altina girersin.”
Bu tü r kitaplara o tarih te gergekten gok ihtiyag vardi. Yayine- vi yetkilileri Niyazi Birinci’den kitabi istediler ve böylece Yara- m az Piti, Niyazi Birinci im zasiyla yayim lanan ilk kitabi oldu.
N iy a zi Birinci'den Pe§ pe§e Qocuk Hikayeleri
Niyazi Birinci’nin gocuk hikayeleri, gocuklara yönelik olmasi- na ragm en, herkes tarafindan okunacak özelliklere sahipti. Piril piril bir dünya vardi hikäyelerde; üslubu gok samimi ve sicakti.
Üstelik bu sicak ve sam im i üslup dogrulugu, dürüstlügü öneri- yordu.
Yaramaz Piti, A ynur’un Annesi, Elmas Nine, Bahkginm Oglu, Papagan Nuri, Varvara, Gak Gak, Zirzop, Karmcalar Sava§i, Ars
lan Yürekli Memi$, Satüik Qocuk, Tekir ile Joli, T uhaf Qocuk, Altm Yataklar, Uzay Qocugu\ Niyazi Birinci’nin birbirini takip eden go
cuk kitap lan oldu.
(Jok yönlüydü ve h er alanda yaziyor, gah§iyordu. “§eref Bay- sal” adiyla hiciv yüklü günlük kö§e yazarken, yine “Veysel Akpi- n a r” adiyla günlük siyasi ve sosyal yazilar kalem e aliyordu.
G ünde iki kö§e yazisi yazan bir yazardi Niyazi Birinci. Kendi adiyla hikäyeler, m asallar, gocuk hikayeleri yaziyordu. Dort ayri ki§i gibi gali§iyordu: Niyazi Birinci, §eref Baysal, Veysel Akpinar ve Yavuz Bahadiroglu... B unlara zam anla “B ahadir Alp” ve “Sel- guk Kuleli” isimleri de eklendi.
G azetenin bütün bo§luklarim tek ba§ina doldururcasina gali-
§iyordu. Öyle ki, Pehlivan tefrikasi y azan ay nhnca, yarida kalan tefrikayi devam ettirip tam am ladi. Böylece Pehlivan tefrikasi da yazmi§ oldu.
K A y l T D l $ l T A R Í H Í M Í Z
B u hara Y ariiyor Romaniyla C elen Ba§an
Niyazi Birinci, H arzem §ahlar Devleti ile ilgili bir rom án yaz- m ak istiyordu. Bir dónem in en ihti§amli devleti oían Harzem§ah- lar Devleti’nin yikih§im ele alacakti. CJünkü büyük devletlerin na- sil yikildigim m erak etmi§ti. Bu konuda ara§tirm a yaparken eline eski yazi bir kag form a ge^ti. Osmanlica yazilmis bu kügük eser, dolu dolu bir eser degildi. Ama ótesini ara§tirarak doldurdu.
Boylece Yavuz B ahadiroglu imzasiyla Buhara Yariiyor ve Elveda Buhara isimli, birbirinin devam i iki rom án daha dogdu.
Buhara Yariiyor adim verdigi bu rom án, gazetede tefrika ha- lindeyken górülm edik bir ilgiyle kar§ilanmi§, bu ilgi, gazetenin tirajina da yansimi§ti. Kitapla§tiginda ise dah a yogun bir ilgiye m azhar oldu. O kuyucular kadar, ele§tirm enlerden ve ba§ka ya- zarlardan da óvgü aldi Bahadiroglu. Rom án hakkinda takdir d o lu yazilar ardí ardina yayimlandi. Buhara Yariiyor rom ani, ara§- tirm alara, tezlere konu oldu.
Yavuz Bahadiroglu adi artik biliniyordu. Okuyucu Yavuz B ahadiroglu’nun rom an lan m talep ediyor ve hep yeni bir eserini bekliyordu. Niyazi Birinci bu yüzden Yavuz Bahadiroglu adiyla yayim lanacak ro m anlar tasarliyordu. K itaplan arka arkaya ya- yim landi; her biri baski üstüne baski yapti.
1977 yilinda Yolba§i adini ta§iyan ilk güncel rom anm i yazdi ve yayimladi. Sel ve Kóprüba$i ile gocuklugunda ya§adigi baski- la n ele aldi. Bo§lukta Yürümek ve Ke§meke§’te ise sosyal-politik hadiseler yansitildi.
Y azar ve yorumcu
Türkiye’nin en popüler yazarlan n d an biri olmu§tu Yavuz Bahadiroglu. Tüyap Kitap F u an ’ndaki im za program larinm her biri olaya dónü§üyordu. im za günlerine binlerce kitapsever geli- yor, konferanslan izdiham a donü§üyordu.
Tüyap Kitap F u a n ’m n ilk iki yilinda, “Yilin En Popüler Y azan”
segildi. Aym yillarda konferans ve sem iner ig n gittigi Diyarba-
B E N i M D i L i M D E N y A V U Z B A H A D I R O C L U
kir’da izdiham dan caddeler tikandi.
Bir ara Nesil Çirketler G rubu’nun Yönetim Kurulu Ba§kanh- gi’m üstlenip sekiz buçuk sene yöneticilik yapti. Kendisi “Haya- tim in ziyan yillan” dese de, idarecilik alaninda da güzel içler yapti.
“Ziyan” diyordu,; çünkü ilk kez yazi hayatindan kopm uçtu.
Kendi deyimiyle “Ne yazarlik, ne de idarecilik ortak kabul etmi- yor”du, “Ya yirmi dort saat yazar olursunuz, ya da idareci.”
Bu süreçte Moral FM radyosunun kurulu§unda görev aldi. Ve kurulu§ tarihi olan 1993 Ocak’indan itibaren Moral FM'de giin- lük yorum lar yapm aya baçladi. Her sabah herkese, tiim Türki- ye’ye: “M erhaba dostlar” diye seslendi. Sesinin sicagiyla yiiz bin- lere ula§ti. D ostlan onu hiçbir zam an yalniz birakm adilar. insan- liga ve sevgiye olan duyarliligi genç ihtiyar herkesi etkiledi.
Yavuz Bahadiroglu bugün yüz civarinda kitaba imza atmi§ bir yazar... Ayni zam anda Moral FM radyosunda hafta içi h er gün yayim lanan “Hayatin Yorum u” program inda “gönül dostlari”na sesleniyor. Günlük yayimlanan ulusal bir gazetede her gün yaziyor ve haftada bir gün de ulusal bir kanalda yayim lanan “Tarihçe”
isimli tarih program inda dostlanyla buluçuyor.
Bunlarm yam sira Milli Egitim Bakanligi Yayinlar Daire Ba§- kanligi Yajan Damçmanligi ile Çevre ve O rm an Bakanligi “Geli- bolu Y anm adasi Tarihî Millî Parki Çanakkale Savaçlari Sunum Merkezi M imari Proje ve Temaça Sistemleri Fikir Projesi”nde
“Üst Jü ri Üyesi” görevini sürdürüyor.
Kendini bildiginden beri inanç, sevgi, ho§görü ve insanhk adina yazan, konu§an ve an latan yazar son nefesine kadar bu görevi ifa edebilm e azim ve gayretine sahiptir.
B i r i n c i B ö l ü m
OSMAN LL'DA ADALET
H u k u k ö n ü n d e H e r k e s E§it
B
ÍR GÜN Osm an Bey’in huzuruna bir ad am gikti. Devrin en iyi i§ gören p azarlan n d a n Karacahisar P aza n ’nm vergi ge- lirlerini büyiik para kar§ihginda kendisine satm asm i teklif etti. O sm an Bey §a§irmi§ti:“Bu ne dem ektir?” diye sordu.
“P azara m al getiren ahaliden bir m iktar akge alimr. Bu tahsi- läti ben yapayim ; size de pe§in para vereyim ” cevabim alinea, yerinden firladi.
“Ahalinin pazara getirdigi m al senin m idir ki, ondan ücret alasin? Bu nasil tekliftir?”
“Ama Beyim, beyligin akceye ihtiyaci v ar.”
Adam a kapiyi gösterdi: “Zulümle abad olan akibet berbat olur. Benim beyligimin böyle uygunsuz gelirlere ihtiyaci yok!”
H erhalde Osman Bey’in m odern iktisat ilm inden haberi ola- mazdi. Ancak devletlerin halka fazla vergi yiikü yüklem ekle de- gil, daha az vergi sayesinde zenginle§ecegini, ileri görü§lülügü ve feräseti sayesinde biliyordu. Bir m iktar vergi alm ak m eeburi- yetinde kaldigi zam an bile, §imdiki gibi p azara m al getiren her-
K A y I T D 1 5 I T A R Í H Í M Í Z
kesten bunu alm ak yoluna gitmemi?; vergi igin pazara getirilen m alin satilm asmi §art ko§mu§tu. M alini satan da bunu seve seve ódüyor, bu yüzden Karacahisar P azan h er irktan, h er dinden tüccarla dolup ta§iyordu.
iste bu sirada, Karacahisar Pazari’nda, Germ iyan Beyligi’nden bir M üslüman tüccarla, bir Hiristiyan alici arasinda ihtiláf gikti.
Devlet m üesseseleri henü z olu§madigi igin konu O sm an Gazi’ye yansidi. Osm an Gazi tara flan dinledikten sonra, Hiristiyanm le- hine karar verdi. Bunu garip kar§ilayanlara, “Hiristiyan olm am n h er konuda haksiz olm a anlam ina gelm edigini” sóyledi ve Hz.
Ó m er’in, “Adalet m ülkün tem elidir” sózünü hatirlatti.
M a h k e m e d e n K o vu la n P a d ifa h
O sm anzade Taib’in H adikatü’s-Selátin isimli eserinde anlati- lan, Yildinm Bayezid dónem ine ili§kin ilging bir hikáye var.
1300’lü yillar... Osmanli tahtin d a geni; padi§ah Yildinm Baye
zid oturuyor... Molla Fenari o günlerde tekm il O sm anh Devle- ti’nin “M üftiü’l-Enam ”i, yani Yüksek M ahkeme Ba§kam. Bir da- vada Padi§ahin m ahkem eye gelip §ahitlik etm esi gerekiyor.
Padi§ah geliyor. §ahitlik edecegini sóylüyor. Fakat Molla Fe
nari, §u gerekgeyle Yildinm Bayezid’in §ahitligini reddediyor:
“Terk-i cem aat eyledügün §uyü’ bulm agilen, §ahadetün caiz degildür.”
Osmanh Türkqesini, Cum huriyet Türkgesine gevirelim:
“N am azlanm cem aatle kilm adigin sóylendiginden (belki hig kilmiyorsun ihtim aline binaen, aksini ispatlayana kadar) §ahitli- gini kabul etm iyorum .”
Buna kar§ilik Padi§ahin tavri, okul kitaplarim izda ya da yuka- n d a adini andigim kitapta iddia edildigi gibi, “U run kellesini”
tarzinda degil; günkü o da adalete inam yor. Eksikligi giderm ek i^in de hem en tedbir aliyor:
“Hünkár, saray-i h üm ayunlan pi§gáhinda bir camii §erif bina idüb evkaat-i ham sede cem aate m üdavem et buyurdular.”
Yani Padi§ah, sarayim n bahgesinde bir cami yaptirmi§ (bu-
O S M A N L l ' D A A D A L E T
günkü Yildinm Bayezid Camii) ve be§ vakit nam azini bu cam ide cem aatle kilmaya ba§liyor.
M a h k e m e K ar§ism d a F atih S u lta n M e h m e d
Ayni gizgide yürüyen padi§ahlarm aym ölqüyü yönetim tarzi yaptik lanna tarih §ahittir. Biz yalm zca birkaq örnegi hatirlatm ak- la yetinecegiz.
Rivayet olunur ki, Fatih Sultan M ehmed, adim ta§iyan cam iin in§aatinda kullam lacak m erm er siitunlan kestiren Rum m imar- lardan ípsilanti Efendi’ye kizip elini kestiriyor. Bunun üzerine ipsilanti Efendi, ilk istanbul Kadisi Sari Hizir Qelebi’ye ba§vuru- yor. Haksizhga ugradigim belirtip, hakkim n Padi§ahtan alinm a- sim istiyor.
Fatih’in eli kesilmekten son anda kurtuluyor ama tazminat ödemeye mahkum oluyor.
Aynca Rum mimara bir de ev veriyor.
Kadi, Padisahi m ahkem eye gagiriyor. Padi§ah girdiginde ipsi
lanti Efendi däväci m akam inda ayakta durm aktadir. Padi§ah
“m aznun” m inderine bagda§ kurm ak üzereyken, Kadi Efendi’nin kükrem esine irkiliyor:
“Begiim, hasm inla m iirafaai §er’ olunacaksin, (Beyim, davaci ile hukuk önünde yüzle§eceksin) ayaga kalk!”
Padi§ah ayaga kalkiyor. Kendisini savunm asi istenince, öfke- sine m aglup oldugunu ve bu yiizden h ata ettigini belirtiyor. Kadi Efendi “Kisasa kisas” hiikm ü veriyor: Hiiküm geregince Padi§a- hin da eli kesilecektir. Dinleyenler deh§etten ve hayretten dona- kahyorlar. Padi§ah boyun bükmü§, hükm e riza göstermi§tir. Du
rum o k adar ali§ilmi§m di§indadir ki, ipsilanti Efendi’nin eli, ayagi titrem eye ba§hyor. Akli ba§ina gelir gibi olunca da kendi
sini Padi§ahin ayaklarm a atiyor.
“D avam dan vazgegtim. isläm adaletinin büyüklügü kar§isinda
K A y 1T D I $ I T A R t H l M i Z
kÜQÜldüm. Böyle bir cihangirin elini kestirip kiyam ete kadar lä- netlenm eyi göze alam am .”
Fatih’in eli kesilm ekten kurtuluyor. Ama tazm in at ödem eye m ahküm oluyor. Kestirdigi elin diyetini sahsi gelirinden ödiiyor.
Ayrica Rum m im ara bir de ev veriyor. M ahkem e sona erip her- kes giktiktan sonra, Padi§ah, Kadiya dönüyor:
“Bak a Hizir (Jelebi” diyor, “Bu padi§ahtir deyu iltim as eyle- seydin de §er’i §erife m ugayir hiiküm verseydin, §u kiligla ba§im u^ururdum .”
Kadi Hizir (Jelebi m inderini kaldiriyor, m inderin altin da d u ran dem ir topuzu Padi§aha gösteriyor:
“Siz de padi§ahligim za m agruren hükm ü tam m asaydm iz, bil- lahi bu topuzla ba§imzi ezerdim .” (Bu olay “Evliya (Jelebi Seya- hatnam esi”nin Millet K ütüphanesindeki Ali Emiri koleksiyonun- da bulun an yazm a nüshanm birinci cildinin 36. sayfasinda de- tayli bicimde, ayrica A bdurrahm an Adil’in “Hädisat-i Hukukiyye”
isimli eserinin 1923’te yayim lanan 12. cüziinün 185-186. sayfa- larm da m evcuttur).
K a n u n i/n in Y e tk is iz lig i
Osmanli (ve tabii ki isläm) hukukunda, vakif m allarin kira bedelleri, her sene yeniden ayarlam rdi (ecr-i misil). Teklif edilen kirayi dükkän sahibi kabul etm ezse dükkáni bosaltirdi. Bahsede- cegimiz olay da i§te bu m esele iizerine ya§andi...
Ayasofya Vakiflari’n a ait dükkänlarin kira bedelleri vakif tara- findan bir m iktar yükseltilmisti. Kiracilar itiraz edip m iitevelliler kanahyla, Kanuni S ultan Siileyman’a m üracaat ediyorlar ve “vak- fin son derece zengin oldugunu, dükkänlarin m evcut gelirinin giderlere fazlasiyla yettigini, kira bedellerinin arttirilm asina ge- rek bulunm adigim , kendileri de M üslüm an ve m uhtaq olduklan i^in, vakfin bir m iktar parasim n üzerlerine gecjmesinde dinen m ahzur olam ayacagim ” öne sürüyorlar.
Kanuni, m erham eti öfkesine galip bir padi§ahti. insanlarm m agdur olm asina da hie dayanam azdi. Mütevelli heyeti dinledik-
O S M A N L l ' D A A D A L E T
ten sonra, kira bedellerinin bu senelik yükseltilm em esi için elle
rine bir ferm an veriyor.
Miitevelli heyet, Padiçah ferm anim güle oynaya Çeyhülislâm Ebussuud Efendi’ye götürüyorlar. Zira padi§ahlar, h er ferm ani önce seyhülisläm a gönderm ek ve “olur” alm ak zorundadirlar. Bu uygulam a, “hukukun üstünlügü”nü padiçahin üstiine çikariyor.
Ve devleti bir “hukuk devleti” haline getiriyor.
Kanuni, merham eti öfkesine gal ip bir padiçahti.
Ebussuud Efendi, ferm ani okur okum az itiraz ediyor:
“Bunu tasdik ve tam im etm ezem . Padi§ah ferm am yla kira tespiti yapilam az. Zira Padiçahin emriyle nâ-m e§rû’ (yanli§) olan
§ey m e§rû’ (dogru) olmaz; haram olan nesne, ferm an ile helâl olm ak yokdur. Bu hususlarda emr-i §er’-i §erif (dinin em ri) bu- dur. §er’i hüküm lere vâkif iken onlari ketm etm ek, Kur’an ’daki bir âyetin tehdidine m aruz kalm aktir.”
Durum Padiçaha arz edildiginde, koca Kanuni boynunu bii- kiiyor: “Çeyh’in sözü haktir!” diyerek ferm ani geri çekiyor.
Osmanli Devleti’ni, kendi çagimn önderi ve örnegi yapan §ey,
K A y I T D 1 5 I T A R i H i M i Z
i§te bu kill kirk yaran hukuk anlayi§idir. Hukuka once padi§ahla- rin uym a zorunlulugu vardir.
O s m a n li A d a le ti H a k k m d a Y a b a n c ila r N e D iy o r?
Bu orneklerden yola gikan Fransiz tarihgi Ch. Seignobos ken- di toplum uyla Osm anli toplum unu m ukayese ediyor ve §u hiik- me vanyor:
“Bati’nm e§itligi nisbidir. Aslinda h er alana müthi§ bir e§itsiz- lik hákim dir. Ülkemi (Fransa) ele alacak olursak, e w e la “asiller”
ve rahipler” simfini górürüz. O nlarin alt katinda iig sinif daha var: Burjuva (Bourgeoisie), vilen (villain), ve serf (sarf: esir ya da kóle)...
"Bati'nm e§itligi nisbidir. Aslinda her alana miithi§ bir e§itsizlik hakimdir."
“Asillerle rahipler, eski donem boyunca tüm h aklardan ve nim etlerden yararlandilar. Yeni dónem e gelince... Demokrasi yi- ne bu ziim relere gali§ti. Cünkü m ekanizm aya hakim diler, ge<ji§i diledikleri gibi ayarlayip, m ekanizm ayi istedikleri gibi i§lettiler.”
Bóylece asiller ve rahipler simfi hem yónetim e hakim oluyor- lar, hem de ekonomiye; bazi istisnalar harig tutulursa, alt taba- kalarin ba§an §anslari hi? olmuyor.
H atta bazi sm iflarin hayvanlar kadar bile hak lan yoktur. Alt sim ilar her türlü angaryaya ko§mak, hayatm tiim m ihnetlerine katlanm ak zorundadir. Halk “m al” m uam elesi górüyor. O kadar ki, arazi ile birlikte “kelle hesabi” kóylüler de satiliyor, satin ali- myor. Kóylii, derebeylerine ait topraklarda bedava gali§mak zo
rundadir. Kagmak istediginde dóvülüyor, i§kenceye tabi tutulu- yor, aq birakiliyor, h a tta óldürülüyorlar.
“Kóylüler, kóylerinin sahibi olan derebeyinin h er arzusuna, higbir savunm a hakki olm aksizin boyun egm ek zorundaydilar”
O S M A N L I ' D A a d a l e t
diye devam ediyor Ch. Seignobos; “Çünkü isterse derebeyi o nlan yargilayabilirdi ve hüküm kesindi. Köylülerin ise ba§vurabilecek- leri bir m erci yoktu.” (Le Moyen Âge, Paris 1907).
“Savaç güncel i§lerdendi. Prensler, asilzadeler, ¡¡övalyeler durm aksizin birbirlerine sava§ ilân ederler, sava§ sebebiyle köy
lülerin ekinlerini m ahvederler, hayvanlarina ve kalan ürünlerine el koyup kalelerine çekilirlerdi.” (Aym eser, s. 236).
“Derebeyinin kendi m alikänesindeki köylüler üzerinde ne gibi haklari varsa, §ehirliler üzerinde de aym h ak lan vardi. Bu haklar içinde halkm gözlerini oydurm ak, b u ru n lan m kestirm ek, elleriy- le ayaklarim kestirip o vaziyette kalabaliga te§hir etm ek gibi kanli uygulam alar olagan sayihrdi.”
Fransiz Enstitüsü üyesi Funck-Brentano ise köylülerin “na- m uslarina sahip çikm a” haklarinin bile olm adigim yaziyor:
“Halkin derebeylerine kar§i aile n am u slan m korum a hak lan bile yoktu. Çünkü gelinle dam at, gerdege girm eden önce davetli- leriyle birlikte derebeyinin §atosuna gitm ek ve gelini derebeyine sunm ak zorundaydilar. Derebeyi isterse gelinle sabahlayabilir ve hiç kimse b u nun hesabim soram azdi. (La société au Moyen Âge, Paris 1937, s.51).
Aym dönem de, h a tta d ah a öncesinde O sm anlilarda “ad alet ve eçitlik ilkesi” tüm hayata häkim dir. Louis G ardet’in deyiçiyle,
“Bütün m ü’m inler kanun nazarm da e§ittir, çünkü karde§tirler”.
B unun kolayca saglanm asm in sebebini inanç sistem inde aram ak läzim: inancin geregi olarak O sm anlilarda “imtiyaz: ayricalik”
yoktur. Tabiatiyle “asiller simfi”ndan, ya da Hiristiyanliktaki gibi
“ruhban smifi”nd an söz edilem ez. H atta padiçahlarin büyük ço- gunlugu, “asiller simfi” oluçm asin, halka tepeden bakacak akra- b a la n olm asm diye yabanci kadin almiçlardir.
Avrupa tarihinde gördügüm üz insanhk di§i uygulam alara Selçuklu-Osm anli terkibinde asla rastlanm az. “Adalet ve kanun önünde e§itlik ilkesi” hayata öylesine derinden häkim dir ki, sira- dan insanlar kimi padiçahlan m ahkem eye verip yargilatmi§, h a t
ta m ahküm ettirmi§lerdir. Bunu yapabilm ek bugünün dem okra-
K A y I T D 1 5 1 T A R i H i M l Z
tik anlayi§i iginde bile zordur.
Bu anlayi§in tem elinde, kuskusuz, islam ’in “kul hakkim ye- m em e” kurali yatar. Allah’in kul hakkim bagi§lam ayacagi inanci, yöneticileri sefkatli, ham iyetli, yönetilenleri em niyetli yapmi§tir.
Böyle bir ortam da diktatörlügün herhangi bir versiyonunun ye-
§ermesi neredeyse im känsizdir. Zam an zam an diktatoryal yan- sim alan olan bazi uygulam alar ise, bu günü n anlayi§iyla degil, dönem in zaruretleriyle birlikte dü§ünülm elidir. Yoksa Osmanli Devleti adaleti ertelem eyi dahi adaletsizlik sayan bir hukuk m an- tigina sahiptir.
F a tih 'in M e § h u r " A m a n n ä m e //si
Fetihten hem en sonra Fatih’in Bizans ve Ceneviz halkina hi- taben yayim ladigi “A m annäm e”ye, “gagdas insan haklari”, “gag- da§ dem okrasi” ve “c;agdas ho§görü” qergevesinde bakalim:
“Biz ki, emir-i äzam Sultan-i m uazzam M urad H an oglu pädi-
§ah-i m uazzam ve emir-i äzam Sultan M uham m ed H an’iz! Yerle- ri ve gökleri yaratan Allah adina, büyük Peygam berim iz M uham m ed M ustafa A leyhim üsseläm adina, yüce kitabimiz Kur’an-i Azi- mü§§an adina, Allah’in yüz yirmi dort bin peygam beri adina, b ü yük babamiz, babam iz ve ogullanm iz adina, kusandigim iz kiliq adina yem in ederiz ki, §ehrin katolik papazlari tarafindan, bizim Bab-i H üm äyüm uza m üm essil olarak gönderilen rahiplerle Sen- yor B araban Balios, Senyör Markiz Drifango ve tercüm an Nikola Pelazoni’nin dilegi üzerine G alata halkinin, bize tabi olan sair halldar gibi, äd e t ve ibadetlerini serbestqe yapm alarm a izin veri- yoruz.
“Ahalinin barinaklari, dükkän, bag, degirm en, gemi, ticaret- h ane vesair m allarm a dokunulm ayacaktir. Ailelerine eskisi gibi sahip olacaklar, istedikleri gibi idare edeceklerdir.
“Ticaret m allarim m ülküm üzün h er tarafm da satm aya izinli- dirler. Karada ve denizde serbestce seyahat edebilecekleri gibi, güm rük ve angaryadan da m uaf tutulacaklardir. Bu k an un ve ka- ideler bugünden ba§layip ebediyen hüküm ran olacaktir. Biz on-
O S M A N L l ' D A a d a l e t
lan , kendim izi korur gibi koruyup gozetecegiz. Kiliselerinde di- ledikleri gibi ayin diizenleyebilecekler, papazlara ve arh on tlara kotii soz soylenm eyecektir.”
Fatih’in “A m annam e” si gagda§ dunyaya d erslerle dolu...
Guniim iizden yiizyillar once, Fatih Sultan M ehm ed H an’in, fethettigi beldenin yerli ahalisine (ki onlar Fatih gibi inanm iyor, Fatih gibi konu§muyor, Fatih gibi giyinmiyor, Fatih gibi ya§ami- yorlardi, iistelik birkag gun oncesine kadar ayni insanlarla kilig kilica gelmi§ti) verdigi tem el hak ve hiirriyetleri be§ ana m adde- de ozetlem ek m iim kundiir:
inang hiirriyeti, ibadet hiirriyeti, kiyafet hiirriyeti, seyahat hiirriyeti, ticaret hiirriyeti...
Bu gagda bile yukandaki ozgiirliilderin bazilarm a (Mesela ki
yafet hiirriyetine) hala hasret yasainam iz, ne aci bir kaderdir!
K A y I T D 1 § I T A R i H i M i Z
O n c e H u k u k v e A d a le t
Avrupali diplom at Comte de Marsigli, padi§ahlarm hukukla bagli olduklarim ispatlayan bir olaydan soz ediyor:
“Avci M ehm ed” olarak da bilinen Sultan IV. M ehm ed’in tah t yillaridir... Ava fazla merakli oldugundan devlet i§leriyle ilgi- lenm em esi, sinir kalelerden feryadlar yiikselm esine sebep olur.
O sm anh’nm kilicindan boynunu uzak hisseden M acaristan impa- rato ru Leopold sinir kaleleri bir bir vurm aya, Osmanli koy ve §e- hirlerini yagm alam aya ba§hyor.
B unun vahim sonuglanm Padi§aha anlatm akta zorluklari bu- lunan Sadrazam , ulem a ile isti§are ettikten sonra sava§ karan aliyor. Ve Padi§aha b u n u “karar” olarak teblig ediyor:
“H iinkanm , tez vakitte M acaristan’a seferim iz vardir, duala- rimzi eksik etm eyesiiz.”
Sava§ k aran ciddi i§tir ve o giine k adar padi§ahlar tarafindan alinmi§tir. Sultan M ehm ed ofkeyle bunu hatirlatinca, §u cevabi aliyor: “H adisatin veham etini arzedecek merci bulam azuz!”
Padi§ah ofkelenm ekle birlikte Sadrazam ina hak verm ekten de kendini alamiyor. Sadrazam haklidir; zira Padi§ahm giinleri Davutpa§a’daki av ko§kiinde ge^m ektedir. Ama bu zaafim Sad- razam ina belli etm ek istem iyor. Kiikrer gibi soruyor:
“§im di bu k aran tasdik etm em i beklem ektesin oyle m i?”
“Beli, tasdik buyurasuz H iinkarum .”
“Ew elem irde §eyhulislam hazretlerine arz edile, fetva all- na...
Sadrazam i§in boyle geli§ecegini goktan du§iinmii§, §eyhiilis- lam dan gerekli izni goktan almi§tir...
Fetvayi uzatiyor: “01 mesele hallolmu§tur, sira Hiinkarim in n zasin a gelmi§tiir.”
K arann hukukilik kazanm asi Padi§ahin onayina baglidir. An- cak Padi§ah “§u siralar” boyle bir sava§i uygun bulm am aktadir.
“Bir vakit talik edelim (erteleyelim ).”
“H adisatin buna taham m iilii yoktur. Serhad §ehrlertim uzden feryad ii figanlar gelir, Miisliiman lrzi ve nam usu paym al olur-
O S M A N U ' D A A D A L E T
ken, bekleyem ezük. Beklemek azim vebal olur. M ühürleyünüz H ünkânm !”
Padiçah direnm eyi tek rar deniyor. Zira hem M acaristan’la gi- riçilecek bir savaçin iyi sonuçlar verm eyecegine inam yor, hem de
“av günleri”nden uzakla§mayi kabullenem iyor.
“Daha m ünasipçe bir vakitte olsaydi m ühürlerdim , velâkin çimdiki zam an cenge elveriçli bir zam an degüldür, yaza kalsun.”
S adrazam tem enna ederek huzurdan ayrihyor. Dogruca §ey- hülislâm ’a gidiyor. D urum u açik açik anlatiyor. Ve Çeyhülislam, islam -Türk düçm am Comte de Marsigli’nin 1732’de La Haye’de yayim ladigi h atiratinda belirttigi üzere, yeni bir fetva çikanyor.
Bugünkü dille ve ôzetle diyor ki:
“Bu d urum da Padiçahm sava§ ilâm ni ertelem e yetkisi yoktur.
Tasdike m ecburdur, vesselâm !” Padiçah sava§ ilâmm çarnaçar onayliyor.
“Teb'asinin hayatina, namus ve haysiyetine, maliyla mülküne hâkim sayilan Padi§ahin iradesi Kur'an hükümlerinden, §eriat ulema- sinin kararlarindan veyahut §eyhülislâmm fetvalarmdan üstün degildir."
Fransiz gezgini ve y azan A. L. Castellan diyor ki:
“Teb’asinin hayatina, nam us ve haysiyetine, maliyla m ülküne hâkim sayilan Padiçahin iradesi Kur’an hüküm lerinden, §eriat ulem asinm k ararlarindan veyahut Çeyhülislâmin fetvalarm dan üstün degildir.” (Moeurs, Usages, Costumes, des Othomans et A b
régé de leur Historié 1812, c.3, s. 14-15).
Bu ifadeler Osmanli adaletinin yabancilar tarafindan da tesci- lidir. Marsigli, padiçahlann “m utlak” o lm adiklanna dair pek çok ôrnek verdikten sonra, y u k an d a adi geçen kitabim n 31. sayfasi- na §u hüküm cümlesini yerle§tiriyor:
“Buraya kadar verdigim ôrneklerden de anlaçilacagi gibi, Osmanli Devleti bir aristokrasi degil, bir dem okrasidir.”
K A y I T D 1 5 1 T A B. i H i M i Z
ingiliz yazar Th. T hornton’in hatiratin d a M. P orter §unlari söylüyor: “Kur’an hüküm leri zulüm ve istibdada karsi çok kuv- vetli bir engeldir. Sava§ ya da bansla, Osmanli häkim iyetine gi- ren Hiristiyan m illetlerin m allan ve m ü M eri güven altina girer.
Padi§ah, Hiristiyan ahalinin haklarm in da m uhafizhgim yapm ak zorundadir. Bu durum da keyfi bir istibdat m anzarasi görm eye im kân yoktur. O sm anlilarda insan en degerli varliktir. Çünkü Kur’an böyle diyor. Bu d urum da insana baski ve §iddet uygula- nabilir m i?”
Thornton, hatiratm in 28-29. sayfalannda ise enteresan bir olaydan bahsediyor:
“Sultan I. M ahm ud (gerçi yanhçlikla III. O sm an diye yazmiç- tir, am a verdigi tarih te Osmanli tah tin d a I. M ahm ud oturm akta- dir) hastaligi sebebiyle bir cum a günü camiye gidem edigi için halk galeyana gelmi§, taçkinlik yapmi§; bundan dolayi Padiçahin hastahgi artmiç, bu n a ragm en ertesi cum a Ayasofya’ya nam aza giderek halki m em nun etm eye çahçm içtir.”
Yani halk denetim görevini yapiyor.
A. Ubicini’ yi dinleyelim :
“Osmanli Devleti §eklen m utlak bir saltanat olm akla beraber, esasina bakildigi zam an h er çeyden once m üesseseleriyle salta- natin tabi oldugu §artlardan ve ondan sonra da dünyam n hiçbir yerinde misli gôrülm em iç derecede hükiim et yetkililerini tadil ve h a tta sim rlandiran orf ve âdetlerinden dolayi yum uçak bir idare- dir.” {La Turquie Actuelle, 1855 Paris, s.12)...
Toparlarsak;
• Osmanli bir “Töre Devleti” kurm u§tur. Baçta Padiçahlar ol- m ak üzere, kanun-u kadim , özetle “tö re”, herkesi baglar. Hiç kim senin kudret ve k u w e ti “m utlak” degildir. Özellikle padiçah- lar denetim altinda olup kanunlarla törelere uym ak zorundadir- lar.
• Padi§ahlar sava§ ve ban§ ilam hakkm dan bile m ahrum dur- lar. Bunun için ulem anm onayini alm ak zorundadirlar (Sultan IV. M ehmed, M acaristan savaçmi erteleyem em i§tir).
