• Sonuç bulunamadı

19 M a y is 1919'da G erq ek ten N e O Idu?

1

9 MAYIS 1919 tarihi M ustafa Kemal Pa§a’nm Sam sun’a Qiktigi ve Milli M ücadele i§igim yaktigi tarihtir...

Peki am a bu i§igi ilk kirn yakmisti? Sadece Bandirm a Va- puru ile Sam sun’a qikanlar mi?

Kimler B andirm a’ya “tarn yol” vermi§ti?

Özetle 19 Mayis’tan önce ve sonra neler olmu§tu?

Önce Bandirm a V apuru nasil dem ir almi§ onu görelim...

Yazi, Harbiye N ezareti’nd en Sadaret’e yazilmisti: “ilga edilen Yildinm O rdulan K um andam M iralay M ustafa Kemal Pa§a Haz- retleri, Dokuzuncu O rdu Kit’alari Müfetti§ligine tayin olunmu§

ve tayin keyfiyeti padisah h u zuruna arz edilm ek üzere, Sadaret m akam ina arz kilmmi§tir. Adi geqen zatin em ri altinda buluna- cak olan Ücüncü ve On Be§inci Kolordularin m intikalarim ihtiva eden Sivas, Van, Trabzon, Erzurum vilayetleri ile Sam sun San- cagi mülki m em urlarm in M ustafa Kemal Pa§a tarafindan yapila- cak tebligleri icra etm elerinin em ir buyrulm asim istirham ede- rim ” (30 Nisan 1919).

K A y I T D 1 $ I T A R i H i M i Z

Bandirm a Vapuru

Harbiye N ezareti’nin bu yazisi ile M ustafa Kemal Pa§a’ya Si- vas, Amasya, Tokat, §ebinkarahisar, Van, Hakkäri, Trabzon, Ri- ze, Gümü§hane, Sam sun, Erzurum, Erzincan, Hirns ve §arki Be- yazit sancaklarm in b ü tü n askeri ve mülki idaresi tarn salahiyetle verilmi§ti. S adaretin m üsbet cevap verdigi bu tezkireden sonra Harbiye nezareti, Erkan-i Harbiye-i Um um i’ye yaptigi tam im de

“tayinin aym gün Zat-i §ahanenin (Padi§ahin) irade-i seniyeleri- ne arz kilindigim ve istanbul’d a bulunan Pa§a’ya teblig edildigi- ni” bildirmi§ti.

Harbiye Naziri Mü§ir §akir Pa§a ile Sadrazam D am at Ferit Pa§a, M ustafa Kemal Pa§a’ya vazife ve salahiyetlerini gösteren bir talim at yazisi vereceklerdi. Bu talim at yazisinda yukaridaki sancaklarm Pa§a’nm em rinde oldugu teyit ediliyor; ayrica Diyar- bakir, M ardin, Ankara, Kayseri, Kastamonu, Malatya gibi vilayet- lerin Dokuzuncu O rdu Müfetti§ligi’nin h er türlü m üracaatina ce­

vap verm esi isteniyordu.

Buraya kadar olan geli§meler gösterm istir ki, M ustafa Kemal Pa§a Dokuzuncu O rdu müfetti§ligine tayin edilmis ve hem H ar­

biye Naziri §akir Pasa hem de S adrazam Damat Ferit Pa§a’dan salahiyetine dair “talim at tezkiresi” almi§tir. Yani Pa§a’nm gide- ceginden, hem a ra la n n d a gegen konu§m adan, hem de verdigi

i S T i K L A L 5 A V A $ I V E D E V R i M U B .

“irade”den dolayi Padi§ahin haberi vardir. Bu derece geni§ ve m ühim bölgeler üzerinde o dönem e k adar 90k az ki§iye verilen bu salahiyetle, Harbiye N ezaretine sadece bilgi verm ek kaydiyla bü tün nezaretlere hitap edebilecekti. Agikgasi M ustafa Kemal Pa-

§a bütün orta, dogu, kuzey ve güneydogu A nadolu üzerinde mu- vafik gördügü i§leri yapabilecekti. Padi§ah’in bu tayin m eselesine irade gikarm asi bazi gevrelere göre “lü tu f ’ gibi irdelenm ektedir.

Bu k adar geni§ yetkiye sahip kum andana bu irade hak ettigi igin verilmi§tir. Ülkeyi düze ^lkaracak “tek ad am ” odur. Önemli olan bu tayinle Milli M ücadele’yi ba§latm aktir.

Ve ba§latmi§tir...

"Pa§a, Pa§a! Devleti kurtarabilirsin..

M ustafa Kemal Pa§a’nm Sam sun’a hareketin den önceki gö- rü§m elerinde hem silah arkada§lari hem de Sadrazam ve Padi-

§ah V ahdettin vardir. Pa§a 15 Mayis 1919’d a Damat Ferit Pa-

§a’m n, Ni§anta§i’ndaki evinde kendisine verdigi özel ak§am ye- megine, yeni G enelkurm ay Ba§kam Cevat Pa§a ile birlikte katil- mi§ti. Sadrazam , M ustafa Kemal’in salahiyetlerini hangi öl^üde ve nasil kullanacagim m erak ediyordu. S adrazam in bu konuda tereddütlerinin oldugu anla§ihyordu. M ustafa Kemal Pa§a, “ingi- liz raporlarm a göre Sam sun ve havalisinde bazi karisikliklar varmi§. Yerinde yapacagim tetkikat ile hallederiz” demi§ti. Sad­

razam bu defa Cevat Pa§a’ya dönerek “Siz ne dersiniz?” diyecek- ti. Cevat Pa§a bu soruyu, tereddüdii ortad an kaldirm ak gayesiyle

§öyle cevaplayacaktir: “Efendim, Pa§a tabii o m intikadaki k u w e- te kum anda edecek, zaten nerede k u w e t kaldi ki?”

Sabah Genelkurm ay Baskanhgi’na giden Pa§a, Cevat (^obanli ve Fevzi Qakmak ile vedala§mi§, oradan Babiali’ye ge^erek, iz- m ir’in i§gali üzerine toplanan kabinenin, Dahiliye ve Hariciye nazirlanyla vedala§m ak im kanim bulabilmi§ti (15 Mayis 1919).

Padi§ah’a veda igin Yildiz Sarayi’na da giden M ustafa Kemal,

K A y l T D I 5 1 T A R i H i M i Z Pa§a! Devleti kurtarabilirsin.’ Bu son sözlerden hayrete dü§tüm.

Acaba V ahdettin benim le samimi mi konuçuyor? Kendisine, ‘Me- derhal §i§li’deki evine dönerek hazirliklarini tam am layacak, A karetler’e giderek annesi ile vedalaçacaktir. H areket saati gel- miçtir C16 Mayis 1919).

Pa§a ve refakatindekiler Galata Rihtimi’na otom obil ile inmi§- ler ve açikta dem irli bulu nan Bandirm a V apuru’na sandalla geç- miçlerdi. Önceden kararla§tirildigi gibi nh tim d a herhangi bir ugurlam a m erasim i yapilmam içtir. V apur içgal k u w etlerin in m u­

tât kontrolii için Kiz Kulesi açiklannda dem ir atmi§ bir ingiliz binbaçisi kom utasindaki heyet tarafindan araçtirm aya tabi tu- tulm uçtur. Bandirm a V apuru’nun hareket halinde oldugu tarihte ingilizler 100 kadar asker ve harp m alzem esini Sam sun’a çikar- miçti (17 Mayis 1919). Bandirm a V apuru önce Sinop’a gelmiç ve Sam sun’a karayolu ile geçilm esinin im kâm aranm içti (18 Mayis).

Ancak giivenlik sebebiyle tekrar vapura dönülecek ve Bandirm a, Sam sun’a m üteveccihen dem ir atacakti.

M ustafa Kemal Pa§a’nm Çanakkale günlerinden baçlayarak sürekli yaverligini yapmiç olan Cevat Abbas Gürer, 1937 yilinda 19 Mayis’tan birkaç gün önce Ankara Halkevi’nde bir konferans

¡ S T i K L A L S A V A $ I V E D E V R i M L E R .

vermiß ve Sam sun yolculuguna hazirlam§ giinlerinde §i§li’deki evin bazi ziyaretgilerinden söz etm isti. Bu ziyaret^iler arasinda Refet Bele de vardir. M ustafa Kemal Pa§a konu§m a arasinda ve Anadolu haritasi önünde: “Sen ata binm eye m eraklisin. Bir <;ok da atlarin var. Ne dü§ünürsün?”

Refet Pa§a, Ata’m n bu sorusunu §6yle yam tlayacakti:

“H atirim a öyle geliyor ki, Ü sküdar’d an atim a bineyim ve hep ileriye gideyim .” Albay, parm agi ile Dogu A nadolu’yu i§aret et- mekteydi.

M ustafa Kemal Pa§a, “Sözlerinden pek m em nun oldum . Eger atina binip Anadolu icjlerine girm ek istiyorsan, ben bir giin senin bu arzunu yerine getiririm ” demi§ti. Gergekten de Refet Bey, yanina gidecegini ve ilk defa oradan i§e baslayacagini soyliiyor- du. ‘Pa§am, ben ve kolordum em rinizdedir’ dedim . Mavi gözleri- nin nasil bir i§ikla parladigim tarif edem em . Yerinden kalkip ha- raretle elimi sikti ve ‘B eraber <;ali§acagiz Fuad’ dedi.

M ustafa Kemal Pa§a, 19 Mayis 1919 günü Sam sun’a Doku- zuncu O rdu Müfetti§ligi’nin 18 ki§ilik kadrosuyla gelmi§ti. Mü- fetti§lik kadrosunda §u isim ler bulunuyordu: Ügüncii Kolordu Kum andam M iralay Refet Bey, Miifetti§lik Kurmay Ba§kani Mira- lay Kazim Bey, Birinci §ube M üdürü Hüsrev Bey, Topgu Kuman- dam Binba§i Kemal Bey, M iralay Doktor ibrahim Bey, Binba§i

K A y I T D 1 5 1 T A R l H i M i Z

Doktor Refik Bey, Ba§yaver Yüzba§i Cevat Bey, Yüzba§i M üm taz Bey, Yüzba§i ismail Hakki Bey, Yüzba§i Ali §evket Bey, Yüzba§i M ustafa Bey, Üstegm en Hayati Bey, Üstegm en Abdullah Bey, Üs­

tegm en Hikm et Bey, Astegm en M uzaffer Bey, §ifre Katibi Faik Bey, §ifre Katibi M em duh Bey.

Käzim Karabekir

M ustafa Kemal, daha sonra Sam sun’dan Havza’ya gegmi§ ve 18 gün b urada kaldiktan sonra Amasya’ya dogru hareket etmi§ti.

Sonra kongreler toplanacak ve Milli M ücadele tam m anasiyla fii- liyata gegecektir.

M ustafa Kemal ile silah arkada§lari arasinda fikir birligi kadar darginliklara ve kirginhklara kadar uzanan büyük hadiseler ya-

§anmi§ti. Bu ayrihklarin en önemlisi ise Käzim Karabekir ile or- taya gikmi§ti. Karabekir Pa§a’nm m uhalefeti, yazdigi kitaplarm toplam p yakilmasi sonucunu dogurm u§tu (1933). Käzim Kara­

bekir, istiklal M ahkemesi’ne sevk edilmi§ ve b eraat etmi§ti.

iki “silah arkada§i”nm yollan C um huriyet’in kurulus yillarin- da ayrilmi§ti. Belki daha önce de fikir aynliklan olabilirdi. Ama kam uoyuna tasan agik ve sert tarti§m alar d ah a cok “A nadolu’ya gecm ek” m eselesinde yogunla§mi§ ve gati§ma Milliyet

gazetesin-i S T Î K L A L S A V A 5 I V E D E V R Î M L E R

deki bir yaziyla gün îçigina çikmiçti. G azetenin o dönem de sahibi Siirt Milletvekili M ahm ut BeyMi ve M ustafa Kemal Paça’nin ya- m nda yer aliyordu. G azetenin “Ankarali’nin Defteri” isimli siitu- nund a ne§redilen ve “Millici” imzasi ta§iyan yazilar, Kâzim Kara- bekir’i harekete geçirecekti. Kimilerine göre, yazilar M ustafa Kemal adina Falih Rifki Atay tarafindan yaziliyordu. Bazilari da Millici’nin M ahzar Bey (Fuat) olduguna inam yordu. Umumiyetle Karabekir’i h ed ef alan bu yazilardan M ustafa Kemal’in haberinin olm am asi miimkiin degildi.

Kâzim Karabekir 5 Mayis 1933’te aym gazetede neçredilen yazisinda A nadolu’ya geçme tarti§masim da ba§latmi§ti. Diyordu ki Karabekir: “Ben, d aha M ütareke’nin baçlangicinda millî istik- lalimizin ancak millî bir k u w e tle kurtanlabilecegini, b u nu n da Erzurum ’da yapilacak bir teçekkülle m iim kiin olabilecegini, bir çok zatlara ve bu m eyanda M ustafa Kemal Pa§a H azretleri’ne de Çiçli’deki evinde bizzat söylemi§ ve kendilerini §arka davet et- miçtim. M ustafa Kemal Pa§a H azretleri henüz istanbul’da iken ben çarkta i§e ba§lami§ ve Erzurum Kongresi ile millî nüveyi ha- zirlamiçtim. iki buçuk ay sonra Erzurum ’a gelen M ustafa Kemal Pa§a H azretleri ile tekliflerimi saglam laçtirarak m utabik kalmi§

ve ben §arkta, kendileri de garptaki siyaset ve hareketi idare et- meyi, millî plam m iz olarak tespit etmi§tik.”

Karabekir’e cevap “Millici” imzasiyla verilmi§ti:

“M uhterem Karabekir Pasa hatirlar ki, Gazi M ustafa Kemal’in Sivas ve ondan sonra da A nkara’ya gitmeye karar vermesi, ken­

dilerini fazla tela§a dü§iirmü§, ciddi endi§elerine mucip olmuçtu.

Karabekir Paça’m n o vakitki görü§iine ve düçüncesine nazaran M ustafa Kemal Paça’m n §ark havalisinden uzaklaçm asi buradaki teçkilatin zayiflam asina sebep olabilirdi.”

Yaziya bir de Karabekir’in Mustafa Kemal’e çektigi telgraf beige olarak eklenmi§ti:

“Kuva-yi Milliye’yi tem sil eden yüksek heyetin degil Anka­

ra ’ya, h a tta Sivas’in batisina bile geçmem esi düçüncesindeyim .”

173