KAYSERİ İLİ
UYGUN YATIRIM ALANLARI
ARAŞTIRMASI
i
ÖNSÖZ ... 1
YÖNETİCİ ÖZETİ ... 2
1. KAYSERİ İLİ EKONOMİK VE SOSYAL DURUM PROFİLİ ... 14
2. MEVCUT DURUM ... 18
2.1.COĞRAFİ YAPI ... 18
2.2.DEMOGRAFİK YAPI... 26
2.2.1. Nüfus... 26
2.2.2. Eğitim ... 33
2.2.3. İstihdam ... 38
2.2.4. Sağlık ... 49
2.3.İKTİSADİ YAPI ... 52
2.3.1. Tarım... 52
2.3.1.1. Tarım Gayrisafi Yurtiçi Hasılası ... 53
2.3.1.2. Tarım Alanlarının Dağılımı ... 60
2.3.1.3. Tarımsal İşletmelerin Yapısı ... 62
2.3.1.4. Tarımsal Üretimin Değeri ... 65
2.3.1.4.1. Bitkisel Ürünler Üretim Değeri... 66
2.3.1.4.2. Hayvansal Ürünler Üretim Değeri ... 67
2.3.1.4.3. Canlı Hayvanlar Üretim Değeri ... 68
2.3.1.6. Sebze ve Meyve Ürünleri Üretimi ... 76
2.3.1.7. Örtü Altı ve Organik Üretim ... 78
2.3.1.8.1. Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Varlığı ve Süt Üretimi ... 80
2.3.1.8.2. Kümes Hayvanları Varlığı ... 85
2.3.1.8.3. Arıcılık Faaliyetleri ... 86
2.3.1.8.4. Su Ürünleri Üretimi ... 86
2.3.1.9. Tarımsal Araç ve Gereçler ... 88
2.3.2. Sanayi ... 91
2.3.2.1. Sanayi Gayrisafi Yurtiçi Hasılası... 93
2.3.2.2. Sanayi Elektrik Tüketimi ... 99
2.3.2.3. İmalat Sanayi ... 102
2.3.2.3.1. İmalat Sanayi Sektörlerinde Net Satışlar ... 102
2.3.2.3.2. İmalat Sanayiinde İstihdam ve İşyeri Sayısı ... 105
2.3.2.3.3. İmalat Sanayiinde Yoğunlaşma ... 112
2.3.2.3.4. İmalat Sanayi Teknoloji Düzeyi ... 115
2.3.2.3.6. İmalat Sanayi Üretiminin İthalata Bağımlılığı ... 118
2.3.2.4.7. İmalat Sanayiinde Sektör ve Faaliyet Kümelenmesi ... 120
2.3.3. Hizmetler Sektörü ... 131
2.3.3.1. Hizmetler Sektörünün Yapısı ... 131
2.3.3.2. Hizmetler Sektörü Gayrisafi Yurtiçi Hasılası... 133
2.3.3.3. Hizmetler Sektöründe Kümelenme ... 138
2.3.3.4. Turizm ... 141
2.3.3.4.1. Tarihi ... 141
2.3.3.2.2. Kültür Turizmi ... 142
2.3.3.2.3. Kış Turizmi, Yüksek İrtifa Spor Turizmi ve Dağcılık ... 143
2.3.3.3.4. Akarsu Turizmi... 146
2.3.3.3.5. Kuş Gözlemciliği ... 147
2.3.3.3.6. Turizm Arz ve Talebi ... 147
2.3.3.5. Bankacılık ... 149
ii
2.3.4. Ticaret ... 152
2.3.4.1. Yurtiçi Ticaret ... 152
2.3.4.2. Dış Ticaret ... 163
2.3.4.2.1. İhracat ... 164
2.3.4.2.2. İthalat ... 189
2.3.4.2.3. Dış Ticarette Rekabet Gücü ... 200
2.3.4.2.4. Kayseri Serbest Bölgesi ... 211
3. ALTYAPI OLANAKLARI ... 216
3.1.DOĞAL KAYNAKLAR ... 216
3.1.1. Madenler ... 216
3.1.2. Su Kaynakları ... 219
3.1.3. Ormanlık Alanlar ve Ormancılık ... 220
3.2.ULAŞTIRMA VE HABERLEŞME ... 221
3.2.1. Karayolları ... 221
3.2.2. Demiryolları ... 225
3.2.3. Havayolları ... 226
3.3.SANAYİ ALTYAPISI ... 227
3.3.1.Organize Sanayi Bölgeleri ... 227
3.3.2. Küçük Sanayi Siteleri ... 229
3.3.3. AR-GE ve Yenilik Faaliyetleri ... 230
3.4.ENERJİ ... 234
3.5.KAMU YATIRIM HARCAMALARI ... 243
4. GELİŞMİŞLİK DURUMU VE EKONOMİK-SOSYAL GÖRÜNÜM... 246
4.1.GAYRİSAFİ YURTİÇİ HASILA VE KİŞİ BAŞINA GSYH ... 246
4.2.SOSYOEKONOMİK GELİŞMİŞLİK ... 247
4.3.İNSANİ GELİŞMİŞLİK ENDEKSİ ... 249
4.4.YAŞAM MEMNUNİYETİ ... 249
4.5.YAŞAM ENDEKSİ ... 252
4.6.MESKENLERDE KİŞİ BAŞINA ELEKTRİK TÜKETİMİ ... 254
4.7.SOSYAL VE KÜLTÜREL GELİŞMİŞLİK ... 255
5. YATIRIMLARDA DEVLET YARDIMLARI VE YATIRIM EĞİLİMİ ... 257
5.1.GENEL DURUM ... 257
5.2.YENI TEŞVIK SISTEMI VE KAYSERİ ... 258
5.2.1. Genel Teşvik Uygulamaları ... 258
5.2.2. Bölgesel Teşvik Uygulamaları ... 259
5.2.3. Büyük Ölçekli Yatırımların Teşviki ... 262
5.2.4. Öncelikli Yatırımlar:... 266
5.2.5. Kümelenme Yatırımları: ... 268
5.2.6. Stratejik Yatırımların Teşviki ... 268
5.3.YATIRIM TEŞVİKLERİNDEN YARARLANMA DÜZEYİ VE İMALAT SANAYİİNDE YATIRIM EĞİLİMİ ... 270
6. SWOT ANALİZİ VE GELİŞİM BİLEŞENLERİ ... 273
6.1.GÜÇLÜ YÖNLER... 273
6.2.ZAYIF YÖNLER ... 275
6.3.FIRSATLAR ... 276
6.4.TEHDITLER ... 277
iii
6.5.GELİŞİM BİLEŞENLERİNİN BULUNABİLİRLİĞİ ... 277
7. KAYSERİ İLİNİN GELİŞİM POTANSİYELİ VE ÖNERİLEN YATIRIM KONULARI ... 279
7.1.İL’İN SEKTÖREL GELİŞME EKSENLERİ ... 279
7.2.KAYSERİ İÇİN ÖNERİLEN YATIRIM KONULARININ TESPİTİ ... 281
7.2.1. İmalat Sanayi Sektörlerinin ve Faaliyetlerinin Rekabet ve Performans Analizi ... 282
7.2.2. Girdi-Çıktı Analizi... 296
7.2.2.1. Sektörler Arası Etkileşim ve “Kısmî Bağlantı Katsayıları” ... 299
7.2.2.2. Önerilen Yatırım Konularının Belirlenmesinde Girdi-Çıktı Analizi Yaklaşımı ... 306
7.2.3. Kümelenme Analizi Neticesinde İmalat Sanayiinde Öne Çıkan Sektörler ... 308
7.2.4. Sektörel Bazda Potansiyel Yatırım Konuları ... 311
7.2.5. Yatırım Önerilerinin Değerlendirme Kriterlerine Göre Sınıflandırılması ... 320
7.2.6. Sektör Performansı ve Kuruluş Yeri Faktörleri Açısından Önerilen Yatırım Konularının Değerlendirilmesi ... 337
8. KAYSERI İMALAT SANAYİİNDE GELİŞMESİ MUHTEMEL SANAYİ GRUPLARI ... 340
8.1.SAVUNMA SANAYİİ ... 340
8.1.1. Ciro ... 341
8.1.2. Yurt dışı Satış Gelirleri ... 342
8.1.3. Alınan Siparişler ... 343
8.1.4. İthalat ... 343
8.1.5. Ürün ve Teknoloji Geliştirme ... 343
8.1.6. İstihdam ... 344
8.1.7. Genel Değerlendirme ve Sonuç ... 345
8.1.8. Kayseri’de Potansiyel Savunma Sanayii Kümelenmesi ... 347
8.2.ENERJİ EKİPMANLARI ... 349
8.2.1. Sektörün Sınıflandırılması ve Dış Ticaret... 350
8.2.2. Genel Değerlendirme ve Sonuç ... 352
8.2.3. Kayseri’de Potansiyel Enerji Ekipmanları Sanayii Kümelenmesi... 354
8.3.TIBBİ CİHAZLAR... 356
8.3.1. Sektörün Tanımı ve Kapsamı ... 357
8.3.2. Sektörün Sınıflandırması ... 358
8.3.3. İşyeri Sayısı, Üretim Değeri, Katma Değer ve KKO ... 360
8.3.4. Dış Ticaret ... 360
8.3.5. Sektöre İlişkin Genel Bulgular ... 362
8.3.6. Kayseri’de Potansiyel Tıbbi Cihazlar Kümelenmesi ... 369
8.4.OTOMOTİV SANAYİİ ... 371
8.4.1. Üretim ... 371
8.4.2. Pazar ... 372
8.4.3. Dış Ticaret ... 373
8.4.4. Otomotiv Sanayi 2016 Yılı Genel Değerlendirmesi ve Gelecek Beklentileri ... 373
8.3.5. Kayseri’de Potansiyel Otomotiv Sanayii Kümelenmesi ... 375
9. SEÇİLMİŞ BAZI YATIRIM KONULARININ SEKTÖRLERARASI ETKİLEŞİMİ VE ETKİ ANALİZİ ... 378
9.1.SEÇİLMİŞ BAZI YATIRIM KONULARI İÇİN SEKTÖRLER ARASI ETKİLEŞİM ... 378
9.1.1 Seçilmiş Sektörlerin Kısmî Bağlantı Katsayıları ... 379
9.1.1.1. Seçilmiş Sektörlerin Kısmî Doğrudan Geri Bağlantı Katsayıları ... 379
9.1.1.2. Seçilmiş Sektörlerin Kısmî Toplam Geri Bağlantı Katsayıları ... 383
9.1.1.3. Seçilmiş Sektörlerin Kısmî Toplam İleri Bağlantı Katsayıları ... 386
iv
9.1.1.4. Önemli Katsayılar Analizi ... 389
9.2.KAYSERİ İÇİN 2023İHRACAT TALEP TAHMİNİ ÇERÇEVESİNDE ETKİ ANALİZİ ... 393
9.2.1. Seçilen Senaryo Bazında Kayseri İli İçin Etki Analizi ... 397
GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ ... 403
EKLER ... 406
EK1:TARIMSEKTÖRÜNDEÜRÜNKÜMELENMESİ ... 406
EK2:GİRDİ-ÇIKTI(INPUT-OUTPUT)TABLOLARI ... 408
EK3:64BAŞLIKLIGİRDİ-ÇIKTITABLOSUNDAYERALANSEKTÖRLER ... 414
EK4: ÖNEMLİKATSAYILARANALİZİTABLOLARI ... 416
KAYNAKLAR ... 433
TABLOLAR Tablo 1: Kayseri İli Sınırlarının Uç Noktaları ... 18
Tablo 2: Türkiye, TR72 Bölgesi ve Kayseri Nüfus Göstergeleri ... 28
Tablo 3: Kayseri, TR72 Bölgesi ve Türkiye Nüfus Yoğunlukları ... 29
Tablo 4: İl Nüfusunun Yerleşim Merkezlerine Göre Dağılımı ... 31
Tablo 5: Kayseri ve TR72 Bölgesi’nde Göç Durumu ve Net Göç Hızı ... 32
Tablo 6: Okur-Yazarlık Durumuna Göre 6 Yaş ve Üzeri Nüfus ... 34
Tablo 7: Eğitim Durumuna Göre 15 Yaş ve Üzeri Nüfusun Dağılımı ... 35
Tablo 8: Okul Gruplarına ve Cinsiyete Göre Net Okullaşma Oranları... 36
Tablo 9: Eğitim Kademelerine Göre Okul Şube ve Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayıları ... 37
Tablo 10: Kayseri’deki Üniversitelerin Öğretim Elemanları ve Öğrenci Sayısı ... 37
Tablo 11: Kurumsal Olmayan Nüfusun İşsizlik ve İstihdam Oranları ... 39
Tablo 12: Kayseri ve Türkiye İstihdam Göstergeleri ... 39
Tablo 13: Ekonomik Faaliyete Göre Sosyal Güvenlik Kurumuna Kayıtlı Olarak İstihdam Edilenler ... 40
Tablo 14: Zorunlu Sigortalıların İşyeri Büyüklüğüne Göre Dağılımı ... 41
Tablo 15: Zorunlu Sigortalıların İşyeri Büyüklüğüne Göre Dağılımı ... 41
Tablo 16: Sigortalı İşçi İstihdamının ve İşyeri Sayısının Temel İktisadi Faaliyetlere Göre Dağılımı ... 42
Tablo 17: Kayseri’de Sigortalıların ve İşyeri Sayılarının Sektörel Dağılımı ... 44
Tablo 18: Kayseri’de Sigortalıların ve İşyeri Sayılarının Sektörel Dağılımı ... 45
Tablo 19: Türkiye İş Kurumu’na Yapılan Başvurular ve İşe Yerleştirilenler ... 46
Tablo 20: İş Girişimlerinin Sektörel Dağılımı ... 47
Tablo 21: Sektörlere Göre Kayıt Dışı İstihdam Göstergeleri ... 48
Tablo 22: Kayseri ili Yataksız Tedavi Kurumlarına Ait Veriler ... 51
Tablo 23: Kayseri İli, TR72 Bölgesi ve Türkiye Sağlık Hizmetleri Verileri ... 51
Tablo 24: İllerin Tarım, Sanayi, Hizmetler Hasılaları, GSYH’leri, Gıda-İçki-Tütün Sektörü İstihdamları ve İhracatları Arasındaki Korelasyon Matrisi ... 53
Tablo 25: Tarım Sektörü Gayrisafi Yurtiçi Hasılasının Gelişimi ... 54
Tablo 26: Tarım Sektörü GSYH’sinin GSYH’deki Payı ... 55
Tablo 27: Kişi Başına Tarım Sektörü Gayrisafi Yurtiçi Hasılasının Gelişimi ... 58
Tablo 28: Kayseri Genel Arazi Dağılımı ... 60
Tablo 29: Tarım Alanlarının Kullanış Amaçlarına Göre Dağılımı ... 61
Tablo 30: İşletme Büyüklüğü Grubuna göre Türkiye ve Kayseri İli İşletme Sayıları ve Tarım Alanları ... 63
Tablo 31: Çiftçi Kayıt Sistemine Kayıtlı Çiftçi Sayısı ve Alanları ... 65
Tablo 32: Kayseri Tarımsal Üretim Değerinin Gelişimi ... 65
v
Tablo 33: Bitkisel Üretim Değerinin Gelişimi ... 66
Tablo 34: Hayvansal Ürünler Üretim Değeri ... 68
Tablo 35: Canlı Hayvan Değeri ... 69
Tablo 36: Kayseri İli Tahılların Ekim Alanları ve Üretiminin Dağılımı ... 70
Tablo 37: Kayseri İli Tahıl ve Diğer Bitkisel Ürünler ... 71
Tablo 38: Kayseri İlinde Öne Çıkan Tahıl ve Diğer Bitkisel Ürünler Üretimi ... 72
Tablo 39: Tahıl Üretiminin Gelişimi ... 73
Tablo 40: Yem Bitkileri Üretiminin Gelişimi ... 75
Tablo 41: Kayseri İli Üretimde Öne Çıkan Sebze Ürünleri ... 76
Tablo 42: Kayseri İli Meyve Üretiminde Öne Çıkan Ürünler ... 77
Tablo 43: Kayseri İli Çerezlik Kabak Ekilen Alan ve Üretim Miktarı ... 77
Tablo 44: Kayseri İli Örtü Altı Tarımın Gelişimi ... 78
Tablo 45: Kayseri, TR72 Bölgesi ve Türkiye’de Organik Tarımın Gelişimi ... 80
Tablo 46: Cinslerine Göre Sığır ve Manda Varlığı ... 81
Tablo 47: Küçükbaş Hayvan Varlığı ... 83
Tablo 48: Süt Üretimi ve Hayvan Başına Verim ... 85
Tablo 49: Kümes Hayvanı Varlığı ... 85
Tablo 50: Arıcılık Faaliyetleri ... 86
Tablo 51: Su Ürünleri Üretimi ... 88
Tablo 52: Tarımsal Araç ve Gereç Sayısı-Gruplandırılmış ... 88
Tablo 53: Kayseri İlindeki Tarımsal Araç ve Gereçler ... 89
Tablo 54: Sanayi Gayrisafi Yurtiçi Hasılasının Gelişimi ... 94
Tablo 55: Sanayi Gayrisafi Yurtiçi Hasılasının GSYH’deki Payı ... 95
Tablo 56: Kişi Başına Sanayi GSYH’si ... 96
Tablo 57: Sanayi Elektrik Tüketiminin Gelişimi ... 99
Tablo 58: Sanayi Elektrik Tüketiminin Toplam Elektrik Tüketimi İçindeki Payı ... 100
Tablo 59: Kişi Başı Sanayi Elektriği Tüketimi ... 101
Tablo 60: Sektörlere Göre İmalat Sanayi Net Satışları ... 103
Tablo 61: İmalat Sanayi Net Satışlarının Sektörel Payları ... 104
Tablo 62: İmalat Sanayi Sektörlere Göre Sigortalı ve İşyeri Sayısı ... 107
Tablo 63: İmalat Sanayi Sigortalı ve İşyeri Sayısının Sektörel Payları ... 108
Tablo 64: İmalat Sanayi Faaliyetleri -NACE 2 Üçlü Düzeyde- İstihdam ve İşyeri Sayıları ... 110
Tablo 65: İmalat Sanayi Faaliyetleri -NACE 2 Üçlü Düzeyde- İstihdam ve İşyeri Sayıları Payları ... 111
Tablo 66: Kayseri İli İmalat Sanayiinde -NACE 2 İkili Düzeyde- Yoğunlaşma ... 112
Tablo 67: Kayseri İli İmalat Sanayiinde -NACE 2 Üçlü Düzeyde- Yoğunlaşma ... 113
Tablo 68: Teknoloji Yoğunluğuna Göre İmalat Sanayi Sektörleri ... 115
Tablo 69: İmalat Sanayi Sektörlerinin/Faaliyetlerinin Teknoloji Sınıflarına Göre İstihdam ve İşyeri Sayıları ... 116
Tablo 70: İmalat Sanayiinde Teknoloji Sınıflarına Göre İstihdam, İşyeri Sayıları ve Teknoloji Puanı ... 117
Tablo 71: Kayseri ve Türkiye’nin İmalat Sanayi Sektörleri İthal Girdi Kullanımı ... 119
Tablo 72: Sektörlerin/Faaliyetlerin Kümelenme Özellikleri ve Bulunduğu Küme ... 122
Tablo 73: Kayseri İli –NACE 2 İkili Düzeyde- İmalat Sanayi Kümelenmesi ... 124
Tablo 74: İmalat Sanayi Faaliyetlerinin-NACE 2 Üçlü Düzeyde- İstihdama Göre Kümelenmesi ... 126
Tablo 75: İmalat Sanayi Faaliyetlerinin -NACE 2 Üçlü Düzeyde- İşyeri Sayısına Göre Kümelenmesi (2016 Yılı) . 128 Tablo 76: Gelişmiş İller ve Kayseri’nin Hizmetler/Sanayi Hasılası Oranı ... 132
Tablo 77: Hizmetler Sektörü GSYH’sinin Gelişimi ... 133
Tablo 78: Hizmetler Sektörü GSYH’sinin GSYH’deki Payı ... 136
Tablo 79: Kişi Başına Hizmetler Sektörü GSYH’sinin Gelişimi ... 137
vi
Tablo 80: Kayseri İli Hizmetler Sektörü –NACE 2 İkili Düzeyde Kümelenme (2016 Yılı) ... 139
Tablo 81: Kayseri İli Turizm İşletme ve Belediye Belgeli Tesislere Geliş ve Geceleme Sayıları ... 148
Tablo 82: İlçelere Göre Turizm İşletme ve Belediye Belgeli Tesislere Geliş ve Geceleme Sayıları ... 148
Tablo 83: Kayseri ve Türkiye Bankacılık İstatistikleri ... 149
Tablo 84: Mevduatın Türlerine Göre Dağılımı ... 150
Tablo 85: Banka Kredilerin Türlerine Göre Dağılımı ... 151
Tablo 86: İllerin İller Arası Ticaretteki Payları - İlk 15 İl ... 152
Tablo 87: Kayseri’nin İllere Göre Ticaret Hacmi ... 153
Tablo 88: İllerin Ticaret Dengesi ... 156
Tablo 89: Kayseri’nin İllere Göre Mal ve Hizmet Satışları ... 157
Tablo 90: Kayseri İllere Göre Mal ve Hizmet Alışları ... 158
Tablo 91: Kayseri Mal/Hizmet Satışları ve İl Bazında Ticari Yoğunlaşma ... 160
Tablo 92: Kayseri Mal/Hizmet Alışları ve İl Bazında Ticari Yoğunlaşma ... 161
Tablo 93: Toplam Talebin İl İçinden Karşılanma Oranı - İlk ve Son 10 İl ... 162
Tablo 94: Kayseri’nin İller Arası Ticareti, Ticaret Yaptığı İllerin Nüfusları, GSYH’leri ve Uzaklıkları Arasındaki Korelasyon ... 163
Tablo 95: İhracatın Gayrisafi Yurtiçi Hasılaya Oranı ... 165
Tablo 96: Kayseri, TR72 Bölgesi ve Türkiye’nin Yıllara Göre İhracatı ... 166
Tablo 97: Kayseri’nin Temel Sektörlere Göre İhracatı ... 167
Tablo 98: Kayseri’nin Sektörlere Göre İhracatı ... 168
Tablo 99: Kayseri’nin Ürünlere Göre İhracatı - ISIC Revize 3, 4’üncü Düzey ... 170
Tablo 100: Kayseri İhracatında Ürün Yoğunlaşması ... 172
Tablo 101: Kayseri’nin Ülkelere Göre İhracatı (2006, 2011 ve 2016, Bin USD) ... 174
Tablo 102: Kayseri İhracatı’nda Ülke Yoğunlaşması ... 175
Tablo 103: Teknoloji Sınıfları ve ISIC Revize 3 Kodları ... 176
Tablo 104: Kayseri İmalat Sanayi İhracatının Teknoloji Düzeyi ... 177
Tablo 105: Türkiye İmalat Sanayi İhracatının Teknoloji Düzeyi ... 177
Tablo 106: Kayseri ve Türkiye’nin İhracatta Teknoloji Puanları ... 179
Tablo 107: 3610-Mobilya İhracatı ... 180
Tablo 108: 1711-Tekstil Elyafından İplik ve Dokunmuş Tekstil İhracatı ... 181
Tablo 109: 2930-Ev Aletleri (Başka Yerde Sınıflandırılmamış) İhracatı ... 182
Tablo 110: 3130-İzole Edilmiş Tel ve Kablolar İhracatı ... 183
Tablo 111: 2899-Metal Eşya (Başka Yerde Sınıflandırılmamış) İhracatı ... 184
Tablo 112: 1730-Trikotaj (Örme) Ürünleri İhracatı ... 185
Tablo 113: 2811-Metal Yapı Malzemeleri İhracatı ... 186
Tablo 114: 2710-Demir-Çelik Ana Sanayi İhracatı ... 188
Tablo 115: Kayseri, TR72 Bölgesi ve Türkiye’nin Yıllara Göre İthalatı ... 189
Tablo 116: Kayseri’nin Temel Sektörlere Göre İthalatı ... 190
Tablo 117: Kayseri’nin Sektörler İtibarıyla İthalatı ... 191
Tablo 118: Kayseri’nin Ürünler İtibarıyla İthalatı ... 193
Tablo 119: Kayseri İthalatında Ürün Yoğunlaşması ... 194
Tablo 120: Kayseri’nin Ülkelere Göre İthalatı ... 196
Tablo 121: Kayseri İthalatında Ülke Yoğunlaşması ... 197
Tablo 122: Kayseri İmalat Sanayi Ürünleri İthalatının Teknoloji Düzeyi ... 198
Tablo 123: Türkiye İmalat Sanayi Ürünleri İthalatının Teknoloji Düzeyi ... 198
Tablo 124: Kayseri ve Türkiye İthalatının Teknoloji Puanı ... 199
Tablo 125: Kayseri Dış Ticaretinde Rekabet Gücü Yüksek Olan Faaliyetler ... 204
vii
Tablo 126: Kayseri Dış Ticaretinde 2016 Yılında Rekabet Gücü Sınırda Olan Faaliyetler ... 205
Tablo 127: Kayseri Dış Ticaretinde Rekabet Gücü Düşük Olan Faaliyetler ... 206
Tablo 128: Kayseri Dış Ticaretinde Rekabet Gücü Artan Faaliyetler ... 207
Tablo 129: Kayseri Dış Ticaretinde Rekabet Gücü Değişmeyen Faaliyetler ... 208
Tablo 130: Kayseri Dış Ticaretinde Rekabet Gücü Azalma Eğiliminde Faaliyetler ... 209
Tablo 131: Rekabet Gücü Yüksek ve Artış Eğiliminde Olan Faaliyetler ... 209
Tablo 132: Rekabet Gücü Düşük/Sınırda ve Artış Eğiliminde Olan Faaliyetler ... 210
Tablo 133: Kayseri Serbest Bölgesinin İhracat (Çıkış), İthalat (Giriş) ve Ticaret Hacmi ... 214
Tablo 134: Kayseri İlinde Maden Yatakları ... 218
Tablo 135: Kayseri İlindeki Göletler ... 220
Tablo 136: Kayseri ve Türkiye’de Karayolları Durumu ... 222
Tablo 137: Kayseri’nin Yakın İllere ve İlçelerine Uzaklığı ... 224
Tablo 138: Motorlu Kara Taşıtı Sayısı ... 224
Tablo 139: Demiryolu Yolcu Taşıma İstatistikleri ... 225
Tablo 140: Demiryolu Yük Taşıma İstatistikleri ... 226
Tablo 141: Kayseri Havaalanı’nın Uçak, Yolcu ve Yük Trafiği ... 227
Tablo 142: Kayseri İlindeki Küçük Sanayi Siteleri ... 229
Tablo 143: Patent, Faydalı Model, Endüstriyel Tasarım ve Marka Başvuruları ... 231
Tablo 144: Türkiye ve Kayseri’nin Net Satışları ve Ar-Ge Harcamalarının Gelişimi ... 232
Tablo 145: Kayseri İli Hidroelektrik Santralleri ve Kurulu Güçleri ... 236
Tablo 146: Kayseri İlinde Bulunan Önemli Güneş Enerji Santralleri ve Kurulu Güçleri ... 237
Tablo 147: Kayseri İlinde Bulunan Önemli Rüzgar Enerji Santralleri ve Kurulu Güçleri ... 237
Tablo 148: Elektrik Tüketiminin Kullanım Yerlerine Göre Dağılımı ... 238
Tablo 149: Elektrik Tüketiminin Kullanım Yerlerine Göre Dağılımı ... 238
Tablo 150: Kayseri, TR72 Bölgesi ve Türkiye’nin Doğalgaz Tüketimi ... 240
Tablo 151: Kamu Yatırım Harcamalarının Gelişimi - Cari Fiyatlarla ... 243
Tablo 152: Kamu Yatırım Harcamalarının Sektörel Dağılımı - Cari Fiyatlarla ... 244
Tablo 153: GSYH ve Kişi Başına GSYH (2004-2014) ... 246
Tablo 154: Gelişmişlik Grupları Endeks Değerleri ... 248
Tablo 155: İkinci Kademe Gelişmiş İller ... 248
Tablo 156: TR72 Bölgesi İlleri İnsani Gelişme Endeksi... 249
Tablo 157: Cinsiyetlere Göre Mutluluk Düzeyi (2013, Yüzde) ... 250
Tablo 158: Cinsiyetlere Göre Umut Düzeyi ... 251
Tablo 159: Eğitim ve Sağlık Hizmetlerinden Memnuniyet Düzeyi (2013, Yüzde) ... 251
Tablo 160: Kayseri İlinde Yaşam Endeksinde Baz Alınan Değerler (2015 Yılı Çalışması) ... 253
Tablo 161: Kayseri’de Yaşamın Boyutlarının Endeks Değerleri ve Sırası (2015 Yılı Çalışması) ... 254
Tablo 162: Kişi Başına Mesken Elektrik Tüketimi (2007-2015, KWh) ... 254
Tablo 163:Sinema, Tiyatro ve Halk Kütüphaneleri İstatistikleri ... 256
Tablo 164: Yeni Teşvik Sistemine Göre Bölgeler ve Kapsadığı İller ... 260
Tablo 165: Kayseri’de Bölgesel Teşviklerden Yararlanabilen Sektörler ve Asgari Yatırım Tutarları ... 261
Tablo 166: Teşvik Sistemine Göre Büyük Ölçekli Yatırım Konuları ... 263
Tablo 167: Yeni Teşvik Sisteminde Yatırıma Katkı Oranı ... 264
Tablo 168: Yeni Teşvik Sisteminde Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği ... 265
Tablo 169: Büyük Ölçekli ve Bölgesel Yatırımların Teşviki Özet Tablosu ... 266
Tablo 170: Stratejik Yatırımlara Sağlanan Destekler ... 269
Tablo 171: Kayseri ve Türkiye Yatırım Teşvik İstatistikleri... 270
Tablo 172: Yatırım Teşviklerinin Ana Sektörler İtibariyle Dağılımı ... 271
viii
Tablo 173: İmalat Sanayiinde Sektörlere Göre Yatırım Teşvikleri Sabit Yatırım Tutarı ve Yatırım Eğilimi ... 272
Tablo 174: Performans Analizinde Kullanılan Kriterler ... 283
Tablo 175: İmalat Sanayi Sektörel KKO’ları ... 285
Tablo 176: İmalat Sanayi Sektörel KKO’larının Sıra Değerleri ... 287
Tablo 177: İmalat Sanayi Sektörel KKO’larının Ağırlıklandırılmış Sıra Değerleri ve Kriter Skorları ... 288
Tablo 178: 2011-2016 Dönemi Kriterler Bazında Sektörlerin Sıra Değerleri ... 289
Tablo 179: Üçlü Düzeyde Faaliyetlerin Kriter Skoru Sıraları ve Toplam Skorları ... 291
Tablo 180: Performans Gruplarına Göre İmalat Sanayi Faaliyetleri ... 294
Tablo 181: 2012 Yılı Girdi/Çıktı Tablosu Özeti - Cari Fiyatlarla ... 296
Tablo 182: İmalat Sanayi Sektörlerinin Geri ve İleri bağlantı Katsayıları ... 298
Tablo 183: İmalat Sanayi Kısmî Doğrudan Geri Bağlantı Katsayıları (İlk 5 Sektör) ... 300
Tablo 184: İmalat Sanayi Kısmî Toplam Geri Bağlantı Katsayıları (İlk 5 Sektör) ... 302
Tablo 185: İmalat Sanayi Kısmî Toplam İleri Bağlantı Katsayıları (İlk 5 Sektör) ... 304
Tablo 186: İmalat Sanayi Sektörlerinin Toplam Geri ve İleri Bağlantı Katsayıları ve Grupları ... 307
Tablo 187: Kayseri İçin İmalat Sanayi Kapsamında Analize Tabi Tutulan Sektörlerin (3’lü Düzey) Genel Performans Açısından Sıralanması ve Değerlendirmesi ... 315
Tablo 188: İmalat Sanayiinde Önerilen Yatırım Konuları, Faaliyetler ve Performans Grupları ... 319
Tablo 189: Tarım ve Hayvancılık Sektöründe Önerilen Yatırım Konularının Kuruluş Yeri Faktörlerine Göre Değerlendirilmesi ... 323
Tablo 190: İmalat Sanayi Sektöründe Önerilen Yatırım Konularının Kuruluş Yeri Faktörlerine Göre Değerlendirilmesi ... 325
Tablo 191: Enerji Sektöründe Önerilen Yatırım Konularının Kuruluş Yeri Faktörlerine Göre Değerlendirilmesi 336 Tablo 192: Önerilen Yatırım Konularının Özet Değerlendirmesi ... 337
Tablo 193: Önerilen Yatırım Konularının Notlara Göre ve Sektörlere Göre Dağılımı ... 339
Tablo 194: Yıllara Göre Türk Havacılık ve Savunma Sanayi Performansı ... 341
Tablo 195: Sektörlere Göre Türk Havacılık ve Savunma Sanayi Performansı... 342
Tablo 196: Türk Havacılık ve Savunma Sanayiinde İstihdam ... 345
Tablo 197: Potansiyel Savunma Sanayi Sektörlerinin İmalat Sanayiindeki Büyüklüğü ... 348
Tablo 198: Türkiye’nin Enerji Ekipmanları İhracatı ... 351
Tablo 199: Türkiye’nin Enerji Ekipmanları İthalatı ... 352
Tablo 200: Potansiyel Enerji Ekipmanları Sektörlerinin İmalat Sanayiindeki Büyüklüğü ... 355
Tablo 201: Sektörün Avrupa Birliği Ekonomik Faaliyet Sınıflandırması ... 359
Tablo 202: Kayseri ve Türkiye Tıbbi Cihazlar Sektörü Dış Ticareti ... 365
Tablo 203: Kayseri ve Türkiye Tıbbi Cihazlar Alt Sektörlerinde Kapasite, Kayıtlı Üretici ve İstihdam ... 366
Tablo 204: Kayseri ve Türkiye Tıbbi Cihazlar Alt Sektörlerinde Net Satışlar, İşyeri Sayısı ve İstihdam ... 370
Tablo 205: Sektörün Yıllara Göre Üretim Miktarları ... 371
Tablo 206: Sektörün Kapasite Kullanım Oranları (2007-2016, Yüzde) ... 372
Tablo 207: Kayseri ve Türkiye Otomotiv Sanayii ve İlgili Sektörlerde Net Satışlar, İşyeri Sayısı ve İstihdam ... 376
Tablo 208: Seçilmiş Sektörlerin Kısmî Doğrudan Geri Bağlantı Katsayıları ile En Yüksek Katsayıya Sahip İlk 5 Sektör ... 380
Tablo 209: Seçilen Sektörlerin Kısmî Toplam Geri Bağlantı Katsayıları ile En Yüksek Katsayıya Sahip İlk Beş Sektör ... 384
Tablo 210: Seçilen Sektörlerin Kısmî Toplam İleri Bağlantı Katsayıları ile En Yüksek Katsayıya Sahip İlk Beş Sektör ... 387
Tablo 211: 25- Fabrikasyon Metal Ürünleri Sektörünün Bağlantı Katsayıları Açısından Önemli Sektörleri ... 391
Tablo 212: Kayseri İli İçin Hesaplanan Uzmanlaşma Katsayıları (LQi) ... 395
Tablo 213: Kayseri İli Sektörlere Göre 2016 ihracatı, 2023 İhracat Tahmini ve 2016’ya Göre İhracat Artışı ... 397
ix
Tablo 214: Kayseri İli 2023 Senaryosunun Sektörel Etki Analizi Sonuçları ... 399
Tablo 215: Tarım Sektöründe Ürün Gruplarına Göre Zorunlu Sigortalı Sayıları ... 406
Tablo 216: Kayseri’de Tarım Sektöründe İstihdama Göre Ürün Kümelenmesi ... 407
Tablo 217: 31-32-Mobilya ve Diğer Mamul Eşyalar ... 416
Tablo 218: 25-Fabrikasyon Metal Ürünleri ... 417
Tablo 219: 13-15-Tekstil, Giyim Eşyası, Deri ... 418
Tablo 220: 27-Elektrikli Teçhizat ... 419
Tablo 221: 10-12-Gıda, İçecek, Tütün ... 420
Tablo 222: 23-Diğer Metalik Olmayan Mineral ... 421
Tablo 223: 22-Kauçuk ve Plastik Ürünler ... 422
Tablo 224: 17-Kâğıt ve Kâğıt Ürünleri ... 423
Tablo 225: 30-Diğer Ulaşım Araçları ... 424
Tablo 226: 35-Elektrik, Gaz, Buhar ve İklimlendirme ... 425
Tablo 227: 51-Hava Yolu Taşımacılığı Hizmetleri ... 426
Tablo 228: 62-63-Bilgisayar Programlama, Danışmanlık ve İlgili Hizmetler; Bilgi Hizmetleri ... 427
Tablo 229: 71-Mimarlık ve Mühendislik Hizmetleri; Teknik Test ve Analiz Hizmetleri ... 429
Tablo 230: 72-Bilimsel Araştırma ve Geliştirme Hizmetleri ... 430
Tablo 231: 73-Reklamcılık ve Pazar Araştırması Hizmetleri ... 431
Tablo 232: 74-75-Diğer Mesleki, Bilimsel ve Teknik Hizmetler; Veterinerlik Hizmetleri ... 432
GRAFİKLER Grafik 1: Türkiye, TR72 Bölgesi ve Kayseri Nüfus Piramitleri ... 30
Grafik 2: İşyeri Büyüklüğüne Göre İstihdam ve İşyeri Sayısı ... 42
Grafik 3: Ana Faaliyetlere Göre Sigortalı İşçiler ... 43
Grafik 4: Tarım Sektörü Gayrisafi Yurtiçi Hasılasının Gelişimi ... 54
Grafik 5: İllere Göre Tarımsal Hasılanın Büyüklüğü ... 56
Grafik 6: Tarım Sektörünün GSYH’deki Payının Gelişimi ... 58
Grafik 7: Kişi Başına Tarım Sektörü Gayrisafi Yurtiçi Hasılasının Gelişimi ... 59
Grafik 8: Düzey 2 Bölgeleri Kişi Başına Tarım GSYH’si ... 59
Grafik 9: Kayseri Arazinin Kullanıma Göre Dağılımı ... 60
Grafik 10: Kayseri Tarım Alanlarının Kullanılış Amaçlarına Göre Dağılımı ... 61
Grafik 11: Türkiye ve Kayseri’de İşletme Büyüklüğü Gruplarına Göre İşletme Sayısı ve Tarım Alanı ... 64
Grafik 12: Kayseri Bitkisel, Canlı Hayvan ve Hayvansal Üretim Değeri ve Payları ... 66
Grafik 13: Kişi Başına Bitkisel Ürünler Üretim Değerinin Gelişimi ... 67
Grafik 14: Kişi Başına Hayvansal Ürünler Üretim Değerinin Gelişimi ... 68
Grafik 15: Kişi Başına Canlı Hayvan Değerinin Gelişimi ... 69
Grafik 16: Tahıl Üretiminin Gelişimi ... 73
Grafik 17: Kayseri’de Tahıl Üretiminin Dağılımı ... 74
Grafik 18: Yem Bitkileri Üretiminin Gelişimi ... 75
Grafik 19: Yem Bitkileri Üretiminin Dağılımı ... 76
Grafik 20: Büyükbaş Hayvan Varlığının Gelişimi ... 82
Grafik 21: Sığır ve Manda Varlığının Cinslerine Göre Dağılımı ... 82
Grafik 22: Küçükbaş Hayvan Varlığının Gelişimi ... 84
Grafik 23: Sanayi Gayrisafi Yurtiçi Hasılasının Gelişimi ... 94
Grafik 24: Sanayi Gayrisafi Yurtiçi Hasılasının GSYH’deki Payı ... 95
Grafik 25: Kişi Başına Sanayi GSYH’si ... 96
Grafik 26: Düzey 2 Bölgeleri Sanayi GSYH’si... 97
x
Grafik 27: İllere Göre Sanayi Hasılasının Büyüklüğü ... 98
Grafik 28: Sanayi Elektrik Tüketiminin Gelişimi ... 100
Grafik 29: Yıllara Göre Sanayi Elektrik Kullanımının Payı ... 101
Grafik 30: Yıllara Göre Kişi Başına Sanayi Elektrik Kullanımı ... 102
Grafik 31: Kayseri’de İmalat Sanayi Sektörlerinin Net Satışlarına Göre Payları ... 105
Grafik 32: Kayseri’de İstihdam ve İşyeri Sayısına Göre İmalat Sanayi Sektörlerinin Dağılımı... 109
Grafik 33: İllere Göre Mobilya Sektöründe İstihdam Büyüklüğü ... 114
Grafik 34: İmalat Sanayiinde Teknoloji Sınıfına Göre İstihdam ve İşyeri Sayıları ... 118
Grafik 35: Gelişmiş İller ve Kayseri’de Hizmetler/Sanayi Hasılası Oranının Gelişimi ... 132
Grafik 36: İllere Göre Hizmetler Hasılasının Büyüklüğü ... 135
Grafik 37: Hizmetler Sektörü GSYH’sinin Gelişimi ... 136
Grafik 38: Hizmetler Sektörünün GSYH’deki Payının Gelişimi ... 137
Grafik 39: Kişi Başına Hizmetler Sektörü GSYH’sinin Gelişimi ... 138
Grafik 40: Kayseri’de Mevduatın Türlerine Göre Dağılım ... 150
Grafik 41: Kayseri’de Kredilerin Türlerine Göre Dağılım ... 151
Grafik 42: Kayseri İli Ticaret Hacminin İllere Göre Dağılımı... 153
Grafik 43: Kayseri’nin İllere Göre Ticaret Hacmi ... 155
Grafik 44: Kayseri Mal ve Hizmet Satışlarının İllere Göre Dağılımı ... 157
Grafik 45: Kayseri Mal ve Hizmet Alışlarının İllere Göre dağılımı ... 158
Grafik 46: Kayseri’nin Dış Ticaret ve Dış Ticaret Dengesi ... 164
Grafik 47: İhracatın Gayrisafi Yurtiçi Hasılaya Oranının Gelişimi... 165
Grafik 48: Kayseri, TR72 Bölgesi ve Türkiye’nin Yıllara Göre İhracatı ... 167
Grafik 49: İhracatta Teknoloji Sınıflarının Payları ... 178
Grafik 50: Kayseri ve Türkiye’nin İhracatında Teknoloji Puanlarının Gelişimi ... 179
Grafik 51: 3610-Mobilya İhracatı ... 180
Grafik 52: 1711-Tekstil Elyafından İplik ve Dokunmuş Tekstil İhracatı,... 182
Grafik 53: 2930-Ev Aletleri (Başka Yerde Sınıflandırılmamış) İhracatı ... 183
Grafik 54: 3130-İzole Edilmiş Tel ve Kablolar İhracatı ... 184
Grafik 55: 2899-Metal Eşya (Başka Yerde Sınıflandırılmamış) İhracatı ... 185
Grafik 56: 1730-Trikotaj (Örme) Ürünleri İhracatı... 186
Grafik 57: 2811-Metal yapı Malzemeleri İhracatı ... 187
Grafik 58: 2710-Demir-Çelik Ana Sanayi İhracatı ... 188
Grafik 59: Kayseri, TR72 Bölgesi ve Türkiye’nin Yıllara Göre İthalatı ... 190
Grafik 60: İmalat Sanayi Ürünleri İthalatının Teknoloji Düzeyi ... 199
Grafik 61: Kayseri ve Türkiye İthalatının Teknoloji Puanının Gelişimi ... 200
Grafik 62: Kayseri Serbest Bölgesinin İhracat, İthalat ve Ticaret Hacmi... 214
Grafik 63: Toplam Ar-Ge Harcamalarının İBBS Düzey 1 Bölgeleri Bazında Dağılımı ... 231
Grafik 64: Türkiye ve Kayseri’nin Yıllar İtibarıyla Ar-Ge Harcamalarının Gelişimi ... 233
Grafik 65: Türkiye Elektrik Üretiminin Enerji Kaynakları İtibariyle Dağılımı ... 234
Grafik 66: Türkiye Elektrik Enerjisi Kurulu Gücü (2016 Yılı) ... 235
Grafik 67: 2016 Yılı Sonu İtibariyle Lisanssız Kurulu Gücün Kaynaklara Göre Dağılımı ... 236
Grafik 68: Elektrik Tüketiminin Kullanım Yerlerine Göre Dağılımı ... 239
Grafik 69: Sanayi, Hizmetler ve Konutlarda Doğalgaz Kullanımı ... 240
Grafik 70: MERKEZ PV Tipi-Alan-Üretilebilecek Enerji (KWh-Yıl) ... 242
Grafik 71: Kamu Yatırımlarının Gelişimi ... 244
Grafik 72: Kayseri’de Kamu Yatırım Harcamalarının Dağılımı ... 245
Grafik 73: GSYH ve Kişi Başına GSYH’nin Gelişimi ... 247
xi
Grafik 74: Meskenlerde Kişi Başına Elektrik Tüketimi ... 255
Grafik 75: Kayseri Sektörel Gelişme Eksenleri ... 280
Grafik 76: Sektör Cirosunun Dağılımı ... 341
Grafik 77: Alınan Siparişlerin Dağılımı ... 343
Grafik 78: Türk Havacılık ve Savunma Sanayiinde Ürün ve Teknoloji Geliştirme Harcamaları ... 344
Grafik 79: Tıbbi Cihazlar Sektörü Dış Ticaretinin Gelişimi ... 360
Grafik 80: Toplam Pazar ... 372
Grafik 81: Otomotiv Sektörü İthalat ve İhracatı ... 373
HARİTALAR
Harita 1: Kayseri ve İlçeleri 18
Harita 2: Kayseri Deprem Haritası 20
Harita 3: Kayseri İli Maden Haritası 217
Harita 4: 6. Bölge (Kayseri) Karayolları Haritası 223
Harita 5: Kayseri Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası (GEPA) 242
Harita 6: Yeni Teşvik Sistemi Bölgeler Haritası 259
xii KISALTMALAR
Ar-Ge Araştırma Geliştirme
ORAN T.C. Orta Anadolu Kalkınma Ajansı ÇKS Çiftçi Kayıt Sistemi
EİE Elektrik İşleri Etüt İdaresi
EPDK Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu FAO Dünya Gıda ve Tarım Örgütü GSYH Gayrisafi Yurtiçi Hasıla
GW Gigawatt
GWh Gigawatt Saat
HES Hidroelektrik Santral
İBBS İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırması İŞKUR Türkiye İş Kurumu
KOSGEB Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı
KSS Küçük Sanayi Sitesi
km Kilometre
km² Kilometrekare
kWh Kilowatt Saat
m Metre
MW Mega Watt
MTA Maden Tetkik Arama Enstitüsü
MWe Megawatt Elektrik
MWm Megawatt Mekanik
NACE Nomenclature statistique des Activites economiques de la Communaute OECD Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı
OSB Organize Sanayi Bölgesi RES Rüzgâr Enerjisi Santrali SGK Sosyal Güvenlik Kurumu
Sm3 15°C ve 1,01325 bar mutlak basınçtaki 1 m3 doğal gaz TCDD Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları
TEİAŞ Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi TGB Teknoloji Geliştirme Bölgesi
TOBB Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği TPE Türk Patent Enstitüsü
TR72 Bölgesi Kayseri, Sivas ve Yozgat il sınırlarını kapsayan düzey 2 bölgesi
TR72 TR72 Bölgesi
TSO Ticaret ve Sanayi Odası TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu
1 ÖNSÖZ
Bu rapor T.C. Orta Anadolu Kalkınma Ajansı ile Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. arasında yapılan protokol gereği, Kayseri ilinin potansiyel yatırım alanlarının araştırılması amacıyla hazırlanmıştır.
Rapor Türkiye Kalkınma Bankası’nın uzman kadrosu tarafından güvenilir olarak kabul edilen kaynaklardan elde edilen verilerle hazırlanmıştır. Raporda yer alan görüşler ve öngörüler rapor kapsamında belirtilen ve kullanılan yöntemlerle üretilen sonuçları yansıtmaktadır.
Raporda belirtilen sonuçlar, görüşler, düşünceler ve öngörüler, Türkiye Kalkınma Bankası tarafından açık ya da gizli olarak bir garanti ve beklenti oluşturmaz. Bir başka ifadeyle; bu raporda yer alan tüm bilgi ve verilerin kullanım ve uygulama sorumluluğu, doğrudan veya dolaylı olarak, bu rapora dayanarak yatırım kararı veren ya da finansman sağlayan kişilere ait olup, bu konuda her ne şekilde olursa olsun Türkiye Kalkınma Bankası ve/veya Orta Anadolu Kalkınma Ajansı sorumlu tutulamaz.
© Bu raporun tüm hakları saklıdır. Orta Anadolu Kalkınma Ajansı’nın ve/veya Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş.’nin yazılı onayı olmadan raporun içeriği kısmen veya tamamen kopyalanamaz, elektronik, mekanik veya benzeri bir araçla herhangi bir şekilde basılamaz, çoğaltılamaz, fotokopi veya teksir edilemez, dağıtılamaz. Kaynak göstermek suretiyle alıntı yapılabilir.
Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş.
2 YÖNETİCİ ÖZETİ
İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırmasına göre TR72 Bölgesi’nde (Kayseri, Sivas, Yozgat illeri sınırlarını içine alan Düzey 2 bölgesi) yer alan Kayseri, İç Anadolu'nun güney bölümü ile Toros dağlarının birbirine yaklaştığı yerde Orta Kızılırmak bölümünde yer alan, doğu ve kuzeydoğusu Sivas, kuzeyi Yozgat, batısı Nevşehir, güneybatısı Niğde, güneyi ise Adana ve Kahramanmaraş illeri ile çevrili bir ilimizdir. İl’in ekonomik faaliyetlerinde başat rol oynayan sektör, imalat sanayiidir. Ancak tarım sektörü de ekonomik faaliyet olarak önemini korumaya devam etmektedir. İller arası karşılaştırmalarda pek çok ekonomik ve sosyal gösterge açısından ön sıralarda yer alan Kayseri’de, kaynakların daha etkin bir şekilde ve uygun alanlara yönlendirmesi oldukça önemli görünmektedir.
Nüfus; 2016 yılı sonuçlarına göre Kayseri’nin nüfusu 1.358.980 kişidir. Net göç alan iller arasında yer alan Kayseri’nin, TÜİK 2023 projeksiyonuna göre nüfusunun artacağı öngörülmektedir. Nüfus yoğunluğu kilometrekareye 80 kişi ile Türkiye ortalamasının (104 kişi) altındadır. İl, Türkiye ortalamasına göre daha genç bir nüfus yapısına sahiptir. İl’de yaşlı bağımlılık oranı Türkiye’ye göre hafifçe daha düşüktür. Öğretmen başına düşen öğrenci açısından Türkiye ortalaması ile önemli bir farkı yoktur.
Eğitim; TÜİK’in 2015 yılı yaşam endeksi çalışmasına göre eğitim düzeyinin bir göstergesi olarak kabul edilebilecek eğitim endeksinde Kayseri ili, 81 il içinde 42’nci sırada yer almaktadır. Okuryazarlık oranı Türkiye ortalaması olan %96,5’in biraz üzerindedir. İlkokul hariç okullaşma oranı Türkiye ortalamasının üstündedir. İlde bulunan en büyük üniversite olan Erciyes Üniversitesi’nin 63.634 öğrencisi bulunmaktadır. 2016 yılı kamu harcamalarında eğitim %17 ağırlığa sahip olmuştur.
İstihdam; Kayseri %9,9 olan işsizlik oranı ile Türkiye ortalamasından (%10,9) daha iyi performans göstermiştir. 81 il sıralandığında işgücüne katılma oranında 41’nci, işsizlik oranında (küçükten büyüğe doğru sıralanmıştır) 60’ıncı, istihdam oranında ise 53’üncü’dür (2013 yılında). TR72 Bölgesi kayıtlı istihdamında (15+ nüfus) Türkiye genelinde olduğu gibi hizmetler sektörü ağırlık taşımaktadır. Ancak TR72 Bölgesi tarım istihdamında Türkiye ortalamasından yüksek, hizmetler sektörü istihdamında düşüktür. Kayseri ve TR72 Bölgesi’nde Türkiye’ye benzer olarak mikro ölçekli işletmeler ağırlıktadır. Kayseri’de, SGK
3 verilerine göre, sanayi sektöründe çalışan sigortalı işçilerin toplam sigortalı işçilere oranı Türkiye ortalamasının önemli oranda üzerinde, hizmetler sektöründe ve tarım sektöründe altındadır. 2016 yılında Türkiye İş Kurumu’na Kayseri’de 76.806 işgücü ve 38.338 işsiz kayıtlıdır. Kayıt dışı istihdam oranında ise TR72 Bölgesi Türkiye geneline göre önemli bir fark göstermemektedir.
Sağlık; TÜİK’in 2015 yılı yaşam endeksi çalışmasına göre Kayseri sağlık endeksinde 81 il içinde 30’uncu sırada yer almaktadır. Kayseri’de, 2015 TÜİK verilerine göre 29 hastane bulunmaktadır. Bu hastanelerin yatak sayısı 4.038 olup yüz bin kişiye düşen yatak sayısı ise 301’dir. Hekim başına düşen nüfus 536 olup Türkiye ortalamasından (557) iyi seviyededir.
Tarım; Tarım sektörünün Kayseri GSYH’sindeki payı düşme eğilimindedir. İl’de 2004 yılında tarım sektörünün payı %8,62 iken 2014 yılında %7,21’e gerilemiştir. Bu gerilemeye karşılık Kayseri’de tarım sektörünün GSYH içindeki payındaki küçülme Türkiye geneline göre daha yavaş olmuştur. 2014 yılında Kayseri tarım sektörünün GSYH’ye oranında 81 il içinde 67’nci sıradadır.
Tarım alanı; Kayseri ili topraklarının %35,1’i tarım alanı, %40,7’si ise çayır ve mera arazisinden oluşmaktadır. Tarım alanlarının toplam alana oranı Türkiye’den hafifçe fazla, ancak çayır ve mera oranı (%40,7) Türkiye ortalamasının (%18,6) önemli oranda üzerindedir. Tarım alanlarının %87,4’ü tahıllara (ekilen + nadas), geriye kalan kısmın büyük bir kısmı yem bitkileri ve sebze yetiştiriciliğine ayrılmıştır.
Tarımsal işletmelerinin yapısı; Türkiye’de genellikle küçük aile işletmeleri tarafından yürütülmekte olan tarımsal faaliyetler Kayseri’de, Türkiye ortalamasına göre daha büyük ölçekte yapılmaktadır. Kayseri genelinde işletme başına 116 hektar alan düşerken, bu miktar Türkiye’de 61 hektardır. Özellikle 500-999 dekar işletme büyüklüğü aralığında Kayseri’nin Türkiye ortalamasına göre öne çıktığı gözlenmektedir. Bu dekar aralığında bulunan işletme sayısı oranı Türkiye’de %0,57 iken, Kayseri’de %2,3 seviyesindedir. Bu aralıktaki işletmelerin toplam arazileri oranı ise Türkiye’de %6 iken Kayseri’de %12,4’tür.
Tarımsal üretim değeri; İlde tarımsal üretim değerinin %48,7’sini canlı hayvan üretim değeri, %39,6’sını hayvansal üretim değeri ve %11,6’sını bitkisel üretim değeri
4 oluşturmaktadır. Kişi başına bitkisel üretim değerinde Kayseri, Türkiye geneli ve TR72 Bölgesi’nin altındadır.
Tarla ürünleri üretimi; Tarla ürünlerinde ekilen alan itibarıyla 78,8’lik oran ile tahıllar (buğday, arpa) ilk sırada, saman ve ot %4,5 ile ikinci sıradadır.
Sebze ve meyve ürünleri üretimi; Kayseri 108.959 ton elma üretimi ile Türkiye toplam üretiminin %3,72’sini oluşturmuştur. Ayrıca Türkiye zerdali üretiminin yaklaşık %20’sini Kayseri karşılamaktadır.
Organik tarım; Türkiye genelinde organik tarımla uğraşan çifti sayısının artmasına paralel olarak Kayseri’de de organik tarım yapan çiftçi sayısında artış gözlenmektedir fakat üretim miktarı Türkiye genelinin %0,07 gibi çok küçük bir oranını oluşturmaktadır.
Hayvancılık; İl’de son yıllarda sığır yerli ırkından, melez ve kültür ırkı lehine değişim olmuştur. Yüz kişi başına düşen sığır varlığı Türkiye’de 21 adet iken Kayseri’de 18 adettir.
2016 yılı itibarıyla Türkiye kişi başına canlı hayvan değeri 1.126 TL, hayvansal ürünler değeri 779 TL iken, Kayseri’de sırasıyla 1.369 TL ve 327 TL’dir. Kayseri’de manda varlığındaki artış hem Türkiye’ye hem de TR72 Bölgesine göre daha hızlıdır. Kayseri ili koyun varlığı 2016 yılında 2006 yılına göre %31,1 artarak 440 bin baş seviyesinden 577 bin baş seviyesine çıkmıştır. Aynı dönemde Kayseri’nin küçükbaş hayvan varlığında ağırlığı (%10,9) az olmakla birlikte, keçi sayısının daha hızlı arttığı (%51,2) dikkati çekmektedir.
Kayseri’de kümes hayvanları varlığının 3.701.454 adet olduğu ve toplamda Türkiye kümes hayvanları varlığının %1,1’ini teşkil ettiği görülmektedir. Türkiye genelinde 2006-2016 döneminde bal üretimi %26 artmasına rağmen Kayseri’de %22 oranında bir düşüş gerçekleşmiştir. Ayrıca kovan veriminin Kayseri’de TR72 Bölgesi ve Türkiye ortalamasına göre daha düşük olduğu dikkat çekmektedir. Kayseri’de 2016 yılında yetiştirilen tatlı su ürünlerinin miktarı 3.618 tondur. İl’de yetiştirilen su ürünleri TR72 Bölgesi’nin %64,2’ünü ve Türkiye genelinin de %1,4 gibi bir kısmını oluşturmaktadır. 2016 yılı itibarıyla avlanan tatlı su ürünleri miktarı 569 tondur. Kayseri’de avlanan tatlı su ürünleri, Türkiye genelinin
%1,7’sini kapsamaktadır.
5
Tarımsal Araç ve Gereçler; Kayseri’de 2016 yılı itibarıyla bin kişi başına 82 adet diğer alet ve makina, 14 adet traktör düşmektedir. Bu sayılar hem TR72 bölgesinin (sırasıyla 180 ve 27 adet), hem de Türkiye’nin (sırasıyla 116 ve 16 adet) altındadır.
Sanayi; Kayseri’de sanayi sektörü gelişmiş ancak potansiyelinin altında yer almaktadır.
Ayrıca sanayi sektörünün GSYH’deki payı son on yıldır artmamıştır. İl’de 2004 yılında
%34,7 olan sanayi sektörü payı 2014 yılında %33,9’a gerilemiştir. İl, 2014 yılında sanayi sektörünün GSYH’deki payında 81 il içinde 16.sırada yer almaktadır. SGK verilerine göre istihdamın %35,3’ü sanayi sektöründedir ve %25 olan Türkiye ortalamasının oldukça üzerindedir.
Sanayi elektrik tüketimi; İl’in sanayi elektrik tüketimi, TR72 Bölgesi’nin %66’sını, Türkiye sanayi elektrik tüketiminin ise %1,5’ini oluşturmaktadır. Kayseri’nin kişi başı sanayi elektriği tüketimi 2015 yılında 1.180 KWh iken TR72 Bölgesi’nin 997 KWh, Türkiye’nin ise 1.315 KWh düzeyindedir. Kayseri kişi başı sanayi elektriği tüketimde TR72 Bölgesi’nin ilerisinde ancak Türkiye’nin gerisinde bulunmaktadır.
İmalat sanayi; İl imalat sanayiinde net satış tutarlarına göre (2016 yılı) sırasıyla mobilya imalatı (%23,4), fabrikasyon metal ürünleri imalatı (%13,7), elektrikli teçhizat imalatı (%12,6), tekstil ürünleri imalatı (%11,9) ve gıda ürünleri imalatı (%9,1) en yüksek payı almaktadır. Sigortalı sayısına göre mobilya imalatı (%29,1), metal ürünleri imalatı (%16,8), tekstil ürünleri imalatı (%11,8) ilk üç sırada yer almaktadır.
İmalat sanayinde teknoloji düzeyi; Kayseri’de işletmelerin işyeri sayısına göre %51’i düşük, %38’i orta-düşük, %10’u orta-yüksek ve %0,7’si yüksek teknoloji sınıfına, istihdam ile ağırlıklandırıldığında ise %55’i düşük, %33’ü orta-düşük ve %0,5’i yüksek teknoloji sınıfında yer almaktadır.
İmalat sanayiinde ikili düzeyde (NACE 2) kümelenme; Kayseri ilinde net satışlara göre büyüklük baskınlık ve uzmanlık özelliği gösteren (olgun küme) sektörler; mobilya imalatı, fabrikasyon metal ürünleri, kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı ve elektrikli teçhizat imalatı sektörleridir. Net satışlara göre potansiyel kümede yer alan sektörler; gıda ürünleri, makine ve ekipmanların kurulumu onarımı, diğer metalik olmayan mineral ürünler, tekstil ürünleri, ana metal sanayi ve bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin
6 imalatı sektörleridir. İstihdama göre, olgun kümede yer alan sektörler, net satışlara göre olgun kümede yer alanlarla yine aynı sektörlerdir. İstihdama göre aday kümede yer alan sektörler; gıda ürünleri, diğer metalik olmayan mineral ürünler, plastik ve kauçuk, kâğıt ürünleri ve diğer ulaşım araçları sektörleridir.
İmalat sanayinde üçlü düzeyde (NACE 2) kümelenme; Kayseri ilinde üçlü düzeyde istihdama göre olgun kümede yer alan sektörler: 310-Mobilya imalatı, 251-Metalik yapı malzemeleri imalatı, 131-Tekstil elyafının hazırlanması ve bükülmesi, 259-Diğer fabrikasyon metal ürünlerin imalatı, Fabrikasyon metal ürünlerin, makinelerin ve ekipmanların onarımı, 132-Dokuma, 108-Diğer gıda maddelerinin imalatı, 273- Kablolamada kullanılan teller ve kablolar ile gereçlerin imalatı, 282-Genel amaçlı diğer makinelerin imalatı, 275-Ev aletleri imalatı, 252-Metal tank, rezervuar ve muhafaza kapları imalatı, 232-Ateşe dayanıklı (refrakter) ürünlerin imalatı sektörleridir. İstihdama göre aday kümede yer alan sektörler: 107-Fırın ve unlu mamuller imalatı, 256-Metallerin işlenmesi ve kaplanması; makinede işleme, 222-Plastik ürünlerin imalatı, 139-Diğer tekstil ürünlerinin imalatı, 236-Beton, çimento ve alçıdan yapılmış eşyaların imalatı, 172-Kâğıt ve mukavva ürünleri imalatı, 304-Askeri savaş araçlarının imalatı, 239-Aşındırıcı ürünlerin ve b.y.s. metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı, 243-Çeliğin ilk işlenmesinde elde edilen diğer ürünlerin imalatı, 309-Başka yerde sınıflandırılmamış ulaşım araçlarının imalatı, 302-Demir yolu lokomotifleri ve vagonlarının imalatı, 171-Kâğıt hamuru, kâğıt ve mukavva imalatı, 244-Değerli ana metaller ve diğer demir dışı metallerin imalatı, 231- Cam ve cam ürünleri imalatı, 325-Tıbbi ve dişçilik ile ilgili araç ve gereçlerin imalatı sektörleridir.
Hizmetler sektörü; Kayseri hizmetler sektörü hasılası il GSYH’sinin %47,4’ünü, İl GSYH’sine vergi ve sübvansiyonlar dâhil edilmediğinde %53,6’sını oluşturmaktadır.
Türkiye’de ise aynı oran %54, vergi ve sübvansiyonlar dâhil edilmediğinde %61’dir. İl’de 2016 SGK verilerine göre hizmetler sektöründe çalışanların sayısının toplam çalışanlara oranı %62’dir. Kayseri gibi gelişmiş iller arasında yer alan illerin hizmetler sektörü oransal olarak belli bir büyüklüğe ulaşmış ve durağan hale gelmiştir. Ancak Kayseri’de aynı oranın söz konusu illerin ortalamasından daha düşük olduğu ve artma eğiliminde olduğu tespit edilmiştir.
7
Hizmetler sektöründe başat alt faaliyetler; Kayseri ilinde hizmetler sektöründe ikili düzeyde istihdamda, perakende ticaret (motorlu kara taşıtları ve motosikletler hariç) ilk sırada, bina inşaatı ikinci sırada, binalar ve çevre düzenlemesi faaliyetleri üçüncü sıradadır.
Hizmetler sektörü GSYH’si; 2014 yılında 2004 yılına göre Kayseri’de ve TRA72 Bölgesi’nde kişi başına hizmetler GSYH’si Türkiye ortalamasına göre daha fazla artış göstermiştir.
Artış oranı Kayseri’de %114, TR72 Bölgesi’nde %129 iken Türkiye genelinde %106 olmuştur. Kayseri’de GSYH’deki hizmetler sektörü ağırlığı -2014 yılında- 81 il arasında 57’nci sıradadır.
Turizm kültürel değerleri; İl’in başlıca turizm kültürel değerleri arasında; Melik Mehmet Gazi Medresesi, Şifaiye-Gıyasiye Medresesi, Hunat Medresesi, Camii Kebir, Hunat Camii, Hacıkılıç Camii, Sultan Hamamı , Hunat Hamamı, Sultanhanı, Karatay Kervansarayı, Cırgalan Hanı, Döner Kümbet, Seyyid Burhaneddin Türbesi, Zeynel Abidin Türbesi, Kapalı Çarşı, Bedesten sayılabilir. Erciyes; kış sporları, yüksek irtifa kamp sporları ve dağcılık açısından Kayseri ve ülke açısından önemli bir turizm potansiyeline sahiptir. Yüksek irtifa kamp merkezinin yatırımları devam etmektedir.
Bankacılık; Kayseri’de, 2016 yılı itibarıyla 23 banka, 162 banka şubesi faaliyette bulunmaktadır. Kişi başına mevduatlara bakıldığında Kayseri’de 2011 yılında 5.009 TL olan değer, 2016’ya gelindiğinde 9.815 TL seviyesine yükselmiştir aynı şekilde Türkiye’de de bu değer 8.714 TL’den 17.389TL’ye yükselmiştir. Kişi başına krediler Kayseri’de 2011 yılında 6.157 TL iken 2016’ya gelindiğinde 13.242 TL seviyesine ulaşmış, Türkiye’de ise 2011’de 8.108 TL’den 2016 yılında 20.327 TL seviyesine yükselmiştir. Kredi mevduat oranları 2016 yılında Kayseri’de %135 gibi yüksek bir seviyeye ulaşarak Türkiye ile kıyaslandığında (%117) yüksek gerçekleşmiştir.
İhracat; 2016 yılında 1,5 milyar USD ihracat gerçekleştirilmiştir. İl ihracatı, TR72 Bölgesi ihracatının %90’ından fazlasını kapsamaktadır. Kayseri’nin toplam ihracatı 2006 yılından bugüne %100’ün üzerinde artış göstermiştir. İlin en çok ihracat yaptığı sektörler sırasıyla;
mobilya(%24), tekstil ürünleri(%20) ve başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat
8 sektörleridir.(%15) Başta Irak(%14), Almanya(%6) ve ABD(%4) olmak üzere toplam 54 ülkeye ihracat yapılmıştır.
İthalat; Kayseri’de 2016 yılında 1,4 milyar dolarlık ithalat gerçekleşmiştir. İl ithalatı TR72 Bölgesi ithalatının %93’ünü kapsamaktadır. İlin ithalatı son on sene içinde %33 artış göstermiştir. İlin en çok ithalat yaptığı sektörler sırasıyla; ana metal sanayi(%35), radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları(%20) ve kimyasal madde ve ürünlerdir.(%17) Başlıca ithalat yapılan ülkeler sırasıyla; Çin(%22), Rusya(%12) ve Kazakistan(%8)’dır.
Kayseri Serbest Bölgesi; Arazi kullanımı açısından %36 doluluk oranına sahip olan Bölge henüz istenilen seviyede faaliyet düzeyine ulaşmış değildir. İstenilen düzeye ulaşamamasında Kayseri Organize Sanayi Bölgesi’nin önemli bir rakip olması en başta gelen faktörler arasındadır.
Madenler; Kayseri ilinde en önemli maden yatağı pomza, demir ve kurşun-çinkodur.
Bunun yanı sıra diyatomit, fosfat, jips, kaolen, mermer ve tuğla-kiremit hammadde zuhurlarının da varlığı söz konusudur. Türkiye’nin demir cevheri potansiyelinin yaklaşık
%15-20’si bu bölgede bulunmaktadır. MTA tarafından yapılan çalışmalar neticesinde çok sayıda krom zuhur ve yatakları tespit edilmiştir. Yukarıda belirtilen yer altı kaynakları dışında, ilde enerji hammaddelerinden jeotermal kaynaklar da bulunmaktadır.
Su kaynakları; İl’in en önemli su kaynağı Kızılırmak’tır. Sarımsaklı, Kestuvan ve Değirmendere, Kızılırmak’ın önemli kollarıdır. Ayrıca ilden geçen, Zamantı ve Sarız Çayı Seyhan Nehri’nin kollarındandır.
9
Ormancılık; Kayseri’de ormanlık alan oldukça düşük düzeydedir. İlde 87.435 ha bozuk orman ve 25.396 ha normal orman olmak üzere toplamda 112.831 ha ormanlık alan bulunmaktadır. İlde ormanlık alanlar yaklaşık olarak %9’luk bir alanı kapsamaktadır.
Ulaştırma ve haberleşme; Altyapısı oldukça güçlü olan Kayseri’de ulaşım; karayolu, havayolu ve demiryolu ile sağlanmaktadır. İl’de toplam 1.127 km karayolu, bulunmakta olup Kayseri’ye en yakın il, 81 km uzaklıktaki Nevşehir’dir. Niğde, Kırşehir, Aksaray, Sivas ve Yozgat illerinin Kayseri’ye uzaklığı 200 km’nin altındadır. İl’in toplam demiryolu uzunluğu 294 km’dir. 2016 yılı itibarıyla 22.000 m2 büyüklüğünde olan havaalanı hem iç hem de dış hatları barındırmaktadır.
Organize Sanayi Bölgeleri; 1976 yılında kurulan ve ilin en önemli OSB’si olan Kayseri Organize Sanayi Bölgesi 2.199 hektarlık alana sahiptir. OSB’de yaklaşık 65 bin kişi istihdam edilmektedir ve 1.206 firma faaliyet göstermektedir. Faaliyette bulunan tesislerin üretim konuları; metal ürünler, mobilya ahşap ürünler, ambalaj, plastik, metal yapı malzemeleri, tekstil, gıda, makine, elektrik elektronik gibi birçok alana yayılmıştır.
OSB bünyesinde firmalara hizmet vermekte olan bir tasarım merkezi, bir de teknik kolej bulunmaktadır. 1998 yılında 604 hektarlık bir alana kurulan Mimarsinan OSB, üretim yapan 192 firmasıyla yaklaşık 5 bin kişiyi istihdam etmektedir. Bölgede yoğunlukla mobilya, çelik kapı, elektrik elektronik, metal ve gıda sektörlerinde üretim yapılmaktadır.
OSB’de 372 adet parselin 7’si boş durumdadır. İldeki bir diğer organize sanayi bölgesi, 1996 yılında 740 hektarlık bir alana kurulan İncesu OSB’dir. OSB’de 150 parselden sadece bir tanesi boş durumdadır. Bölgede yaklaşık 1.300 kişi istihdam edilmektedir.
Küçük Sanayi Sitesi; Kayseri’de bulunan 13 küçük sanayi sitesinin 11’i faal durumda, ikisi ise yapım aşamasındadır. Küçük sanayi sitelerinin en büyüğü yaklaşık 3 bin adet işyeri ve 18 bin kişilik istihdamıyla Yeni Sanayi Sitesi’dir. İldeki küçük sanayi sitelerinde doluluk oranı oldukça yüksek olup il küçük sanayi sitelerinde toplamda 8.384 işyeri ve 36.273 kişilik istihdam bulunmaktadır.
Ar-Ge harcamaları; Kayseri ilinin dâhil olduğu Orta Anadolu Bölgesi %2 oranıyla Türkiye Ar-Ge harcamalarından oldukça düşük pay almaktadır. Kayseri ilinden Türk Patent Enstitüsü’ne, 2011-2016 döneminde, toplam 8.217 adet marka, 419 adet patent, 676
