Geçen sayımızda, «Grup Espas» ların iştirâkiyle Paris-te açılan, beynelmilel inşa malzemesi ve bina Paris-teçhizatı ser-gisinden bahsetmiş, ve, en alâka çeken eserin, Nicolas Schöf-fer'in «spatiodynamique» kulesi olduğunu yazmıştık.
Plastik san'atlar sentezi dahilinde, modern ilmin en şa-yanı dikkat buluşlariyle, günümüzün plastik san'at anlayışını birleştiren, Schöffer'in bu araştırmaları hakkında, kat'î bir hüküm vermek zamanı gelmemiştir.
Schöffer'in «spatiodynamisme» anlayışı hakkındaki bu yazımız, Guy Habasque'in bir makalesinden çıkarılmıştır.
Bir asırdan beri, mekân ve dinamizm anlayışı, ilmî ba-kımdan olduğu kadar plastik bakımından da mühim bir tekâ-müle erişti. Âlimler nazarında, hudutsuz, değişmeyen, mutlak ve statik Newton mekânı, yerini yavaş yavaş, nisbî, daima değişen, hattı zatında dinamik bir mekân verdi.
Buna muvazi olarak, mekân ve dinamizm bilgileri plas-tik san'atlarda tamamen yeni bir rol oynamağa başladılar. Kırk sene kadar evvel, Pevsner ve Gabo, heykeltraşiyi ha-cim ağırlığından kurtarmağı düşündükleri zaman, günümüze kadar gelen heykeltraşi anlayışına ve an'anelerine sırtlarını çevirdiler. İlk defa, mekân içinde heykel yapma imkânı ol-du. Diğer taraftan, ressam Leger, Mondrian ve Delaunay'.in dinamik araştırmaları, mekân san'atı olan heykeltraşiye,
ms-S H Ö F F E R ' İ N
SPATİODYNOMİZM HEYETİ
NİCOLAS SCHÖFFER ve «SPATİODYNAMİSME»
kân enerjisinin nihayetsiz menbalarından istifade etmek im-kânını verdi.
Mekân ve dinamizm; Schöffer, senelerdenberi bu iki plastik hakikata kendisini hasrediyor. Muasır fizikçilerin tecrübelerini benimseyen ve en küçük bir mekân parçasının çok kuvvetli enerji imkânlarını ihtiva ettiğini nazarı itibara alan san'atkâr, bu imkânlardan istifade edebilmek için, dolu hacimli ve satıhlı heykeltraşi yerine, eserinin umumî ritmini bir görüş noktasından belirten ve elde etmek istediği me-kânı hudutlandıran, madenî iskelet heykeltreşisini ortaya koydu. Kendi tabiriyle; heykel, havalandırılmış, şeffaf ve nufuz edilebilir hale geliyor.
Schöffer, madenî iskelete, başka bir ritm sistemi ilâve eden, çok ince plâkalardan satıhlar takıyor. Demir, çelik, düraluminium, ve bakırdan olan bu yeni elemanlar, bir çok kombinezonlara müsaade etmekle beraber, eserin dinamiz-mini kuvvetlendiriyor ve maddelerin değişikliği ile ışık oyunlarına imkân veriyor. İnşai iskelet ve ilâve edilen ma-denî satıhlar, Neo-Plastisizmin, 90 derecelik zaviye siste-mine tabidirler.
Bu haliyle, Schöffer'in eseri, «spatiodynamique» ismini almağa lâyiktır. Çünkü, resimde olduğu gibi, san'at eserinin statik bir dinamizmi vardır.
Heykeltraşi, üç buutlu olmasından dolayı, resmin aksi-ne, hareketlenmeye müsaittir. Bu yolda bir çok tecrübeler yapıldı. Fakat Schöffer, diğer heykeltraşlar gibi, hareketin esasını dokunma fiilinden çıkaracağı yerde, modern ilmin en şaşırtıcı âletlerinden biri olan «homeostat» la temin etti.
Bu usulün, doğurduğu hareket yeknasaklığmdan memnun olmayan heykeltra.ş, bir gün, «cybernetique» in verdiği im-kânlardan plastik olarak istifade etmeği düşündü, ve eser-lerinde, ufkî ve şakulî istikamette bir veya bir kaç mihverli devir hareketleriyle beraber, eserin heyeti umumiyesinin bir sahba üzerinde yer değiştirmesini de elde etti.
Nihayet, görülen plastik unsurlara, ses çıkaran plastik unsurlar ilâvesiyle, ilk defa olarak, heykeltraşide işitilenle görülenin sentezi tahakkuk etti. Elde edilen bu müzik, bu-günkü elektro-akustik müziğine çok yakındır.
Havanın hararet derecesinin, rutubet miktarının, ışık, renk, sesin ve etrafda.ki hareketlerin tesiriyle vuku bulan, heykeldeki her yer değiştirme, her hareket her müzik sesi, eserin yaratıcısı tarafından evvelden düşünülmüş ve ayar edilmiştir.
Schöffer, şimdiye kadar keşfedilmemiş bir sahada ça-lışıyor. O'nunla aynı fikirde olunmayabilir, fakat,
teşebbü-sünün ciddiyetini ve ehemmiyetini inkâr etmek haksızlık olur.
Hakikî yaratıcı, arkaya değil daima istikbale bakar. Homestat : Bir foto-elektri.k hücresi, bir termometr veya bir
mikrofon vasıtasiyle yapılabilen tahriklere göre kendi hareket tarzını arayan âlet.
Cybernetique : Robet, elektrik beyin gibi, elektromanyetik kumandalarının, modern hesap makinalarm-da kullanılan elektrik intikallerrinin, uzuv-larla mücehhez varlıkların asabi irtibatları-nın kontrolü ve işlemesinin etüdü.
