Rumelihisarı umumî görünüşü
B i z a n s s u r l a r ı , T ü r k k a l e l e r i
Mimar Kemal Altan
İstanbulun surlarının tarihi, Bizanslılardan başlar.
Bizans; milâddan 600 sene evvel İstanbula ilk giren Megaryalılarm başında bulunan bir a- damdı. Şehrin adı bundan kalmışdır.
Şarki Roma İmparatorluğunu tesis eden büyük Kostantin de (Kostantiniye) adını ver- mişdir.
Kostantinin 306 dan 337 tarihine kadar sü- ren İmparatorluğu zamanında İstanbulun bir kısmı surlarla çevrilmişdi.
Kostantinden sonra gelen İmparatorlardan birinci Teodos Garbi Roma İmparatoru Maksi- me karşı kazandığı galibiyeti temsil için Mısır- dan getirtdiği üzeri hiyeroğlifli Dikili taşı (Sul- tanahmed meydanı) ipodroma rekz ve Yediku- ledeki (altın kapı) ya da bir zafer takı olarak inşa etdirmişti; 390.
İkinci Teodos da Haliç ile Marmara sahilin- den itibaren yeniden surlar inşa etdirerek iki cihetden altın kapıya birleşdirmişdi. 412.
Altın kapıyı muhafaza için bir kale haline getiren İkinci Teodos olub 446 da meşhur Atti-
lâya mağlûto oldukdan sonra altın kapının önü- ne; - iki yan pilonlar hizasında köşe ve çıkıntı teşkil etmek ve sur bedenlerine muvazi olmak üzere - bir duvar çekmişdir.
Bu yeni ilâve duvara, altın kapının mihve- rile beraber ikinci bir kapı açdırarak bunun da sağ ve soluna pilonlar yapdırmışdı.
Marmara sahilinden Yedikule ve Halice ka- dar devam eden İkinci Teodos surlarının 14 kapı ve 96 kulesi vardır.
Bu surların makta' resmine baktığımız zaman ilkin bir «düzlük», sonra bir «kuru hen- dek», bu hendek siperinin arkasında birinci sıra (müdafaa kulesi) ve en geride de (esas kule) görülür.
İstanbulun, son Türkler tarafından kuşa- dılış ve alınış tarihine kadar müdafaası bu ikinci Teodos surlarile yapılmışdı.
Yıldırım Beyazıd milâdi 1392 de Güzelce hisar yahud Yenice hisar adını taşıyan Anado- lu hisarını inşa ederek İstanbulu kuşatmış ve kurcalamışdı.
Yıldırımın Timürlenk ile Ankarada yapılan
muharebesi yüzünden bu kurcalayışı bir müd- det durmuşken; 1412 de Yıldırımın oğlu Musa Çelebi, 1434 de İkinci Murad tarafından tekrar devam etmişdi. Nihayet Fatih Sultan Mehmed, özlü isteği olan İİstanbulu almak için Anadolu hisarı karşısında (Niksar) denilen Rumelihisa- rını yapdırmağa başlamışdı.
Evelcs bu hisarın yerinde Ayamihalos kili- sesi ve Let kulesi bulunduğunu söylerler.
Rumelihisarı, İstanbulun alındığı tarihden bir sene evvel 1452 de inşa edilmişdir. Hisar ya- pılırken Sadırâzam Halil paşa, Zagnos paşa, Sarıca paşa ayrı, ayrı kuleler üzerinde inşaata memur edilmişlerdi. İstanbulun alınmasına kar- şı bütün Türke]i, Türk Budunu her türlü yardı- mını, özenliğini esirgemiyordu. Retefyya deni- len mahallede büyük kireç ocakları açdırılarak
malzeme teminine çalışılmışdı. Binlerce usta ve amele geceli gündüzlü çalışıyor, her usta iki a- melesile beraber günde bir dirsek duvar örmeğe mecbur oluyordu.
Sur bedenleri, mazgallı kuleler, kurşunla örtülmüş burçlar tamamlandığı zaman 300 kilo ağırlığında taş gülle atan toplar konuldu.
İki sahil yakadaki hisar ile Bosforun dar geçidine hâkim olan Türklerin hâkim bayrağını denizden her geçen gemi selâmlıyordu. Rumeli hisarının plânını tanzim eden Muslahattin a- dında bir Türk mimarıdır. Plân; Fatihin (Meh- med) imzası şeklindedir. (Bünyan Mehmed han) hicri 856 tarih düşmüşdür.
Rumelihisarmdan (6) sene sonra tekrar Fa- tih tarafından (altın kapı) ya ilâve ve bir Türk manzumesi olarak (Yedikule) yapılmışdı.
Yedikule, 5 köşe üzerine 'bir plândır. Altın kapının arka yüz duvarile birleşen ve tam kapı mihveri istikametinde bulunan 16 dılı'lı kuleden itibaren yanlarda karşılıklı iki küle ile beraber çevrilen sur bedenleri bu (beş köşe) yi hasıl eder.
Yedikulenifl sur beden duvarlarına yapışık yarım daire ve müselles şeklinde (muhiti asliye hâkim istihkâm manasına) Kavalierler vardır.
Altın kapının iki yan pilonlarile beraber ayni duvar üzerinde biri yıkılmış, diğeri Üçüncü Ah- med devrine aid 8 köşeli kule ile adedi (Yediku- le) sayılır. Bundan ötürü bu ad kalmışdır.
Eskiden devlet hazinesi, çok kıymetli eşya ve evrak Yedikulede saklanırdı. Burası bir mü- ze gibiydi, hattâ ismine (hazine) derlerdi.
Türkler kendi kale ve hisarlarile beraber eski Bizans surlarını da tarihî armağan bilerek daima kıymetli tutmuşlar ve korumuşlardır.
Dördüncü Sultan Murad, Bağdad şehrile Erivan kalesinin zabtı hatırasına karşı şimdiki saray müzesindeki Bağdad ve Revan kasrlarını yapdırdığı zaman Sarayburnu ve Haliçden iti- baren Yedikuleye kadar devam eden bütün eski sür yollarının etrafını açdırtıb genişletdirmiş, sahil surlarına istinad sedler, rıhtımlar yapdırt- mış, sur kulelerini, kapılarını tamir etdirtmiş ve İstanbulun orijinal güzelliğini meydana çıkart- mışdı 1634.
Fatih, Yedikuleden sonra, 1462 de Topkapı sarayı surlarını ve sur medhali olarak altınkapı takızaferine karşı Türk sanatının öz çalımını gösteren (Babı hümayun) u yapdırmışdır
Kanuni devrine aid (Babısselâm) denilen saray müzesi orta kapısının da takızafer halin- de çok yüksek bir plân esası ve kuruluşu şekli vardır. Türklerin mimaride her türlü sanat üs- tünlüğünü; işte kendi ulusal çevresinden çev- rilmiyen varlıkları anlatıyor.
