5. SINIF TÜRKÇE TAM ÖĞRENME BENZEŞME (Ünsüz Sertleşmesi)
KONU ANLATIMI ……….:
BENZEŞME (Ünsüz Sertleşmesi)
Ses: Boğazımızdan çıkan havanın titreşmesiyle oluşan titreşimlere ses denir.
Harf: Seslerin yazıya geçirilmiş haline harf denir.
Alfabe:
Türkçede toplam 29 harf vardır bu harflerden 8 tanesi ünlü 21 tanesi ünsüzdür.
Alfabe: Bir dilin seslerini gösteren, belirli bir sıraya göre dizilmiş belli sayıda harflerin bütününe alfabe denir.
Ünlü Harfler:
Kalın Ünlüler: a, ı, u, o İnce Ünlüler: e, i, ü, ö
Ünsüz Harfler:
Sert Ünsüzler: ç, f, h, k, p, s, ş, t (Sert sessizleri FıSTıKÇı ŞaHaP olarak kodlayabiliriz.)
Yumuşak Ünsüzler: c, d, g, b, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z ÜNSÜZ SERTLEŞMESİ (ÜNSÜZ BENZEŞMESİ)
Türkçede sert ünsüzle [f-s-t-k-ç-ş-h-p (FıSTıKÇıŞaHaP)]
biten bir sözcüğe yumuşak ünsüzlerden “c, d, g” ile başlayan bir ek geldiğinde, ekin başındaki ünsüz değişerek sertleşir. c - ç , d - t , g - k'ye dönüşür.
Bu ses özelliğine ünsüz sertleşmesi veya ünsüz benzeşmesi denir.
KAÇ + DI = KAÇTI
Kelimenin kökündeki Ç harfi (f-s-t-k-ç-ş-h-p) harflerinden biridir ve gelen ekin ilk harfi olan D (c-d-g) yani yumuşak ünsüz bir harftir. Birleşme esnasında ekteki D sertleşerek T harfine dönüşmüştür böylece benzeşme olayı meydana gelmiştir.
DİŞ + Cİ = DİŞÇİ TAŞ + GIN = TAŞKIN
» Fatih’ten bisikletini istemişti.
» Irmaktan yavaşça geçmişti.
» Bitkiler ışığını güneşten alır.
⇒ Birleşik kelimelerde, terimlerde, başka dillerden dilimize geçmiş sözcüklerin gövdelerinde ünsüz benzeşmesi aranmaz.
Örnek:
» Yine tüm güzelliğiyle ilkbahar gelmişti.
» Hemen akciğer röntgeni çekildi.
: ……….………. ALIŞTIRMA
♦ Aşağıdaki cümlelerde yer alan benzeşmeleri bulunuz, benzeşme olan kelimeyi yandaki boş alana yazınız.
Saati bozulduğunda saatçiye götürmüş.
(……….) Önümüzden kırmızı gülleri olan bir çiçekçi geçiyor.
(……….) Bugün toplantı olduğu için erken çıktılar.
(……….) Türküyü coşku içerisinde söylüyorlardı.
(……….) Bu çocuk yaşça benden daha büyük.
(……….) Sokaktan geçen insan biraz iriceydi.
(……….) Etçil hayvanla kafeslerde beslenir.
(……….) Küçük dolaptan üç tane bardak aldı.
(……….) Çok üretken fikirler ortaya atıldı.
(……….) Kitapta insanlığın geleceğinden bahsediyordu.
(……….) Televizyonda yen bir popçu şarkı söylüyordu.
(……….) Bıçağın ağzı bileyince çok keskin olmuş.
(……….) Evin önündeki ağaçta üç kuş görmüşler.
(……….) Bizim mahalleye yeni bir yoğurtçu açılacak.
(……….) Grubun önüne geçmiş çığırtkanlık yapıyordu.
(……….) Uzayda nesneler boşlukta dururlar.
(……….) İnek, deve ve geyikler otçul hayvanlardır.
(……….) Uzun yolculukta yanına mutlaka bir kitap almalısın.
(……….) Sapkın davranışları olduğunu fark etmiş.
(……….) Eski evin bahçesinin etrafında taştan bir duvar var.
(……….) Bu bölgenin insanı dövüşçü bir yapıya sahip.
(……….)
TÜRKÇE DERSİ
ETKİNLİK ………..:
Görsellerdeki meslek adlarının hangisinde benzeşme olur.
[ ] [ ]
-gın/-gin/-gun/-gün eklerini alan görseldeki eylemlerden hangisinde benzeşme olur.
[ ] [ ]
Aşağıdaki kelimelerde benzeşme kuralı olanları yanlarına yazınız.
Sokağa: Benzeşme yoktur.
Yoğurtçu: ………..
Zonguldak’ta: ……….
Çorabı: ………
Kitaptan: ………
1974’te : ………
Rengi: ………..
Tabağı: ………
Tarihte: ………..
Sağlıkçı: ………..
Atkı: ……….….
Dörtlük: ……….…
Aşağıdaki cümlelerdeki benzeşme olan kelimeleri yuvarlak içine alınız.
Küçük bir çocuğun bana baktığını fark ettim.
Evin önündeki ağacın bir dalı kırılmıştı.
Ekmeği fırının gözünde ısıttı.
Ağaçta yeni bir kuş türü yaşadığını keşfetti.
Saatçi bu saatin ilginç olduğunu düşünüyor.
Kırılmıştı dolabın içindeki küçük vida.
Parkta yolculuğa çıkacak bir adam bekliyor.
Hiç beklemeden odanın kapısını açtım.
Olanları bana dürüstçe anlatır mısın?
: .………. TEST
1. Aşağıdaki tümcelerin hangisinde ünsüz benzeşmesi olmuştur?
A) Elindeki kitabı sessizce okuyor.
B) Ailesinden uzak kalınca onların değerini anladı.
C) Sevinçten ne edeceğini bilmiyor.
D) Tatilde oraya gitmek istiyor.
2. Aşağıdaki tümcelerin hangisinde ünsüz benzeşmesi yoktur?
A) Gerçekleri öğrenmenin vakti geldi B) Bize dostça davranmaya çalışırdı.
C) Kuşçu, çocuklara sinirle bağırdı.
D) Seni gördükçe bir dostumu hatırlıyorum.
3. Aşağıdaki deyimlerden hangisinde ünsüz benzeşmesi meydana gelmiştir?
A) Çocuğun o halini görünce içi sızladı.
B) Arkadaşımın söyledikleri içime dert oldu.
C) İçi kan ağlayarak ayrıldı bu şehirden.
D) Bugün geleceğin sanki içine doğmuştu.
4. Aşağıdakilerden hangisinde ünsüz benzeşmesi yoktur?
A) Marketten taze kaşar aldık.
B) Dört kardeş birlikte şirket kurmuşlar.
C) İzciler yüksek dağa tırmandı.
D)Aşçı, yemekleri erken pişirmiş.
5. Aşağıdaki kelimelerden hangisinden sonra –dan/-den eki getirilirse ünsüz benzeşmesi (sertleşmesi) olmaz?
A) Raf B) Tavan C) Irmak D) Yamaç
1- Yataktan kalkınca elini yüzünü yıkar.
2- Davetlilerle yakından ilgilendi.
3- Şirkete yüz elli işçi alınacak.
4- Atlar taş oluktan su içti.
6. Numaralanmış cümlelerin hangisinde ünsüz benzeşmesi (sertleşmesi) yoktur?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 I. Yürekten yapılınca değerlidir iyilik.
II. Bir bayrak dalgalanıyor gönderde.
III. Belirgin bir açıklama yapmadılar.
IV. Dağcılar sabahtan yola çıkmışlar.
7. Yukarıdaki cümlelerden hangilerinde benzeşmeye uğramış bir sözcük vardır?
A) Yalnız I B) I – IV C) Yalnız IV D) II – III
8. Benzeşme olan sözcük hangisidir?
A) Bilgin C) Özgün D) Dargın D) Düşkün
