DİL BİLGİSİ

(1)

TÜRKÇE

DİL BİLGİSİ

YÜKSEKÖĞRETİM

KURUMLARI

SINAVLARINA HAZIRLIK

9-10-11-12. SINIFLARA

YARDIMCI

KONU ANLATIMLI

SORU BANKASI

u

Ses Bilgisi Yazım Kuralları

Noktalama

İşaretleri

u

Yapı Bilgisi - Sözcük Türleri

u

Fiil (Eylem)

u

Cümle Bilgisi

(2)

YÜKSEKÖĞRETİM KURUMLARI SINAVLARINA HAZIRLIK 9-10-11-12. SINIFLARA YARDIMCI KONU ANLATIMLI SORU BANKASI ISBN 978 – 605 – 2273 – 06 – 7 Dizgi

ÇAP Dizgi Birimi

Kitap / Kapak Tasarım Özgür OFLAZ

4. Baskı Ağustos 2018

İLETİŞİM ÇAP YAYINLARI Ostim Mah. 1207 Sokak No: 3/C–D

Ostim / Ankara Tel: 0312 395 13 36 Fax: 0312 394 10 04 www.capyayinlari.com.tr bilgi@capyayinlari.com.tr twitter.com/capyayinlari facebook.com/capyayinlari

Bu kitabın her hakkı Çap Yayınlarına aittir. 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası’na göre Çap

Yayınlarının yazılı izni olmaksızın, kitabın tamamı veya bir kısmı herhangi bir yöntemle basılamaz, yayımlanamaz,

bilgisayarda depolanamaz, çoğaltılamaz ve dağıtım yapılamaz.

SUNU

Sevgili Öğrenciler,

Gelecekteki hayatınızı şekillendirmek, düşlediğiniz bir yaşamı kurmak için üniversite sınavını başarıyla atlatmanız gerektiğini bi-liyorsunuz. Bu bilinçle yoğun bir ders çalışma sürecinden geçmek-tesiniz. Böylesine önemli bir sınavı başarıyla atlatmanın en temel şartlarından biri, sınavın ruhunu anlamak ve bu çizgide hazırlanmış kitaplardan yeterince yararlanmaktır.

Bizler de gayretlerinize destek olmak, çalışmalarınızı daha ve-rimli hâle getirmek amacıyla sınav ruhuna uygun elinizdeki yayın-ları hazırladık.

Kitaplarımız, Talim Terbiye Kurulunun en son yayımladığı öğ-retim programında yer alan konu ve kavramlarla belirtilen kazanım-lar dikkate alınarak hazırlanmıştır. Özgün bir yaklaşım ve titiz bir çalışmanın ürünü olan eserlerimizin ana yapısı şu şekildedir:

Kazanımlara ait bilgiler konu sayfasında verilmiştir. Özet konu anlatımından sonra örnek çözümlerine geçilmiş ve bu bölüm temel soru ve çözümleri ile ÖSYM tarzı sorular ve çözümleri olmak üzere iki kısımdan oluşturulmuştur. Buradaki amacımız konu ile ilgili soru çeşitlerine hâkim olduktan sonra ÖSYM’nin son yıllarda sorduğu ve sınavlarda çıkma olasılığı yüksek soru türlerine yer vermektir. Konunun öğrenilip öğrenilmediğini ölçmek ve tekrarını sağlamak amacıyla konu anlatımlarından sonra konu öğreten test ve konu testleri eklenmiştir.

Bölüm sonlarında Geliştiren, Pekiştiren ve Ölçen adı altında üç farklı zorluk düzeyinde çoktan seçmeli soruların bulunduğu karma testlere yer verilmiştir.

Kitaplarımızın eğitim öğretim faaliyetlerinizde sizlere faydalı ol-ması ümidiyle, hepinize başarılı, sağlıklı ve mutlu bir gelecek dileriz.

(3)

KİTABIMIZI TANIYALIM

KONU

2

1

6

5

3

4 GELİŞTİREN-PEKİŞTİREN-ÖLÇEN

TESTLER

TEMEL SORU

VE ÇÖZÜMLERİ

KONU TESTİ

KONU ÖĞRETEN TEST

ÖSYM TARZI SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ

Konuya ilişkin bilgilerin özet halinde verildiği,

“Aklında Olsun”,

“Hatırla”, “Uyarı” gibi pratik notların da

olduğu bölümdür.

İşlenen konuyla ilgili temel soru tiplerinin

görülebileceği, çözümlü soruların olduğu bölümdür. İşlenen konuyla ilgili

soruların yer aldığı bölümdür.

Konuyu tekrar etmenizi ve konu anlatımında kaçırdığınız ayrıntıları yakalamanızı sağlamak için hazırlanan soruların bulunduğu bölümdür.

Son yıllarda ÖSYMʼnin sınavlarında sorduğu soru tarzları; sınavlarda çıkabilecek

seçici ve ayırt edici soruların olduğu bölümdür.

Bölüm sonunda bulunan bu testler kolaydan zora doğru hazırlanmıştır. İlgili bölümdeki konuların yer aldığı karma testlerdir.

(4)

4

İÇİNDEKİLER

BÖLÜM - 1

SES BİLGİSİ ...7

Ünlüler-Ünlü Uyumları ...7

Ünlülerle İlgili Ses Olayları ...9

Ünsüzler-Ünsüzlerle İlgili Ses Olayları ...12

Konu Öğreten Test 1 ...17

Konu Testi-1, 2 ...19

YAZIM KURALLARI ...23

NOKTALAMA İŞARETLERİ ...42

Konu Testi-5, 6 ...54 Geliştiren Test ...58 Pekiştiren Test ...60 Ölçen Test ...62 BÖLÜM - 2 YAPI BİLGİSİ ...65 Yapım ekleri ...66 Çekim Ekleri ...71

Yapı Bakımından Sözcükler ...79

SÖZCÜK TÜRLERİ ...89

İSİM (AD) ...89

SIFAT (ÖNAD) ...103

ZAMİR (ADIL) ...118

ZARF (BELİRTEÇ) ...129

Konu Testi-9, 10 ...138

EDAT (İLGEÇ) ...142

(5)

SES BİLGİSİ

YAZIM KURALLARI

NOKTALAMA İŞARETLERİ

BÖLÜM

1

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

YGS LYS YGS LYS YGS LYS YGS LYS YGS LYS YGS LYS YGS LYS YGS LYS

4 2 4 2 2 1 4 1 3 1 3 3 4 3 3 2

SES BİLGİSİ-YAZIM KURALLARI-NOKTALAMA İŞARETLERİ

KONULARININ YGS - LYS'DE ÇIKMIŞ SORU DAĞILIMI

(6)

12

KONU

SES BİLGİSİ - II

C. ÜNSÜZLER (SESSİZLER)



✒Türkçede yirmi bir ünsüz vardır. Ünsüzler tek başlarına okunamazlar. Bu neden-le yanlarına “e” ünlüsü getirilir. be, ce, de, fe...

Ünsüzler: b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z Ünsüzlerin Sınıflandırılması

I. Sert ünsüzler: f, s, t, k, ç, ş, h, p

II. Yumuşak ünsüzler: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z

D. ÜNSÜZLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI

1. ÜNSÜZ YUMUŞAMASI (ÜNSÜZ DEĞİŞİMİ)



✒“p, ç, t, k” sert ünsüzleriyle biten sözcüklere ünlü ile başlayan bir ek getirildiğinde bu sessizler yumuşar “b, c, d, g, ğ” olur.

✓

denk - im > deng-im çelenk - i > çeleng - i çorap - ı > çorab-ı ağaç - ı > ağac - ı kavak - ı > kavağ-ı söğüt - ü > söğüd - ü 



✒Tek heceli bazı sözcüklerin sonundaki sert ünsüzler yumuşamaz.

✓

iç - i üç - e ip - i küp - ü çit - in at - a ok - u bak - ın -... 



✒Özel adların sonundaki sert ünsüzler, özel adın özgünlüğünü korumak amacıyla yazımda gösterilmez ama söyleyişte yumuşatılır.

✓

Zonguldak’a Karabük’ün Mehmet’i Sinop’a Aytaç’ı... 



✒Yabancı sözcüklerin bazıları bu kurala uymaz.

✓

millet - i hukuk - u devlet - i şiddet - i evrak - ı aşk - ım sepet - i...

2. ÜNSÜZ BENZEŞMESİ (SERTLEŞMESİ)



✒Sert ünsüzlerle (f, s, t, k, ç, ş, h, p) biten sözcüklere “c, d, g” yumuşak ünsüzleriy-le başlayan bir ek getirildiğinde ekin başındaki ünsüzünsüzleriy-ler (c, d, g) sertünsüzleriy-leşir, “ç, t, k” olur. Bu ses olayına ünsüz benzeşmesi denir.

✓

bit - di > bit - ti şaş-gın > şaş-kın kebap - cı > kebap-çı biç - gi > biç - ki sokak - da > sokak - ta kes-gin > keskin inat-cı > inatçı et-gi > etki koş-dur >

koştur-Türk-ce > Türkçe etraf-da > etrafta as-gı > askı ✒Birleşik sözcüklerde ünsüz benzeşmesi kuralına uyulmaz.

✓

akbaba, altgeçit, üstgeçit, akciğer, Akdeniz... "p, ç, t, k"

ünsüzlerin-den birisiyle bitip ünlüyle başlayan bir ek almasına rağmen yumuşamaya uğramayan sözcüklerde "ünsüz yumuşamasına aykırılık" vardır. bit-en > biten saat-i > saati

AKLINDA OLSUN

Ünsüz benzeşmesi kuralına uymamak yazım yanlışına sebep olur.

Oraya ulaşdığımızda orada kimse yokdu.

(7)

Temel Sorular ve Çözümleri

15

"Ses Bilgisi" 10.

1

“Benim sadık yârim kara topraktır.” cümlesinde altı çizili sözcükteki ses olayının özdeşi, aşağıdaki cümlelerin hangisinde vardır?

A) Ömrünü gazeteciliğe adamış bir aydındı. B) Toprak, bugünlerde yağmuru kana kana içiyor. C) O dönemin özgün sanatçılarından biriymiş. D) Eski, kimi zaman yeniden daha değerlidir. E) Yeterince çalışsa bu duruma düşmezdi.

Soru kökündeki altı çizili sözcükte ünsüz benzeş-mesi (toprak-dır > toprak-tır) vardır. C seçeneğinde “sanatçılardan” sözcüğünde de ünsüz benzeşmesi (sanat-cı > sanat-çı) vardır. Diğer seçeneklerde ünsüz benzeşmesi kuralını örnekleyen bir kullanım yoktur.

Yanıt C

10.

2

Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi, ünsüz değişimine örnek gösterilemez?

A) O kitabı okumadığım için pişman değilim. B) Her yazar yaşadığı çağa ayak uydurmalı. C) Affetmek büyüklüğünü her insan gösteremiyor. D) Karlı dağların güzelliği, görenleri büyülüyordu. E) İstanbul’da gördüğüm hanları, sarayları

unutamıyo-rum.

A’da “okumadığım” (okumadık-ım > okumadığ-ım), C’de “büyüklüğünü” (büyüklük-ünü > büyüklüğ-ünü), D’de “güzelliği” (güzellik-i > güzelliğ-i), E’de “gördü-ğüm” (gördük-üm > gördüğ-üm) sözcüklerindeki k’ler yumuşamış, “ğ” olmuş. B seçeneğindeki “çağ” söz-cüğü yumuşak ünsüzle bittiği için bu sözcükte ünsüz yumuşaması yoktur.

Yanıt B

10.

3

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz düşmesi yoktur?

A) İnsanları küçümsemekten ne zaman vazgeçecek-sin.

B) Bahçenin etrafına alçacık bir duvar yapmışlar. C) Yeni neslin yükselmesi için çok çabalaması

ge-rek.

D) Uygarlık; ateşin kullanılması, yazının bulunmasıy-la başbulunmasıy-lar.

E) Çocuk, o minicik elleriyle ne de güzel resimler çiz-mişti.

A’da “küçümsemek” (küçük - mse -), B’de “alçacık” (alçak-cık), C’de “yükselmesi” (yüksek - l -), E’de “minicik” (minik-cik) sözcüklerinde ünsüz düşmesi (k ünsüzü) olmuştur. D seçeneğinde böyle bir ses ola-yı yoktur.

Yanıt D

10.

4

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz türemesi vardır?

A) Bu ev sence iki yüz bin lira eder mi? B) Sınav bugün değil yarın uygulanacakmış. C) İşlerini halletmenin mutluluğunu yaşıyordu. D) Bu konuda o da senin kadar üzgünmüş. E) Güneşin ilk ışıkları bize yeni bir umut vermişti. C seçeneğinde “halletmenin” sözcüğü bir adla yar-dımcı eylemden (hal etmek) oluşan birleşik eylemdir. Bu birleşme sırasında adın sonunda ünsüz ikizleşmiş, yani ünsüz artması olmuştur.

(8)

ÖSYM Tarzı Sorular ve Çözümleri

16

5

Yüreğim kaldırmıyor düşündükçe vurulup Vurulup yerlerde yattıklarını, anlatma Anlatma bana, görmedim Troya Savaşı’nı

Bu dizelerde aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur?

A) Ünlü daralması B) Ünsüz benzeşmesi C) Ünsüz yumuşaması D) Ulama

E) Ünlü değişmesi

“Kaldırmıyor” sözcüğünde ünlü daralması vardır. kaldır-ma-yor > kaldır-mı-yor

“Yattıklarını” sözcüğünde ünsüz benzeşmesi vardır. yat-dık-ları-n-ı > yat-tık-ları-n-ı

“Yüreğim” sözcüğünde ünsüz yumuşaması vardır. yürek-im > yüreği-im

“Bana” sözcüğünde ünlü değişmesi vardır. ben-e > ban-a

Bu dizelerde ulama yoktur.

Yanıt D

6

Çiftlik evi taklidi bina, Belgrad merkezindeki beton I

blokların arasında ilk bakışta fark edilir. Ahşap kirişler, II III

hasır sepetler, kırmızı kareli masa örtüleriyle farklı görünüşteki Kafana Cubura, geleneksel bir restoran. IV

Aileler, genç çiftler, büyük pansiyonların yanında demli çaylarını yudumluyor.

V

Bu parçadaki numaralanmış sözcüklerin hangisin-de birhangisin-den fazla ses olayı vardır?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V taklit-i > taklidi → ünsüz yumuşaması

bakış-da > bakışta → ünsüz benzeşmesi et-il-ir > edilir → ünsüz yumuşaması

görünüş-de-ki > görünüşteki → ünsüz benzeşmesi yut-um-la-yor > yudumluyor → Bu sözcükte hem ünsüz yumuşaması hem de ünlü daralması vardır.

Yanıt E

7

I. Dostlarla da ayrıldı yollar bir bir II. Gittikçe artıyor yalnızlığımız III. Nereye gitse bu akşam vakti IV. Ellerini ceplerine sokuyor

V. Gözlerin, gönlümde açan nergisler

Yukarıdaki numaralanmış dizelerin hangisinde ünlü düşmesi yoktur?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. dostlar ile > dostlarla

ayır-ıl-dı > ayrıldı

yalın-ız-lığ-ımız > yalnızlığımız vakit-i > vakti

gönül-üm-de > gönlümde IV. dizede ünlü düşmesi yoktur.

Yanıt D

8

İnsanlar yüzyıllar yılı evler yaptılar İrili ufaklı, birbirinden farklı Ahşap evler, kâgir evler yaptılar Doğup ölenleri oldu, gelip gidenleri oldu Evlerin içi devir devir değişti

Evlerin dışı pencere, duvar

Bu parçada aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur? A) Ünsüz benzeşmesi B) Ünlü düşmesi C) Ünsüz yumuşaması D) Ulama E) Ünsüz düşmesi

yap-dı-lar > yaptılar → ünsüz benzeşmesi değiş-di > değişti → ünsüz benzeşmesi biribirinden > birbirinden → ünlü düşmesi git-en-ler-i > gidenleri → ünsüz yumuşaması ahşap evler, kâgir evler, evlerinin içi → ulama Bu dizelerde ünsüz düşmesi yoktur.

(9)

17

"Ses Bilgisi"

Konu Öğreten Test - 1

1. Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde kalın ünlü varsa diğer hecelerdeki ünlüler de kalın olmalı; ilk hecede ince ünlü varsa diğer hecelerde de ince ünlü bulun-malıdır. Bu kurala büyük ünlü uyumu veya kalın-lık-incelik uyumu denir.

Buna göre aşağıdaki cümlelerde verilen altı çi-zili sözcüklerden hangisi büyük ünlü uyumuna aykırıdır?

A) İnsanlara yardımcı olabilmek için önce onları doğru anlamak gerekir.

B) Ulaşmak istediğimiz hedefi netleştirmeliyiz. C) İnsanın düşlerini kovalaması ona güç verir. D) Tercihlerimizde kendi isteklerimiz belirleyici

ol-malıdır.

E) Gecenin karanlığında ateş böcekleri bir yanıp bir sönüyordu.

2. Sert ünsüzlerden biriyle (f, s, t, k, ç, ş, h, p) biten bir sözcükten sonra yumuşak ünsüzle “c, d, g” başla-yan bir ek gelirse ekin başındaki yumuşak ünsüzler “ç, t, k” şeklinde değişerek sertleşir. Bu olaya, ünsüz sertleşmesi veya ünsüz benzeşmesi denir. Aşağıda verilen cümlelerin hangisinde ünsüz benzeşmesine örnek vardır?

A) Ülkemizde bilim adamı kolay yetişmiyor. B) Şehirlerimiz çok yakında insan kirliliğinden

ba-tacak.

C) O, bu rüyanın ne kadar süreceğini bilmiyordu. D) Kaliteli öğretmen, mum gibidir; etrafına daima

ışık verir.

E) Bizi birbirimize yaklaştıran temel unsur ortak değerlerimizdir.

3. Türkçede sert ünsüzlerden (p, ç, t, k) biriyle biten bir sözcüğe ünlü ile başlayan bir ek getirildiğinde, bu sözcüğün sonundaki ünsüz yumuşayarak “b, c, d, g, ğ” ye dönüşür. Bu olaya, ünsüz değişimi ya da ünsüz yumuşaması denir.

Aşağıdaki dizelerin hangisinde ünsüz yumuşa-ması yoktur?

A) Gökyüzünün başka rengi de varmış! B) Geç fark ettim taşın sert olduğunu. C) Ne başta dert, ne gönülde hasret olsun. D) Yaşadıklarımdan öğrendiğim bir şey var. E) Yaşadın mı yoğunluğuna yaşayacaksın bir

şeyi.

4. Son hecesinde dar ünlü (ı, i, u, ü) bulunan kelime-ler, ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında son hece-deki dar ünlü düşer. Bu olaya ünlü düşmesi denir. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü düşmesi-ne ördüşmesi-nek vardır?

A) Ağaçlar sonbahara hazırlanıyor yine. B) İnsan bir akşamüstü ansızın yorulur. C) Sen rüyamdaki mavi benekli çocuksun. D) Sabrımızı tüketiyorsun, artık kendine

çekidü-zen vermelisin.

E) Rüzgâr bizi sağa sol yaprak gibi savurdu.

5. Türkçe sözcüklerde “-k” ünsüzüyle biten bazı keli-meler, “-cık / -cik” veya “-l” eklerinden birini aldıkla-rında sözcüğün sonundaki “-k” düşer. Bu ses olayı-na ünsüz düşmesi denir.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz düşme-sine örnek bir sözcük vardır?

A) Gökyüzünü kaplayan yağmur dolu bulutlar yük-selmeye başlamıştı

B) Yeni evinin her yerini uçuk bir maviye boyama-sına herkes şaşırmıştı.

C) Başarı merdivenlerini emin adımlarla çıkmak için gece gündüz çalışıyordu.

D) Yazları yaylaya gittiğinde dünyayla iletişimini kesiyordu.

E) Beyaz taşlarla örülmüş duvarın arkasındaki zeytinlik, vadiye kadar iniyordu.

6. Sözcüğün aslında olmayan, sözcüğe ek getirildi-ğinde ya da sözcüğün başka bir sözcükle birleşme-si sonucunda bir sebirleşme-sin ortaya çıkmasına ünsüz türemesi denir.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz türeme-si yoktur?

A) Onun beni kısa zamanda anlayacağını hissedi-yorum.

B) Size yardımcı olamadığım için affımı istiyorum. C) Kitaptaki anlatım akıcı ve özgündü.

D) Sorunun A şıkkındaki cümlede yazım yanlışı vardı.

(10)

19

Konu Testi - 1

1. Değişik açılardan çekilen fotoğraflar daha sonra bilgisayarda birleştirilerek seyredenleri çepeçev-re saran 360 deçepeçev-rece panoramik bir görüntü oluş-turuyor.

Bu cümlede altı çizili sözcükte görülen ses olayları aşağıdaki seçeneklerden hangisinde verilmiştir? A) Ünlü daralması – ünsüz benzeşmesi B) Ünsüz değişimi – ünsüz benzeşmesi C) Ünsüz değişimi – ünlü düşmesi D) Ünlü türemesi – ünlü düşmesi E) Ünsüz türemesi – ünlü düşmesi

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla sözcükte ünsüz değişmesi vardır?

A) Gerçek öğretmenliğin nasıl bir şey olduğunu bilirdi.

B) Klasik bir yapıtı olmayana klasik sanatçı dene-mez.

C) Geleceği satın alabilecek tek şey, bugündür. D) Büyük bir göl ön tarafta, güneş de dağın

ardın-daydı.

E) Yolculuğa çıkacak olmanın heyecanı hepimizi sarmıştı.

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz yumu-şamasına örnek yoktur?

A) Gencecik insanlar, işsiz güçsüz dolaşıyorlar. B) Doğadaki güzelliklerin simgesidir Halikarnas

Balıkçısı.

C) Onur, okula başladığında okumayı biliyormuş. D) Merdivenleri çıkamadığı için dedeme yardım

ediyordum.

E) Çağımız, düşünce gelişiminin durduğu bir çağ.

4. Atın, çoktan gücünü yitirmiş, yaşlı, arık yüreği sızım I II

sızım sızlıyor, boynunu sıkan hamut nefes almasını III

daha da güçleştiriyordu. Omzundaki nasırın üze-rinde açılmış küçük bir yara ateş gibi yanıyor, o da dayanılmaz bir acı veriyordu. Yeni sürülmüş ve IV

yağmur emmiş bir tarlada yürür gibi, ayaklarını da zor kaldırıyordu bastığı yerden.

V

Yukarıdaki parçada numaralanmış sözcükler-den hangisinde hem ünsüz benzeşmesi hem de ünsüz değişimi vardır?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

5. Irmakların kıyılarını çepeçevre

Eğilmiş oyuğun üstüne değin akkavaklar Kapıyor önünü sarmaş dolaş olmuş Eğik asma dalları, gel buraya gel

Bu dizelerde aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur? A) Ünsüz yumuşaması B) Ünlü türemesi C) Ünsüz benzeşmesi D) Ünlü düşmesi E) Ünlü daralması

6. Geri kalmış ülkelerde hamallarla yazarlar arasında I

ilginç bir ilişki vardır: Hamallar kitapları sırtlarında, II

yazarlar ise kafalarında taşırlar; yükler boşaltılınca III yollar ayrılır; biri meyhaneye diğeri sürgüne gider.

IV V

Bu cümledeki altı çizili sözcüklerin hangisinde ünsüz benzeşmesi vardır?

(11)

31

YAZIMI KARIŞTIRILAN SÖZCÜKLER

AAA ara buluculuk biraz demek ki feshetmek herhangi kar topu abdest ara cümle birbiri demir yolu film herhangi bir katalitik

absürt ara sıra birçoğu deniz feneri filtre herkes katalog acayip ara söz birçok deodorant fiyat heykeltıraş katsayı

acente arapsaçı birdenbire dershane floresan hıdrellez kavanoz acımtırak arkeolog bire bir (oran) dev aynası flüt Hristiyan keşfetmek açgözlü artakalan birebir (etkili) devalüasyon fotoğraf hiç kimse kılavuz açık hava art arda birkaç deve dikeni fritöz hiçbir kıraathane açık oturum art niyet biyografi deve kuşu floresan hiçbir şey kırkayak açık sözlü arz etmek boşboğaz dışa dönük GGG hijyen kırkikindi açıkgöz asfalt boşvermek dikbaşlı gardırop hikâye kirpik açıortay asteğmen boşu boşuna dikkafalı gayrimenkul hilekâr klasisizm ada çayı aşçı broşür dil bilgisi gelgit hizmetkâr kolektif adamakıllı aşçıbaşı bugün dinozor gelişigüzel hoparlör komiser

adım başı aşevi büyükanne dipnot gerçeküstü hoşça kal kompozisyon aerobik atardamar büyükbaba direkt gırgır hoşgörü konargöçer afakan atasözü büyükbaş distribütör gidedurmak hoşsohbet konservatuvar affetmek ateş böceği büyükelçi diş eti giderayak hukukun kontör

aforoz ateşkes CCC dişe diş gitgide huzurevi kontrplak afsun atölye cambaz dizüstü gök bilim hünkâr konuksever agâh ayaküstü camekân doğaüstü gökyüzü hüsnükuruntu kooperatif ağaçkakan ayırt etmek can evi doğumevi göz önü hüsnütalil kozmos ağırbaşlı BBB can yeleği doküman gözlemevi hüthüt kravat ağırsıklet babayiğit can yoldaşı dolma kalem gözyaşı III-İİİ kriko

ağız birliği badem ezmesi canciğer düzayak gram ızdırap kriter ağız dolusu bağ bozumu canıgönülden düztabanlık grev iç içe kroki ağustos böceği bahtı kara cankulağı EEE greyder içe dönük kupür akaryakıt bakakalmak cankurtaran eczane güç bela içe kapanık kurdele aklı sıra bakımevi cansiparane efekt güler yüz içgüdü kuru yemiş aklıselim barışsever celbetmek egzoz gün batımı içli dışlı kuş bakışı akort etmek basımevi cephane ek eylem günbegün içten içe kuşburnu akordiyon basmakalıp cezaevi ek fiil güvenoyu iddia Kuvayimilliye albeni baş başa cır cır (geveze) el âlem HHH ideoloji kuzeybatı alçak basınç baş belası cırcır (fermuar) el ele haczetmek ikametgâh LLL

alçak gönüllü baş tacı ÇÇÇ el işi hafriyat ikide bir laboratuvar alelacele başucu çağ dışı el yazısı hafta başı ikiyüzlü (riyakâr) laubali alın teri başa baş çakırkeyif elbette ki hafta içi ilk yardım lavabo alın yazısı başçavuş çalakalem el birliği hafta sonu ilkbahar MMM

alışveriş başıboş çalı kuşu elektrik halbuki ilkokul maalesef alıvermek başıbozuk çarçur etmek eli koynunda halaç ilköğrenim mademki alt alta başöğretmen çekçek eli kulağında halihazır ilköğretim makine

altgeçit başörtü çekidüzen enikonu halüsinasyon illüzyon mal varlığı altüst etmek başsağlığı çekyat enstantane hamdetmek inisiyatif matbaa altüst olmak başsavcı çepeçevre entelektüel hamdolsun inkılapçı materyal altyapı baştan başa çer çöp erozyon hamur işi insanoğlu maydanoz

alt yazı başüstüne çıkagelmek eski püskü hanımeli insülin meğerki alüminyum başvurmak çıt çıt (ses) espri ham madde intihar menemen ana düşünce başvuru çıtçıt (kopça) espritüel hasbelkader ipucu menü

ana fikir başyapıt çıtkırıldım eş anlamlı hasta bakıcı iş adamı metot ana vatan başyazı çiy (şebnem) eş sesli hastane işbaşı milletlerarası anaokulu bazen çiğ (pişmemiş) eşek arısı hava yolu iş yeri monolog

anayasa belli başlı DDD eşofman havaalanı işveren motosiklet anekdot benmerkezcilik dağ başı etüt hayrola iz düşüm mozaik

ankastre biçerdöver darmadağın evvelki hazırcevap KKK muhatap antrenman bijuteri darmaduman FFF helezon kabakulak Musevilik antrenör bilinçaltı darülaceze fantastik her an kahverengi muşamba apaçık bilirkişi dedektif farenjit her biri kalemtıraş muzdarip apandisit bir an defetmek fark etmek her gün kamuoyu mübalağa aperatif bir şey dekorasyon fasulye her hâlde (mutlaka) kapitülasyo müsaade apar topar bir takım (sayı) deli dolu federal herhâlde (belki) karı koca müsvedde

apartman birtakım (belgisiz) demagog fermuar her şey karnabahar müteahhit

(12)

TEST

1

58

GELİŞTİREN

SES-YAZIM-NOKTALAMA

1. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisinde ünlü düşmesi yoktur?

A) Televizyonda yayınlanan programlar birbirinin aynı.

B) Papatyalar, gelincikler susuzluktan sararmıştı. C) Sen hiçbir zaman çevrene uyum

sağlayama-dın.

D) O güzelim oyuncakları görüp de almamak ol-mazdı.

E) Her şeyin bozulduğu bir ortamda nasıl iyi düşü-nebiliriz?

2. Kâğıtla kalemi yorma boşuna Yazdığın reçete değer mi zahmete

Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Ünlü düşmesi

B) Kaynaştırma ünsüzü C) Ünsüz yumuşaması

D) Ünsüz yumuşamasına aykırılık E) Ünsüz benzeşmesi

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yön adlarının yazımıyla ilgili bir yazım yanlışı vardır?

A) Bu hafta ülkenin kuzey bölgeleri yağışlı olacak-mış.

B) Amerika’nın güneyindeki doğal afetler çok ür-kütücü.

C) Orta doğudaki pek çok savaşın nedeni batının kirli oyunlarıdır.

D) Akyel (lodos), güneyden esen sıcak bir rüzgâr-dır.

E) Ülkemizin doğusu ile batısı farklı coğrafi özel-likler taşıyor.

4. Aşağıdakilerin hangisinde bitişik yazılması gereken “- ki”, ayrı yazılmıştır?

A) İstiyoruz ki herkes en az bir hafta tatil yapabilsin. B) Açıkça söylüyorum ki bu konuda hiçbir şey

ya-pamaz.

C) Yarın ki sınavın ertelendiğinin kesinleşmesi herkesi rahatlattı.

D) İnsanlara hoşgörüyle yaklaşmalısın ki onların gönlünü kazanasın.

E) O kadar şiddetli bir yağıştı ki bu, köyü su basa-cak diye korktuk.

5. Aşağıdakilerden hangisi kısa çizginin (-) görev-lerinden değildir?

A) Karşılıklı konuşmalarda konuşan kişinin adın-dan sonra kullanılır.

B) Anlamca birbiriyle ilişkili sözcükler arasında kullanılır.

C) Ara söz ve ara cümlelerin başına ve sonuna konur.

D) Satır sonuna sığmayan sözcükleri hecelerin-den bölmede kullanılır.

E) Bir olayın başlangıcını ve sonunu gösteren ta-rihler arasına konur.

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru işareti (?) yanlış kullanılmıştır?

A) Bu kitabı okuduktan sonra özetini çıkarsam mı diye düşünüyorum?

B) Sanatta, ustaları izlemek mi yoksa yaratıcı ol-mak mı önemlidir?

C) Enderunlu Vâsıf ( ? - 1824), Nedim’in etkisinde kalarak şiirler yazmıştır.

D) Türkmenlerin Avşar boyundan olan Dadaloğlu, 1785’te (?) doğmuştur.

E) Namık Kemal hangi yapıtının ön sözünde o dö-nem aydınlarına seslenmiş?

(13)

PEKİŞTİREN

TEST

1

60

DİL BİLGİSİ

1. Acının rengi nasıl düşmüş güzelliklere Ağaçlar yağmurla yıkıyor yüzlerini

Bu dizelerde aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur? A) Kaynaştırma ünsüzü B) Ünsüz yumuşaması C) Ünlü düşmesi D) Ünlü daralması E) Ünsüz düşmesi

2. Ekinler gün geçtikçe büyüyüp olgunlaşıyor, başak-larını taneyle dolduruyor.

Bu cümlede aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur? A) Ünsüz yumuşamasına aykırılık B) Ünlü daralması C) Ünsüz benzeşmesi D) Ünlü düşmesi E) Kaynaştırma ünsüzü

3. Aşağıdakilerin hangisinde büyük harflerin kul-lanımıyla ilgili yazım yanlışı yapılmamıştır? A) Ömer Seyfettin’in yazın hayatına şiirle

başladı-ğını biliyor muydunuz?

B) Japonların tüm Dünya’ya teknolojide hâkim ol-duğu bir gerçektir.

C) TDK’nin yeni yayımladığı “Türkçe sözlük” ü al-mak istiyorum.

D) Nil nehri, Mısır’ın yaşam kaynağıdır, orayla bü-tünleşmiştir.

E) Van Kedisi almak için buradan ta Van’a kadar gitti.

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yan-lışı vardır?

A) Kır ve doğa sevgisini anlatan şiirlere “Çoban Şiiri” adı verilmektedir.

B) Dünyanın en büyük yazarlarından sayılan Cervantes, “Don Kişot” la modern romanın ku-rucusu olmuştur.

C) “Sis” romanında çeşitli olaylar, bir sisin içinden insanların karşısına birdenbire çıkmaktadır. D) Bu yapıtta “gerçek” denen şeyin herkese göre

değiştiği tezi savunulmuştur.

E) Hüseyin Özbay "Aldanışların Penceresinden" adlı eserinde hayata, akla uymayan alışkanlık-ları ve inançalışkanlık-ları yıkmaya çalışmıştır.

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde noktalama yanlışı vardır?

A) Çırağan Sarayı’nın 1873’te (?) yapıldığı bilini-yor.

B) Tarlada gördüklerimiz darı mıydı, çavdar mıy-dı?

C) Ona şiirler okumaya çalıştım, mümkün olmadı. D) Genç şairler, “tüm” sözcüğünü yanlış

kullanı-yorlar.

E) Diller yapı bakımından üçe ayrılır; tek heceli, bitişken, bükümlü...

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde parantezle gösterilen yere noktalı virgül (;) getirilmelidir? A) Savaşlar yıkıcı ve kötüdür ( ) ancak kimi zaman

olumlu atılımların nedeni de olabilir.

B) Aniden bastıran bir yağmur karşısında sarsılı-yor ( ) öykülerimin etki alanına girisarsılı-yorum. C) Halk müziği konserlerine pek gitmem ( ) çünkü

çalınan yapıtların bazılarını sevmiyorum. D) Güneş alan yerlerde sümbüller, çiğdemler ( )

gölgelerde ise menekşeler, nergisler vardı. E) Yadırgamayı bırakın ( ) onun bu başarısını

al-kışlayın herkes gibi.

(14)

ÖLÇEN

TEST

1

62

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde türetilirken ünlü kaybına uğramış bir sözcük yoktur? A) Nurullah Ataç, yazılarında devrik cümleler

kul-lanmıştır.

B) İlerleyen yaşına rağmen çok dinç görünüyordu. C) Sarı saçları kıvrım kıvrımdı ve alnına

dökül-müştü.

D) Bu kadar ağır yükü omzunda taşıyamayacağını anladı.

E) Odasındaki akvaryumda beslediği Japon balık-larının renkleri göz alıyor.

2. Yeşil gözlerinizi ödünç istesem Verir miydiniz

Getirirdim işim bitince yine Tertemiz, kirletmeden Hiç kötü niyetim yok, inanın Merak bu

Görmek istiyorum sadece kendimi Sizin gözlerinizde

Bu dizelerde aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur? A) Ünlü daralması B) Ünsüz benzeşmesi C) Ünsüz düşmesi D) Ünsüz yumuşamasına aykırılık E) Ünlü düşmesi

3. (I) Bu kitabın genel olarak resim sanatı üzerine yazıldığını söyleye bilirim. (II) Bana öyle geliyorki resimle uğraşan bir kimse, bu kitabı okumadığı zaman bir çok şeyden eksik kaldığını düşünür. (III) Okuduğu zaman ise ne kadar eksiği olduğunu farkeder. (IV) Bir yönlendirme de olabilir bu kitap genç resim sevdalıları için. (V) Üniversitelerin, güzel sanatlar liselerinin resim öğrencileri için sık sık baş vurulabilecek bir özgün düşünceler kitabı bu.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangisin-de yazım yanlışı yoktur?

A) V. B) IV. C) III. D) II. E) I.

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı yoktur?

A) Artık hiç bir kulüp, seyir keyfi veren bir futbol oynamıyor.

B) Statın dışı, içinden çok daha sakin diyenler al-danıyorlar.

C) İstanbul’da yaşamıyan bir sanatçının ünlenme-si zordur.

D) Özellikle büyük kentlerimizde kapkaç olayları çoğaldı.

E) Hergün bir yarışma seyrediyoruz ya da bunlar-dan birine katılıyoruz.

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisi yazım veya nokta-lama yönünden doğrudur?

A) İnsanlar, sağlıklı yaşamak için saçma gibi görü-nen şeyleride yapabilir.

B) İyi bir yazar olabilmenin koşulu; kişilik, iyi niyet ve yeteneği birleştirmektir.

C) Halk bir yapıtı çok beğeniyor; onda gerçekleri bulabiliyorsa; o yapıt kalıcı olur.

D) Yaşamına yeni bir biçim vermek için canlabaş-la durmaksızın çalışıyordu.

E) Bilmediği hiçbir konunun olmadığını idda eder ve kendini başkalarından üstün görürdü.

6. Ülkemizde de yazarların bir basın ataşesi var ( ) Bunlardan biri geçenlerde, temsil ettiği yazar için ( ) “Yeni bir yapıta kadar basında eskisi gibi sık görün-meyecek.” diyordu ( ) Bunun anlamı şu ( ) Bundan böyle yazar, yazınsal bir metin üreten kişi değil ( ) görüntüsü kullanılan yüzdür.

Bu parçada ayraçlarla ( ) belirtilen yerlere aşağı-dakilerin hangisinde verilen noktalama işaretle-ri sırasıyla getiişaretle-rilmelidir?

A) (:) (,) (.) (!) (;) B) (.) (:) (.) (:) (,) C) (.) (;) (.) (:) (,) D) (:) (,) (:) (.) (,)

E) (.) (,) (:) (.) (;)

(15)

YAPI BİLGİSİ

SÖZCÜK TÜRLERİ

BÖLÜM

2

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Yapı Bilgisi 1 1 1 2 1 1

Sözcük Türleri 4 2 3 1 3 3 4 2 4 1 1 1 1 2 4 1

YAPI BİLGİSİ-SÖZCÜK TÜRLERİ

KONUSUNUN YGS - LYS'DE ÇIKMIŞ SORU DAĞILIMI

YAPI BİLGİSİ

u

Yapım Ekleri

u

Çekim Ekleri

u

Yapısına Göre Sözcükler

SÖZCÜK TÜRLERİ

u

İsim

u

Sıfat

u

Zamir

u

Zarf

u

Edat

u

Bağlaç

u

Ünlem

(16)

GELİŞTİREN

TEST

1

158

1. Aşağıdaki cümlelerdeki adıllar (zamir), türce eşleştirilirse hangisi dışta kalır?

A) Herkesin elinde bir sınav kitapçığı vardı. B) Arabasını bana birkaç günlüğüne emanet

et-mişti.

C) Renkli bir tablo astım buraya odanın havası de-ğişsin diye.

D) Umarım ona bu konuyla ilgi doğru açıklamayı yapmışsındır.

E) Neden kimse sorumluluklarını tam anlamıyla yerine getirmiyor?

2. Aşağıdakilerin hangisinde soru anlamı farklı bir sözcükle sağlanmıştır?

A) Bugünkü geziye kimler gelecek? B) Bu güzel örtüleri nereden almış? C) Hangi çiçeği daha çok seviyorsun? D) Günlerdir bizden gizlediği şey, neymiş? E) Bu şehrin en meşhur yiyeceği nedir?

3. Aşağıdakilerden hangisinde ilgecin (edatın) cümleye kattığı anlam doğru verilmemiştir? A) Araç: Tatile benim arabamla gidiyoruz. B) Neden: Bütün gün seni görebilmek için

dolaş-tım.

C) Benzerlik: Çocuklar denizde balık gibi yüzüyor-du.

D) Koşul: Geri getirmek üzere kitabımı alabilirsin. E) Birliktelik: Yurt dışına arkadaşlarıyla gidecek.

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili söz-cük, farklı görevde bir yapım eki almıştır? A) Uysal görünüşlü insanlardan her zaman

kork-tum.

B) Balkanlardan gelen soğuk hava, ülkeyi terk edi-yor.

C) Dikkatli öğrenciler, bu soruyu rahatlıkla çözer-ler.

D) Sınavda son soruları genellikle yanlış çözüyo-rum.

E) Sizden ayrılalı beş yıl oldu, çok özledim sizi.

5. Biz de hafif olsaydık bu rüzgârdan I

Yer alsaydık şu bulut kervanında II

Güzele ve yeniye doğru koşan III IV

Şu sonrasız gidişin bir yanında V

Yukarıdaki dizelerde numaralanmış sözcükler-den hangileri adlaşmış sıfattır?

A) I. ve II. B) I. ve III. C) II. ve III. D) III. ve IV. E) IV. ve V.

6. Aşağıdakilerin hangisinde, cümleye “dilek” anla-mı katan bir zarf kullanılanla-mıştır?

A) Böyle olacağını bilseydim onu arar mıydım? B) Arkadaşları gittiğinde üzülür mü bilmem! C) Ben sizi aldatır mıyım hiç?

D) Yazdıklarımı zamanında yayımlasalar keşke! E) Sevdiğimi söylesem bana inanır mı dersin?

(17)

PEKİŞTİREN

TEST

1

162

DİL BİLGİSİ

1. I. Zifiri bir karanlık içinde tüm sokaklar Bir insan arıyorum karanlığında gecenin II. Ahu gözlü yârim senin elinden

Şikâyet etmedik yerler mi kaldı III. Yokluğun cehennemin öbür adıdır

Üşüyorum, kapama gözlerini IV. Ey, efendisini kalbinde taşıyan köle

Ben, tuzun içindeki denizim V. İki yüzüdür şahinlerle güvercinler Binbir suratlı sermayenin

Yukarıdaki dizelerin hangi ikisinde tamlayanı ile tamlananı yer değiştirmiş isim tamlaması var-dır?

A) I. ve II. B) II. ve III. C) III. ve IV. D) IV. ve V. E) I. ve V.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat öbeği diğerlerinden farklı bir biçimde oluşmuştur? A) Az şekerli bir kahve yaptım ona.

B) Kapısı geniş bir handa geçirdik geceyi. C) Yakası yırtık bir gömleği vardı. D) Tahtası büyük bir sınıfta işledik dersi. E) Marulu bol bir salata yapmamı istedi.

3. Aşağıdakilerin hangisinde ölçü zarfı, bir eyle-min durumunda üstünlük ölçüsü oluşturmuş-tur?

A) Bu yıl geçen yıla göre daha iyi çalıştım. B) Bu yıl geçen yıla göre daha iyi öğrenciydin. C) Bu yıl daha çok çalışarak başarılı oldun. D) Bu yıl geçen yıla göre daha iyisin.

E) Bu yıl geçen yıla göre daha da çalışmalısın.

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, bir ad tamla-masının tamlananı birden fazla tamlayanla belirtilmiştir?

A) Yapıtlarda dil, yazarın kişiliğinden ve yetene-ğinden izler taşır.

B) Saatlerce, masmavi denizin üstünde uçtuk. C) Roman ya da öykü yazarı olmak istiyormuş. D) Gönül bahçende açan sevginin çiçeklerini kinle

soldurma.

E) Güneşin ışıkları, evin içini sobadan daha güzel ısıtmıştı.

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “canlı” sözcü-ğü, türü bakımından diğerlerinden farklıdır? A) Canlı renkleri sevdiğini hepimiz biliyorduk. B) Düne göre daha canlı görünüyordu hasta. C) Canlı bir yaşamı tercih ederdi her zaman. D) Canlı yayında başarılı olduğunu söylediler. E) Yapıtlarında canlı bir dil kullanmışsın.

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili söz-cükteki ekin işlevi ötekilerden farklıdır? A) Kapıya sıkışan kolu daha iyileşmemiş. B) Okulun düzenlediği gezi iptal edilmiş. C) Duru suda yıkanan kilimler hangileri? D) Çiçeklerden yayılan koku, bizi sarhoş etti. E) Bir dizi inci alacak kadar parası vardı.

(18)

ÖLÇEN

TEST

1

166

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ancak” sözcü-ğü, “Kardeşinle ancak okulda görüşebiliriz.” cüm-lesindeki göreviyle kullanılmıştır?

A) Gönderdiğiniz ilaç akşama ancak gelir. B) Tatile git ancak beni oradan aramayı unutma. C) Beni ancak sen anlarsın, onun için geldim

sana.

D) Evden ancak çıkabildim, çok işim vardı. E) Ankara’dan İstanbul’a ancak beş saatte

gider-siniz.

2. Gök mavi mavi gülümsüyordu Yeşil yeşil dallar arasından

Bu dizelerdeki altı çizili sözcükle aynı anlam ve görevde kullanılan sözcük, aşağıdaki cümlelerin hangisinde vardır?

A) Son zamanlarda bu işten iyi bir gelir sağladı. B) O gün evlerimize paket paket hediyeler

götür-dük.

C) Cümleleri düzgün, konuşmasıysa tane taneydi. D) Evinin bahçesinde birbirinden güzel birçok

çi-çek vardı.

E) Davranışlarına dikkat etmezsen, hayatta yalnız kalırsın.

3. Bozkıra uzanmış sereserpe Gökyüzü maviliğinde Dünya, onunla ben, ikimiz Çok genciz, daha çok genciz Okul kaçağı tadında Gülümsememiz

Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Birleşik isim B) İsim tamlaması C) Türemiş isim D) Somut isim

E) Topluluk ismi

4. Dalga dalga hücum edip pişmanlıklar Unutuşun o tunç kapısını zorlar

Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Zincirleme isim tamlaması vardır.

B) İkileme, zarf görevini üstlenmiştir. C) Türemiş sözcükler kullanılmıştır. D) İsim-fiil, tamlayan görevindedir. E) İşaret zamiri kullanılmıştır.

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim tamlama-sı, zarf görevinde kullanılmıştır?

A) Varlığımızı annelerimizin özverilerine borçlu-yuz.

B) Bütün güzelliklerin kaynağı, sevgi ve hoşgörü-dür.

C) Yabancıların yaşam felsefesi bizimkine uymu-yor.

D) Akşam güneşi evimizin içini ne güzel aydınlatır-dı.

E) Gecenin bu saatinde kapının zilini çalan kim-miş?

6. Kimi birleşik sıfatlar, isimle sıfatın yeri değiştirilip isme iyelik eki getirilerek yapılır.

Aşağıdakilerin hangisinde buna uygun bir kul-lanım yoktur?

A) Kolları bol bir elbiseyle yemeğe gidemezdi. B) Sesleri güzel insanlar beni her zaman

etkile-miştir.

C) Camı kırık bir odada kalamayacağını söyledi. D) Merdivenleri yüksek bir apartmanda

oturuyor-muş.

E) Kırmızı renkli bir kumaştan elbise diktirmek isti-yordu.

(19)

FİİLLER (EYLEMLER)

BÖLÜM

3

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

1 1 1 2 1 1

FİİLLER (EYLEMLER)

KONUSUNUN YGS - LYS'DE ÇIKMIŞ SORU DAĞILIMI

u

Fiiller (Eylemler)

u

Ek Fiil

u

Fiilde Yapı

u

Fiilimsiler

u

Fiilde Çatı

(20)

KONU

171

FİİL (EYLEM)

Bir kılış, oluş, durum bildiren sözcüklere fiil denir.

Fiiller, varlıkların hareketlerini zaman ve kişiye bağlı olarak bildirir. ✒gül-müş-sün (“-miş” zaman eki, “-sün” kişi eki)

✒al-ır-ız (“-ır” zaman eki, “-ız” kişi eki) ✒sev-di-niz, uyu-muş, gel-(i)yor-lar

✒Fiiller, bildirdikleri anlamlara göre kılış (iş), oluş ve durum fiilleri olmak üzere üçe ayrılır.

1. İş (Kılış) Fiilleri: Birözne tarafından gerçekleştirilen ve bir varlığı etkileyen (nesne alabilen) fiillerdir.

✒yıka-, sil-, at-, taşı-, kes-, yaz-, oku- …

✓

Eşyaların hepsini ben taşıdım.  Salonun camlarını özenle sildim.

2. Oluş Fiilleri: Bir durumdan başka bir duruma geçmeyi anlatan fiillerdir. Bunlara doğa fiilleri de denir. Fiil, özne üzerinde kendiliğinden olma anlamı verir. Öznedeki nitelik değişikliğini belirtir.

✒yaşlan-, bayatla-, çürü-, kırış-, sarar-, kuru-, paslan- …

✓

Torbadaki ekmeklerin hepsi küflenmiş. Elmalar, zamanından önce kızardı.  Torosların zirvesindeki karlar eridi.

3. Durum Fiilleri: Öznenin hangi durumda olduğunu bildiren fiillerdir. Özne, fiili kendi üzerinde gerçekleştirir. Durum fiilleri geçişsizdir. Fiile yöneltilen “neyi, kimi” sorularına yanıt vermez.

✒ağla-, uyu-, otur-, yat-, dinlen-, gül- …

✓

Bütün gün pencerenin önünde oturuyor.  Kardeşim şu anda yatağında uyuyor.

FİİLDE (EYLEMDE) KİP

Kip: Fiillerin zaman ve dileğe bağlı olarak taşıdıkları anlam özelliğidir. Fiiller kiplerine göre ikiye ayrılır:

a. Haber (bildirme) Kipleri b. Dilek (tasarlama) Kipleri a. Haber (Bildirme) Kipleri

Zaman kavramı taşıyan kiplerdir. Taşıdıkları zamanın anlamlarına göre haber kipleri şunlardır.

1. Bilinen (görülen, belirli) geçmiş zaman 2. Duyulan (öğrenilen) geçmiş zaman 3. Şimdiki zaman

4. Gelecek zaman 5. Geniş zaman

(21)

Temel Sorular ve Çözümleri

177

10.

1

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik zamanla çekimlenmiş fiilde, tek zaman anlamı vardır? A) Bu yıl temmuzda size gelecektim.

B) Burada insanlardan uzak yaşıyorduk. C) Ülkenin güneyinde araştırma yapmıştı. D) Her gün birkaç şiir yazardı sevdiğine. E) Sınav sorularının hepsini yanıtlamalıydın. A seçeneğinde “gelecektim”, B’de “yaşıyorduk”, C’de “yapmıştı”, D’de “yazardı” fiillerindeki her iki kip eki de zaman anlamı taşımaktadır. E seçeneğindeki fiil (ya-nıtlamalıydı), gereklilik kipinin hikâyesidir. Dilek kipleri zaman anlamı taşımadığı için bu fiil, biçimce birleşik çekimli olmasına rağmen tek zaman anlamı taşımak-tadır.

Yanıt E

10.

2

Aşağıdaki atasözlerinin hangisinde ek fiil düş-müştür?

A) Arı, söğüdü; akıllı, öğüdü sever. B) Armudu soy ye, elmayı say ye. C) Aş taşınca kepçeye paha olmaz. D) At, binenin; kılıç kuşananın. E) Babanın sanatı, oğluna mirastır.

A, B, C seçeneklerindeki cümlelerin yüklemleri fiildir ve basit zamanlı çekimlenmiştir. E seçeneğindeki cümlenin yüklemi isimdir ve ek fiil geniş zaman üçün-cü tekil kişi çekimi olan “-dır” ekini almıştır (miras-tır). D’de “binenin, kuşananın” sözcükleri isim soylu söz-cüklerdir ve yüklem görevindedirler. Ek fiilin geniş za-man üçüncü tekil kişi çekimi olan “-dır” eki, bu sözcük-lerde yoktur.

Yanıt D

10.

3

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ek fiil, sonuna geldiği fiili birleşik zamanlı yapmamıştır?

A) Bana, acıların kendisini olgunlaştırdığını söylerdi. B) Şimdi ona bu konuda bildiklerini anlatmıştır. C) Hiç durmayan bir haykırışla seslenirdi okuyucuya. D) Çocuklarından şu ana kadar hiç ayrılmamıştı. E) Kuruyan yapraklar güz rüzgârıyla savruluyordu. A’da “söyle-r i-di”, C’de “seslen-ir i-di”, D’de “ayrıl-ma-mış i-di”, E’de “savrul-u-yor i-di” fiilleri, birleşik za-manlı fiillerdir. B seçeneğinde “anlat-mış-tır” fiili, ek fiil geniş zaman üçüncü tekil kişi çekimi olan “-dır” ekini almıştır. Bu ek, birleşik zamanlı fiil kurmaz. Birleşik za-manlı fiillerde ikinci kip eki “i-di, i-miş, i-se” olmalıdır.

Yanıt B

10.

4

Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yükleminde ek fiil vardır?

A) Sınavı iyi geçmiş olsaydı hepimizin yanına uğrardı. B) Arkadaşlarına nasıl davranacağını hâlâ

öğrene-medin.

C) Yeteneğin varsa güzel sanatlarla ilgili sınavlara gir. D) Bana çektirdiğin acıların cezasını en kısa

zaman-da çek.

E) Başkasını unuttuğun kadar çabuk unutulacaksın. B, C, D, E seçeneklerindeki fiiller (öğrenemedin, gir, çek, unutulacaksın), basit zamanla çekimlenmiş; A seçeneğinde “uğra-r-dı” fiili, ek fiilin geçmiş zamanı-na göre (uğrar i-di) çekimlenmiştir.

Yanıt A

(22)

ÖSYM Tarzı Sorular ve Çözümleri

178

5

Çağdaş öykü ve romanımızın ustalarından Demirtaş Ceyhun, yeni kitabıyla da yazınımızda kendi kurduğu yeni bir türe imza attı.

Bu cümlede aşağıda verilenlerden hangisi yoktur? A) Ek fiil almış sözcük

B) Sıfat tamlaması C) Fiilden türemiş isim

D) Sıfat-fiil ekiyle türemiş sözcük E) Bulunma durumu eki almış sözcük

Çağdaş öykü, yeni kitap

sıfat isim sıfat isim sıfat taml. sıfat taml.

yaz-ın-ımız-da

fiil YE ÇE ÇE isim

“Kur-duğ-u” sıfat-fiili, “kurmak” fiilinden “-dık, -dik” sı-fat- fiil ekiyle türemiştir. Sısı-fat-fiil ekleri, yapım ekleridir. Yaz-ın-ımız-da (-de, bulunma durum ekidir.)

Bu cümlede ek fiil almış sözcük yoktur.

Yanıt A

6

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “-yor” eki, cümle-ye diğerlerinden farklı bir zaman anlamı katmıştır? A) Sınavlardan önce konuları gözden geçiriyorum. B) Okulun kütüphanesinde her gün çalışıyorum. C) Sınav sonuçları ayın sonunda açıklanıyor. D) Birkaç gün sonra işe başlıyorum.

E) Bahçede çalışanların konuşmalarını duyuyorum. “-yor” eki A ve B’deki cümlelere geniş zaman anlamı, C ve D’deki cümlelere de gelecek zaman anlamı kat-mıştır. E seçeneğindeki cümlede kendi kip anlamını (şimdiki zaman) korumuştur.

Yanıt E

7

Sanatçı, iyi bildiğini sandığı Türkçeyi, hiç bilmediğinin, yeniden ve doğru biçimde öğrenmesi gerektiğinin bi-lincine varırsa, yazdıklarına acımasız bir eleştirmen gibi bakarsa, bıkmadan usanmadan büyük öykücüle-rin öyküleöykücüle-rini okursa, iyi öyküler yazacaktır.

Bu parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Sıfat-fiil ekiyle türemiş sözcük, ismi nitelemiştir. B) Zarf-fiil ekiyle türemiş sözcük, fiili nitelemiştir. C) Geniş zaman III. tekil kişiyle çekimlenmiş fiil

var-dır.

D) Basit zamanla çekimlenmiş fiil yoktur. E) Ek fiil almış sözcükler kullanılmıştır.

“Bildiğini, sandığı” sıfat-fiilleri “-dık,-dik” sıfat-fiil ekiyle türemiş ve “Türkçe” sözcüğünü niteleme görevinde kullanılmışlardır.

İyi bildiğini sandığı Türkçe

sıfat sıfat-fiil sıfat-fiil isim

“Bıkmadan, usanmadan” zarf-fiilleri “-meden, -madan” zarf-fiil ekiyle türemiş ve “yazacaktır” fiilini nitelemiştir. “Var-ır-sa” fiili, geniş zaman ve koşul kipi eki almış, III. tekil kişiye göre çekimlenmiştir.

“Yaz-acak-tır” fiili, basit zaman çekimlidir. “-dır” eki, ek eylem geniş zaman III. tekil kişi çekimidir ve birleşik zamanlı eylem kurmaz.

“var-ır i-se > varırsa, bak-ar i-se > bakarsa, oku-r i-se > okursa, yazacak-tır” fiillerinde ek fiil vardır. Ek fiil, “varırsa, bakarsa, okursa” fiillerinde birleşik za-manlı fiiller kurmuş, “yazacak-tır” da ise çekimli fiile “-dır” eki “tahmin” anlamını katmıştır.

(23)

179

Konu Öğreten Test - 1

1. Bir işi, oluşu, durumu kip ve kişi çekimi ile anlatan sözcüklere eylem (fiil) denir.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde çekimli fiil (eylem) yoktur?

A) Bugünkü toplantı, çoğunluk sağlanamadığı için ertelendi.

B) Kapıdaki görevliyi aşıp danışmaya ulaşmak için çok çabaladı.

C) Başkent, bütün Anadolu’ya bir iç kale vazifesi görmüş.

D) Olaylar arasında bağlantılar kurmaya çalışırdı. E) Yüksek kesimlerde ağır bir kömür kokusu vardı.

2. İş (kılış) fiilleri, yapılan işten etkilenen bir nesnenin bulunduğu fiillerdir. Bu fiilleri “onu” sözcüğüyle bir-likte kullanarak bulabiliriz.

Aşağıdaki altı çizili fiillerden hangisi iş (kılış) fiili değildir.

A) Onu karşımda görünce gözlerime inanamadım. B) Her şiir, toplumdaki farklı bir estetik anlayışı

yansıtır.

C) Onu uzaktan fark etmediğimi çoktan anlamıştı. D) Eğitim sorununa karşı yeterli önlem

alınmadığı-nı düşünüyorum.

E) Okuyucunun beklentilerini göz önüne almak, yaratıcılığı engeller.

3. Oluş fiilleri, zamanla meydana gelen değişmeyi gösteren fiillerdir. Eylem genellikle kendiliğinden gerçekleşir.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde oluş fiili var-dır?

A) Yapraklar sarardı, sen yine yoksun. B) Kuşlar da terk etti bu mevsim sonu. C) Kanadı kırık kuş merhamet ister. D) Bakma insanlara böyle tuhaf tuhaf. E) Benim aşkım sığmaz öyle her saza.

4. Öznenin kendi istemiyle gerçekleştirdiği, daha çok içinde bulunduğu durumu gösteren ve bir durağan-lık bildiren fiillere durum fiili denir. Bu fiiller başka bir nesneyi etkilemeyen, nesne almayan fiillerdir. Aşağıdaki cümlelerdeki altı çizili fiillerden han-gisi, durum fiili değildir?

A) Freni bozulan araba yolun ortasına gelip durdu.

B) Yoldaki kalabalık, duvardaki ilginç reklama bakıyor.

C) İşçiler, tarladaki zararlı otları akşama kadar toplamış.

D) Beklenen yolcu otobüsü saat ikide otogara geldi.

E) Babam aşırı yorgun olduğu için gün boyu uyumuş.

5. Haber ya da dilek kip eklerinden birini aldıktan sonra ek fiilin "-idi / -imiş / -ise" çekimlerinden birini daha alan fiillere birleşik çekimli (zamanlı) fiil denir. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, birleşik za-manla çekimlenmiş fiil vardır?

A) Dün akşamki kazada çocuğun kolu ve bacağı kırılmış.

B) Koca kasaba, uzakta ışıktan bir çizgi gibi görü-nüyordu.

C) Artık, geçmişi bırakıp yaşadığın çağa ayak uy-durmalısın.

D) Yorgun tekerlekler, yollara durmadan bir şeyler fısıldıyor.

E) Bilgisayar bağımlılığı, büyüklerden küçüklere geçti.

6. Fiil kipleri, haber ve dilek kipleri olmak üzere ikiye ayrılır. Haber (bildirme) kipleri fiilin zamanını bildirir. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi haber (zaman) kipiyle çekimlenmemiştir?

A) Dağını zirvesinde kalın bir buz örtüsü karşılar sizi.

B) Şehir merkezinde nereleri gezmemi tavsiye edersiniz?

C) Bu yörede Yörük efsaneleri yıllardır anlatılıyor. D) İşlerimizin yoğunluğu bitince seninle tatile

gide-lim.

E) Sahnedeki sanatçı duygulu bir şarkı söylüyor. "Fiil"

(24)

181

Konu Testi - 1

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi, durum bildiren bir fiildir?

A) Bahçemizdeki ıhlamur ağacını kökünden kes-mişler.

B) Çocuklarını okutmak için varını yoğunu satmış. C) Yaşam koşulları onu zamanından önce

yaşlan-dırmış.

D) O küçük çocuğun, beni dinlerken gözlerinin içi gülerdi.

E) Dostlarım sayesinde yaşamı korkmadan ku-cakladım.

2. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi fark-lı bir kiple çekimlenmiştir?

A) Senin bu tavırların yüzünden çileden çıkıyo-rum.

B) Bir yanlışı gördüğünde anında düzeltmelisin. C) Bizim ilçede her yıl eylül ayında festival

düzen-lenir.

D) Binanın arka bahçesine büyük bir çardak yapı-lacak.

E) Geçen yıl biz de aynı otelde bir hafta kaldık.

3. “Sevmek” fiilinin istek kipi hikâyesi birinci tekil kişi biçimi, aşağıdakilerden hangisidir? A) Sevseydim B) Seveydim C) Sevmeliydim D) Seveymiş

E) Sevseymiş

4. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yükleminde “anlam (kip, zaman) kayması” vardır?

A) Kimi onun durgun hâlini sever, kimi kızgınlığını. B) Yitirilmiş yılların hüznü yansımış ışıltılı gözlerine. C) Önce sinemaya gidecek, sonra da alışveriş

ya-pacağız.

D) Kitapları, genellikle içimdeki sesi dinleyerek se-çerim.

E) Sevgiyi, hoşgörüyü unutmayacaksın insan iliş-kilerinde.

5. Aşağıdakilerin hangisine emir (buyruk) kipi, cümleye emir anlamı katmamıştır?

A) Okuldaki çalışmasını bitirince yanıma gelsin. B) Sınavdan önce sıranın gözündekileri kaldırın. C) Okuldan gelir gelmez ödevlerinizi bitirin. D) Bürodaki halıların saçaklarını da yıkasın. E) Yüce Mevla sana gönlünden geçen tüm

güzel-likleri versin.

6. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi, bir-leşik zamanlı (kipli) değildir?

A) Olanları öğrenince babası ona çok kızmıştı. B) Evini ve arabasını iki günde satıverdi. C) Ben olsam onlara asla yardım etmezdim. D) Söylenenler karşısında hayretten donakalmıştı. E) Sabahları uyanır uyanmaz radyoyu açardı.

(25)

GELİŞTİREN

TEST

1

222

DİL BİLGİSİ

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem, “oluş” anlamlı bir fiildir?

A) Ormana, ovada otlayan kuzulara, üveyiğin uçu-şuna bakıyorum.

B) Yaşamına yeni bir biçim vermek için durmaksı-zın çalışıyordu.

C) Zümrüt yeşili ağaçların altında tatlı bir sohbete dalmışlardı.

D) Buzdolabına koymayı unuttuğum iki tencere yemek ekşimişti.

E) Tren yolculuğu yapacak olmanın heyecanı he-pimizi sarmıştı.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ek fiil, yüklemi birleşik zamanlı (birleşik kipli) yapmamıştır? A) Yağlı boya tabloların güzelliğini anlatıyorlardı. B) Sağlığına zarar veren şeylerden hep

kaçınır-mış.

C) Burada hiç kimse dağ sporuyla ilgilenmezdi. D) Yazar, yaşamın güzelliklerini de ele almalıdır. E) Beni tanıyormuş gibi konuşmanız çok ilginçti.

3. I. O gün öğleden sonra evde yalnız kaldı. II. Bahçede oynayan çocukları uzaktan izledim. III. Öğrencilerle birlikte sokağın başına kadar

yü-rüdü.

IV. Arkadaşlarının hepsi ona armağan vermişti. Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangile-rinin yüklemleri geçişsiz fiildir?

A) I. ve II. B) II. ve III. C) III. ve IV. D) I. ve III. E) I. ve IV

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yükleminde ek fiil yoktur?

A) Hiç çekinmeden bana beceriksiz olduğumu söylemişti.

B) Sınıftaki demirbaşlara zarar verenler de vardı. C) Sabahleyin günlük güneşlik olan hava

bulutla-nıverdi.

D) Bütün gece etrafta dolaşan turistlerle konuşur-duk.

E) Ayda bir yapılan toplantılara nedense gelmez-di.

5. Aşağıdakilerin hangisinde işteşlik anlamı yoktur? A) Hızını alamayınca duvara yapıştı.

B) Büroda çalışacağı arkadaşlarıyla tanıştı. C) Otobüs durağında saatlerce bekleştik. D) Sabahleyin uzaktan uzağa selamlaştık. E) Yağmur başlayınca sağa sola kaçıştılar.

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi, anlamca kaynaşmış bir birleşik fiil değildir? A) Geçen hafta rakip takıma fark attık. B) Bize güldüklerinin son anda farkına vardık. C) Nasıl olur da aradaki farkı göremezsiniz? D) Kasayı açarken kimse farkında olmadı mı? E) Öğrencileri arasında asla fark gözetmez.

(26)

PEKİŞTİREN

TEST

1

224

1. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi dönüşlü çatılı bir fiildir?

A) Beni şaşırtmaya çalıştığını anlamıştım. B) Kaçak yapıların tamamını yıktırdılar.

C) İzlendiğimizi anlayınca çocuk parkında saklan-dık.

D) Başarmayı isteyenler zamanını iyi kullanmalı. E) Dolaptaki yemek, toplantıya geleceklere

ayrıl-mış.

2. Aşağıdakilerin hangisinde yardımcı fiil kullanıl-mıştır?

A) Köroğlu usulca iner dağlardan Mertlik gider pusu gelir sinsi sinsi B) Yıkılmış dilberin mamur illeri Susmuş bülbül söylemiyor dilleri C) Her sabah naz ile gelip geçersin

Hiç de saklamazsın özünü benden D) Sümbüller perişan, güller kan ağlar

Şeyda bülbül terk etti bu bağı E) Salına salına gelen sevdiğim Söyle narin ellim kimin yârisin

3. Aşağıdakilerin hangisinde özne, işi başkasına yaptırmıştır?

A) Mağazayı, fatura vermediği için kapatmışlar. B) Üniversitelerde bazı bölümler tercih edilmiyor. C) Arkadaşlarını arayıp onlarla vedalaşmalısın. D) Karşı konağı, kasabanın en zengini onartmış. E) İş yerindeki huzursuzluk hepimizi etkiliyordu.

4. Aşağıdaki dizelerin hangisinde fiilimsi kullanıl-mamıştır?

A) Boşuna değildir insanları sevmek Özgürlük savaşında

B) Nereden düştü aklımıza Bu kış ortasında buluşmak C) Sana bir çiçek veriyorum

Zor günlerin çiçeğini veriyorum D) Bir çiçek ki

Sevdikçe güzelleşir insan E) Bir elinde çiçeklenmiş badem dalı

Bir elinde çayır, çimen

5. Aşağıdaki dizelerin hangisinde diğerlerinden farklı bir fiilimsi kullanılmıştır?

A) Az değildir varmadan senin gibi yurduna B) Ey hanların gönlümü sızlatan duvarları C) Post verenler, yabanın hayduduna, kurduna D) Yaşaran gözlerimde her şey artık değişti E) Dönmeyen yolculara ağlayan yaslı yollar

6. “Rüzgâr esmeyince yaprak oynamaz.” atasözün-deki fiilimsinin tür ve anlam yönünden özdeşi, aşağıdakilerin hangisinde vardır?

A) Ateş, düştüğü yeri yakar.

B) Ateş olmayan yerden duman çıkmaz. C) Paça ıslanmadan balık tutulmaz. D) Akacak kan damarda durmaz.

E) Aza kanaat etmeyen, çoğu hiç bulamaz.

(27)

ÖLÇEN

TEST

1

226

DİL BİLGİSİ

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, geçişsizken geçişli duruma getirilmiş bir fiil vardır?

A) Görevli bize müzeyi gezdirdi.

B) Mal varlığını çocukları arasında paylaştırdı. C) Kendine güzel bir hırka ördürdü.

D) Hızlı giden arabaları polis durdurdu. E) Bana iki gazete ile bir kitap aldırdı.

2. Aşağıdaki dizelerin hangisinde birleşik fiil yoktur? A) Kısa çöple uzun çöpün kavgası

Süregelmiş çağlar boyu B) Beni sevmiyordun bilirdim Bir sevdiğin vardı, duyardım C) Çıktım yücesine seyran eyledim

Yâr ile gezdiğim yerler perişan D) Gündüzden, gürültüden ırak Akşamı seyredeyim bakışlarından E) Geç fark ettim taşın sert olduğunu Su insanı boğar, ateş yakarmış

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir isim tamla-ması, ek fiil alarak yüklem olmuştur?

A) Yavaş yavaş kapanacak gözlerin, derin uykula-ra.

B) Duyduğum en güzel ses, bebeğin viyaklama sesiydi.

C) Yaşamla savaşarak geçirdik koca bir gençliği. D) Bütün bir şehri ev ev gezdiler nüfus sayımında. E) Sanıyorum yeniden onarılmıştı Selçuklu

küm-betleri.

4. Bahçelerim var aydınlık yeşiller içinde Yeşil satarım, mavi satarım

Ne ölçerim, ne tartarım

İklim, mevsim bilmez bahçelerim

Bu dizelerde altı çizilmiş fiillerin çatısı, aşağıda-kilerin hangisidir? A) Etken-geçişsiz B) Dönüşlü-geçişsiz C) Etken-geçişli D) Edilgen-geçişsiz E) İşteş-geçişli

5. Aşağıdaki altı çizili fiilimsilerden hangisi, öteki-lere göre farklı bir görevde kullanılmıştır? A) Düğüne katılacaklar, davetiyelerini aldılar. B) Çağın getirdiği yeni kavramları ustalıkla

yorum-lardı.

C) Kendi kendisiyle çelişmeyen eleştirmen, başa-rılı olur.

D) Yaşanmamış olayları yaşanmış gibi anlatmaya başladı.

E) Sağlıklı düşünebilen bir kuşak yetiştirmek zo-rundayız.

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi, yeter-lik fiilinin olumsuzudur?

A) Ne yaparsanız yapın, asla sinirlenmezdi. B) Sorulara verecek yanıt bulamadılar. C) Hiçbir derse zamanında gelmiyorsun. D) Buralarda temiz bir yer zor bulunur. E) Dürüst bir insanın ödülü bu olmamalıydı.

(28)

CÜMLE BİLGİSİ

BÖLÜM

4

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

1 1 1 1 2 1 1 1 1 3 1 2 1 1 1

CÜMLE BİLGİSİ

KONUSUNUN YGS - LYS'DE ÇIKMIŞ SORU DAĞILIMI

u

Cümlenin Ögeleri

u

Cümle Türleri

(29)

DİL BİLGİSİ

238

KONU

Cümlede bir ögenin diğerlerine göre daha baskılı ve kuvvetli söylenmesine cümle vurgusu denir. Yüklemin isim ya da fiil oluşuna göre cümlede vurgulanan öge değişir. Yüklemi fiil olan cümlelerde vurgu, yüklemden önce gelen ögededir:

✓

Ateş Dayı, meşe kömüründe demlediği çayı hepimize ikram etmişti.

DT Yüklem (Kime?)

Yukarıdaki cümlede yüklemden hemen önce gelen öge, dolaylı tümleç olduğu için vurgulanan öge de dolaylı tümleçtir.

✓

Ateş Dayı, hepimize meşe kömüründe demlediği çayı ikram etmişti.

Belirtili nesne Yüklem (Neyi?)

Bu cümlede ise yüklemden önce gelen öge belirtili nesne olduğu için vurgulanan öge belirtili nesnedir.

Yüklemi isim olan cümlelerde vurgu, cümlenin yüklemindedir:

✓

Bu mevsimde Akdeniz kıyıları Türkiye’nin en güzel yeridir.

Yüklem (isim tamlaması)

✓

Pek çok insanın zor anında imdadına yetişen itfaiyeciler gizli kahramanlardır.

Yüklem (sıfat tamlaması)

Yüklemleri ad soylu sözcüklerden oluşan bu cümlelerde vurgulanan öge yük-lemdir.

CÜMLEDE ARA SÖZ / ARA CÜMLE

Cümlede herhangi bir ögenin anlamını pekiştirmek, ögeyi açıklamak ya da kuv-vetlendirmek için kullanılan söz gruplarına ara söz denir. Ara sözler, cümle değerin-de olursa bu ara sözlere ara cümle adı verilir. Ara söz ve ara cümleler, cümleden çıkarıldığında anlamda herhangi bir daralma ya da bozulma meydan gelmez. Ara sözler/cümleler, cümle içinde iki virgül, ayraç ya da iki kısa çizgi arasında gösterilir. I. Bir ögenin açıklayıcısı olan ara sözler: Bazı ara sözler kendisinden önce gelen

ögenin açıklayıcısı olarak cümlede görev yapar, açıkladığı öge ile aynı görevi üstlenir.

✓

Ekonomik sıkıntılar yüzünden memleketteki arsayı,

Belirtili nesne

dedemden miras kalan arsayı, geçen ay sattık.

ara söz (nesnenin açıklayıcısı) Yüklem (Nereyi?)

✓

Bu yaz İstanbul’a, her köşesinde tarih kokan yedi tepeli şehre, gideceğiz.

DT ara söz (dolaylı tümlecin açıklayıcısı) Yüklem (Nereye?)

II. Bir ögenin açıklayıcısı olmayan ara cümleler: Bazı cümlelerde ara sözler kendi-lerinden önce gelen ögeyi açıklamaz. Bu ara sözlere "ara cümle" adı da verilir. Ara cümleler öge dışı unsurdur.

✓

Sanatçının yeni kitabı, çok beğenileceğini düşünüyorum,

Özne ara cümle (öge dışı unsur)

Yüklemi sonda olmayan fiil cümlelerinde de vur-gu yüklemden önce gelen ögededir. Devrik isim cüm-lelerinde vurgu yine yük-lemdedir.

AKLINDA OLSUN

“mi” soru edatı, “de” ve “ki” bağlaçları vurguyu kendin-den önceki ögeye çeker.