19
A¤ustos 2003 B‹L‹MveTEKN‹K
Atlantik’te S›cak fiehir
Atlantik Okyanusu’nun dibinde, bir da¤ üzerine kurulu Kay›p fiehir’in on-binlerce, tektonik hareketler ve manto tabakas›na okyanus sular›n›n s›zmas› sonucu ortaya ç›kan ve etkinliklerini onbinlerce hatta milyonlarca y›l sürdü-rebilen yap›lanmalar oldu¤u anlafl›ld›. Kay›p fiehir, 30 derece kuzey enlemin-de, (magman›n deniz dibinde yer yüze-yine ç›k›p yeni kabuk oluflturdu¤u ve okyanus boyunca kuzey-güney do¤rul-tusunda uzanan) Orta Atlantik S›r-t›’n›n yaklafl›k 15 km bat›s›nda, deniz yüzeyinin yaklafl›k 1000 m alt›nda bu-lunan, peri bacalar› biçimli yap›lar kü-mesi. Bacalar› oluflturan, dipten kayna-yan ve mineralce zengin s›cak su. Ka-y›p fiehir’deki aktif bacalardan s›zan su, genelde Pasifik’te görülen ve “si-yah baca” diye adland›r›lan ko-yu renkli su kaynaklar›ndan da-ha az s›cak (ki kaynaklar 40-70°C) ve berrak.
Karbonat-brusit kar›fl›m› olan ve baz›lar›n›n yüksekli¤i 60 metre-yi bulan bacalar, flimdiye kadar deniz dibinde keflfedilen en yük-sek yap›lar.
Deniz suyuyla, hidrojen ve me-tanca zengin, 9-10 pH de¤erin-deki yer alt› kaynak sular›n›n kar›fl›m›, bu hidrotermal yap›lar
içinde genifl s›cakseven mikrop koloni-lerinin yaflamas›na olanak sa¤l›yor. Araflt›rmac›lar, bu indirgeyici ortam›, dünyam›z›n ilk evrelerindeki olufluma benzeterek denizdibi kaynaklar›n yafla-m›n deniz taban› üzerinde ve içinde ilk oluflumuyla ilgili de¤erli ipuçlar›
verece¤ini düflünüyorlar.
Zürich Üniversitesi’nden Gretchen L. Früh-Green baflkanl›¤›nda ‹sviçreli ve Amerikal› yer ve denizbilimcilerinden kurulu bir ekip, bacalar›n, tektonik ha-reketler sonucu ya da deniz taban›n-daki tortul tabakalar içindeki yar›k ve
çatlaklardan manto katman›n›n görece serin üst bölümlerine s›zan deniz suyunun, görece serin ve taze peridotit blok-lar›n› serpantin (y›lantafl› diye de bilinen yeflil renkli bir mineral) dönüfltürdü¤ünü ve a¤›r bir süreç içinde gerçek-leflen bu reaksiyonun ›s› ve çeflitli mineraller ortaya ç›kar-d›¤›n› belirlediler.
Science, 25 Temmuz 2003
Bat› Daha Çekici
Son 400 y›l boyunca denizcilerin sey-rüsefer kay›tlar›yla, gözlemevleri ve uydularca derlenen verileri inceleyen iki ‹ngiliz araflt›rmac›, dünyan›n d›fl çekirde¤indeki manyetik ak›da bat› yönünde belirgin bir kay›fl oldu¤unu belirle-diler.
Dünyan›n s›v› d›fl çekirde-¤inde ak›flkan hareketler, dünyam›za manyetik alan›-n›n kazand›ran bir jeodinamo oluflturuyor. Ancak bu sistemin
ay-r›nt›lar› henüz tam olarak belirlene-bilmifl de¤il.
Leeds Üniversitesi’nden Harry L. Bryden ve ekip arkadafllar› gözlem
sonuçlar› üzerinde yapt›klar› uzun süreli araflt›rma sonucu manyetik ak›-n›n, Atlantik yar›küresi alt›nda ekva-toryel bir kuflak boyunca y›lda 17 km bat›ya kayd›¤›n› belirlemifller. Araflt›r-mac›lar, olguya çekirdekteki
ergi-mifl demir s›v›da, ekvator düzleminde meydana
gelen bir f›flk›rma (jet) ya da s›v› içindeki bir dalga hareketinin neden olabilece¤i düflüncesindeler. Science, 27 Haziran 2003
