B ‹ L ‹ M V E T E K N L O J ‹ H A B E R L E R ‹
8 Temmuz 2006 B‹L‹MveTEKN‹K
Güney California’ya
Büyük Bir Deprem
Görünüyor
ABD, California’daki Scripps Oflinografi Enstitüsü araflt›rmac›lar›n›n haberi kötü: Güney California’y› belki on y›l, belki de
yar›n vuracak büyük bir deprem olas›l›¤›. Ve bu olas›l›k, depremin kendisi kadar büyük. Yap›lan çal›flmaya göre bölgeden geçen meflhur San Andreas fay›, ciddi ölçüde gerilim biriktirmekte. Ve fay›n bu bölümü de en az›ndan son 250 y›ld›r deprem etkisiyle k›r›lmad›¤› için, biriken gerilimin boflalmas›yla yaflanacak deprem, tam anlam›yla felaket olabilir. “Belki yar›n, belki
birkaç y›l sonra” diyor araflt›rmac›lardan Yuri Fialko; “ama fay›n, bir 100-200 y›l daha sürecek bir gerilimi biriktirebilmesi, pek mümkün de¤il.”
San Andreas fay›, Kuzey Amerika levhas›n›n büyük Pasifik levhas›na sürtündü¤ü temel bir jeolojik s›n›r›n üzerinden geçiyor. Avrupa Uzay Ajans› ESA’n›n 8 y›ll›k verilerini biriktirerek, bunlar› küresel konumland›rma ölçümlerinden toplad›¤› 20 y›ll›k verilerle birlefltiren Fialko, fay›n iki yakas›ndaki levhalar›n y›lda 25 milimetrelik h›zla birbirine sürtünerek kayd›¤›n› ve fay›n kendisinin de birkaç yüzy›ld›r k›r›lmad›¤› için flu ana kadar 5,5-7 metrelik bir ‘kayma a盤›’ birikmifl oldu¤unu söylüyor. Araflt›rmac›ya göre bu kaymayla oluflan gerilimin bir anda boflalmas›, yaklafl›k 8.0 büyüklü¤ünde bir deprem yaratacak. Böyle bir depreminse San Francisco’da 1906 y›l›nda gerçekleflen büyük depremin etkilerini ortaya ç›karmas›ndan korkuluyor. Çal›flman›n önemli sonuçlar›ndan biri de, San Andreas’tan dallanarak ayr›lan San Jacinto fay›n›n, deprem aç›s›ndan daha önce tahmin edilenden daha büyük bir risk tafl›d›¤›. Fialko’ya göre buradaki gerilim de, san›lan›n iki kat› h›zla birikmekte.
Nature, 21 Haziran 2006
Okyanus Taban›ndan
Dünya’n›n Derinlerine:
Batm›fl Kaya Parças›
S›rr› Çözüyor
Dünyan›n ta derinlerinde, çekirde¤in manto tabakas›yla bulufltu¤u s›n›rda büyük ve katlanm›fl bir kaya tabakas› yat›yor. ABD’nin California (Santa Cruz,) Arizona State ve Minnesota üniversitelerinden araflt›rmac›larca keflfedilen bu tabakan›n bir zamanlar ait oldu¤u yer, okyanus taban›. Orta Amerika bat› k›y›lar›n›n uzaklar›nda bir yerlerde, mantonun en derin katman›ndan yans›yan sismik dalgalar incelenirken ortaya ç›kan bu tabaka, dünyan›n derinleriyle ilgili olarak uzun süredir tart›fl›lan kritik baz› noktalara aç›kl›k kazand›rm›fl, en az›ndan çok önemli ipuçlar› sunmufl durumda.
Dünya, çok kabaca litosfer denilen ve kabu¤u da içine alan bir d›fl katman, manto ad› verilen ve ergimifl
kayaçlardan oluflan bir orta katman ve en içte de ergimifl demirden bir
çekirdek içeriyor. Litosfer, büyük ve kat› levhalara bölünmüfl durumda. Yaklafl›k 2900 kilometre derine kadar uzanan manto tabakas›nda, s›cak magma-gaz sütunlar› yukar› do¤ru ç›k›p so¤uyarak okyanus ortas› s›rtlar›nda yeni malzeme oluflumuna hizmet ederken, so¤uyarak batan kabuk
içerikli eski levha parçalar› da yar›lan okyanus taban›ndan afla¤› do¤ru bat›yorlar. Bir levhan›n di¤erinin alt›na kayd›¤› “dalma-batma bölgeleri” bu flekilde olufluyor. Bu mekanizma, yerbilimcilere göre levha hareketlerinin motoru konumunda. Yak›n zamana kadar tart›flma konusu olan
noktaysa, batan levhalara ne oldu¤u. Bir baflka deyiflle bunlar mantonun taban›na kadar iniyor mu, yoksa üst mantoda s›k›fl›p kal›yorlar m›? Yeni bulunan tabaka, görüfllerden birincisi lehine önemli bir kan›t gibi görünüyor. Verilerin ayr›nt›l› incelemesini yapan araflt›rmac›lar, batan tabakan›n bilefliminin, mantoyu çevreleyen tabakan›nkiyle ayn› oldu¤unu, bununla birlikte kenarlar›n›n mantonun derinlerine özgü s›cakl›k ve yap›yla ilgili izler tafl›d›¤›n› söylüyorlar. Çal›fl-malar›na, uzun süredir sorulan temel bir sorunun yan›tlanmas›ndaki ilk afla-ma gözüyle bakan araflt›rafla-mac›lar›n bun-dan sonraki ad›mlar›, benzeri çal›flmala-r› mantonun di¤er bölgeleri için de yü-rütmek olacak.
Nature, 18 May›s 2006
