Siyaset Bilimi I

Siyaset Bilimi I

11. HAFTA: ANAYASA & SIYASAL KATILMA

Anayasa – Tanımlar

◦ Devletin ana kuruluşunu örgütleyen belge

◦ Dar anlamıyla anayasa metni

◦ Çok sayıda temel yasa metninden oluşan ana yasalar

◦ Yerleşik gelenekler

◦ Geniş anlamda anayasa: anayasal düzenin unsurlarını barındıran bir yapı

◦ Anayasal düzen: devlet, siyasal sistem ve siyasal düzenin bütünü

◦ Her anayasa devletin temel ilkelerini, devlet güçlerinin örgütlenmesini yurttaş hak ve özgürlüklerini ve anayasayı değiştirme yöntemini içerir

◦ Anayasal düzen sınıf ilişkileri, gelişmişlik düzeyi, hakim inanç ve ideolojiler, kabul görmüş

gelenekler tarafından biçimlenir

Anayasaları sınıflandırmak

◦ Nominal anayasalar: çoğu ilkenin kağıt üzerinde kaldığı, siyasal gerçekliği yansıtmayan sistemler

◦ Program anayasalar: belirli ilkelere gerçek talepleri karşılamak için değil

«amaç» olarak yer veren anayasalar

◦ Karma anayasalar: nominal ve program anayasa nitelikleri de taşımasına

rağmen çoğu ilkesi devlet ve kişi yaşamında uygulanan anayasalar

Anayasalar neden yapıldı?

◦ Tarihsel süreçteki siyasal mücadelelerin ürünü olan ve karşılıklı hak ve görevleri teminat altına alan bir tür sözleşme

◦ Yazılı ilk anayasa 1654’te İngiltere’de yapıldı

◦ 17.- 18. yüzyıllar toplum sözleşmeleri düşüncesinin dönemi

◦ 19. yüzyılda ulus devletlerin inşası

◦ II. Dünya Savaşı sonrası ve Sovyetler’in dağılışı sonrası anayasa yapım süreçleri

Anayasalar nasıl yapılır?

◦ Asli kurucu iktidar

◦ Yeni bir devletin doğumu durumunda, kurucu iktidar hukuk yaratma yetkisini kendisinin yarattığı fiili durumdan alır – anayasa yapım süreci

◦ Türev kurucu iktidar

◦ Halihazırdaki hukuk kurallarının tanıdığı yetkiyle yeni kurallar yaratma – anayasa değişikliği süreci

◦ Tanımların açmazı: türev yetki sahibi bir meclis, asli kurucu bir meclis gibi davranıp

yeni bir anayasa yapabilir mi? Yeni bir anayasa yapılması için mutlaka olağanüstü bir

durumu, hukuksal bir boşluğu mu beklemek gerekir?

Siyasal Katılma - kökenler

◦ Siyasal katılma yalnızca devlet yönetimine katılma mıdır, toplumdaki siyasal etkinliğe katılma mıdır?

◦ 17.yy. İngiliz (parlamentonun egemenliği), 18. yy Amerikan (temel özgürlükler), 18. yy Fransız (kamunun genel iradesi) ve 20. yy Rus

devrimleri (sovyetlere katılım) ile II. Dünya Savaşı sonrası bağımsızlık

hareketleri bağlamında oluşan bir kavram

Türkiye’de siyasal katılma

◦ 1839 Tanzimat Fermanı

◦ 1876 I. Meşrutiyet

◦ 1908 II. Meşrutiyet

◦ 23 Nisan 1920 TBMM’nin açılması

◦ 29 Ekim 1923 Cumhuriyet

◦ 1934 – kadınlara seçme/seçilme hakkının tanınması

◦ 1950 Demokrat Parti’nin seçilmesi

◦ 1961 Anayasası

Siyasal katılmanın koşulları

◦ Siyasal katılma hangi ortamlarda, kimler tarafından, neye yönelik gerçekleştirilir?

◦ Devletin bağımsızlığı – egemenliği kendi elinde tutan bir yönetime katılma

◦ Katılacak öznelerin can güvenliği bulunması, hukuk devletinin asgari güvencelerine sahip olunması

◦ Eğitim aracılığıyla kazanılan bir toplumsallaşma

Ortam

◦ Katılmaya dayanak oluşturacak bir tüzel çerçeve

◦ Katılmaya açık bir ideolojik ortam

◦ Yurttaşlar ve yönetim arasında asgari bir iletişim düzeyi

Özne

◦ Hukuk açısından:

◦ Kimler siyasal haklara sahip?

◦ Dar anlamda kimler siyasete katılma hakkına sahip?

◦ Geniş anlamda kimlerin katılması için gerekli güvence ve özgürlükler mevcut?

◦ Sosyolojik açıdan:

◦ Kimler siyasal haklardan faydalanabilecek konumda?

◦ Eğitim, gelir, yaş, cinsiyet, sınıf, meslek boyutları

Alan

◦ Hangi alanlara katılmak hedefleniyor?

◦ Kurumların oluşumu

◦ Görevlilerin belirlenmesi

◦ Kararların alınması

◦ Yerel yönetim kurumları

◦ Katılmanın dışında bırakılan kurumlar

Katılmanın somut biçimleri

◦ Katılma eylemi gönüllü olmalıdır – zorlama içermemelidir

◦ Katılanların amaçları ve yöntemleri

◦ Katılmanın meşruluğu – hukuk dışı olmaması, düzenin dışına çıkmaması (tarihsel doğruluk değil, bilimsel tanım sorunu)

◦ Katılmanın biçimleri: bireysel, toplu, örgütlü, pasif

Katılmayı belirleyen etmenler

◦ Devlet kuruluşunun niteliği

◦ Tüzel çerçeve

◦ İdeolojik ortam ve gelenekler

◦ Teknolojik olanaklar

◦ Katılanların sayısı

◦ Eğitim düzeyi

◦ Yerleşim yerleri

◦ Sınıfsal konum

Siyasal katılmanın değeri

◦ Devletin üç temel işlevi:

◦ Toplumun ortak çıkarına hizmet – ezilen sınıfların kitlesel katılımı

◦ Egemen sınıflara hizmet – sınıfsal seçkinlerin katılımı

◦ Kendini korumak ve egemenlik araçlarını elde etmek – siyasal katılma devlet

gücünün toplumu ezmesini engeller