Siyaset Bilimi I
9. HAFTA: KAMUSAL ALAN & LAIKLIK
Kamusal alan – temel değerler
◦ Demokratik katılım
◦ Eşitlik
◦ Herkese açıklık
◦ Şeffaflık
◦ Çoğulculuk
◦ Müzakere ve ikna
◦ Eleştirel akıl
◦ Demokratikleşmenin ve özgürleşmenin olanakları ve sınırlılıkları
Kamusal alan kavramının öğeleri
◦ Kamusal alan, özel alanın dışındaki herkese açık ve aleni tüm mekanlar
◦ Buralarda yer alan ve görüş alışverişinde bulunan insanlar topluluğu, yani kamu
◦ Ulaşılan ortak kanaatler, yani kamuoyu
Jürgen Habermas (1929 – )
◦ Burjuva kamusal alanın oluşumu
◦ Tarihsel bir deneyimden ideal bir demokratik değerler sistemi çıkarır
◦ İletişimsel eylem kuramı
◦ Akılcı temellere dayanan bir iletişim biçimini kurma çabası
◦ Tartışmayı kamusal alanın dışına iten
tahakküm yerine özgürleşme olanaklarını koruyan iletişim biçimlerini yaratmak
Hannah Arendt (1906-1975)
◦ Kamusal alanın özgürleştirici boyutunun ortadan kalkması
◦ İdeal kamusal alan olarak Antik Yunan polis’i
◦ Konuşma ve eylemin içerdiği özgürlüğün yerine emek ve işin yarattığı zorunluluğun geçmesi
Kamusal alan kavramının eksikleri
◦ Kamusal alan devletten bağımsız mıdır?
◦ Kamusal alanın sınıfsal niteliği nedir?
◦ Özel alan-kamusal alan ikiliği geçerli bir ayrım mıdır?
Laiklik - Kökenler
◦ Geniş anlamıyla din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması
◦ Farklı dinlere mensup topluluklarda farklı süreçler
◦ Tanrı kavramının ve Tanrıyla fert arasındaki ilişkinin biçimine göre değişen bir süreç
İslamiyet, Hristiyanlık ve laiklik
◦ İslamiyet’te Tanrı’yla inanan arasında ayrıcalıklı bir ruhban sınıfının olmaması
◦ Ortaçağ’da Müslüman toplulukların kültürel uyanışı – ulema ve fakihler
◦ Müslüman toplulukların kültürel ve bilimsel ilerlemesinin Avrupa’ya etkisi
Rönesans ve Reform
◦ Antik Yunan kökenli eserlerin çevrilmesi – bilimsel düşünce ve sorgulayıcılığın yerleşmesi
◦ Martin Luther (1483-1546): Katolik Kilisesi’nin dünyevi çıkarların aracı haline gelmesine itiraz
◦ Protestanlığın başlangıcı: kilise kurumunu Tanrı ile fert arasından çıkarmak
Protestanlık
◦ Protestanlığın otoriteye itirazı özgür düşüncenin de kapılarını açtı
◦ Max Weber: «kapitalizmin ruhu» ile «Protestan etik» arasındaki sıkı ilişki – dünyanın büyüsünün bozulması
◦ Rasyonalist felsefenin ortaya çıkışı
Aydınlanma
◦ Doğa bilimlerinin de etkisiyle insan ve toplum bilimlerinin de ilahiyatın sultasından kurtulduğu ve sekülerleştiği bir dönem
◦ Immanuel Kant (1724-1804): insanların rasyonel kapasiteleri aracılığıyla dini vesayetten kurtulması
◦ Fransız Devrimi: din ve devletin ayrıştığı laik yönetim düzeninin inşası
Din eleştirisi
◦ Feuerbach: Tanrı, insanın kendi cinsinin en yüce niteliklerini atfettiği bir yaratısıdır
◦ Marx: «dinin eleştirisi tüm eleştirinin koşuludur»
◦ Bauer: özgürleşmenin koşulu dinleri ortadan kaldırmak vs. Marx:
yalnızca siyasal alandaki eşitlik özgürleşme getirmez
Osmanlı’da laikleşme
◦ Tanzimat Fermanı (1839): şeriatı koruyan ama can ve mal güvencesi sağlayan bir belge
◦ Islahat Fermanı (1856): gayrimüslimlerin katılımı
◦ Kanunu Esasi (1876): gayrimüslimlerin tebaadan kabul edilmesi
◦ Teokratik yapının devamlılığı
Cumhuriyet dönemi
◦ Lozan görüşmeleri öncesi saltanatın ilgası – Cumhuriyet’ten sonra hilafetin ilgası
◦ 1924 Anayasası: devletin dini İslam’dır
◦ 1925’te tekke ve zaviyelerin kapatılması
◦ 1928’de bu maddenin Anayasa’dan çıkarılması
◦ 1937’de laikliğin Anayasa’ya eklenmesi
Laik cumhuriyet krizi
◦ Din bir sivil toplum öğesi haline geldi ve siyasallaştı
◦ Dini vesayetin tekrar inşası
◦ Toplumsal hayatın muhafazakârlaşması
