Siyaset Bilimi I

Siyaset Bilimi I

4. HAFTA: İKTIDAR

«Enerji fizik için ne anlama geliyorsa, iktidar da sosyal bilimler için o anlama gelir»

Bertrand Russell

İktidar sosyal bilim analizinin temel açıklayıcı bir kavramıdır.

İktidar kavramına modern yaklaşımlar

◦ Davranışçı yaklaşım

◦ Marksist yaklaşım

◦ Weberci yaklaşım

Davranışçı iktidar kavrayışının üç yüzü

1) B aktörü normal koşullarda yapmayacağı bir davranışı A aktörü istediği için yapıyorsa, A’nın B üzerinde iktidarı vardır (Robert Dahl)

2) Gündem belirleme ile yüzeysel görünürlük kazanmayan iktidar: örn. çevreyi kirleten

fabrikanın medya kuruluşunu etkileyerek bu konuyu gündemden uzak tutması (Bachrach ve Bartz)

3) Süreçlere yönelik algı ve değerlendirmelerin etkilenmesi: A’nın empoze ettiği bir eylemi B kendi çıkarına olmamasına rağmen yapıyorsa A’nın B üzerinde iktidarı vardır (Lukes)

Davranışçı iktidar kavrayışı

◦ Birey temelli

◦ İktidarı farklı çıkarlara sahip aktörler arasındaki ilişkiye indirger

◦ Bireyin geniş yapılar içindeki konumlarını göz ardı eder

◦ İktidarın işleyişindeki karmaşık süreçleri incelemede yetersiz kalır

Marksist iktidar

kavramsallaştırması

◦ Topluma ve toplumsal yapılara vurgu yapar

◦ İktidar ilişkilerinin merkezinde mülkiyet ve sınıf ilişkileri vardır

◦ Sınıf ilişkilerinin yoğunlaştığı alan kapitalist devlettir

◦ Devlet aktörlerinin sınıfsal kökenleri önem taşır (Miliband)

◦ Devleti oluşturan nesnel yapısal bağ ve ilişkiler önem taşır (Poulantzas)

Weberci iktidar

kavramsallaştırması

◦ İktidar ilişkileri devlet aygıtında yoğunlaşır

◦ Devlet aktörleri sınıflar karşısında özerk hareket edebilir

◦ Modernleşme ve rasyonelleşme ekseninde kurumsallaşmış devlet

◦ Devlet meşru şiddetin tekelini elinde tutan bir meta-örgüt

◦ Devlet iktidarının ana aktörleri bürokrasi ve siyasal seçkinler

Modern yaklaşımlara eleştiriler

◦ İktidar elde tutulup depolanabilir ve gerektiğinde kullanılabilir bir kapasite değildir

◦ İktidar negatif bir ilişki olarak, bir kesimin diğer kesim üzerindeki tahakkümü şeklinde tanımlanamaz

◦ İktidar ortak kurulan bir anlam dünyasında temellenir ve karşılıklı bir

tanıma edimini içerir

Michel Foucault (1926-1984)

◦ Merkezi bir iktidar yerine dağınık ve toplumun her zerresine yayılmış bir iktidar kavrayışı

◦ İktidar her yerdedir; sahip olunan değil, yapılan bir şeydir

◦ Birey, iktidar ilişkilerinin taşıyıcısıdır, hem iktidarın gerçekleştiği hem de ona direnilen yerdir

◦ İktidarın merkezine devleti koymak, iktidarın işlediği irili ufaklı ağların görülmesini engeller – devlet bu iktidar odaklarından yalnızca biridir

◦ Devlet de bütünlüklü bir iktidar yapısı değildir – çoklu ve çelişik iktidar

ilişkileri içerir

Panoptikon

◦ Yönetimsellik – sadece devletin tek yönlü denetimi değil, öznelerin de özdenetimi ile işleyen iktidar ilişkileri

◦ İktidar, iktidar sahipleri de dahil tüm özneleri kuran bir ilişki

◦ Söylemden bağımsız bir iktidar ilişkisi olamaz – egemen kural ve yapılar, belirli düşünce ve anlatıları yaygınlaştırır, diğerlerini ise engeller

◦ Öznenin özgürlük alanı iktidarın dışında değildir

Sorunlar

◦ Devleti özgün iktidar odağı konumundan çıkarıp iktidar ilişkilerinin sıradan bir uğrağına indirgemiştir

◦ İktidar ilişkilerinin kurucu ve üretken yönü, baskıcı yönünün önüne geçmiştir

◦ Söylem vurgusu söylem dışı gerçekliğin reddine yol açmıştır

Hegemonya merkezli iktidar

tanımlaması

◦ İktidarı hem özgün bir iktidar aygıtı olarak devlette, hem de devlet dışı alanlarda (sivil toplumda) görmeyi sağlar

◦ Hegemonya mücadelesi iktidarın çelişkili, parçalı, dağınık yapısını bütünleştirmeye yöneliktir

◦ Merkezi iktidar/dağınık iktidar ikiliğinin aşılmasını sağlar

Hegemonya merkezli iktidar tanımlaması

◦ Negatif iktidar/pozitif iktidar ikiliğinin aşılmasını sağlar: zor ve rıza iktidarın iki yönüdür

◦ Hegemonya hem bir süreç hem de bir hedeftir: hem toplumsal konum

ve koşullarla ilişkilendirilir hem de dil ve söyleme önem verir