Abbasilerde İktisadi Yapı

Abbasilerde İktisadi Yapı

 Abbâsîler’de ekonomi vergilere, ticarete ve üretime dayalı idi.

Beytülmal denilen devlet

hazinesinin gelir kaynakları ganimetin beşte biri (humus), cizye, harâc, uşûr, öşür, zekat, define ve madenler, mirasçı

bırakmadan ölenlerin ve irtidat

edenlerin malları, sahipsiz mallar, infak gelirleri, bağışlar vb. idi.

  



Abbâsîler’de gelirlerin kaynağı, Emevîler’de olduğu gibi aynı ise de aralarındaki en önemli fark; Emevîler’in, Araplar ile Arap olmayanlar ve eski ihtida edenlerle yeni ihtida edenler

arasında yaptığı ayırımın Abbâsîler tarafından yürürlükten kaldırılmasıdır. Bu dönemde bütün Müslümanlar vergilerinin toplanmasında eşit muamele gördü. Bunun bazı istisnaları

olmuştu. Mesela bazı vilayetler vergilerini köle ve cariye olarak ödüyorlardı. Ebû Yusuf, bu

konuda Hârûnürreşîd’i uyarır ve bunun İslam

hukukuna uygun olmadığını ve kaldırılması

gerektiğini söyler.

 Abbasî Devleti’nin malî politikası, devletin gelirleri ile giderleri

arasında bir denge sağlamaya yönelikti.

  

 Maliye teşkilatını oluşturan divânların başında Divânü’l-

harac, Divânü’d-diya’, Divânü’n- nafakat ve Divânü beytilmal

gelmektedir.



Divânü’l-harac; Abbasî devletinin toprakları çeşitli bölgelere ayrılmıştı. Bütün bu

bölgelerin haracının toplanması gerekiyordu.

Beytülmalin ana kaynağı kabul edilen haracın toplanması ve diğer işleri, ayrıca harac

dışındaki vergilerin tahsili bu divân tarafından yürütülmekte idi. Harac divânının

sorumluluğu bizzat vezire aitti. Başkentte bulunan merkez harac divânı bütün arazilerin kayıtlarını tutmakta idi. Aynı zamanda bu

divânın taşradaki şubesi tarafından da

mahalli arazi kayıtları yapılmakta idi.

 Abbâsîlerde merkezdeki haraç

divânı üç birimden oluşmaktaydı:

Divânü’s-Sevad, Divânü’l-Maşrık ve Divânü’l-Mağrib. Halife

Mu’tazıd (279-289/892-902) ise bu birimleri birleştirip Divânü’d- dar’ı kurmuştu. Taşradaki haraç divânının en üst düzeyde göreve yapan memurun görev unvanı, haraç amili idi.

  

 Abbâsîler’de vergi sistemi ağırlıklı

olarak toprağa göre yapılandırılmıştı.

Müslümanlara ikta olarak verilen

toprakların ürününün onda biri olan öşür vergisiydi. Diğeri ise Haraci

Araziden yani savaşla ele geçirildikten sonra Müslüman olmayan sahiplerine, devletin belirlediği haracı ödemek

koşuluyla bırakılan araziden alınan vergiydi.

  

 Toprağın vergilendirilmesi iki

şekilde yapılıyordu. Bunlardan biri verginin arazinin alanına göre

(Mesaha sistemi) tespit

edilmesiydi. Diğeri ise toprağın kalitesiyle ekinin cinsi göz önüne alınarak ürüne göre (Mukaseme

sistemi) yapılan vergilendirme idi.

Mukaseme sistemi ilk defa

Abbâsîler’de uygulanmaya

başlanmıştı.