Abbasilerde Vezirlik ve
Haciblik
Vezirlik: Abbasî Devleti idarî yapısında, halifelikten sonra en önemli kurum
vezirliktir. Abbâsîler ile birlikte ilk defa
Müslüman devlet yapılanmasında ortaya çıkan vezirlik kurumu, Sasanîler’den
alınmıştı. Vezir, halifenin vekili ve idarî yapının başı idi. Halifeden sonra gelen en yetkili kişi olarak vezir, çok geniş
yetkilerine rağmen, halifenin yönetimde
en son belirleyici kişi olma konumunu
aşan bir yetkiye de sahip değildi.
Abbâsîler zamanında kendisine ilk defa vezirlik unvanı verilen kişi Ebû Seleme el-Hallâl idi. Kendisine ihtilâlin son
aşamasında, devletin kurulacağı
sıralarda “Vezir u Âl-i Muhammed”
unvanı verilmişti. Vezirler zaman zaman mezâlim mahkemelerine
başkanlık eder, savaşlara karar verir,
hazineden gerekli gördüğü harcamaları
yapar, valileri tayin ve azledebilirdi.
Abbâsîler döneminde vezirler görev ve yetkileri bakımından
ikiye ayrılmıştı. Tefvîz veziri (tam yetkili vezirlik), tenfîz veziri
(yetkileri sınırlı vezirlik). Tefvîz veziri, veliaht tayin etme ve
halifenin istifasını istemenin
dışında, halife adına bütün diğer
devlet işlerini yapmaya yetkili idi
Tenfîz veziri ise, halifenin
kendisine işlerinde yardımcı
olması için atadığı vezirdi. Sadece halifenin emirlerini yerine getirir, Müslüman olma şartı kendisinde aranmazdı. Halife birden fazla
tenfîz veziri atayabilirdi.
Güvenilirlik, dürüstlük, mal para hırsından, kötü alışkanlıklardan, halka düşmanca ilişkilerden
uzaklık, güçlü bir hafıza, zekilik
özelliklerine sahip olmalıydı.
Hâciblik: İdarî yapılanmada yer alan hâcibin görevi ise halkı dinlemek, onların sıkıntılarını
azaltmak, halifeyi görme gereksinimini daha aza indirmek ve diplomatları halifeye takdim etmekti.
Hâciplik, Abbâsîler döneminde çok önem kazandı.
Abbâsîler zamanında hâcibin nüfuzu artmış ve
sonuçta pek çok devlet işinde kendisine danışılan, vezire rağmen nüfuzu ele geçiren bir görevli
haline gelmişti. Hâcip, divân başkanlarına,
devletin bütün işlerinde kendisine başvurulmasını şart koşar, kendinin onayı alınmadan herhangi bir işe karar vermemesini isterdi.
