DENİZ BİYOLOJİSİ
Prof. Dr. Ahmet ALTINDAĞ Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi
Biyoloji Bölümü
Hidrobiyoloji Anabilim Dalı
OKYANUSLARDA OLUŞAN OKYANUSLARDA OLUŞAN
SEDİMANTASYON OLAYI SEDİMANTASYON OLAYI
► Okyanus ve denizlerin çok dik olan veya şiddetli Okyanus ve denizlerin çok dik olan veya şiddetli dip akıntılarının mevcut olduğu bölgeler dışında dip akıntılarının mevcut olduğu bölgeler dışında kalan tüm dipleri çok kalın bir sediment tabakasıyla kalan tüm dipleri çok kalın bir sediment tabakasıyla örtülmüş durumdadır. Bu örtünün kalınlığı ve yapısı örtülmüş durumdadır. Bu örtünün kalınlığı ve yapısı okyanuslarda gelişen fiziksel, kimyasal, jeolojik ve okyanuslarda gelişen fiziksel, kimyasal, jeolojik ve biyolojik olayların etkisindedir. Bu olaylar dünya biyolojik olayların etkisindedir. Bu olaylar dünya okyanuslarının farklı dip yapısında olmalarına okyanuslarının farklı dip yapısında olmalarına
sebep olur.
sebep olur.
► Karasal Karasal ortamdan ortamdan gelen gelen parçacıklara parçacıklara Terrijenik,
Terrijenik,
► Okyanusların pelajik bölgesinden gelen Okyanusların pelajik bölgesinden gelen parçacıklara
parçacıklara Pelajik Pelajik parçalar adı verilir. parçalar adı verilir.
SEDİMENT KAYNAKLARI SEDİMENT KAYNAKLARI
► 1) 1) LİTOJENİK LİTOJENİK KAYNAKLAR: KAYNAKLAR: Karasal Karasal kaynaklardır. Karasal kaynakların esasını kıtasal kaynaklardır. Karasal kaynakların esasını kıtasal
kitlelerin çeşitli etmenler sonucu aşınmasından kitlelerin çeşitli etmenler sonucu aşınmasından
oluşan parçacıklar oluşturur.
oluşan parçacıklar oluşturur.
► 2) BİYOLOJİK KAYNAKLAR: 2) BİYOLOJİK KAYNAKLAR: Denizlerde Denizlerde özellikle derin deniz diplerindeki sedimentin özellikle derin deniz diplerindeki sedimentin
önemli bir bölümünü biyolojik ve organik kökenli önemli bir bölümünü biyolojik ve organik kökenli
sedimentler oluşturur.
sedimentler oluşturur.
► Sedimantasyon olayı karasal ortamın aşınması Sedimantasyon olayı karasal ortamın aşınması sonucu oluşan ve denizlere taşınan parçacıklarla, sonucu oluşan ve denizlere taşınan parçacıklarla, suda asılı halde bulunan parçacıkların dipte suda asılı halde bulunan parçacıkların dipte birikmeleri sonucu oluşur. Karasal kökenli birikmeleri sonucu oluşur. Karasal kökenli parçacıklar okyanusların sahile yakın çukur parçacıklar okyanusların sahile yakın çukur bölümlerinde biriktikleri halde suda asılı parçacıklar bölümlerinde biriktikleri halde suda asılı parçacıklar
tüm okyanus diplerine dağılır.
tüm okyanus diplerine dağılır.
KALKERLİ KAYNAKLAR: KALKERLİ KAYNAKLAR: Kalkerli kaynakları; Kalkerli kaynakları;
Globigerinler, Pteropodlar ve Coccolithoporlar oluşturur.
Globigerinler, Pteropodlar ve Coccolithoporlar oluşturur.
Globigerin'ler
Globigerin'ler sıcak sularda yaşayan CaCO3' tan yapılmış sıcak sularda yaşayan CaCO3' tan yapılmış kabuğa sahip tek hücreli organizmalardır. Bu küçük kabuğa sahip tek hücreli organizmalardır. Bu küçük organizmaların kabuklarının birikimi sonucu ortalama % 65 organizmaların kabuklarının birikimi sonucu ortalama % 65 olmakla birlikte % 90-95'e varan oranda CaCO3 içeren bir olmakla birlikte % 90-95'e varan oranda CaCO3 içeren bir çamur oluşur. Okyanus dibinin yaklaşık %35 ini örten bu çamur oluşur. Okyanus dibinin yaklaşık %35 ini örten bu
çamura 5000-6000m den sonra rastlanmaz.
çamura 5000-6000m den sonra rastlanmaz.
►
Pteropodlar, Pteropodlar, tropikal ve subtropikal denizlerde yaşayan tropikal ve subtropikal denizlerde yaşayan kalker kabuklu küçük planktonik organizmalardır. Bunların kalker kabuklu küçük planktonik organizmalardır. Bunların
oluşturduğu çamurda ortalama %74 CaCO3 bulunur, bu tip oluşturduğu çamurda ortalama %74 CaCO3 bulunur, bu tip
çamura 1500-3000 m arasında rastlanır.
çamura 1500-3000 m arasında rastlanır.
►
Coccolithophorid'ler Coccolithophorid'ler açık denizlerin pelajik bölgelerinde açık denizlerin pelajik bölgelerinde yaşayan tek hücreli planktonik alglerdir. Bunların
yaşayan tek hücreli planktonik alglerdir. Bunların
kabuklarına da deniz diplerindeki kalkerli sedimentler içinde kabuklarına da deniz diplerindeki kalkerli sedimentler içinde
bol olarak rastlanır.
bol olarak rastlanır.
Pteropod
Coccolithophorid
►
3) KIRMIZI ÇAMUR: 3) KIRMIZI ÇAMUR: Kuzey ve Güney Pasifik'in Kuzey ve Güney Pasifik'in merkezi, Atlantik okyanusunun derin bölgeleri ile Hint merkezi, Atlantik okyanusunun derin bölgeleri ile Hint okyanusunun doğu bölümünü örten, silis miktarı okyanusunun doğu bölümünü örten, silis miktarı yüksek bir sedimentasyonun mevcut olduğu gözlenmiştir.
yüksek bir sedimentasyonun mevcut olduğu gözlenmiştir.
Bu yığışım materyalinin esası kırmızı renkli Bu yığışım materyalinin esası kırmızı renkli kil olup kaynağı henüz tam olarak bilinmemektedir. Bu kil olup kaynağı henüz tam olarak bilinmemektedir. Bu materyalin karalardaki çok ince parçacıkların rüzgar ve materyalin karalardaki çok ince parçacıkların rüzgar ve kuvvetli akıntılarla taşınımından ve deniz altı kuvvetli akıntılarla taşınımından ve deniz altı volkanlarının patlamasından olduğu kabul edilmektedir.
volkanlarının patlamasından olduğu kabul edilmektedir.
8000 m derinliğe kadar yayılım gösterir ve okyanus 8000 m derinliğe kadar yayılım gösterir ve okyanus
dibinin %30'unu örter.
dibinin %30'unu örter.
►
4) KOZMİK KAYNAKLAR 4) KOZMİK KAYNAKLAR : Atmosfer dışından gelen : Atmosfer dışından gelen kaynaklar.
kaynaklar.
►
5) HİDROJENİK KAYNAKLAR 5) HİDROJENİK KAYNAKLAR : Çözünmüş mineraller. : Çözünmüş mineraller.
Allojenik ve Autijenik Çamur olmak üzere ikiye ayrılır.
Allojenik ve Autijenik Çamur olmak üzere ikiye ayrılır.
SEDİMANTASYON HIZI:
SEDİMANTASYON HIZI:
Sedimentlerin birikim hızı tane büyüklüğüne Sedimentlerin birikim hızı tane büyüklüğüne ve su hareketlerine bağlı olarak değişim ve su hareketlerine bağlı olarak değişim
gösterir. Genel olarak terrijenik yığışımların gösterir. Genel olarak terrijenik yığışımların
etkisinde olan littoral bölgede derin deniz etkisinde olan littoral bölgede derin deniz
bölgesine göre daha hızlı bir bikirim olduğu bölgesine göre daha hızlı bir bikirim olduğu
saptanmıştır.
saptanmıştır.
TİP KAYNAK OLUŞAN SEDİMENT TİPİ
YAKLAŞIK ÖRTME
YÜZDESİ % YAYILMA BÖLGELERİ
LİTOJENİK Karasal aşınım
Volkanlar Karasal kum
Karasal çamur %20 Kıtasal kenar düzlükler Abissal düzlükler Yüksek enlemler
BİYOJENİK Organizma
iskeleti Kalkerli çamur
Silisli çamur %50 Derin deniz dipleri
HİDROJENİK Çözünmüş
mineraller Allojenik çamur
Autojenik çamur %1
KOZMİK Uzay dışı - 0 -
ÇAMURLAR
Rüzgar ve akıntılarla taşınmış ince karasal
parçacıklar Denizaltı volkanlar
Kırmızı çamur %30 5000 m’ den derindeki okyanus dipleri
SEDİMENTLERİN KAYNAĞI VE DAĞLIŞLARI
SEDİMENTLERİN VERTİKAL SEDİMENTLERİN VERTİKAL
DAĞILIŞI DAĞILIŞI
Sedimentlerin arttığı bentik bölge Sedimentlerin arttığı bentik bölge littoral ve derin littoral ve derin deniz bölgesi
deniz bölgesi olacak vertikal yönde iki büyük zona olacak vertikal yönde iki büyük zona ayrılır.
ayrılır.
Littoral Bölge: Başlangıcı genellikle med-cezirin etkisinde
bulunur. Bu bölge çoğunlukla çakıllardan ince zerreli
çamura kadar değişimler gösteren her büyüklükteki
tanelerle örtülmüş durumdadır. Littoral bölgenin bu
bölümünü genellikle plajlar temsil ettiğinden kumlar
dominant durumdadır. Bu kısımların büyük bir bölümü
karadan az bir bölümü de denizden kaynaklanır.
►
Littoral bölgenin 200 m derinliğe kadar olan bölümü ise Littoral bölgenin 200 m derinliğe kadar olan bölümü ise birikimi etkileyen çeşitli olayların etkisindedir. Bu bölgenin birikimi etkileyen çeşitli olayların etkisindedir. Bu bölgenin kıyıya yakın olan bölgesinde dalga ve akıntıların etkisi fazla kıyıya yakın olan bölgesinde dalga ve akıntıların etkisi fazla olup kıyıdan uzaklaştıkça kimyasal ve biyolojik etkiler artar, olup kıyıdan uzaklaştıkça kimyasal ve biyolojik etkiler artar, fiziksel etkiler azalır. Bu bölgede iri taneli detritik materyal, fiziksel etkiler azalır. Bu bölgede iri taneli detritik materyal, kıyıya yakın bölgede, ince tanecikler, daha açıkta, en alt kıyıya yakın bölgede, ince tanecikler, daha açıkta, en alt
bölümde de ince çamur bulunur.
bölümde de ince çamur bulunur.
►
Bentik bölgenin derin deniz bölümü Bentik bölgenin derin deniz bölümü Batiyal, Abissal ve Batiyal, Abissal ve Hadal
Hadal olmak üzere 3 zonda incelenir. olmak üzere 3 zonda incelenir.
►
Batiyal Bölge: Batiyal Bölge: 200-2000 m derinlikler arasında yer alır. 200-2000 m derinlikler arasında yer alır.
Birikim materyalini çok ince kum, çamur, kalkerli ve silisli Birikim materyalini çok ince kum, çamur, kalkerli ve silisli çamur oluşturur. Bu materyale bazen daha sığ sulardan çamur oluşturur. Bu materyale bazen daha sığ sulardan
sürüklenerek gelen iri taneli materyal ilave olur.
sürüklenerek gelen iri taneli materyal ilave olur.
►
Abissal Bölge: Abissal Bölge: 2000 m derinlikten 6000-7000 m derinliğe 2000 m derinlikten 6000-7000 m derinliğe kadar devam eder. Üst bölümünü Pteropod'lu ve kadar devam eder. Üst bölümünü Pteropod'lu ve Globijerinli çamur, alt bölümünü Diatom ve Radiolarlı Globijerinli çamur, alt bölümünü Diatom ve Radiolarlı
çamur örtmüştür.
çamur örtmüştür.
►
