DENİZ BİYOLOJİSİ Prof. Dr. Ahmet ALTINDAĞ Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Hidrobiyoloji Anabilim Dalı

(1)

DENİZ BİYOLOJİSİ

Prof. Dr. Ahmet ALTINDAĞ Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi

Biyoloji Bölümü

Hidrobiyoloji Anabilim Dalı

(2)

JEOLOJİK OSEONOGRAFİ JEOLOJİK OSEONOGRAFİ

Genelde çok karmaşık Genelde çok karmaşık bir yapıya sahip olan bir yapıya sahip olan

okyanus ve deniz dipleri okyanus ve deniz dipleri

jeomorfolojik jeomorfolojik

(fizyografik) özellikleri (fizyografik) özellikleri

yönünden incelendiği yönünden incelendiği

zaman başlıca 3 büyük zaman başlıca 3 büyük

bölüme bölüme

ayrılabilmektedir.

(3)

OKYANUS DİBİNİN OKYANUS DİBİNİN

FİZYOGRAFİK BÖLÜMLERİ FİZYOGRAFİK BÖLÜMLERİ

Okyanus Dibinin Esas Birimleri

Okyanus Dibinin Esas Birimleri Okyanus Dibindeki Alt Okyanus Dibindeki Alt Birimler

Birimler I- KITASAL KENAR

I- KITASAL KENAR

Kıyısal Bölge Kıyısal Bölge Kıta Sahanlığı Kıta Sahanlığı Kıta Yamacı Kıta Yamacı Kıta Yükseltisi Kıta Yükseltisi

II – OKYANUS ÇUKURU II – OKYANUS ÇUKURU

Abissal Düzlükler Abissal Düzlükler Abissal Tepeler Abissal Tepeler

Denizaltı Dağları ve Masa Denizaltı Dağları ve Masa Dağ.Dağ.

Ada Yaylaları ve Çukurları Ada Yaylaları ve Çukurları Oseanik Yükseltiler

Oseanik Yükseltiler III- OKYANUS ORTASI SIRTLARI

III- OKYANUS ORTASI SIRTLARI

(4)

1. KITASAL KENAR

Okyanus ve denizlerin hemen bitişiğinde Okyanus ve denizlerin hemen bitişiğinde bulunan kıyısal bölgeden başlayan kıtaların su bulunan kıyısal bölgeden başlayan kıtaların su

altında kalmış bölümlerine

altında kalmış bölümlerine KITASAL KENAR KITASAL KENAR denir.

denir.

(5)

A) KIYISAL BÖLGE: A) KIYISAL BÖLGE:

Okyanus ve denizlerin Okyanus ve denizlerin hemen bitişiğinde hemen bitişiğinde bulunan ve deniz bulunan ve deniz suyundan devamlı suyundan devamlı etkilenen karasal etkilenen karasal bölgedir. Bu bölgede bölgedir. Bu bölgede Kıyı, Sahil Çizgisi, Sahil Kıyı, Sahil Çizgisi, Sahil (Plaj), Nehir ağzı (Plaj), Nehir ağzı (Haliç), Lagün ve (Haliç), Lagün ve

Bataklıklar bulunur.

(6)

a) KIYILAR VE TİPLERİ:

Kıyı, kıyısal bölgenin kara kenarını oluşturan Kıyı, kıyısal bölgenin kara kenarını oluşturan bölümüdür. Sahil zonuna göre daha geniştir.

bölümüdür. Sahil zonuna göre daha geniştir.

Kıyıların sınıflandırılması üzerine birçok jeolog ve Kıyıların sınıflandırılması üzerine birçok jeolog ve coğrafyacı çalışmış olup orjinlerine veya morfolojik coğrafyacı çalışmış olup orjinlerine veya morfolojik özelliklerine göre çeşitli sınıflandırma sistemleri özelliklerine göre çeşitli sınıflandırma sistemleri

önermişlerdir.

Bazı araştırıcılar kıyıları orijinlerine göre Primer Bazı araştırıcılar kıyıları orijinlerine göre Primer kıyılar ve Sekonder kıyılar

kıyılar ve Sekonder kıyılar olarak ayırırlar. olarak ayırırlar.

(7)

1)Primer Kıyılar:

1)Primer Kıyılar: Atmosferik ve karasal Atmosferik ve karasal orijinli, etkenler sonucu oluşurlar. Bu orijinli, etkenler sonucu oluşurlar. Bu

kıyılar:

►

Karasal erozyon kıyıları (örn. Fiyortlar) Karasal erozyon kıyıları (örn. Fiyortlar)

►

Karasal yığışım kıyıları (örn. Delta) Karasal yığışım kıyıları (örn. Delta)

►

Volkanik kıyılar Volkanik kıyılar

►

Distrofik kıyılar (faylar) Distrofik kıyılar (faylar)

(8)

2)Sekonder Kıyılar:

2)Sekonder Kıyılar: Denizin ve Denizin ve denizel organizmaların denizel organizmaların

etkileri sonucu oluşurlar etkileri sonucu oluşurlar

► Dalga Dalga erozyon erozyon kıyıları kıyıları (falezler)

(falezler)

► Denizel Denizel yığışım yığışım kıyıları kıyıları (kumsallar, bataklıklar)

(kumsallar, bataklıklar)

► Organik Organik yığışım yığışım kıyıları kıyıları (Mangrov, mercan kaya (Mangrov, mercan kaya

kıyıları) kıyıları)

(9)

Bu sınıflandırmayı bütün kıyılarda uygulamak Bu sınıflandırmayı bütün kıyılarda uygulamak güç olduğundan bazı araştırıcılar kıyıları güç olduğundan bazı araştırıcılar kıyıları

basitçe morfolojik yapılarına göre;

►

Alçak kıyılar Alçak kıyılar

►

Yüksek kıyılar: Denizden daima yüksek olan Yüksek kıyılar: Denizden daima yüksek olan kıyılardır ve dik kayalardan oluşur.

kıyılardır ve dik kayalardan oluşur.

(10)

b)SAHİL (PLAJ) VE SAHİL b)SAHİL (PLAJ) VE SAHİL

ÇİZGİSİ ÇİZGİSİ

►

Kıyısal bölgede kara ile Kıyısal bölgede kara ile suyun birleştiği hatta suyun birleştiği hatta

sahil çizgisi

sahil çizgisi denir. En denir. En aşağı düzeydeki cezir aşağı düzeydeki cezir

hattı ile dalga hattı ile dalga

hareketleri sonucu hareketleri sonucu

özellikle karaların özellikle karaların

yayıldığı, en üst düzey yayıldığı, en üst düzey

arasında kalan bölgeye arasında kalan bölgeye

SAHİL

SAHİL adı verilir. adı verilir.

(11)

Gerçek bir sahilde başlıca 3 bölge mevcuttur Gerçek bir sahilde başlıca 3 bölge mevcuttur

►

Dış Sahil Bölgesi: Dış Sahil Bölgesi: Cezir düzeyinden Cezir düzeyinden

başlayarak denize doğru uzanan ve dalga başlayarak denize doğru uzanan ve dalga

kırılmalarının olduğu bölge kırılmalarının olduğu bölge

►

İç Sahil Bölgesi: İç Sahil Bölgesi: Med-Cezir düzeyleri Med-Cezir düzeyleri arasında kalan kısım

arasında kalan kısım

►

Arka Sahil Bölgesi: Arka Sahil Bölgesi: İç sahil hattı ile kıyı İç sahil hattı ile kıyı çizgisi arasında kalan kısım

çizgisi arasında kalan kısım

(12)

SAHİL BÖLGESİNİN GENEL SAHİL BÖLGESİNİN GENEL

ÖZELLİKLERİ ÖZELLİKLERİ

►

Sahillerin eğimi ve genişliği sahili oluşturan Sahillerin eğimi ve genişliği sahili oluşturan yığışım materyalinin cinsine ve boyutuna yığışım materyalinin cinsine ve boyutuna

bağlı olarak değişir.

(13)

c) NEHİR AĞZI (HALİÇ), c) NEHİR AĞZI (HALİÇ),

►

Nehir Ağzı: Nehir Ağzı: Nehirlerin denizlere açıldığı Nehirlerin denizlere açıldığı med-cezir etkisindeki ağız bölgesidir.

med-cezir etkisindeki ağız bölgesidir.

(14)

d) LAGÜN VE BATAKLIKLAR d) LAGÜN VE BATAKLIKLAR

►

Lagün: Lagün: Denizlerden kum banklarıyla ayrılmış sığ Denizlerden kum banklarıyla ayrılmış sığ su gölleridir.

su gölleridir.

(15)

►

Bataklık: Bataklık: Alçak olan pek çok kıyıda yaygın Alçak olan pek çok kıyıda yaygın olarak bulunan yapılardır. Bunların olarak bulunan yapılardır. Bunların oluşumunda,med-cezir miktarı, çürüyebilen oluşumunda,med-cezir miktarı, çürüyebilen

bitkilerin fizyolojisi ve buradaki bitkilerin fizyolojisi ve buradaki

sedimantasyon olayı başlıca rol oynar.

(16)

Kıtasal kenarın tipik üç şekli

(17)

Kıyısal bölgenin genel özelliklerinin şematik izahı

(18)

B) B) KITA SAHANLIĞI KITA SAHANLIĞI

►

Kıtasal uzantının kıyısal bölgeden başlayarak Kıtasal uzantının kıyısal bölgeden başlayarak ortalama 130 m derinliğe kadar uzanan

ortalama 130 m derinliğe kadar uzanan bölümünü oluşturur.

bölümünü oluşturur.

(19)

C) C) KITA YAMACI KITA YAMACI

►

Kıta yamacı okyanus ve karasal kabuk Kıta yamacı okyanus ve karasal kabuk arasındaki geçişi sağlayan okyanus dibinin arasındaki geçişi sağlayan okyanus dibinin en önemli morfolojik yapısını oluşturur. Kıta en önemli morfolojik yapısını oluşturur. Kıta sahanlığının birden bire alçaldığı yerden sahanlığının birden bire alçaldığı yerden

başlar ve ortalama 4,3° lik bir eğimle 1400- başlar ve ortalama 4,3° lik bir eğimle 1400-

3200 m derinliğe kadar devam eder.

Okyanus dibinin %7'sine yakın bir bölümünü Okyanus dibinin %7'sine yakın bir bölümünü oluşturur, ancak bu alan okyanuslara bağlı oluşturur, ancak bu alan okyanuslara bağlı

olarak çok değişir.

(20)

D) KITA YÜKSELTİSİ D) KITA YÜKSELTİSİ

►

Kıta yamacının bittiği yerden başlayarak ve Kıta yamacının bittiği yerden başlayarak ve yaklaşık 4000 m derinliğe devam eder. Bu bölge yaklaşık 4000 m derinliğe devam eder. Bu bölge tek düze bir yapıdadır. Okyanus dibinin %5'lik bir tek düze bir yapıdadır. Okyanus dibinin %5'lik bir

bölümünü içine alır.

(21)

2. OKYANUS ÇUKURU 2. OKYANUS ÇUKURU

►

Okyanus Okyanus ve ve deniz deniz diplerinin büyük bölümü diplerinin büyük bölümü 3000-4000 m derinlikten 3000-4000 m derinlikten 6000-7000 m derinliğe 6000-7000 m derinliğe kadar devam eden kadar devam eden okyanus çukuruna okyanus çukuruna dahildir. Araştırmaların dahildir. Araştırmaların

azlığı yüzünden

okyanusların bu bölgesi okyanusların bu bölgesi henüz tam olarak henüz tam olarak

bilinmemektedir.

Mariana Çukuru

(22)

OKYANUS ÇUKURLARININ OKYANUS ÇUKURLARININ

OLUŞUMU OLUŞUMU

►

Zamanımızda okyanus çukurlarının oluşumuna ait Zamanımızda okyanus çukurlarının oluşumuna ait başlıca iki teori mevcuttur. Bunlardan birincisi başlıca iki teori mevcuttur. Bunlardan birincisi Permenans Teorisi diğeri ise "Kıtaların Kayması Permenans Teorisi diğeri ise "Kıtaların Kayması

Teorisi" dir.

(23)

3. OKYANUS ORTASI SIRTLARI 3. OKYANUS ORTASI SIRTLARI

Astenosfer üzerinde bulunan litosferin bu tabakaya Astenosfer üzerinde bulunan litosferin bu tabakaya yaptığı basınç magmanın yükselmesi için yeterli yaptığı basınç magmanın yükselmesi için yeterli enerjiyi sağlar. Yükselen sıcak mağma, soğuyup enerjiyi sağlar. Yükselen sıcak mağma, soğuyup katılaşarak bu bölgede bir yığılma yapar. Zamanla katılaşarak bu bölgede bir yığılma yapar. Zamanla artan bu yığılma sonucu buralarda bir yükselti bir artan bu yığılma sonucu buralarda bir yükselti bir sırt oluşur. Atlantik ve Hint okyanuslarında bu sırt oluşur. Atlantik ve Hint okyanuslarında bu sırtlar okyanusun ortasında bulunduklarından sırtlar okyanusun ortasında bulunduklarından

bunlara “

bunlara “ Okyanus Ortası Sırtları” Okyanus Ortası Sırtları” adı verilmiştir. adı verilmiştir.

Pasifik okyanusunda ise durum farklı olup burada Pasifik okyanusunda ise durum farklı olup burada

sırt okyanusun doğu kenarına yakın bir bölgededir.

(24)

►

Okyanus ortası sırtlarının en önemli özelliği pürüzlü Okyanus ortası sırtlarının en önemli özelliği pürüzlü bir yapıya sahip olmaları ve sırtın ortasında vadi bir yapıya sahip olmaları ve sırtın ortasında vadi şeklinde bir yarık (Rift) içermeleridir. Okyanus şeklinde bir yarık (Rift) içermeleridir. Okyanus ortası sırtlarının deniz tabanından itibaren sahip ortası sırtlarının deniz tabanından itibaren sahip oldukları ortalama yükseklikleri 3000m. civarında, oldukları ortalama yükseklikleri 3000m. civarında, genişlikleri 100-1300 km. tüm okyanus diplerindeki genişlikleri 100-1300 km. tüm okyanus diplerindeki

uzunlukları 65. 000 km. kadardır.

►

Astenosfer: Astenosfer: Litosferin altında yer alan yumuşak Litosferin altında yer alan yumuşak bir yapıya sahip 300 km kalınlığında bir tabakadır.

bir yapıya sahip 300 km kalınlığında bir tabakadır.

►

Litosfer: Litosfer: Yer yuvarının katı maddelerden oluşmuş Yer yuvarının katı maddelerden oluşmuş bölümüdür.

bölümüdür.

(25)

Kıta Sahanlığı Kıyısal

Bölge

Kıta Yamacı 1400-3200 m.

—0

—1

—2

—3

—4

DERİNLİK ( Km.)

Kıta Yükseltisi

4000 m.

% 5 Kıtasal

Kenar

Okyanus çukuru

Okyanus ortası sırtları

%7 – 8 65 km.