Ramazan YETGİN - KPSS Tarih Notları

Ramazan YETGİN - KPSS Tarih Notları

İSLAMİYET ÖNCESİ TURK TARİHİ

Türk kelim esinin anlamı = O lgun,m iğfer(çin),türeyen,nizam sahibi,güçlü kuvvetli 1--- ,--- 1

Çin (ilk)

Bizans (Türkiye) -> İlk Türkiye kelimesi bizansta geçti.

Arap

Sasani (Şimdiki İran)

ORTA ASYA KÜLTÜR MERKEZİ

Anav = Orta Asya'nın en eski kültür m erkezi ~1 KPSS Afenesyova= Orta Asya'nın en eski Türk kültür merkezi

Tagar= Orta Asya'nın en gelişmiş kültür merkezi

Andronova= Orta Asya'da Türklerin atası kabul edilen kültür merkezi

TIK LA Y IN : facebook:

Kp ss Kaynak Arşivi K p ss Doküman Arşivi

Kelteminar=

Karasuk= —

Bu ikisi önem li değil isim lerini bilsen yeter

Sibirya

1

TÜ R K GÖÇLERİNİN NEDENLERİ

1) Kuraklık (iklim değişiklikleri ve kar fırtınaları) 2) Hayvan hastalıkları

3) Nüfusun çoğalması ve kaynakların hızlıca tükenm esi 4) Yeni yerler görme isteği

5) Türk cihan hakim iyeti iddiası 6) Boylar arası mücadele 7) Çin ve Moğol baskısı TÜ R K GÖÇLERİNİN SONUÇLARI

1) Türk kültürü yayılm ıştır.

2) Yeni Türk devletleri kurulm uştur.

3) Dil ve din yapım ızda değişiklikler m eydana gelm iştir.

4) Türk tarihinin bir bütün halinde incelenm esi zorlaşm ıştır.

BOYLAR

İSKİTLER (SAKALAR)

• Bilinen ilk Türk boyudur. En önem li hüküm darı "Alp Er Tunga"dır. (U nvanı: Afrasiyap veya Büyük Savaşçı)

• İlk Türk kadın hüküm dar "Tom ris Hatun" bu boyun başında bulunur.

• Amazon adı verilen kadın savaşçılar bulunur.

• Balbal (m ezar taşı) dikme geleneğini başlatm ışlardır.

• Atı evcilleştirm işler bunu dünya tarihinde bir savaş aracı olarak kullanm ışlardır.

• Maden işletm eciliğinde ustalaştıkları için "Bozkırın kurm ayları" olarak anılırlar (KPSS) Not= Üzengiyi ilk kullananlardır.

• Sanat eserlerinde hayvan üslubunu kullandılar.

• Günüm üzde Rusya Federasyonunun içinde Yakut Türkleri olarak yaşam larını sürdürürler.

A SYA HUN DEVLETİ (B Ü YÜ K HUN DEVLETİ)

• Kurucusu "Teom an" başkenti "Ö tüken"dir. (Kutsal bölge veya Toprak Ana)

• M ete "Şan yü" unvanıyla tahta çıktı.

• M ete "Vatan Sevgisi"nden bahseden ilk Türk hüküm darıdır. (KPSS)

• M ete orduda onlu sistem i kullanarak Tunguzları ve Çin'i mağlup etti ancak topraklarına katm adı. ( Katm am asının nedeni: Asim ile olm am ak için)

N o t l: M ete'nin oğlu "Kiok"tan itibaren Çin'in yaşam tarzına karşı bir özenti başlam ıştır.

N ot2: Türk tarihinin ilk yazılı antlaşm ası Hunlar ile Çinliler arasında yapılan "Kuzey Şansi"

anlaşm asıdır.

N ot3: Orta Asya'da tüm Türk boylarını bir bayrak altında toplayan ilk devlettir.

N ot4: Batı Hun hüküm darı "Çiçi" istiklali feda etm eyi gülünç ve utanç verici bulm uştur. (KPSS)

KA VİM LER GÖÇÜ

Batı Hun hüküm darı "Balam ir" önderliğinde Avrupa'daki kavim lerin yön değiştirm esi olayıdır. Bu olayın sonuçları şunlardır:

- Roma ikiye ayrıldı.

- Avrupa Hun devleti kuruldu.

- H ristiyanlık yayıldı.

- Kilise güçlendi skolastik düşünce ortaya çıktı.

- İlk çağ kapandı orta çağ açıldı.

- Feodalite rejim i ortaya çıktı.

- Avrupa'nın bugünkü devletleri ortaya çıktı.

AVRUPA HUN DEVLETİ

Kurucusu "Balam ir"dir

Avrupa'da kurulan ilk Türk devletidir.

"Uldız" zamanında Anadolu'ya ilk defa ayak basılm ıştır. (KPSS) Atilla zam anında:

Margos ant. Vergiye Anatolyus a n t j bağladı

Atilla'nın Roma'yı alm aktan vazgeçm e nedeni:

1) Papa I. Leon'un ricası.

2) Roma'nın H ristiyanlarca kutsal olması.

3) Batı Roma'nın gücünü kırdığına inanm ası.

4) Doğuda Sasani tehlikesinin bulunması A tilla'nın Unvanları:

• Tanrının Kamçısı (Kırbacı)

r

Nibelungen destanı Etzel

Hun burgant mücadelesi

V J

•

Not: Bugün M acaristan köklerini Atilla'ya dayandırır.

AVARLA R

• Bayan Han kurm uştur. (lakabı bayan kendisi erkektir.)

• 619 ve 626 yıllarında Sasaniler ile birlikte İstanbul'u iki defa kuşatm ışlardır. (İstanbul'u kuşatan ilk Türk devletidir.)

• Üzengi yapım ını Avrupalılara öğretm iştir.

• Juan Juan türkleri olarak bilinir.

• Frank saldırıları sonucunda yıkılm ıştır.

Not: Hem Hunlar hem de A varlar hem Orta Asya'da hem de Avrupa'da devlet kurm uşlardır.

3

PEÇENEKLER

• Boy halinde kalm ıştır devlet kuram am ıştır.

• İstanbul'u kuşatm ıştır.

• Bizans'ta ücretli askerlik yapm ışlardır.

• Malazgirt savaşı sırasında ta ra f değiştirm işlerdir.

UZLAR

• Oğuz'un M üslüm an olanına "Türk" veya "Türkm en" - Hristiyan olanına ise "Uz" denir.

• Bizans'ta ücretli askerlik yapm ışlardır.

• Malazgirt savaşı sırasında ta ra f değiştirm işlerdir.

• Günüm üzde Rom anya'nın Dobruca bölgesinde "Gagauz Türkleri" olarak yaşarlar.

M ACARLAR

• Soylarını Atilla'ya dayandırırlar.

• Türk tarihinde ilk defa Türkoloji enstitüsünü kurm uşlardır.

2008 yılından itibaren M acaristan'da Türk kurultayı düzenlenm ektedir.

BULGARLAR

• Kelime anlamı karışık - karışm ak dem ektir.

• İstanbul'u kuşatm ışlar zamanla ikiye ayrılm ışlardır.

İtil

-Almış Han zamanında M üslüm an oldular.

-İbn-i Fablan Rihle (Yolculuk) adlı eserinde İtil uygarlı­

ğından bahseder.

-İlk Müslüman Türk devletidir. -> MEB -Avrupa'nın kuzeyinde kurulm uş -> AÖF İlk Müslüman tü rk devletidir.

-İslam iyeti devletin resm i dini ->AÖL haline getiren ilk Türk devletidir.

T u n a

Barış Han zamanında Hristiyan oldular

- Han unvanını terk edip Çar unva­

nını aldılar.

- Çar unvanını ilk kullanan ilk "Si - mon" dur

SİBİRLER

• Kelime anlamı yoldan sapan dem ektir.

• Daha sonra Sibirya ismini verm işlerdir.

KIPÇAKLAR (KUM AN LAR)

• Oğuzlar ile yaptıkları m ücadelelerde "Dede Korkut" hikayelerine. Ruslar ile yaptıkları m ücadelelerde ise "İgor" destanına konu olm uştur.

• Kendilerine ait "Codex Cum anius" adında sözlükleri vardır.

• Bizansta ücretli askerlik yapm ışlardır.

• Malazgirt savaşı sırasında ta ra f değiştirm işlerdir. Daha sonra Eyyubilerin ve m em lüklülerin ordusunda ücretli askerlik yapm ışlardır.

• "Desti Kıpçak" Orta Asya için kullanılm ış bir terim dir.

HAZARLAR

• M useviliği kabul eden ilk ve son tü rk devletidir.

• Kürk yolunu kullanarak zenginleşm işlerdir.

• Türgişlerle beraber Müslüman Araplarla savaşarak Orta Asya'nın ve M averaünnehir'in İslam laşm asını bir süreliğine engellem işlerdir.

• Seyhun ile Ceyhun arasındaki bölgeye "M averaünnehir" denir.

• Türk tarihinde ilk kez ordusuna ücretli askerler alm ışlardır.

• M üslüm anların başlarına "Hazz" adı verilen yöneticiler atanm ıştır.

• Yaşadıkları dönem e "Pax Hazaria" denir. Yani hazar barışı.

• Günüm üzde Polonya'da Karaim veya Karaçay Türkleri olarak yaşarlar.

ORTA ASYA'D A KALAN DİĞER TÜ R K BOYLARI VE DEVLETLERİ KÖ KTÜRKLER

• Hun'lar dan sonra Orta Asya'da siyasi birliği kuran 2. Devlettir.

• Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir.

• Kurucusu "İl Kağan" ünvanlı "Bum in Kağan"dır.

• M erkezi Ö tüken'dir. (Ötüken tarih te birkaç boya daha m erkezlik etm iştir. Ötüken =Kutsal bölge veya Toprak Ana)

• Devlet en parlak zam anını "M ukan Kağan" zamanında yaşadı.

Köktürk - Bizans işbirliği

5

N ot(şekil)= Köktürkler ipek yoluna hakim olabilm ek için Sasaniler ile anlaşıp Akhunları

Bizans ile anlaşıp Sasanileri mağlup etm iştir.

Not= Orta Asya'dan Bizans'a ilk elçi gönderen devlet Köktürk'lerdir. Gönderdiğimiz elçi "M aniac (m anyak)" onlardan bize gelen ise "Zem orkhas"tır.

Not2= Tapo Kağan zamanında kendisinin Budizm 'e girmesi sonucu halkı ile arası açılm ıştır.

Not3= 50 senelik Çin esareti dönem inde önce "Kürşad" ardından "Nişufu" istiklal ayaklanm ası başlatm ıştır.

KUTLUKLAR (II. Kö ktürk D evleti)

• Kurucusu derleyen toplayan m anasında ilteriş ünvanlı "Kutluk Kağan"dır.(KPSS)

• Bu devletin kuruluşunda Vezir Tonyukuk'un rolü büyüktür. Vezir Tonyukuk: Apa Tarkan ve Türklerin Bism arc'ı olarak anılır. (KPSS)

• Ayrıca Vezir Tonyukuk ilk Türk tarihçisi ve yazardır.

• "Orhun Abideleri" bu devletin zamanında yazılm ıştır.

UYGURLAR

• Kelime manası olarak Uygur= Akraba, m üttefik, uygar(m edeni) ve Çin kaynaklarında şahin gibi dolaşan hücum eden anlam ındadır.

• Kurucusu "Kutluk Bilge Kül Kağan"dır.

• "Bögü Kağan" zamanında manezyim dinine girdiler. (KPSS) Bu dinin etkisi ile;

1) Et yem ek yasaklandığı için savaşçılık duyguları gerilem iştir.

2) Başkent Ö tüken'den Karabalgasun'a taşınm ıştır.

3) Sulaman kanalları açtılar tarım yaptılar. (Türklerin tanıdığı ilk bitki "Yonca" yetiştirdiği ilk bitki "D arı"dır.

4) Türk tarihinde ilk kez yerleşik yaşam a geçen devlet oldular.

5) Uygurlar şehirler inşa ettiler. (Uygur şehirlerine "Balıg" adı verilir.)

6) Tapınak ve Saray yaptılar yapm ış oldukları bu tapınak ve sarayla ilerde Selçuklu ve Osmanlı devletinde yapılan külliyelerin kaynağını teşkil etm iştir.

7) Bu dinin etkisiyle resim sanatı gelişti. (KPSS)

8) Bu dinin etkisiyle hüküm darlarına "Aytengri" ve "Kün" unvanları verilm iştir.

9) Çin'den harf hareketli m atbaa getirilm iştir. İlk defa Türk tarihinde kütüphane kuruldu.

10) Türk tarihinde ilk kez örgün eğitim kurumunu oluşturdular.

11) Türk tarihinde ilk kez vakıf teşkilatı oluşturdular.

Not= Türk tarihinde ilk eğitim faaliyetlerine Asya Hun'larında rastlanır.

12) Türk tarihinde orta oyununu bularak Türk tiyatrosunun tem elini atm ışlardır.

13) Pandomim, şam ve operayı buldular.

14) Uygarlar dünya tarihinde en çok Moğolları etkilediler. Moğollar Uygurlara "Benim Hocam" diye hitap etti.

15) Türk tarihinde ilk kez kağıt para "Çav" kullandılar.

16) Çin kaynaklarında Uygur tuzu veya Tatar tuzu olarak bilinen ve Çin'e ihraç edilen madenin ismi "N isa'dır."

17) Faiz'le borç para vererek Türk tarihinde bankacılığın tem elini attılar.

18) Töreleri yazılı hale getirdiler.

Not= Uygurlarda duvar resm i (firesko) ve ilk defa m inyatür sanatı gelişm iştir.

19) Uygurların yapm ış oldukları sanat eserleri Talas savaşı sonucu batıya taşınm ıştır.

KIRGIZLAR

• Dünyanın en uzun destanı olan "M anas" ın sahipleridir.

• Ölülerini yakan kavim dir.

• Dünya tarihinde uluslararası yarışm a düzenleyen ilk devlettir.

• Kırgız adına ilk defa Orhun Abidelerinde rastlanm ıştır.

• Cengiz Han'a itaat eden ilk Türk devletidir.

KARLUKLAR

• İslam iyeti kabul eden ilk Türk boyudur.

• Cengiz Han'a itaat eden ilk Türk boyudur.

• Karahanlılar devletinin kuruluşunda etkili olm uşlardır.

• Talas savaşı sırasında Abbasileri desteklem işlerdir.

AKHUNLAR

• Afganistan'a bir süreliğine hakim olm uştur.

• Köktürk - Sasani işbirliği sonucu yıkıldılar.

• Bu devletin diğer adı "E fta lit"tir.

OĞUZLAR

• Oğuz kalabalık dem ektir.

• Büyük Selçuklu, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı devletini kuran boydur.

TABGAÇLAR

Not= Tabgaçlar önem li geçmiş senelerde çıkm am ış bu sene çıkma ihtim ali var.

• Kuzey Çin'e 200 yıl egemen olan Türk devletidir.

TÜ RGİŞLER

• Kendi adına para bastıran ilk Türk Hükümdarı "Boga Tarkan"dır.(KPSS) BAŞKIRTLAR

• 1730-36 yıllarında Rusya'ya başkaldırm ışlardır.

• Günüm üzde Rusya Federasyonunun içinde "Başkurdistan" devleti olarak yaşarlar.

Not= Bu boylardan hariç "Kim ekler" adında da bir Türk boyu vardır.

Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Doküman Arşivi https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi

7

İSLAM İYET ÖNCESİ KÜLTÜR VE M ED EN İYET - DEVLET YÖ N ETİM İ

a) H üküm dar G ö re vle ri:

• Kurultaya başkanlık etm ek.

• Ordunun başında sefere çıkm ak.

• Törelerin değişmesi için kurultaya teklifte bulunm ak.

• Adaleti ve eşitliği sağlamak

• Açı doyurm ak çıplağı giydirm ek.

SEM BO LLERİ UNVANLARI

Otağ (Çadır)

Nevbet (Davul) Han

Tuğ (Sancak) Hakan

Tac Yabgu

Taht (Örgin) İlteber

Katuz (Sarguç)(Hayvan tüyü) İlteriş (Kutluk Kağan)

Yay İl Kağan (B Kağan)

Kama İdikut

Kem er (Kur) Tanhu

Kamçı (Berge) Şanyü (M ete Kağan)

Tay (Ziyafet) Erkin

Ordu İlig

Kılıç

b) Gök Tan rın ın H üküm darı Donattığı Y e tk ile r

KUT KÜÇ (GÜÇ) ÜLÜŞ

(Siyasi) (Askeri) (Ekonomik)

Kut= Devleti yönetm e yetkisinin Göktanrı tarafından bir hüküm dara ve onun ailesine verildiğine inanılan anlayıştır. Yani ülke hüküm darın ve ailesinin ortak m alıdır.

V eraset anlayışı düzensizdir. Kimin tahta geçeceği belli değildir. Buda tah t kavgalarına sebep devletlerin kısa sürede yıkılm alarına yol açm ıştır.

c) D evlet G ö re vlile ri ve Kavram lar

Ayuki= Hükümdar Yarguci= Yargıç, hakim

Apa= Sivil yönetici (Apa Tarkan, Vezir Tonyukuk) Tigin= Kağan'ın oğlu

Ağılığ= Hazineden sorumlu İnanç(İnal/Atam an)= Kağan'ın eğitmeni

Ayguci= Vezir Şad= Hanedan üyesi komutanı (Tigin'in unvan

Tudun= Vergi m em uru alm ış hali)

Tutuk= Askeri vali Otacı(Emçi)= Doktor, hekim

Böri= Köktürklerdeki Kağan m uhafız alayı Buyruk= Bakan

Tarkan= Hun komutanı Yarlığı= Kağan'ın emri

Sübaşı= Oğuzlardaki ordu komutanı Tam gacı(Bitikçi)= Yazıcı d) İkili Te şkila t

- Devletin sağ-sol, kuzey-güney veya doğu-batı şeklinde ikiye ayrılarak yönetilm esidir.

- Devletin merkezi doğudur. Hakan doğuda oturur.

- Batıda ise Hakan'ın kardeşi "Yabgu" ünvanıyla oturur. Batı iç işlerinde serbest dış işlerinde doğuya bağlıdır. Bu tü r yönetim anlayışlarına "fed eratif devlet anlayışı" denir.

Bu uygulama Türk devletlerinin yıkılışını kolaylaştırm ıştır. İlk olarak Asya Hunlarında uygulanm ıştır. Eğer seçeneklerde Asya Hunları yoksa Köktürkler alınacak.

e) K u ru lta y (Toy/Kengeş) Ö zellikleri:

1) Tüm devlet ve toplum sal sorunlar görüşülür. (Dini konularda dahil) 2) Her zaman ve her an toplanabilir.

3) Hakanın isteği ile töreleri değiştirir.

4) Töreye uym ayan Hakan'ı görevden alır yeni Hakan seçer.

5) Bazen karar bazen danışm a organıdır.

6) Tüm üyelerine "Toygun" denir. Bu üyeler şunlardır: Hakan, Hatun, Boy Beyleri, İleri Gelenler, Kom utanlar ve Hanedan üyeleri.

Türk Devletlerindeki Diğer M eclisler

Avrupa Hunları Seçkinler Meclisi

Tuna Bulgarları M illet M eclisi

Peçenekler Komenton

Hazarlar İhtiyarlar M eclisi

Tabgaçlar Nazırlar M eclisi

9

- H UKU K

- Sözlü hukuk kurallarına töre denir. (Töreleri yazılı hale getiren uygurlardır) - Tö reler Hakan'ın isteği kurultayın kararıyla değişebilir.

- Törelerin ilk 4 maddesi değişmez.

1) Körilik (Adalet) -> Bu 2015'te çıktı 2) Uzluk (İyilik/Yararlılık)

3) Tüzlük (Eşitlik) _J Bu ikisi önem li çıkabilir.

4) İnsanlık

- Tüz : Toplum ile devletin birbirlerinin görev ve sorum luluklarını karşılıklı bildiren yazısız sözleşm eye denir.

Not: İslam öncesinde idam vardır. Hapis cezaları kısadır. M ahkem e başkanına yarguci denir.

- SOSYAL HAYAT

- Monogami tipi evlilikler görülür.

- Anneye "Ög" Babaya "Kang" denir.

- Halkın kaldığı çadırlara yurt denir.

- Düğünlere "törün" denir.

- İçkiye "kım ız" denir.

- Halk eğlencelerine "şölen" denir.

- Toplum un tem el taşı ailedir.

Türkiye Cum huriyeti İslam Öncesi

Devlet İl

1 *

M illet Bodun KESİN KPSS

| | İYİ BİL HER

Soy (Boy) Boy (Bad) ~ SENE SORULDU

1 1

Sülale Urug

I I

Aile Oğuş

Göçebe Yaşam ın Sonuçları:

• Savaşçılık ve bağımsızlık duyguları gelişir.

• Çadırcılık ve dokum acılık gelişir.

• Yazı geç kullanılır.

• Kölecilik - sınıf farklılıkları bulunmaz.

• Hapis cezaları kısa olur.

• Yapılan sanat eserleri taşınabilir m alzem eden yapılır.

• M im ari ve şehircilik bulunmaz.

- ORDU

- Ücretsizdir. (H azarlar hariç) - Savaş zamanı herkes askerdir.

- Tü rkler dünyayı en çok askerlik alanında etkilem iştir.

Dünyaya etkilerim iz şunlardır:

1) Onlu sistem i bulmamız.

Onbin kişilik gruba tüm en denir. Görevlisi ise tüm enbaşıdır.

2) Et konservesi yapm ayı öğretm em iz.

3) Üzengi yapım ını öğretmemiz.

4) Ceket pantolon ve çizm eyi bulmamız.

5) Savaş taktiklerini öğretm em iz. (Hilal, Turan, Sahte Ricat, Pusu ve Kurt Kapanı)

Not: İslam öncesinde düşmanın durum unun öğrenilm esi am acıyla gönderilen keşif birine "Yelm e"

denir. Yelm enin Osmanlıdaki karşılığı ise " Akıncı" dır. (KPSS Çıkar) 5) BİLİM VE SANAT

Takvim

M atem atik Astronom i

Kullandığımız takvim ler 1) 12 Hayvanlı Takvim 2) Hicri Takvim 3) Celali Takvim 4) Rum i Takvim

5) M iladi (Gregoryan) Takvim

Güneş Yılı Ay Yılı Güneş Yılı Güneş Yılı Güneş Yılı

M inyatür Resim Fresko

Heykelcilik

Halıcılık (Pazırık Halısı) (Belli değil)

M adencilik (Esik Kurganı) (Altın Elbiseli Adam - Hunlar) Çinicilik Ahşap işlem eciliği, oym acılığı, kakmacılığı Dokumacılık

Çadırcılık

YOK HAT TEZHİP

VİTRAY

11

Ir / Küg = Melodi / Beste Kopuz = Saz

Çevgen = Saz 6) MÜZİK VE SPOR

Seğirtme = Yaya Yarışı (KPSS) Kureş = Güreş

Tepük = Futbol Cirit

Gökbörü Oyun

Kızbörü Çevgan Okçuluk

Not: Okçuluk ile uğraşanlara "Kem ankeş" adı verilir Not: Osm anlıdaki hünerli at binicilerine "Cündi" denir.

7) DİN V E İNANIŞ

D inler İn an ışlar

Gök Tanrı Atalar Kültü -> M ezar ziyareti Şamanizm Doğalar Kültü -> Taş İnancı

Budizm Yer - Gök - Su İnancı

M aniehizm Totem izm (Ongunluk

H ristiyanlık M usevilik İslam iyet

3 semai dine giren Türklerdir

V

Kavram lar Kült -> İnanç

Yuğ -> Cenaze töreni Kurgan -> M ezar Tam u -> Cehennem Uçmağ -> Cennet

Balbal (Bengütaş) -> M ezar taşı Eşük -> Kefen

Kam (Baksı) -> Din adam ı(Gök Tanrı) Şaman -> Din adamı (Şamanizm) Umay -> Tanrıça, m elek ruh Yuğ = Ölümden sonra yaşam yoktur. (Testte çözerken şifre olması am acıyla)

Kurgan, Tam u, Uçmağ, Balbal = Bu dördü ise ölümden sonra yaşam ı belirtir.

Not: İslam iyete geçtikleri halde "Balbal" ı devam ettiren -> Akkoyunlular ve Karakoyunlular Not: "Kurgan" Anadolu ve Orta Asya'da "Tüm ülüs" adını alır.

8) EKONOMİ

Türk tarihinde ilk parayı bastıran belli değil.

Türk tarihinde kendi adına para bastıran ilk Türk hüküm darı "Baga Tarkan" dır.

Parayı ticarette bir değişim aracı olarak kullanan ilk devlet "Köktürkler" dir. (KPSS)

P a ra la r Cinsi

Yarm ak M adeni

Kamdu Bez

Kuanpoyu Bez

Böz Bez

Çav Kağıt

Not: Çav "Uygurlar" tarafından kullanılm ıştır.

9) YAZI VE EDEBİYAT Alfabeler

Orhun Bize ait olan Uygur J milli alfabeler Çin

Sağd

EDEBİYAT T

YAZILI

1. Yenisey Kitabeleri= Türk tarihinin bilinen en eski kitabesidir. (Okunam am aktadır) Kırgızlara aittir.

2. Bugut Yazıtları= Köktürklere ait en eski kitabe­

dir. (O kunam am aktadır.)

3. Orhun Abideleri= Kutluklar zam anında yazılm ıştır.

M oğolistan'da bulunur. Türk tarihi ve edebiyatının ilk yazılı eseridir. Bir tarafı Türkçe bir tarafı Çincedir.

Halkın hüküm dara, hüküm darında halka karşı görev­

leri anlatılm ıştır. Çin entrikalarına karşı alınabilecek önlem ler yazılm ıştır. Türü siyasetnam e'dir. Çözen adam Danim arkalı "W illiam Tham son" dur. "Runik"

yazı çeşidiyle yazılm ıştır. İlk çözülen kelim e "Tengri"dir.

(KPSS) Vezir Tonyukuk , Kültigin ve Bilge Kapan adına di­

kilm iştir.

Kiril Fars Arap Latin

--- * SÖZLÜ Sav: Atasözü

Sagu: Ağıt

Koşuk: Şiir veya Şarkı Hikaye: Dede Korkut Destanlar

Alp Er Tunga / Şu İSKİTLER

Oğuz Kağan(M etehan'ı anlatır )

ASYA HUNLARI Atilla / Sihirli Geyik AVRUPA HUNLARI

Ergenekon / Bozkurt KÖKTÜRKLER

Türeyiş / Göç UYGURLAR

Manas KIRGIZLAR

Şan Kızı BULGARLAR

Yaradılış ALTAY TÜRKLERİ

13

Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Doküman Arşivi https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi

Türk tarihinin ilk yazarı ve tarihçisi Vezir Tonyukuk'tur. Diğer 2 yazıtı "Yolluk Tigin" yazm ıştır.

4. Karabalgasun Yazıtları

5. Moyen - Çur Yazıtları \

6. Sine Uşu Yazıtları UYGURLAR

7. Terhin veya (Taryat) Yazıtları

/

ÜNİTE 2

İLK M ÜSLÜM AN TÜ R K DEVLETLERİ Talas Savaşı (A tlık Savaşı)

- Çinliler ile Abbasilerin Orta Asya'ya egemen olm ak için yaptıkları bu savaşta Karluklar, Abbasileri destekledi.

- Savaş sonunda Karluklar topluca islam iyete girdi.

- Savaş sonunda kağıt ilk defa Çin dışında "Sem erkand" ta üretilm iştir.

- Sem erkand ilerde "Şehirlerin Şahı" ünvanını alacaktır.

- Ayrıca "Kaşgar" kentide "Işıldayan İnci" ünvanını alm ıştır.

- Bu savaş Türk - İslam tarihinin başlangıcı sayılm ıştır.

- Ayrıca Uygurlara ait olan sanat eserleri batıya taşınm ıştır.

O RTA ASYADA KURULAN İLK M ÜSLÜM AN TÜ R K DEVLETLERİ 1) Karah an lılar (2016 m üfred at değişikliği ile = A FRASİYAP OĞULLARI) (KPSS ) - Orta Asya'da kurulm uş ilk M üslüm an Türk devletidir.

- Kurucusu "Bilge Kül Kadirhan" dır.

- Yönetici Türk, halkı Tü rk'tü r. (Karluk, Yağma, Çiğil, Tuhsi)

- Resmi dilleri Türkçe'dir. (Bu iki durum ulusçu karakterde olduklarını gösterir.)

- "Satuk Buğra Han" zamanında İslam iyeti kabul ettiler. (ism ini Abdülkerim olarak değiştirdi) - İslam iyeti devletin resm i dini haline getiren ilk "Büyük Türk devletidir."

Not: Karahanlıların Şifresi: Orta Asya ve Büyük - Bim arhane adı verilen hastaneler inşa ettiler.

- İlk Türk İslam m edresesini kurdular.(Sem erkand m edresesi / Tamgaç Buğrahan zamanında açıldı)

- Dünya tarihinde ilk burslu öğrencilik sistem ini başlattılar.

- İlk Türk - İslam edebi eserlerini yazdılar.

- Ribat adı verilen kervansaraylar inşa ettiler.

Ribat'ın Kervansaraydan farkı.

-Güvenlik

-Din yaym a merkezi -Yol güvenliği

-Gazilerin sığınak merkezi

- Gulam sistem ini ilk defa kullanm ışlardır.

- Gulam= Kelime manası esir edilm iş köle dem ektir. Savaşlarda toplanan esirlerden askere uygunluk taşıyanları önce gulam hanelerde daha sonra ise askere alındığı sistem dir. Bu sistem in Osmanlı Devleti'ndeki karşılığı "Pençik"tir.

2) G azneliler

- Afganistan'ın Gazne kentinde kurulm uştur. Kurulduğu yerin adını alm ıştır.

- Kurucusu dünya tarihinde ilk defa padişah unvanını kullanan "Alp Tigin"dir.

- En önem li hüküm darı "Gazneli M ahm ut"tur.

- M ahm ut Abbasileri, Şii Büveyh oğulları baskısından kurtardığı için kendisine halife tarafından

• Zamanın Yeganesi 2016

• Alem in Aslanı Meb

• Sultan (Dünya tarihinde ilk defa kullanan liderdir).

Unvanları verilm iştir.

Ayrıca M ahm ut(17) ve oğlu M esut (11) zam anlarında Hindistan'a toplam da 28 sefer yapılm ıştır. Afganistan, Pakistan ve Bangladeş devletleri m üslüm anlaşm ıştır.

Seferler sonucunda Hindistan'daki kast sistem i zayıflam ıştır. Ayrıca ordu ve toplum çok uluslu hale gelm iştir. Buda yıkılışına zemin hazırlam ıştır.

Not: M ahm ut'un yapm ış olduğu 17 seferin ilk 4'üne M ahm ut'un sarayım ın en değerli hazinesi dediği

"Biruni"de katılm ıştır.

Gazneliler Selçuklular ile yaptığı 1035 Nesar 1038 Sarash

ve 1040 Dandanakan savaşlarını Selçukluya kaybederek yıkılış sürecine girm iştir. Gaznelileri "G u rlu "lar (Afganlar) yıkm ıştır.

15

3) Büyük Selçuklu Devleti (1040 - 1157) - Dandanakan savaşı sonunda İran'da kuruldu.

- Resmi dilleri Farsça'dır.

- Devlet ismini Selçuk Bey'den alır ancak kurucusu Tuğrul Bey'dir.

- Ayrıca Selçukluların Atası "D em iryaylı" lakaplı "Dukak Bey"dir.

BSD kazandı Hareketleri

1048 yılında Bizans ile yapılan Pasinler Savaşı kazanıldı.( Gürcü kralı "lipalit" esir alındı).

Daha sonra kendisi Bizans ile yapılan bir anlaşm a sonucu serbest bırakıldı. 1055'te ise Tuğrul Bey Bağdat seferini yaparak Şii Büveyhoğullarına tam am en son verdi. Böylece İslamın koruyuculuğu tam am en Türklere geçti. Sefer sonunda halife Tuğrul Beye "Doğunun ve Batının hüküm darı" unvanını verdi. 1058 yılında yapılan bir törenle halife tacını Tuğrul Bey'e devretm iştir.

Not: Tuğrul Bey ünlü İslam alimi İmam-ı Azam Ebu Hanifi'nin m ezarını ziyaret edip üzerine Türbe yaptırm ıştır.

- 1064'te Sultan Alparslan Ani(Kars) şehrini feth e tti. Bunun üzerine halife kendisine "Ebul Feth (Fetihlerin babası) unvanını verdi.(KPSS)

- 1071'de ise Alparslan M alazgirt'te "Rom en Diyojeni" yendi.

M alazgirt Savaşının Sonuçları şu n lard ır:

1) Anadolu'nun kapısı Türklere açıldı.

2) Anadolu'da ilk Türk - İslam devletleri kuruldu.

3) Türkiye tarihi başladı.

4) Türkleri tek başına yenem eyeceğini anlayan Bizans, Avrupa devletlerinden yardım isteyerek Haçlı seferlerine neden oldu.

5) İlk defa Bizans im paratoru M üslüm an bir sultanın eline esir düştü.

Not: Sultan M elik Şah Büyük Selçukluya en parlak zamanını yaşatan hüküm dardır.

B.S.D ' nin Y ıkılm a N edenleri

1) Hasan Sabbahın başlatm ış olduğu Batınilik faaliyetleri 2) Abbasilerin gizli faaliyetleri

3) Tahta kavgaları

4) M elik ve Atabayların bağımsızlık çalışm aları 5) Oğuzların devlete küsm esi.

6) Yıkılm asının en önem li nedeni = 1141 Karahitaylarda yapılan "Katvan" savaşının kaybedilm esi.

M ISIR'D A KURULAN İLK TÜ R K - İSLAM DEVLETLERİ 1) TOLUNOĞULLARI

M ısırda kurulan ilk Türk - İslam devletidir. Abbasilerin bir valisi olan "Tolunoğlu Ahm et"

tarafından kurulm uştur.

Not: (KPSS)= Abbasilerin zayıflam asıyla ortaya çıkan küçük şehir devletlerine "Tevaif - i M ülük" denir.

Tolunoğulları bir Tevaif - i M ülük devletidir.

- Tolun: dolunay dem ektir.

- M aristan adında hastaneler inşa etm işlerdir. (KPSS) Not: M aristan derse Tolunoğulları Bim aristan derse Karahanlılar yap - Bu devlete Abbasiler son verm iştir.

2) IHŞİDLER (AKŞİTLER)

- Ihşid = Kelime manası prens dem ektir.

- Kurucusu M uham m ed Bin Togaç'tır. (Ferganalı M uham m ed).

- Hicaz bölgesine egemen olan İlk Türk - İslam devletidir.

- Hicaz orta dem ektir. 4 Şehir

Mekke M edine Tayif Hayber

- Halife, Muham m ed Bin Togaç'a nur yüzlü, güneş gibi parlak anlam ında "Akşit" unvanını verm iştir.

Not: Fatim iler Şii karakterli bir Arap devletidir. Bir Türk - İslam devleti değildir. Dünyaca ünlü "El Ezher" üniversitesini inşa etm işlerdir. Yapm ış oldukları kütüphaneler batılılar tarafından bir dünya harikası (KPSS) olarak nitelendirilm iştir. Fatim ileri haçlılar yıkm ıştır.

3) EYYU BİLER

1187 yılında Haçlılar ile yapılan Hıttin (KPSS) savaşını kazanarak Kudüs'ü haçlılardan geri alm ıştır. Dünyaca ünlü M usevi hekim ve filozof "İbn - i M eym un" bu devlette yaşam ıştır. Ayrıca Avrupalı şövalyeler arm a sistem lerini Eyyubileri örnek alarak oluşturm uştur.

Arm a bilim ine = Herallik adı verilir.

4) M EM LÜ KLER

- Resmi dilleri Arapçadır.

- V eraset sistem i tek değişik olan Türk devletidir. [Em irler (kom utanlarda) tahta çıkabilir.) - Moğolları dünya tarihinde yenen ilk devlettir.(1260 Ayn Calud ve 1277 Elbistan savaşları) - Memlüğün kelim e manası kölemen dem ektir.

- M em lüklerin diğer adı "D evlet - i Türkiye" dir.

- 1258'de İlhanlılar Abbasilere son verince "Küçük Abdurrahm an" bakıcısı tarafından M em lüklere kaçırılm ıştır. Böylece halifelik M em lüklere geçm iştir.

- 1517'de Yavuz Sultan Selim "Ridaniye Savaşı"yla M em lüklere son verm iştir.

- M em lüklerden günümüze kadar kalan en önem li eserler;

Kayıtbay Camii, Kavalun Camii, Sultan Baybars Camii

17

ORTA ÇAĞ VE YENİ ÇAĞDA KURULAN DİĞER TÜ R K DEVLETLERİ 1) AKKO YUNLULAR

- Şii karakterli bir tü rk devletidir.

- Kur'an'ı Kerim 'i Türkçeye çevirm işlerdir.

- Dede Korkut hikayelerini yazılı hale getirm işlerdir.

- En önem li hüküm darı "Uzun Hasan" dır.

(KPSS) NOT: Avrupa saraylarında Uzun Hasan'ı Fatih'ten ayırm ak için kendisine "Küçük Türk"

denilm iştir. "Büyük Türk" ise Fatih'tir.

(KPSS) - 1402 Ankara savaşından sonra Osm anlının siyasi rakibi olm uşlardır.

- 1473 Otlukbeli savaşı öncesi Akkoyunlu elçisi "Ali Kuşçu" Fatih'e gönderilm iştir. Kendisi Fatih'in davetiyle öm rünün son 2 senesini Osmanlı Devleti'nde geçirm iştir. (Kendisi Rasathane kurm am ıştır.)

- 1473 Otlukbeli savaşıyla yıkılm a sürecine girm işlerdir.

- Ali Kuşçu'dan hariç "Celalettin Devvani ve İsa Savcı" (bunlar m atem atikçidir) gibi bilginler yetiştirm işlerdir.

2) TİM U R İM PARATO RLUĞU

- Kendisi Türk yönettiği ırk Moğol'dur.

- Lakabı "Lenk" tir. (Aksak dem ektir.) - Türk tarihine iki defa zarar verm iştir.

1) Altın Orda Devletini parçalayarak Rusya'nın güçlenm esini sağlam ıştır.

2) Osmanlı Devleti'ni Ankara savaşında mağlup ederek Fetret dönem ine sokm uştur.

- Tim ur zamanında yetişen Bilim insanları şunlardır;

1) Uluğ Bey 3) Hüseyin Baykara 2) Ali Kuşçu 4) Ali Şir Nevai 3) BA BÜ R İM PARATO RLUĞ U (1526 - 1858)

- Yeni Çağ'da kurulup Yakın Çağ'da yıkılan te k Türk - İslam devletidir.

- Kurucusu Babür Şah hayatını "Vekayi" (Babürnam e) adlı eserinde toplam ıştır.

- Şah Cihan eşi M üm taz Sultan için (Ercüm ent Nurbanu Sultan sonradan da Begüm oldu) Hindistan'ın Agra kentinde bir anıt mezarı olan "Tac M ahal" i yaptırdı.

- Babürlere İngilizler son verdi.

4) HARZEM ŞAHLAR

- Kurulduğu bölgenin ismini aldı.

- Kendini Büyük Selçuklu devletinin varisçisi olarak görm üştür.

- Tarih te "O trar Faciası" nı yaşam ıştır. (KPSS)

- 1230 yılında Anadolu Selçuklular ile yaptığı Yassı Çimen Savaşı'nı kaybettiler.

- İlhanlılar son verm iştir.

5) CENGİZ İM PARATO RLUĞU

- Cengiz Han Türk töresinden ilham alarak "Yasanam e - i Büzürg" ü oluşturdu. (Cengiz yasaları) - Ölmeden önce Türk töresi gereği devleti oğulları ve torunları arasında paylaştırdı.

1 i i i

İlhanlılar (İRAN) KPSS: 1258'de Abbasilere son verdi

Çağatay (Azerbaycan)

Altın Orda (Karadenizin Kuzeyi)

Kubilay (ÇİN) (Asim ile oldu) (M arko Polo ziyaret etti) 6) KARAKOYUNLULAR

- Akkoyunlular son verm iştir.

7) SAFEVİ DEVLETİ

- Şah İsmail tarafından İran'da kurulan Şii karakterli bir Türk devletidir.

- 1514 Çaldıran savaşıyla Yavuz'a yenilip tarih sahnesinden silinm işlerdir.

İLK M ÜSLÜM AN TÜ R K DEVLETLERİ KÜLTÜR VE M EDENİYETİ 1) DEVLET YÖ N ETİM İ

A) H üküm dar

İslam öncesinde Kut anlayışı, ikili teşkilat ve hüküm darların kullandıkları Han ve Hakan gibi unvanların kullanılm ası Türk kültürünün devamlılığını gösterir.

İslam iyet

Sonrası

SEMBOLLERİ UNVANLARI

Yay Örgin Han

Kılıç Otağ Hakan

Tuğ Kotuz Erkin

Nevbet İlig

Hutbe Bey

KPSS Tıraz (Elbise) Sultan

Hilat (Hediye) Padişah

Berat (Atama Onayı) Sultan - ı Azam

Asa (Baston) Şah

Çet (Ayetli Şemsiye) M elik

Sikke (Para)

Not: Ok ( ok yok sorularda düşm e) Not: Kağan (yok sorularda dikkat)

Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Doküman Arşivi https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi

19

B) DEVLET GÖ REVLİLERİ Amid => Sivil Yönetici

(KPSS) Amil => Selçuklularda vergi toplayan kişidir.

Şıhne => Askeri vali

M uhtesip => Belediye başkanı (Çarşı ve pazarı denetler) (Osm anlıdaki karşılığı

"Şehrem ini)

Yuğruş => Vezir

M elik => Hükümdarın Oğlu

Atabey => M elik Eğitmeni (Osm anlıdaki karşılığı "Lala")

(KPSS) Hacip => Hükümdar ve vezirden sonra gelen en yetkili devlet adam ıdır;

• Hüküm dar ile hüküm et, hüküm dar ile halk arasındaki ilişkileri düzenler.

• Elçileri kabul eder protokolü düzenler.

• Uygun gördüklerini Divan - ı M ezalim 'e çıkarır.

• Haciplerin sayısı 1'den fazladır. (Tek bir kişiye hacip denmez)

• Bunların arasındaki en bilgiliye "HasHacip" - "Hacib - ül Hüccap" - " Ulu Hacip"

Ve Gazneliler'de ise "Hacib - i Büzürg" denir.

C) SA RA Y GÖ REVLİLERİ

N O T : ________ dar (-cı, -c,) dar sonda olursa cı ci anlamı katar.

dar_______ (kurum görevlisi) dar başta olursa kurum görevlisini belirtir.

________ i ___________ortada i olursa sondan oku (Aşk - ı memnu => Yasak aşk gibi) Candar (Cancı) = Hükümdarı korur.

Alem dar (Alemci)= Hükümdarın bayrağını taşır.

Şarapdar = Hükümdarın içecekleri ile ilgilenir.

Silahdar = Hükümdarın silahları ile ilgilenir.

(KPSS) Cam edar = Hükümdarın kıyafetleri ile ilgilenir.

Taştdar (Abdar) = Hükümdarın tem izlik işlerine bakar.

Çaşnigir = Hükümdarın yiyecekleri ile ilgilenir.

Hasdar = Hükümdarın sofrasını düzenler.

(KPSS) Em ir - i Ahur = Hükümdarın atları ile uğraşır

Em ir - i Şikar = Hükümdarın av partilerini tertip eder.

D) DİVAN - I SALTANAT

Selçuklularda devlet m eselelerinin tartışılıp karara bağlandığı yere denir. Bu divana bağlı alt divanlar şunlardır;

Adı Özelliği G ö revlisi

Divan - ı İstifa Ekonomik işlerle uğraşır M üstevfi

KPSS Ceysül Arz (Divan - ı Arz)

Askeri işlerle uğraşır Em ir - i Arz

Divan - ı Tuğra (Divan - ı İnşa )

Yazışm a işleri ile uğraşır Tuğra - i

Dıvanı İşraf Ülkeyi denetler M üşrif - i M em alik

Niyabeti Saltanat Hükümdar yokken toplanır Naib

KPSS

DİVAN - I MEZAZLİM

-Devlet m em urları hakkındaki şikayetleri inceler

-Siyasi davalara bakar (Vatana ihanet gibi)

-M uhtesib'in yerine

getirem ediği kararları uygular -Katipleri aracılığıyla vakıfları denetler

SULTAN

2) HUKUK

İlk Müslüman Türk devletlerinde hukukun oluşm asında ; 1) Göktürk - Uygur - Akhun - Sasani gelenekleri 2) İslamın getirdiği esaslar

3) Oğuzların kabilecilik anlayışları etkili olm uştur.

______ M ahkem eler_____

Şer-i Örfi

-Evlenm e - Sosyal Güvenlik konularına bakar.

-Boşanma -Emir - i DAD (Kadı)

-M iras -Emir - i DAD (Başkadı)

-Zina -Hırsızlık

-Mürted Olma (Dinden dönm e) NOT: Askeri davalara ise Kadıleşker

Kadı (Hakim ) -Savaştan kaçma (Kadıasker) bakar.

Kadı ül Kudat (Başkadı) -Ticaret

21

İm arathane = Aşevi

Debbahhane = Deri işlenen yer Tabhane = M isafirhane

Kapan = Tek bir cins malın satıldığı yerlerdir.

Bedesten = Her türlü ticari malın alınıp satıldığı kapalı çarşıdır.

Sebil = Çeşme Arasta = Çarşı Bargah = Saray

Tutm aç = Türklerin milli yemeği

Tekke = Şehirlerdeki din öğretilen kurum lardır.

Zaviye = Tekkenin küçüğüdür.

Kümbet = Siyasiler, eşleri ve kom utanların yaptıkları anıt mezar.

Türbe = Dini şahsiyetlerin yattığı m ezarlar Külliye = Cami yanlarına yapılan toplu yapılardır.

Darülafiye = 3) SOSYAL HAYAT

Darüşsıhha = Darüşşifa = M aristan = Bim aristan = 4) TO PRA K YÖ N ETİM İ

HASTANE

MİRİ

-Has= Geliri hükümdarlara ayrılan topraklardır.

-Vakıf= Geliri kamu yararına ayrılan topraklardır.

İkta= Geliri devlet memurla­

rına ve komutanlara ayrılan topraklardır.

MÜLK

Öşri (Müslüman)

X

HARACİ (Gayrimüslim)

İkta Sistem inin Faydaları

1)Toprağın boş kalması engellenm iştir.

2) Düzenli vergi toplanm ıştır.

3)M em urun maaşı ödenm iştir.

4) M asrafsız ordu kurulm uştur.

5) Bölge daha güvenli hale gelm iştir.

Savaş zamanı askere cebelü Barış zamanı askere sipahi denir

5) ORDU

i I i i i

Gulam lar M elik ve Atabeylerin Yardım cı

Saray

Eyalet Askerleri Bağlı Beylik ve Devletlerin Ordusu

-► Osm anlıdaki Karşılığı (Kapıkulu)

-Hükümdarı ve sarayı korur.

-Başkentte bulunur.

-3 Ayda bir maaş alır.

"Biştegani" denir.

-Her ırktan asker bulunabilir.

6) EĞ İTİM (Kesin Soru Çıkar)

Ordunun vurucu kısmıdır.

Sadece türklerden oluşur.

İkta gelirleri ile geçinir.

İsim leri Tarih sel Ö nem i D evleti

SEMERKANT İlk Türk - İslam M edresesi Karahanlılar

YAĞIBASAN Anadolu da açılan ilk Türkistan M edresesi Danışm entliler NİŞABUR Tuğrul Bey zamanında açılan BSD'nin ilk

m edresesidir.

Büyük Selçuklu

NİZAMİYE M EDRESELERİ (16 Tane)

-İlk olarak Sultan Alparslan zamanında Nisabur (1064)'te açıldı.

-En ünlüsü Bağdat'ta (1077) açıldı.

M edreselerin açılma nedenleri şunlardır;

1) Bilim insanı yetiştirm ek

2) Devlet memuru ihtiyacını karşılam ak 3) Zararlı fikir akım larına karşı fikir üretebilm ek.

Büyük Selçuklu

M edreselerde Okutulan Dersler;

A kli B ilim le r (P o zitif B ilim ler) N akli B ilim le r (Dini B ilim ler) - Riyaziye -> M atem atik

- Hesap -> M uhasebe - Cebr -> M atem atik - Simya -> Kimya - Heyet -> Astronom i - Müsellesat-> Trigonom etri - Nücum -> Astroloji

- Sosyoloji -> İbn-i Haldun (M ukaddim e) - Hendese -> Geom etri

- Megazi (Savaşlar) - Hadis (Sözleri) - Sünnet (Davranışları)

- Siyar (Hayatı)

- Arapça - Farsça

- Kelam (İslam Felsefesi) - Tefsir - Kıraat

- Meal - Fıkıh (İslam Hukuku) - İcma - Tecvid

23

NOT:

• Ünlü İslam felsefecile r şunlardır;

- El Kindi => İslam felsefesinin kurucusu.

- Farabi - Gazazli - Biruni - İbn - i Sina

• Hadis ilm iyle uğraşana "M uhaddis" denir. Ünlü M uhaddisler;

- Buhari - Tırm ızi - Ebu Davud - Ebu Müslüm

• Tefsir işiyle uğraşana "M üfessir" denir.

• M edrese öğrencisine "Danışm end" denir.

• Ö ğretm enine "M üd erris" denir. (T.C. de Profesöre denktir. (KPSS)

• Alınan diplom aya "İcazetnam e" denir. (Nereden alınırsa alınsın icazetnam edir)

Esere => Telif

Yazara => M üellif *KPSS Ciltleyene => M ücellit Çoğaltana => M üstensih M ühür Sanatıyla => Hakkah

Uğraşana denir.

O İyi Bil

Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Doküman Arşivi

https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi

7) İlk Türk - İslam Bilim İnsanları İsim leri II. İsim leri Eserleri

FARABİ

M uallim - i Sani

Al Pharibius

Kitabül Musiki İhsaül Ulüm El M edinetül Fazıla

-Dünyanın ilk modern müzik kitabını yazmıştır.

-Felsefecidir.

-İlimleri sınıflandırm ıştır.

-BM fikrini bulmuştır.

-İslam dünyasında pozitif bilimleri başlatmıştır.

-Erdemli şehir eserinde devlet nasıl yönetilir bahsetmiştir.

GAZALİ Hüccetül İslam İhyaül Ulumiddin

-Eserinde cennete gidilecek yoldan bahsetm iştir. (Dini ilimlerin ihyası)

-Nizamiye medreselerinin Bağdat'taki rektörlüğünü yapmıştır.

Batınilik ile savaşm ıştır.

BİRUNİ El Üstad Asrül Bakiye

-Dünyada Newton'dan önce yer çekiminin varlığını söylemiştir. *KPSS*

-Dünyanın çapını hesaplamıştır.

-Jeodazi (yeryüzü inceleme) ilmini bulmuştur.

İBNİ SİNA Avicenna Kitabüş Şifa El Kanun- u Fit Tıp

*KPSS* - " İnsanın içinde bir kurt vardır. Bu kurt insanı hasta eder. Bu kurdu ne yazık ki günümüzde görmek im kansızdır." Diyerek mikrobun varlığını ortaya koymuştur.

- Eseri "El Kanun" Avrupa'da yy. ca ders kitabı olarak okutulmuştur.

- "Kasri meyili" bulmuştur.

ZEKERİYA ERRAZİ

Rzahes El Havi Ansiklopedisi

-İbni Sina'dan sonra Avrupa'da en çok tanınan hekimimizdir.

- Çiçek ve kızamık hastalığı arasındaki farkı ortaya koyan ilk bilim insanıdır.

CABİR İBNİ HAYVAN

Geber Kitabül Kimya

-Modern dünyanın kurucusudur.

-Atomun parçalanbileceğini ilk öne süren bilim insanıdır.

* KPSS*

-Alaşımlardan yapay altın elde etm iştir.

-İlk defa hassas terazi kullanılmıştır.

2016 M EB*

İBNİ NEFS

-Küçük kan dolaşımını Galen'e göre doğru açıklayan ilk bilim insanıdır. *KPSS

2016 M EB*

İBNİ HEYSEM

Kitabül M enazir

-Fotoğraf makinasının mucididir.

-Karanlık odayı bulmuştur.

-Günümüzde fiziğin ışık bilimi sahasında (optik) kanun ne kabul ediliyorsa ilk ortaya koyan bilim insanıdır.

- Tüm zamanların en iyi optikçisidir.

CEZERİ İbnül İzz Kitabül Hiyel

-Robotik ve sibernetik biliminin kurucusudur.

-Artuklular zamanında yaşam ıştır.

-Leonardo da vinci Cezeriyi kendine örnek almıştır.

(Benim babam dem iştir.)

İBNİ RÜŞT Avereos -Aristoyu Avrupalılara tanıtm ıştır.

-Her zaman aklı ön planda tutm uştur.

HAREZMİ Algorisma Hisabül Cebr vel

M ukabele

-Cebr'in kurucusudur.

-0 (sıfır) ı kullanm ıştır. Ondalık sayı sistemini bulm..

FEZARİ

-İslam dünyasında Astronomi ile uğraşan ilk bilim insanıdır.

- "Usturlab" adı verilen bir aletle Güneş ve Ay tutulm alarını hesap etmiştir.

NOT: İnsanlık tarihinde ilk uçuş denem esini gerçekleştiren "Abdullah İbni Finnas" tır. (2015 M üfredat değişikliği) *KPSS

25

8) İLK TÜRK - İSLAM YAZILI EDEBİ ESERLERİ

YAZAR ESERLERİ KİM E SUNULDUĞU

YUSUF HAS HACİP

KUTADGU BİLİG

-Mutluluk veren bilgidir.

-İlk Türk - İslam yazılı edebi eseridir.

-Türü siyasetnamedir.

Tam gaç Bugra Han (Uluğ Kara Buğrahan) KAŞGARLI

M AHMUT

DİVAN - I LÜGATİT

TÜRK

-Etnograf, haritacı ve toplum bilimcidir.

-Türkçenin daha zengin bir dil olduğunu

belirtmek için bu ansiklopedik sözlüğü yazmıştır.

-Eser arapça yazılmıştır.

-Eserinde Türk dünyasına ait harita bulunur.

El Muktedbillah oğlu Ebu Kasım

Abdullah EDİP AHM ET

YÜKNEKİ

ATABETÜ'L HAKAYIK

-Hakikatlerin eşiği anlamına gelir. Tasavvufi bir eserdir.

Em ir Sipahsalar

AHMED YESEVİ

DİVAN - I HİKM ET

-Lakabı Piri Türkistan'dır.

-İlk Türk musavvıfıdır.

-Mezarını buldurup üzerine Türbe yaptıran Türk imparator Timur'dur. *KPSS

Satuk Buğra Han

UTBİ TARİH - İ

YEMİN

Gazneliler dönemini anlatan tarihçidir. Gazneli M ahm ut

*Yeni Eklendi SEBÜKTEGİN

PENDNAME *KPSS - Yaşadığı olayları çocuklarına ve komutanlarına öğüt şeklinde anlattığı eseridir.

FİRDEVSİ ŞEHNAME -Biyografik bir eserdir.

-İran Turan mücadelesini anlatır.

-Burada Afrasiyab olarak geçen Türk Hükümdar

"Alp Er Tunga" dır.

Gazneli M ahm ut

ÖM ER HAYYAM

RUBAİ -Cebr ile çalışmaları ile ünlenmiştir.

-Sultan Melik Şah'a sunulan Celali takvimini hazırlayan heyetin başkanlığını yapmıştır.

-Aşk,doğa,sıla,gurbet ve ahiret üzerine şiirler yazdı.

Sultan M elik Şah

V. NİZAMÜL MÜLK

SİYASETNAME -Gerçek adı "Ebu Ali Hasan"dır.

-Lakabını halife vermiştir.

-İlk Türk atabeyidir.

-Devlet nasıl yönetilir onu anlatmıştır.

Sulltan M elik Şah

ALİ ŞİR NEVAİ

M UHAKEM ETÜL LÜGATEYN

-Timur döneminde yaşamış Çağatay Türkçesinin en önemli şairidir.

-Türkçe'nin Farsça ve Hintçe'den daha zengin bir dil olduğunu belirtmek amacıyla bu eseri yazmıştır.

9) M İM ARİ V E SANAT A) M im ari

KARAHANLILAR -Ayşe Bibi Türbesi

-Arap Ata Türbesi

GAZNELİLER -Ribat - ı Mahi

-Leşgeri Bazar Cami -> KPSS -Zafer Kuleleri

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ -Diyarbakır Ulu Cami Genelde eserleri;

- Tedris - Nişabur - Tahran - İsfahan

N OT: Bu dönem de m im aride çifte dönemi başlam ıştır.

Ayrıca ilk defa Uygurların kullanm ış oldukları "Türk Üçgeni" kullanılm aya devam edilm iştir.

Eserlerin çifte yapılm asının sebebi;

- Barış zamanı M üslüm anları namaza çağırmak.

- Savaş zamanı düşmana karşı gözcülük yapm aktır.

- Çift devleti sem bolize eder.

- Çift derse SELÇUKLU Dört ve Altı derse OSMANLI DEVLETİ'dir.

B) SANAT a) Hat Sanatı

- Arapçayı güzel yazm a sanatıdır.

- Uğraşana hattat denir.

- İslam ile birlikte en fazla gelişen sanat dalıdır.

- İlk büyük Türk hattatı "Am asyalı Yakut" tu r. *KPSS b) M in ya tü r

- Resmin yerini alan sanat dalıdır.

- Perspektif kurallarına uyulm ayan bu sanat dalında içinde çizilen kişilerin büyüklük ve küçüklüklerinin statülerine bağlı olarak değiştiği sanat dalıdır.

Bu ta svir sanatıyla uğraşana M usavvir veya Nakkaş denir.

- "El Cezeri" yapm ış olduğu m ekanik tasarım ları "otom ato" adlı m inyatür eserinde toplam ıştır.

c) Tezhip

- A ltınlam ak, yaldızlam ak anlam ına gelir. Kitap dışı ve içi süslem elerde kullanılır.

- Uğraşana müzehhip denir.

NOT= Bu sanat dallarından hariç "Ebru,vitral,sed ef,ahşap işlem eciliği,oym acılığı,kakm acılığı,m alakari, telkari, çadırcılık, halıcılık, çinicilik, dokum acılık, maden işlem eciliği" gibi sanat dalları gelişirken resim ve heykel gerilem iştir.

27

ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ (1075 - 1308) - 1075'te Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından İznik'te kuruldu.

- 1092'de başlayan I. Haçı seferi sonunda m erkezini İznik'ten Konya'ya taşıdı.

- Zamanla DDSMA'ya son vererek Anadolu'da ilk defa Türk siyasi birliğini sağladı.

- 1176 yılında ise Tarihe Kumdanlı , Yurttutan veya en bilindik adıyla M iryakefalon savaşını Bizans'a karşı kazanarak Anadoluyu kesin Türk yurdu haline getirdi. *KPSS (altı çizililer) - Sultan I. M esut'tan itibaren ise kaynaklar Anadolu'dan "Türkiye" diye bahsetm iştir. (Bizans

kaynaklarında)

Anadolu Selçuklularınd a ticare ti g eliştirm ek için y a p ılan lar:

1) Antalya (Alaiye), Sinop, Samsun ve Sudak alındı.

2) Dünya tarihinde ilk defa mala sigorta uygulandı.

3) Yol üzerine kervansaraylar yapıldı.

4) Güm rük vergileri düşürüldü.

5) Kıbrıs krallığı ve Venedik devletiyle ticari antlaşm alar yapıldı.

NOT1: Antalya'da Hristiyanların oturdukları m ahallelere "M ina" adı verilir.

*KPSS NOT2: Alaiye kenti Konya örnek alınarak im ar ettirilm iştir.

NOT3: Sivas Anadolu Selçuklularında ticarette bir istasyon m erkezidir.

NOT4: Kayseri'de uluslararası bir pazar olan "Yabanlu Pazarı" kurulm uştur.

*KPSS NOT5: Anadolu'da denizciliğin öncüsü Anadolu Selçuklu Devleti'dir.

- 1230'da ise H arzem şah'larla yapılan Yassı Çimen savaşı kazanıldı (Elazığ) Ancak bu durumu fırsat bilen İlhanlı'lar Harzem şahlar devletine girerek bu devlete son verdi. Böyle ASD ile

İlhanlılar arasındaki tampon bölge ortadan kalktı.

- 1240 yılında Türk tarihinin ilk dini nitelikli toplum sal ayaklanm ası olan "Babaishak isyanı"

çıkm ıştır. İsyan 2 senede zor bastırılınca bu durum dan yararlanan İlhanlı'lar Sivas yakınlarındaki Kösedağ'da ASD'yi mağlup ettiler. Bu savaşın sonuçları şunlardır:

1) Anadolu Türk siyasi birliği bozuldu.

2) Anadolu da ikinci Türk devletleri kuruldu.

3) ASD İlhanlılara bağlı hale geldi.

4) Anadolu İlhanlılar tarafından tahrip edildi.

AN ADO LU'DA KURULAN II. TÜ R K DEVLETLERİ

Denizci D evletin Adı Kurulduğu Ye r Tarih se l Ö nem i

X Osmanoğulları Söğüt M erkezi otoritesi en güçlü olan Türk - İslam devleti

X

**

Karamanoğulları

Larende (Karam an) Konya

Kendini ASD varisi olarak gördü. Osmanlıyı çok uğraştırdı. 1277 Karamanoğlu M ehm et Bey Türkçeyi resm i dil ilan etti.

X

**

Karesioğulları Balıkesir

Çanakkale

Osmanlı devletine katılan ilk devlet

X

**

Dulkadiroğulları M araş Osmanlı devletine katılan son devlet (M araş Ulu Cami Dulkadiroğullarına aittir)

* * X Germ iyanoğulları Kütayha Osmanlı devletine çeyiz yoluyla gelen devlet

* * V Hamitoğulları Isparta/Antalya Osmanlı devletine para yoluyla katılan devlet V

**

Aydınoğulları Aydın Türk tarihinde ilk defa Venedik'e kapitülasyon veren devlet ** K P S S * *

V

**

M enteşeoğulları Muğla Günaybatı Anadolunun Türkleşm esinde etkili oldu. Rodos'u bir müddet ellerinde tuttu.

V Candaroğulları Kastam onu/Sinop

X Sahipataoğulları Afyon

X Ramazanoğulları Adana Tarihsel Önemi Yok

V Saruhanoğulları Manisa

X Kadıeretna Sivas

ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ KÜLTÜR VE M EDEN İYETİ (BSD İLE FARKLARI) 1) D evlet Yö n etim i

a) H üküm dar

Sembol Unvan

Aynı

Keykubat (Büyük Sultan Keyhüsrev

Keykavus

Key -> Sultan dem ektir. (Farsça'dan etkilendiğini gösterir.)

29

b) D ivan - ı Ata

- ASD'de devlet m eselelerinin görüşüp tartışıldığı yere denir.

- Alt divanlar BSD ile aynıdır. Ekstra olarak.

- (KPSS) İkta topraklarının dağıtımından sorumlu "Divan - ı Pervane" vardır. Buranın görevlisine ise "Pervaneci" denir. Osm anlı'daki karşılığı ise "Nişancı" dır.

NOT: Ayrıca Divan - ı Berid = Posta Teşkilatı Şarta = Jandarm a Teşkilatı

M eliküs Sevahil = Deniz Kuvvetleri Komutanı 2) İlim İnsanları

Hz. M evlana M esnevi / Kebir Hacı Bektaşi Veli M akalat

Yunus Em re Risalettini M ushiye Nasreddin Hoca Nükte ustasıdır.

*KPSS

Aşık Paşa

Garipnam e

*KPSS

Hacı Paşa

Anadolunun İbni Sina'sıdır

Gülşehri M antıkur Tayr / Kuşların Dili

Ravendi Selçuklu Tarihi (Hıyasettin Keyhüsreve sundu) Sadrettin Konevi Konya'ya isminin veren bilim insanı

*KPSS

Muhiddin Arabi

Şeyh Ekber lakaplıdır.

3) Ekonom i

ASD 'de ekonom iyi ahilik teşkilatı yönlendirm iştir. Bu teşkilat esnaf birliğidir. Ahi kelim e olarak kardeş dem ektir. Bu teşkilatı kuran Dericilik işi ile uğraşan ve Bağdat'tan Kırşehir'e gelen Şeyh N asrettin'dir. Kendisi Tüm esnafın başı sayıldığı için lakabı "Ahi Evran'dır"

Bu teşkilatın m erkezleri: Kırşehir Konya ve Kayseri'dir.

Bu teşkilatın kuruluş yapısı felsefesi ve amacı Ahi Evran'ın yazdığı "Letaif - i Hikmet"

kitabından öğrenilir.

Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Doküman Arşivi

https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi

Bu teşkilatın özellikleri şunlardır:

1) Gayrim üslim ler girem ez. (Bu durum dini bir teşkilat olduğunu da gösterir) Not: Avrupa'da ise "Gild ve Hansa" teşkilatlarına da M üslüm anlar giremez.

2) Esnaflar Fütüvetnam e'ye uym ak zorundadır. (Yalan söylem em ek, zina ve hırsızlık yapm am ak gibi)

3) M esleki eğitim verilir. (Çırak, kalfa, usta)

4) Fiyatlar belirlenir. ("N arh" kesm ek veya "Narh sistem i)

5) Esnaf kazancının bir bölümünü "Orta Sandıkta" toplar. Bu toplanan paralar ile yeni dükkan açacaklara kredi verilir.

Not: Ahi Evran'ın eşi Fatma Bacı'da esnaf eşlerini eğitm ek yetim kız çocuklarını korum ak ve onlara m eslek kazandırm ak am acıyla "Aşına, eşine, işine" dikkat et prensibiyle "Bağcıyan - ı Rum" u kurm uştr.

4) A nadolu'da Eser Bulm a

D P J r o f ı / fCeJ^l^e

3 . M ı ı i t \ ı * f# k ;u Ü J <

Anadolu Selçuklu D evletinin İlkleri

- ASD'den kalma en eski Cami "Konya Aladdin Cam i"dir.

- ASD'den kalma en eski kervansaray "A layhan"dır. *KPSS

- ASD'den kalma en eski m edrese "Kayseri Koca Hasan M edresesi"dir.

- ASD'den kalma en eski hastane "Kayseri Gevher Nesibe Darüşşifası" ve "külliyesidir.

Anadolu'daki ilk hastane kabul edilir.

31

OSMANLI DEVLETİ KÜLTÜR VE M ED EN İYETİ (Ç iftli se ne lerd e hep soru geldi) (4soru geliyor) 1) DEVLET YÖ N ETİM İ

A) M erkez Teşkilatı a) H üküm dar

G örev ve Y e tkile ri - Ordunun başında sefere çıkar.

- Divana başkanlık eder. (Fatih'e kadar)

- Herhangi bir konu hakkında kanun çıkarır. (Kanunnam e)

- Herhangi bir konu hakkında yazılı görüş belirtir. (Hattı Hümayun) - Herhangi bir konuda em ir verir. (Ferm an)

- Herhangi bir şeyi yasaklar (içki, tütün gibi..) (Yasaknam e) - Herhangi bir bölgedeki haksızlığı giderir. (Adaletnam e)

- Herhangi bir devlet m em urunun m allarına el koyar. (M üsadere) *KPSS*

- Herhangi bir devşirm e çocuğunu öldürebilir. (Kutluk hakkı) -> kutluk olm ayabilir yanlış yazm ış olabilirim .

Son 2 madde padişahın yargılam a yetkisinin olduğunu gösterir.

- Herhangi bir kişiyi him ayesi altına alır. (Am annam e)

- Herhangi bir devlet m em urunu göreve atar, görevden alır veya aylığa bağlar. (Beratnam e) Not= Osmanlı Devletinde padişahlar cülus töreni ile tahta çıkarlar ve Eyüp Sultan türbesinde kılıç kuşanırlar.

Not2= Osmanlı devleti kültür ve m edeniyetini oluştururken İlhanlılar, Selçuklular ve Gazneliler'i kendine örnek alm ıştır.

Not3= Osmanlı devletinin damgaları ok ve yaydır.

b) H üküm d arlık Unvan ve Sem bolleri

SEMBOL UNVAN

73 TANE VAR

AM A DİKKAT "OK" YOK

Bey Gazi Sultan

Han Padişah Hüdavendigar

NOT= Osmanlı devletinde ilk sultan ünvanını kullanan I. M urat değildir. 2015 M üfredat değişikliği ile

"Orhan Bey" olm uştur. Ünvanı = Sultanül Guzat Bu iki not çok önem li KPSS'de çıkm a ih tim ali yü ksek.

H üdavendigar ünvanı ise I. M urat tarafından kullanılm ıştır. Hüdavendigar Bursa'nın eski adıdır.

c) Osm anlı D evletinde V e rase t D eğişiklikleri

Osman Bey Ülke hüküm dar ve ailesinin ortak m alıdır.

I. M urat İLK

Ülke hüküm dar ve oğullarına aittir.

Fatih Sultan M ehm et Ülke padişahındır.

I. Ahm et SON

Ülke en büyük (ekber) ve en akıllı (erşet) erkek üye tarafından yönetilir.

Son Madde Önemli KPSS d )Ş e h za d e

7 yaşından 12 yaşına kadar eğitim görürler. 12 yaşında devlet tecrübesi kazanması am acıyla "Lalalar" eşliğinde:

Isparta Denizli Trabzon Çankırı Çorum Sivas Antalya Amasya Kütahya Bolu Manisa

Kefe (Kırım ) ve Rum eli'ye gönderilirler. _ Gittiklerinde "Çelebi Sultan" ünvanını alırlar.

Şehzade Sancakları

33

e) B aşken tler Söğüt Karacahisar

Bilecik Kuruluş

Bursa İznik Edirne

İsta n b u l--- ^ Yükselm e

İstanbul -> Konstantiniye İslambol Payitaht Dersaadet Asitane

İstanbul'da Görev Yerleri ve Sorumlu Kişiler

İstanbul'un Diğer Adları

* K P S S ->

BOĞAZLAR Kaptanı Derya

ADALET Taht Kadısı

GÜVENLİK Yeni Çeri Ağası

İMAR İŞLERİ M imarbaşı

BELEDİYE İŞLERİ Şehrem ini

GENEL Sadrazam

GECELERİ GÜVENLİĞİ SAĞLAYAN

Asesbaşı

f) Saraylar

- Osmanlı devletinin ilk sarayı Orhan Bey dönem inde Bursa'da yapılan "Bey Sarayı"dır.

- Osmanlı devletinin en uzun süre yönetim m erkezliğini yaptığı saray ise Fatih zamanında yapılan

"Topkapı Sarayı"dır.

-Osmanlı devletinin ilk ısıtm alı sarayı Ağrı'nın Doğubeyazıt ilçesinde bulunan "İshak Paşa Sarayı" dır.

(18.yy. da yapılan bu sarayda batı etkisi vardır.)

-Tamamı Avrupa sarayları örnek alınarak yapılan m imarlığını "Serkis (G arabet) Balyan'ın yaptığı

"Dolm abahçe Sarayı"dır.

-Yapımına III. Selim zamanında başlanan ve ikinci Abdülham it'in yönetim merkezi olarak kullandığı saray ise "Yıldız Sarayı"dır. 2016 yılından itibaren ise C.başkanı RTE tarafından kullanılacaktır. *KPSS*

-Bu saraylardan hariç Beylerbeyi ve Çırağan Sarayı'da vardır.

TO PKAPI SARAYI

i

BİRUN (DIŞ)

-Elçiler burada kabul edilir.

-Divan toplantıları buranın "Babüssaade

ENDERUN (İÇ) -Kelime manası iç içeri dem ektir.

-Okuldur.

Kapısı" nda yapılır. (2015 m üf. Değişikliği) KPSS-Kuran I.M urat'tır (1363 - Edirne) NOT: Divan kaldırılınca devlet sorunları -Devlet memuru yetiştirir.

Sadrazam Konağı veya Osmanlı Hükümeti -Devşirm e çocukları alınır.

anlam ına gelen "Rab- ı Ali" de yapılm ıştır. (Türkler alınm az.) -Yahudiler devşirilm ez.

Çok f -II. Mahmud önem i azalan Enderun'un yerine Ö nem li devlet memuru ihtiyacını karşılam ak için kendi KPSS kurduğu " M ekteb - i M aarif - i Adliye" den kar­

şılam ıştır.

NOT: İlk defa devşirm e sistem ini "Yıldırım Bayezit" kullanm ıştır.

1

HAREM (KIZ) -Kelime manası "haram " yasaktır.

-Padişahın ve ailesinin özel hayatını geçirdiği yer.

-Okuldur. (Kızların okulu)

-Erkek çocuk doğurana "Haseki" denir. İlk haseki "Sultan Nilüfer Hatun" dur.

NOT: İstanbul Haseki Eğitim ve Araştırm a Hastanesini "Hürrem Sultan" yaptırm ıştır.

35

g) Divanı Hüm ayun

- Devlet m eselelerinin görüşüldüğü divandır.

- *KP SS* Kuran Orhan Bey'dir. Kaldıran II. M ahm ut'tur.

- Fatih'e kadar padişahlar, Fatih'ten sonra ise sadrazam lar başkanlık etm iştir.

- En üst yargı organıdır.

- Müslim - gayrim üslim fark etm eksizin davalara itirazda bulunabilir. Burada verilen karar değişmez. (Bu yönüyle Divan - ı M ezalim 'e benzer)

- Alınan kararlara hüküm denir.

- Bu hüküm lerin kaydedildiği d efterlere "M ühim m e" denir. (2008 yılından itibaren Bakanlar Kurulu kararları da yine m ühim m e defterine kaydedilir.) -> KPSS

Alınan bu kararları: Tahvil Amedi Rühus

ve Beylikçi kalem leri yazıya geçirir.

- Divanda alınan kararların dine uygun olup olmadığı hakkında Şeyhülislam karar verir.

- Son söz padişahta olduğu için divan bir danışm a m eclisidir.

h) Divanın Ü yele ri (K PSS'lerd e bu başlık hep gelir çok d ikkat!)

1) Padişah

Son söz ondadır.

2) Sadrazam (V ezir - i Azam )

- Padişahtan sonra gelen en yetkili devlet adam ıdır.

- Günüm üzün başbakanıdır.

- Padişahın m ührünü taşır.

- Padişahın sefere çıkamayacağı durum larda "Serdar - ı Ekrem " ünvanını alarak sefere çıkar.

- *KP SS* Sadrazam sefere çıktığunda ise yerine S ad aret Kaym akam ını bırakır.

3) V e zir (Kubbe A ltı V eziri) - Günüm üzün bakanıdır.

- Devlet işlerine yardım cı olur.

- Ayrıca sayıları zamanla artm ıştır. (Sınırların genişlem esine paralel olarak) - İlk vezir "Alaaddin Paşa" dır.

4) Kazasker

- Günüm üzün milli eğitim ve adalet bakanı'dır. M üderris ve kadı atam ası yapar.

- Doğuştan M üslüm an olma zorunluluğu vardır.

- Sayıları 2 tanedir. (Rum eli > Anadolu)

- Divana gelen itiraz davalarını sonuçlandırır. Verdiği karar bozulmaz.

- Ayrıca bu tuttuğu dosyalara "Ruznam çe" denir.

5) Defterdar

- Günüm üzün m aliye bakanıdır. (BSD'de de ise buna "m üstevfi" denir.) - Bütçe yapar hesap tu tar.

- İlk bütçeyi Orhan Bey yapm ıştır. Ancak modern bütçeyi IV. M ehm et'in sadrazamı

"Tarhuncu Ahm et Paşa" yapm ıştır.

- Sayıları 2 tanedir. (Rum eli > Anadolu) Baş defterdar da denilir.

NOT: Devlet üçlü hazineye III. Selim zamanında geçm iştir.

6) Nişancı

- Devletin yazışm alarından sorum ludur.

- Divan'a atam asını Fatih yapm ıştır.

- Örfi hukuktan sorum ludur.

- M edrese çıkışlıdır.

- Tapu ve kadastro işlem lerine bakar.

- *KPSS* Fethedilen bölgelerin sosyo ekonom ik yapısını "Tahrir d efterlerine" kaydeder.

- Tım ar topraklarının dağıtımından sorum ludur.

7) Reisülküttab

- 17. yy. da nişancıdan ayrılarak divana üye oldu.

- Devletin dış yazışm alarından sorumlu hale getirildi.

- Reisülküttab'lıktan sadrazamlığa atanan ilk ve son kişi "M ehm et Rami" efendidir.

(Karlofça anlaşm asındaki başarılarından dolayı atanm ıştır.) - Divanın gündemini reisülküttab belirler.

8) Kaptan - ı Derya

- Divanın doğal (daim i) üyesi değildir.

- Denizcilik ile ilgili kanunların çıkmasını hızlandırır.

- Divana atanan ilk Kaptan - ı Derya (Kanuni zam anı) Barbaros Hayrettin Paşa'dır.

9) Y e niçeri Ağası

- Rütbesi vezir ise katılır.

10) Şeyhülislam

- Divanda alınan kararların dine uygun olup olmadığı hakkında karar verir.

- Bu karara "ifta" yayınlanana ise "fetva" denir.

- Şeyhülislam protokolde sadrazam a denktir.

- İlk şeyhülislam "M olla Fenari" dir.

- İlk şeyhülislam ı idam ettiren Osmanlı padişahı ise IV. M urat'tır.

37

Seyfiye İlmiye

(Kılıç) (Din + Hukuk + Eğitim) I) Yönetici Grupları

Kalem iye (Kalem )

Yöneticiler

Asker

Padişah Sadrazam Vezir Beylerbeyi Sancakbeyi Kaptan - ı Derya Levent

Subaşı

Yeniçeri Ağası Kapıkulu Ocağı Tım arlı Sipahiler

Şeyhülislam bu sınıfın başkanıdır.

İmam Müezzin Kazasker Kadı Naip M üderris Muid

Din

Hukuk

Eğitim

D efterdar Reisülküttab Nişancı Katip

Bu konudan 2014'te soru geldi. Bu sene gelmez. Ezberlem e oku geç

B) Taşra Teşkilatı

1840'a kadar uygulanan V ilayet Nizamnamesi (Bu kısımdan soru gelmez 2 kere soruldu)

Birim A d alet G ü ven lik Yönetici

EYALET Kadı Subaşı Beylerbeyi

SANCAK Kadı Subaşı Sancakbeyi

KAZA Kadı Subaşı Kadı

KÖY Naip

Subaşı (T.Sipahi) (Yiğitbaşı)

Kethüda

1840 Vilayet Nizamnamesi 1871 Vilayet Nizamnamesi

Birim Yö netici

*KPSS

EYALET M üşir (Vali)

SANCAK M utasarrıf

(Kaym akam )

KAZA Kazamüdürü

KÖY M uhtar

Sorarsa Sıralam a ->

Sorar

Birim Yönetici

Eyalet (Vilayet) Vali

Liva (Sancak) M utasarrıf Kaymakam

Kaza Kaza Müdürü

Nahiye Nahiye Müdürü

Köy M uhtar

N ot: N ahiye ye n i eklendi DİKKAT !