İNKILAP TARİHİ
ATATÜRK DÖNEMİ İÇ POLİTİKA
1) II. T B M M 'n in A çılm ası (1923 - 1927) -> En çok inkılapların yapıldığı tarih aralığı
1946 seçim lerinde Türk siyasi tarihinde ilk defa te k dereceli seçim sistem i uygulanm ıştır.
■ İnkılap m eclisidir.
■ Lozan'ı onaylam ıştır.
■ M ustafa Kemal Ankara ve daha sonra ise Gaziantep m illetvekili olarak görev yapm ıştır.
2) CHP'nin Kurulm ası
■ İlk Kurultayı Sivas Kongresi'dir Çünkü bu kongrede Anadolu Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cem iyeti kuruldu. Bu cem iyet daha sonra Halk Fırkası'na dönüştürüldü.
A tatürk ilkelerinin tüm ünü savunm uştur.
İlk genel başkanı M ustafa Kem al'dir.
Ekonomide devletçiliği savunm uştur.
Çift dereceli seçim sistem ini savunm uştur.
En uzun süre iktidarda kalan partidir.
Parti 9 Umde (6 ok) kararlarına göre kurulm uştur.
3) T e ra kk ip e rve r Cum huriyet Fırkası (1924)
■ Türkiye Cum huriyeti'nin ilk m uhalefet partisidir.
■ Kurucusu Kazım Karabekir'dir. Adnan Adıvar, Refet Bele, Ali Fuat Cebesoy, Rauf Orbay diğer kurucularıdır.
■ Ekonomide Liberalizm 'i ve tek dereceli seçim sistem ini savunm uşlardır.
■ Her türlü itikade saygı gösterilm esini savunm uşlardır. Laiklik ilkesinin kötüye kullanıldığı gerekçesiyle Şeyh Sait İsyanı'ndan sonra kapatılm ıştır.
4) N asturi A yaklan m ası (1924)
■ İngiltere'nin kışkırtm ası ile Hakkari'de çıkm ıştır.
5) Şeyh Sait A yaklan m ası (1925) KPSS => ■
■
KPSS => ■
KPSS => ■
Cum huriyet rejim ini yıkm aya yönelik ilk isyandır.
İngiltere, Türkiye ile Musul arasında tam pon bir devlet kurdurarak, Türkiye'nin M usul'a ulaşm asını engellem eye çalıştığı için isyana destek verm iştir.
İsyanı bastıram ayan Ali Fethi Okyar istifa edip yerine İsmet İnönü gelm iştir. (Yani hüküm et değişikliği yaşandı)
İsyan bastırıldı ve bölgedeki asayişi sağlam ak am acıyla "Takrir-i Sükun Kanunu" çıkarıldı.
Ankara ve Diyarbakır'da İstiklal M ahkem eleri kuruldu.
İsyana destek veren Terakkip erver Cum huriyet Fırkası "laiklik" ilkesini kötüye kullandıkları gerekçesiyle kapatılm ıştır.
6) İzm ir Suikasti (1926)
■ Eski ittihatçılar tarafından düzenlenm ek istendi.
■ Giritli Şevki sayesinde suikastçiler yakalandı. Son kez İstiklal M ahkem eleri görev yaptı. Kazım
Karabekir'de bu davada yargılanm ıştır. KPSS
■
7) Bozkurt - Lotus O layı (1926)
■ M idilli yakınlarında Lotus adında Fransız gemisi Bozkurt adındaki Türk gemisi batırması KPSS => olayıdır. Konu Lahey A d alet D ivanı'na götürülm üştür. Türkiye'yi M ahm ut Esat (Bozkurt) bey
savunm uştur. Türkiye bu davayı kazanm ıştır.
8) Serb est Cum huriyet Fırkası'n ın Kurulm ası (1930)
■ Ali Fethi Okyar kurm uştur. M akbule Atadan'da partide görev alm ıştır. Ekonomide Liberalizmi ve tek dereceli seçim sistem ini savunm uştur. Partinin içine gericilerin girdiği gören Ali Fethi Okyar partiyi feshetm iştir. Türkiye Cum huriyeti'nin ikinci m uhalefet partisidir.
9) M enem en (K u bilay) O layı (1930)
■ Derviş M ehm et ve adam larının şeriat isteriz diyerek önce iki bekçiyi sonra da olaya müdahale eden M ustafa Fehmi Kubilay'ı şehit etm e olayıdır. İsyan bastırılm ış ve sanıklar Divan-ı Harpte yargılanm ıştır.
■ Bu olay Cum huriyet rejim ini değiştirm eye yönelik çıkan ikinci isyandır. Bu olay sonrasında A tatürk zamanında çok partili hayata geçilm em iştir.
10) Bursa O layı
■ Ezanın Türkçe okunm asına yönelik tepkidir. İlk ezan Fatih Cam i'nde "Hafız Rıfat" tarafından okunm uştur. M ustafa Kemal Bursa'daki olaylar hakkında " Bu bir din m eselesi değil dil m eselesid ir " dem iştir. Adnan M enderes dönem inde ezan aslına geri çevrilm iştir.
11) Razgard Olayı
■ Bulgarların Türk m ezarlıklarını tahrip etm esi olayıdır.
12 ) W agon Lits (Vagon Li) O layı
■ Bir Fransız dem iryolu şirketinde çalışan Naci Bey'in Türkçe konuştuğu için işten çıkarılm ası olayıdır.
13) Dersim O layı (1936 - 1939)
KPSS => ■ Pir Seyit Rıza ve adam larının başlattığı isyandır.
■ Kara harekatına verilen isim "Tunçeli Operasyonu"dur.
■ Bu operasyonu Abdullah Bozdoğan yönetm iştir. Havadan ise Sabiha Gökçen harekata destek verm iştir.
■ İsyan 3 sene sürdükten sonra Pir Seyit Rıza'nın yakalanm asıyla sona erm iştir.
A TA TÜ RK İLKELERİ G enel Ö zellikleri
• Atatürk'ün benim ilkem dediği ilke "Cum huriyetçilik" tir.
• Vazgeçemediğim dediği ilkeler ise "Cum huriyetçilik ve Laiklik"tir.
• Halkçılık ile Cum huriyetçilik doğrudan birbirleri ile ilişkilidir.
• Bu ilkeler 1924 Anayasası'na 1937 yılında yapılan bir değişiklik ile girm iştir.
123
C u m h u riyetçilik Laiklik H alkçılık M illiye tçilik D e vletçilik İn kilap çılık - S altan atın kaldırılm ası
- C u m h u riyetin ilanı - Halifeliğin kaldırılm ası - Erkan-ı H arbiye U m um iye - Halifeliğin kaldırılm ası - Ş eriye ve E v ka f vekaletin in
- Laiklik ilkesi anayasaya girdi.
- Şeyh lik, seyitlik, üfü rü kçülü k, dervişlik, em irlik, falcılık, büyücülük, m u skacılık gibi san ve
- Patrikh an e ve konsoloslukların nikah kıym a, m ahkem e kurm a gibi ye tkile ri sona erdirildi.
- Osm anlı D evleti'n d e alınan
- Halifeliğin kalıdırılm ası - T B M M açıldı. h azırlandı ve uygulandı.
- Beş Yıllık Sanayi Plani h azırlandı ancak savaş n ed eniyle uygulanam adı.
- Sü m erb an k kuruldu.
> Bilim Bilim sellik)
> Din, vicdan ve m ezhep
> Sosyal D evlet olgusu
> İnsan ve insanlık sevgisi
> Ulusal bağım sızlık
> Birlik ve beraberlik
> Biz
HOCANIN DERSTE YAZDIRDIĞI
125
A TA TÜ RK İNKILAPLARI 1) SİYASİ ALANDA YAPILAN ISLAHATLAR
A) A n kara'nın Başkent İlan Edilm esi (13 Ekim 1923)
KPSS => İsmet İnönü'nün teklifi üzerine 13 Ekim 1923'te Başkent oldu.
B) Cum huriyetin İlanı (29 Ekim 1923) İlan Edilme Nedenleri;
1. Devlet başkanlığı ve rejim sorununu çözmek.
2. Ulusal egemenliği gerçekleştirm ek.
3. M eclis Hükümeti sistem inden kaynaklı hüküm et kurulam am ası (Sonbahar ya da Ekim Bunalımı)
Sonuçları
1. M ustafa Kem al'in Cum hurbaşkanı seçilm esiyle devlet başkanlığı sorunu çözüldü.
2. Kabine sistem ine geçildi.
KPSS =>
KPSS =>
KPSS =>
KPSS =>
Başbakan İsm et İnönü
Şeriye V e kili M ustafa Fevzi Sarhan G e ne lku rm ay Başkanı Fevzi Çakmak
M illi Savunm a Bakanı Kazım Özalp M a a rif (M EB ) Bakanı İsmail Safa Özler
Sağlık Bakanlığı Refik Saydam
TB M M Başkanı Ali Fethi Okyar
Cum huriyetin ilanından sonra kurulan ilk kabine ve üyeleri
NOT: 29 Ekim günü "1925" ten beri ülkem izde "Cum huriyet Bayram ı" olarak kutlanm aktadır.
C) Halifeliğin Kald ırılm ası (3 M art 1924)
1 Kasım 1922'de Saltanatın Kaldırılm asıyla TBM M yeni bir halife seçm iştir. Son halife TBM M 'nin seçtiği Abdülm ecit Efendi'dir. Halifeliğin kaldırılm ası hakkındaki kanun teklifini Şeyh Saffet Efendi
verm iştir. KPSS KPSS
Halifeliğin Kaldırılm asının Nedenleri
1. Yapılacak olan inkılapların önünde engel teşkil etm esi.
2. Halifeliğin laikliğe ve Cum huriyetçiliğe aykırı olması.
3. Son halife Abdülmecid Efendi'nin devlet başkanı gibi hareket etm esi.
4. Hindistan'da bulunan bazı tarikatların liderlerinin (Ağa Han ve Em ir Ali) halifeliğe dokunulm am ası konusunda m ektup gönderm esi.
Sonuçları
1. Laiklik ve Cum huriyetçilik ilkeleri güçlendi.
2. Yabancı devletlerin halifeliği kullanarak Türkiye'nin içişlerine karışm ası engellendi.
NOT: Ayrıca Halifeliğin kaldırıldığı 3 M art 1924'te toplam da 4 tane inkılap yapılm ıştır. Bunlar:
1. Halifeliğin kaldırılm ası.
2. Şeriye ve Evkaf Vekaleti'nin kaldırılm ası 3. Tevhidi Tedrisat Kanunu'nun kabulü
4. Erkanı Harbiye Umum Vekaleti'nin kaldırılması
Hakkında kanunlar da çıkarılm ıştır.
Şeriye ve Evkaf Vekaleti (Din İşleri ve V akıflar Müdürlüğü)
Diyanet İşleri Başkanlığı
(Din İşi)
V akıflar Genel Müdürlüğü
(Devlet işi) LAİKLİK İLKESİ İLE İLGİLİDİR
NOT: İlk diyanet işleri başkanı
"M ehm et Rıfat Börekçi"dir.
Erkan - ı Harbiye Umum Vekaleti
Genelkurm ay Başkanlığı
(Ordu)
Milli Savunm a Bakanlığı (Siyaset) Ordu siyasetten ayrılarak Cum huriyetçilik ilkesi güçlendirilm iştir.
2) HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR a) 1924 A nayasası ^ Cumhuriyetçilik
■ Başlarda laik değildir.
■ 1961'e kadar yürürlükte kalm ıştır.
■ 1928'de "Devletin dini İslam 'dır" ibaresi çıkarılm ıştır.
■ 1937 yılında Atatürk ilkeleri anayasa dahil edilm iştir.
. . . . . . ,, ^ Mecellenin yerine
b ) M edeni Kanunun Kabulü
Halkçılık, ınkılapçılık,laıklık
KPSS => İsviçre'den alındı. (M odern, laik, pratik, dem okratik olm ası) Bu kanun ile;
- Kadına boşanma hakkı, m irastan pay alabilm e, tek eşlilik, istediği mesleği seçebilm e, m ahkem ede erkekler ile sayıca eşit olabilm e hakları verilirken.
- Bu kanunla kadına hiçbir siyasi hak (Belediye seçim lerine katılabilm e, m uhtar olabilm e, m illetvekili seçm e ve seçilm e) verilm em iştir.
Bu hakları: 1930'da Belediye Seçim lerine Katılabilme 1933'de M uhtar olabilme
1934'de ise M illetvekili Seçme ve Seçilme hakları olarak verilm iştir. Kodlaması BM V'dir
127
KPSS =
KPSS
M ustafa Kemal "Eskişehir - Kütahya" M uharebeleri devam ederken günümüzün M EB Şuraları'nın tem elini atan " I. M aarif Kongresi"ni düzenlem iştir.
a) Tevhid - i Ted risat Kanunu * Halkçılık, milliyetçilik ,laiklik
3 M art 1924'te çıkarılan bu kanunu M aarif Nazırı "Vasif Çınar" sunm uştur. Bu kanunun çıkarılm asıyla eğitimde eşitlik, milli ve laik bir eğitim benim senirken, yabancı okullarda dahil tüm okullar M EB'e bağlandı.
Yabancı okullardaki tüm dini iz, işaret ve heykeller kaldırılırken, m üfredatlarına Türkçe, tarih ve coğrafya dersleri eklenip bunlara Türk öğretm enlerin girmesi kararlaştırıldı.
NOT: Tevhid- i Tedrisat Kanunu'nun zorunlu sonucu M edreselerin kapatılm asıdır.
b) Latin H arfleri'nin (Yeni Tü rk H arflerin in ) Kabulü
1 Kasım 1928'de kabul edilm iştir. Okuma - yazm anın yaygınlaştırılm ası ve çağdaşlaşma am acıyla yapılm ıştır. Bu m eselenin ilk defa gündeme gelmesi "İzm ir İktisat Kongresi" sırasındadır.
KPSS => Latin harfleriyle basılan ilk gazete "M ard in G azetesi" olm uştur.
NOT: Latin harflerinin öğretilebilm esi am acıyla aynı yıl (1928) halka okuma - yazma kursları yani
"M ille t M e kte p le ri" açılm ıştır. M ustafa Kem al'de bu kurum un "B aşö ğ retm en i" olm uştur.
c) T ü rk Tarih Kurum u'nun A çılm ası
1931'de M ehm et Tevfik Bıyıklıoğlu başkanlığında açılan bu kurumun açılm asında;
O Türk m illetinin sarı ırk (ikinci sınıf)tan gelmediğini ispatlam ak.
O Türk tarihini incelem ek, araştırm ak, köklerini ortaya çıkarm ak.
O Anadolu'da yaşayan eski devlet ve m illetleri bulabilm ek.
O Türklerin dünya ve İslam'a hizm etlerini ortaya çıkarm ak.
=> NOT: Türk Tarih Kurumu 1937 yılından itib a re n "B e lle te n " adıyla bir dergi çıkarm aktadır.
> T KPSS
d) T ü rk Dil Kurum u'nun Açılm ası
1932'de Semih Rıfat başkanlığında kurulan bu kurumun am açları şunlardır:
1. Türk dilini başka dillerin boyunduruğu altından kurtarm ak.
2. Türk dilinin güzelliğini ve zenginliğini ortaya çıkarm ak.
3. Türkçeyi bilim dili haline getirm ek.
4. Yabancı kelim elerin Türkçe karşılıklarını bulabilm ek.
NOT: Ülkemizde her yıl Eylül 26 "Dil Bayram ı" olarak kutlanm aktadır.
3) EĞİTİM - KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR
e) H alke vle ri'n in Açılm ası
KPSS => Halka okuma - yazm a öğretm ek, halkın kültür seviyesini daha ileriye taşım ak am acıyla 1932'de kuruldu. Yayın organı "Ü lkü " dergisidir. 1912'de kurulan T ü rk O cakları'nın yerine kurulm uştur.
NOT: Halkevlerinin yurtdışındaki tek şubesi Londra'dadır.
f) Ü n iversite Reform u
Albert M alche'in yazdığı rapor doğrultusunda yapılm ıştır. Darülfünun kapatılarak İstanbul Üniversitesi açılm ıştır.
Ayrıca eğitim ve kültür alanında yapılan çalışm alar şunlardır;
KPSS => ❖ 1925'te "Ankara Hukuk M ektebi" açıldı. -> Türkiye'nin ilk yüksek öğretim kurumudur.
❖ 1926'da "Gazi Eğitim Enstitüsü" açıldı.
KPSS => ♦♦♦ 1928'de "Sanayi Nefise M ektebi" yerine "Güzel Sanatlar Fakültesi" açıldı.
❖ 1934'de "M illi Musiki ve Tem sil Akadem isi" açıldı.
❖ 1936'da Köylere öğretm en yetiştirm ek am acıyla "Eğitm en Kursları" açıldı.
4) SOSYAL ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR
a) Tek ke ve Z aviyelerin Kapatılm ası (1925) -> Laiklik
Bu inkılabın yapılm asında Şeyh Sait İsyanı etkili olm uştur. Ayrıca şeyh, derviş ve baba gibi unvanlarda kaldırılm ıştır.
b )Ş a p k a Kanunu (1925)
KPSS
KPSS = > M ustafa Kemal ilk olarak Fransa'da düzenlenen "Picard i M a n e vra la rı" sırasında "Şapka İnkılabı"nı yapm ayı düşündü. İlk olarak şapkayı "Kastam onu"da tanıttı.
c) Takvim , Saat ve Ö lçülerde Değişiklik
M illetlerarası ilişkilerde kolaylık sağlanabilm esi am acıyla Hicri Takvim yerine "M iladi Takvim "
getirildi. 1 Ocak 1926'dan itibarende uygulamaya konuldu.
o 1928'de Arap rakam ları yerine, uluslararası rakam lar getirildi.
o 1931'de uzunluk ve ağırlık ölçü birim leri değiştirildi.
o 1935'de Pazar günü resmi tatil ilan edildi.
d )S o y a d ı K a n u n u (1934)
Resmi işlerdeki kargaşayı sona erdirm ek am acıyla yapıldı. Saffet A rıkan 'ın önerisiyle M ustafa Kem al'e Atatürk soyadı verildi.
Türk)
3 4 => 1934 buradan aklına gelsin
129
5) EKONOMİK ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR
KPSS
a) İzm ir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923)
Lozan Görüşm eleri devam ederken toplanm ıştır. Başkanlığını Kazım Karabekir yapm ıştır. Bu kongrede "M isak - ı . İktisadi Kararları" kabul edilm iştir. Buna göre;
Milli sanayi kurulm alı, milli bankalar açılm alı. ^ Kabul edilen kararların adı Küçük im alathanelerden büyük işletm elere geçilm eli.
Ham maddesi yurtiçinden olan sanayi dalları kurulm alı.
Çiftçiye kredi kolaylığı sağlanm alı, yerli m alların kullanımı teşvik edilm elidir.
b) Tarım Alanında Yapılan Y e n ilik le r - Aşar vergisi kaldırıldı.
- Ö rnek çiftlikler kuruldu. (Gazi Çiftliği, Tekir Çiftliği) - Reji ve Tütün İdaresi kaldırıldı.
- Toprak Reformu yapıldı. (Başarılı olunam adı) - Ankara'da "Yüksek Ziraat Enstitüsü" açıldı.
- Ziraat Bankası kamu kuruluşuna dönüştürüldü.
c) Tica re t Alanında Yapılan Çalışm alar - Anadolu Sigorta kuruldu.
=> - Deniz ticaretini geliştirm ek am acıyla lim anlar arasında yük ve yolcu taşım a hakkını sadece Türklere veren "Kabotaj Kanunu" çıkarıldı.
KPSS ' ' ' Milliyetçilik - Türk parasını Koruma Kanunu çıkarıldı.
d) San ayi A lanında Yapılan Çalışm alar ■ H alkçılık
Sanayiciyi yatırım a teşvik etm ek için 1927'de "Teşvik - i Sanayi Kanunu" çıkarıldı. Ancak 1929 Dünya Ekonomik Krizi'nin çıkm ası, serm aye birikim inin olmaması gibi sebeplerden dolayı uygulanam adı.
Türkiye 1930'lardan itibaren "D evletçilik" politikasına yönelm iştir. Bunun içinde I. Beş Yıllık Kalkınma Planı'nı devreye sokm uştur. Bu plan 1933'de kabul edilip, 1934'te uygulamaya konulm uştur. 1938'de ise II. Beş Yıllık Kalkınma Planı uygulamaya konulm ak istensede II.
Dünya Savaşı'nın çıkması üzerine uygulanam am ıştır.
D evletçilik
e) A ta tü rk Zam anında Açılan B a n kalar <= KPSS
KPSS => 1) İş B an kası: 1924'te açıldı. Özel bankadır. İlk bankadır. İlk genel m üdür Celal Bayar'dır. İlk Banka 2) Tü tü n cü ler Bankası (1924)
KPSS =>
KPSS
3) Sanayi v e M aadin B an kası: 1925'te sanayi işletm elerinin finansm an ihtiyacını karşılam ak am acıyla kuruldu. 1933'te Süm erbank'a dönüştürüldü.
KPSS
4) Em lak ve Eytam B an kası: 1926'da halkın inşaat teşebbüsünü desteklem ek ve yetim haklarını gözetm ek am acıyla kuruldu.
5) M erkez B an kası: Türk parasının değerini korum ak ve para politikalarını belirlem ek am acıyla 1930'da kurulm uştur. Para basmaya yetkili bankadır.
6) Süm erb ank: I. Beş Yıllık Kalkınma Planı doğrultusunda yapılacak olan işletm elerin finansm anını sağlam ak am acıyla kuruldu.
7) İlle r Bankası ( B eled iyele r B a n ka sı): Belediyelerin finansm anını sağlamak am acıyla kuruldu.
Günüm üzde "İlbank" olarak görevini sürdürm ektedir.
8) Etib an k: M aden, enerji ve sanayi alanında hizm et verm ek am acıyla 1935'te kuruldu.
9) D enizbank: Türk denizcilik sektörüne finansm an sağlamak am acıyla kuruldu.
10) H alkbank: 1933'de kanunla kurulm asına rağmen 1938'de faaliyete geçti. Küçük esnafa ve büyük sanayicilere kredi verebilm ek am acıyla kuruldu.
NOT: Ziraat Bankası ve Vakıfbank A tatürk Döneminde kurulm am ıştır.
ATATÜRK DÖNEMİNDE AÇILAN FABRİKALAR, GELİŞMELER, YATIRIMLAR VE DİĞER