XVII. YÜZYIL İSYANLARI
5) III. SELİM
Yaptığı tüm ıslahatlara "Nizam - ı Cedit" (Düzen) denir.
Islahatlarında "Fransa"yı örnek aldı.
Osmanlı tarihinde radikal yönde ilk ıslahatlar yapan Osmanlı padişahıdır.
Bu dönem "Kabakçı M ustafa Paşa İsyanı" ile sona erm iştir.
İlk kalıcı elçilik açıldı. [İlk kalıcı (daim i) elçi Londra'ya atanan "Yusuf Agah Efendi"dir.
A vusturya'ya ise "Ebubekir Ratıp Efendi" atanm ıştır]
İlk defa devlet matbaası kuruldu. (M atbaayı Am ire)
M ühendishane - i Bahri (Deniz) ve M ühendishane - i Berri Hümayun (Kara) açıldı.
KPSS => Günüm üzde İTÜ (İstanbul Teknik Ü niversitesine) dönüştürülm üştür.
Levent ve Selim iye kışlaları yapıldı.
Şeyhülislam 'ın yetkileri kısıtlandı.
Yerli malı teşvik edildi.
Nizamı Cedit adıyla yeni bir ordu kuruldu. Bu ordunun m asraflarını karşılam ak için de "İradı Cedit" hazinesi kuruldu.
NOT: Nizam - ı Cedit'in ilk ve son başarısı Fransa'ya karşı "Akka kalesi"ni savunm asıdır.
XIX. YÜ ZYIL'D A OSMANLI DEVLETİ SİYASİ TARİHİ (2 soru gelcek)
19.yy da Osmanlı devleti ilk başlarda ulusçuluk isyanlarıyla uğraşm ışlardır. (Sebep 1789 Fransız İhtilali) Bu akım A vusturya-M acaristan ve Osmanlı Devleti gibi devletleri etkilem iştir. İlk ulusçuluk isyanı ise Sırpları etkilem iştir.
KPSS => 1804 Kara Yorgi önderliğinde Sırplar isyan etti anca isyan bastırıldı. (İlk etkilenen Sırplardır)
KPSS =>
(KPSS'de isyanı başlatan kim diye sorabilirler Kara Yorgi önem li) Sırp isyanının bastırılm asından sonra Rusya ile:
- 1806 - 1812 Osmanlı Rus savaşı başladı. Savaşı Rusya kazanm ıştır. Bu savaş sonucunda şu antlaşm a im zalandı.
1812 Rusya ile Bükreş Antlaşm ası im zalandı. [Dikkat! Bu anlaşm ayla Sırplar Osmanlı
Devleti'nden ilk imtiyaz elde eden toplum oldu] (Sırplar ilk im tiyaz elde edendir. Venediklilere ise biz im tiyaz verdik karıştırm a dikkat)
Bu im tiyazlar şunlardır.
O Kiliseler 24 saat açık kalacak. (İbadet) O Sırplar Cizye ve Haraç vergisi ödem eyecek.
Sırpların elde ettiği bu im tiyazlar Osmanlı bünyesindeki diğer m illetleride etkileyecek. Bunlar sonucunda ikinci isyan edenler ise Rum 'lardır.
- 1815 Rum lar ilk defa isyan etti ancak isyan bastırıldı.
- 1820'de (Şu an ki Yunanistan'ın kurulduğu yer olan) Mora yarım adasında Rum isyanı başladı.
Bu isyanı destekleyenler O Gizlice Avrupa Devletleri
O Yunanistan'ın bağımsız olmasını sağlam ak için kurulan cem iyet: Filik - i Eterya Cem iyeti. Bu cem iyeti kuran Rus General: Alexandır İpsilanti)
O Avrupa'ya gelen dünyaca ünlü İngiliz şair Lord Byron geldi. Mora yarım adasına indiği gün fare tarafından ısırıp ölm üştür.
Avrupa'dan gelen desteklerle beraber isyanı bastıram ayacağını anlayan II. M ahm ut, M ısır Valisi M ehm et Ali Paşa'dan yardım istem iştir. M ehm et Ali Paşa yardım edeceğini ancak yardım sonunda Mora Valiliğini isteğini belirtm iştir. (Bunu istem e sebebi oğlu İbrahim Paşa [Tosun Paşa] ya yeni bir valilik açm aktır.) II. M ahm ut bu isteği kabul etm iştir. Böylece 1820 İsyanını M ehm et Ali Paşa isyanı bastırdı.
- 1827'de Navarin olayı yaşanm ıştır. (Yunanistan için bağımsızlık isteyen İngiltere, Fransa ve Rusya bu istekleri kabul edilm eyince Navarin'de donanmamızı yakm ıştır.) Bu olayla birlikte 1815 Viyana Kongresi ile başlayan Resterasyon dönemi sona erm iştir.
NOT: Resterasyon dönem i 1815 - 1827 yılları arasında yaşanm ıştır.
Donanma yakılm a olayından sonra Osmanlı devleti bu 3 devletten savaş tazm inatı istem iştir.
İngiltere ve Fransa verirken Rusya verm ediği için sonrasında:
- 1827 - 1828 Osmanlı Rus savaşı başladı. (Savaşı kaybettik)
1829 Rusya ile Osmanlı Devleti arasında Edirne Antlaşm ası im zalandı. 2 tane önem i vardır.
■ Sırplar özerk hale geldi.
■ Yunanlılar ise bağımsız hale geldi.
Ö N EM Lİ: Unutm a! Yunanistan'ın bağımsızlığını kazandığı antlaşm a Edirne A n tlaşm ası'd ır.
71
KPSS: "Denize düşen yılana sarılır" sözünü dünya tarihinde ilk söyleyen II. M ahm ut'tur
Bu arada 1820 isyanını bastıran M ehm et Ali Paşa, Yunanistan M ora'da bağımsız olduğu için II.M ahm ut'tan sözünü tutm asını istem iştir ve Mora yarım adası yerine şuraları istem iştir. Girit, Cidde, Suriye ve Adana Valiliklerini istem iştir. Bu olayın devam ında:
KPSS =>
KPSS =>
KPSS =>
1833 M ehm et Ali Paşa'nın ordusu Kütahya'ya kadar geldi. M ehm et Ali Paşa ile Osmanlı Devleti arasında Kütahya Antlaşm ası im zalandı. (Bu aşam alarda İngiltere ve Fransa'dan yardım isteyen Osmanlı yardım talebi reddedilince "D enize düşen yılan a sa rılır d iyere k"
Rusya'dan yardım istem iştir.)
Rusya'dan olumlu talep gelmesi üzerine Rusya ile 1833 tarihinde 8 yıllığına bir antlaşm a im zalandı. Bu antlaşm a Hünkar İskelesi A ntlaşm asıdır. Bu antlaşm anın 2 maddesi vardır.
1. M adde: Rusya Osm anlı'yı korum ak için donanm asını boğaza gönderecektir.
NOT: (Bu donanm anın boğazlara inmesi İngiltere ve Fransa söm ürgelerini tehdit ettiği için bu zamana kadar olaylara karışm ayan bu 2 ülke olaylara karışm ıştır ve boğazlar ilk defa Hünkar iskelesi anlaşması ile "Uluslararası Bir Sorun" haline gelm iştir.
2. M adde: Rusya'ya savaş ilan edilirse Osmanlı boğazları Rusya'ya açacak, diğer devletlere kapatacaktır.
- 1839 Osmanlı Devleti, M ehm et Ali Paşa ile Nizip Savaşı'nı yaptı ancak yine kaybetti. (Bu savaşın kaybedildiği haberini alan II. M ahm ut ölm üştür. Yerine Abdülm ecit geçti.)
Başa geçen Abdülm ecit şöyle düşünm üştür. Olayı tek başına çözem eyeceğim iz için uluslararası yardım a ihtiyaç var diyerek İngiltere ve Fransa'dan yardım istem iştir. Bu olay sonunda:
- 1840 yılında Londra Konferansı toplanm ıştır. Böylece M ısır sorunu bir iç sorunken bir dış sorun haline geldi.
1841 de boğazlar için Londra Konferansı tekrar toplandı. (Buna aynı zamanda Londra Boğazlar Sözleşm esi denir.) Londra Boğazlar Sözleşmesi ile Boğazlar Uluslararası sorun haline gelm iştir.
o Boğazlar sözleşm esi ile Rusya Hünkar İskelesinde kazandığı avantajları kaybetm iştir.
o Osmanlı Devleti ise boğazlardaki egem enlik hakkını kaybetm iştir.
NOT Osmanlı devlet boğazlardaki son egem enlik hakkını Hünkar İskelesinde kullanm ıştır.
Osmanlı devleti boğazlardaki egemenliğini Londra Boğazlar Sözleşm esinde kaybetm iştir.
Ana başlıktan buraya kadar 1 soru çıkacak iyi bil.. (Sayfa 73- 74)
KPSS => - 1853 - 1856 İngiltere ve Fransa'yı arkasına alan Osmanlı Devleti ile Rusya arasında Kırım savaşı başladı. Savaşın nedenleri şunlardır.
o Osmanlı donanm asının Sinop'ta yakılm ası.
o Rus elçisi M ençikof'un istekleri:
■ M ülteci Sorununun ortaya çıkm ası. [Lehler (Polonyalılar) ile M acarların Osmanlı devletine sığınması)
NOT: Sultan Abdülmecid kendisinden "Leh ve M acar" m ültecileri isteyen Rus elçisi M ençikof'a
"Tacım ı tahtım ı bırakırım da bunları size geri verm em " dem iştir. Tarihte buna m ülteci sorunu diyoruz.
M acarları him ayem iz altına aldığımız ilimiz Kütayha'dır.
Polonyalıl arı him ayem iz altına aldığımız yer ise İstanbul Polonozköy'dür
Herhangi bir devletin vatandaşının sığınma talebine iltica, iltica eden kişiye m ülteci denir.
KPSS =>
■ Kutsal Yerler Sorunu'nun ortaya çıkm ası.
■ Rusya'nın Boğazlardaki kaybettiği hakkı geri alm ak istem esi.
Kırım Savaşı Notları:
NOT1: İlk defa telgraf kullanıldı. İstanbul, Edirne, Şumnu (Bulgaristan)
NOT2: Osmanlı devleti tarihinde ilk defa İngiltere'den dış borç aldı. (Kırım savaşı sırasında)
NOT3: Kırım savaşı sırasında Modern Hemşireliğin kurucusu Lakabı: Dileydi Vittilam (Lambalı Kadın) İsmi ise: Florence Nightingale yer alm ıştır.
- Savaş sonunda Paris Barış Konferansı toplandı. Konferansta etkili olm ak isteyen Osmanlı Devleti Islahat Ferm anı ilan etti. Alınan kararlar şunlardır:
o Osmanlı Devleti'nin toprak bütünlüğünü Avrupa devletleri koruyacak.
__ o Osmanlı Devleti Avrupa devleti sayılm ıştır. (Avrupa devletlerinin hukukundan KPSS =>
faydalanacak)
o Hem Osmanlı Devleti, hemde Rusya Karadeniz'de tersane kuram ayacak, donanma bulunduram ayacak.
NOT: Paris Barış Konferasında etkilli olm ak isteyen Abdülm ecit konferans devem ederken Islahat Ferm an ı'n ı ilan etm iştir.
- 1875 Balkan Bunalımı ortaya çıktı. (Balkanlarda vergi verm ek istem eyenler yüzünden çıkm ıştır.)
- 1876 Balkan Sorunu'nu çözm ek için İstanbul'da Tersane Konferansı toplandı. (Tersane Konferansında Balkanlardaki ülkelere bağımsızlık isteyen İngiliz ve Rus elçisi konferanstan kovuldu ve bunun üzerine 93 Harbi başladı.)
<= KPSS
73
1877 - 1878 93 Harbi (Osmanlı - Rusya ) savaşı başladı. [Neden 93 harbi çünkü rumi takvim e göre 93 yılına denk geliyorm uş]
o Doğu Cephesinde Gazi Ahm et M uhtar Paşa direnç gösterm iştir.
o Erm eniler ilk defa bu savaş sırasında isyan ettiler.
o Bu savaşta "Nene Hatun " ünlendi. (DİKKAT! Nene Hatun başka hiçbir savaşta yer alm adı.)
o Bu savaşın Batı cephesinde ise Gaziosman Paşa Plevne kalesinde 6 ay saklanıp 6 ay boyunca savunarak Ruslara geçit verm em iştir ve İstanbul'un alınm asını önlem iştir. Bu yüzden "Gazi Osman Paşa'nın Lakabı = Plevne Kahram anı'dır"
o Savaşı kaybetm em izden dolayı Anadolu'ya ilk defa göç başladı.
o 1791'den beri topraklarını koruyan İngiltere ilk defa bu politikasından vazgeçti.
- 1878 Osmanlı Devleti ile Rusya arasında Ayestefanos (Yeşilköy) anlaşm ası im zalandı.
(Bu anlaşm ayı çıkarlarına aykırı bulan İngiltere ve Fransa bu anlaşm a olm am ış diyerek yeniden anlaşm a yapm ayı teklif etm iştir.) Bunun üzerine Berlin Antlaşm ası yapılm ıştır.
İm zalandığı halde yürürlüğe girm eyen ilk A n tlaşm a: Ayestefanos (Yeşilköy) Antlaşm ası Son A ntlaşm a ise: Sevr Antlaşm asıdır.
BERLİN ANTLAŞM ASI (1878)
KPSS =>
Berlin Konferansı düzenlenm iştir. Konferans sonunda Berlin Antlaşm ası im zalanm ıştır.
NOT: Berlin Konferansı öncesi İngiltere'ye Kıbrıs'ın yönetim ini geçici olarak verdik.
KPSS => Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsız olacak. (en çok gelen KPSS sorusu bu ülkeler hangi antlaşm a ile bağımsız oldu diye soruyor)
Girit ve Doğu Anadolu'da Erm enilere yönelik Islahat yapılacak. (Böylece Erm eni sorunu uluslararası bir sorun haline geldi)
Kars, Ardahan ve Batum Rusya'ya verilecek. Doğu Beyazıt ise Osmanlıya verilecek.
Osmanlı Devleti Karadeniz'de savaş gemi bulunduram ayacak ve tersane açam ayacak.
Bulgaristan 3'e bölünecek. Bir kısmı M akedonya ve Doğu Rumeli adıyla Osmanlı Devletine bağlı olacak diğer bir kısmında ise Bulgar Prensliği kurulacak ve bu prenslik Osm anlıya bağlı kalacak ve Avrupa devletleri tarafından korunacak.
Erm eni sorunu ilk defa A yestefan os (Yeşilköy) A ntlaşm asınd a belgelere yan sıd ı.
KPSS =>
1878 = Giritli Rum lar ayaklandı. Osmanlı Devleti "Halepa Ferm anı" çıkardı. (Bu ferm an ile Girit özerk oldu)
1897 = Yunanistan ile "Döm eke Meydan M uharebesi" yapıldı.
NOT: M ustafa Kemal "M anastır Askeri İdadisinde okurken bu savaşa katılm ak için okuldan kaçm ıştır.
NOT: Osmanlı devletinin 19.yy da kaybettiği topraklar:
❖ Cezayir, Tunus, Fas = İşgal eden Fransa
❖ M ısır = İngiltere
❖ Sırbistan, Karadağ, Romanya ve Yunanistan bizden ayrılıp bağımsız olm uştur.
❖ Elviye - yi Selase toprakları.
Osmanlı Devleti'nin Kuzey A frika'da kaybettiği ilk toprak parçası C ezayir'dir.
X IX. YÜ ZYIL ISLAHATLARI (1 Soru)
• Tam am en Avrupa örnek alındı.
• Saray, ulema ve asker karşı çıktı.
• İlk defa halk yönetim e katıldı.
• Her alanda ıslahat yapıldı.
KPSS =>
KPSS =>
1) II. M AH M U T ISLAHATLARI
Senedi İttifa k An tlaşm ası (1808)
II. M ahm ut ile Ayanlar arasında im zalanm ıştır.
Osmanlı tarihi açısından ilk dem okratikleşm e hareketidir. (Osm. Dev. ilk dem okratikleşm e hareketi hangisidir diye sorar) cvp= Senedi İttifa k NOT:Osmanlı tarihinin ilk Anayasal süreci derse Tan zim at Ferm anını alıcaz.
■ Ayanların varlığı ilk kez resm ileşm iştir.
■ İlk defa Osmanlı tarihinde padişahın yetkileri kısıtlanm ıştır.
■ Senedi İttifak yapısı açısından 1215 Magna Charta'ya (Büyük Şart) benzetilir.
a) Yö n etim A lan ın d aki Islah atlar
❖ Ayanlığı kaldırdı. Köylere "M uhtar" eyaletlere "M üşir" atadı.
❖ M üsadere sistem ini kaldırdı. (II. M ahm ut m üsadereyi şöyle tanım lam ıştır: " Ferdin Malına El Koyma Geleneği" ) Ayrıca m üsadere sistem inin kaldırılm asıyla rahatlayan halkın özel m ülkiyet anlayışı güçlendi.
Tım ar sistem ini kaldırdı.
Devlet dairelerine resm ini astırdı. (Tasvir - i Hümayun) Evkaf Vekaleti (Vakıflar Müdürlüğü) kuruldu.
Belediye işlerini düzenlem ek için "ihtisap nezareti" kuruldu.
Pasaport uygulamasına geçildi.
İstanbul'a gelenler için "M ürur teskeresi" düzenlendi.
İdari işleri düzenlem ek am acıyla "Dar- ı Şurayı Babıali" kuruldu.
M em urların yargı ve terfi işlem leri için "M eclis- i Valayı Ahkâm- ı Adliye" kuruldu.
75
KPSS =>
KPSS =>
İlk resmi gazete "Takvim - i Vekayi" çıkarıldı.
Devlet m em urlarının zorunlu ceket, pantolon ve fes giymesi zorunlu hale geldi.
Devlet m em uru yetiştirm ek am acıyla "M ekteb- i M aarif-i Adliye" açıldı.
Tercüm e odaları açıldı. (Yabancı dil bilen M üslüm an diplom at yetiştirm ek am açlanm ıştır.) Posta teşkilatı kuruldu.
Divan- ı Hümayun kaldırıldı. Yerine "Heyet-i Vükela" kuruldu. (Günüm üzün Bakanlar Kurulu) Burada değişenler ise şunlardır.
■ Sadrazam : Baş Bekaret
■ Reisilküttab: Hariciye Nazırı (2013 KPSS'de çıktı)
■ Defterdar: M aliye Nazırı
■ Kazasker: Meclis- i M aarifi Um um iye ve Nezareti Adem iye'ye
KPSS => ■ Şeyhülislam lık: Bab- ı M eşihat Dairesi'ne dönüştü.
b) A skeri A landa Yap ılan Islah a tla r
❖ Sekban- ı Cedit ve Eşkinci Ocağı kuruldu.
❖ Yeniçeri Ocağı kaldırıldı. Yerine "Asakar- i M ansure- i M uham m ediye" ordusu kuruldu.
Ordunun ihtiyacının karşılanm ası içinde "M ekteb-i Fünun-ı Harbiye" kuruldu.
❖ İlk nüfus sayımı yapıldı. (Askeri am açlı)
❖ "Darı Şurayı Askeri" kuruldu. (Askerlik şubeleri)
❖ M ehterhane kapatıldı yerine Donizetti paşalar tarafından "M ızıkayı Hümayun" kuruldu.
❖ "M ekteb- i Harbiye" ve "M ekteb- i Tıbbiye" açıldı.
❖ Köylerin ve kasabaların güvenliğinin sağlanması am acıyla redif birlikleri kurulm uştur.
KPSS =>
0 E ğ i tim ve Kü |tü r, Sağ||k A |an|nda Yap ||an Is|a h at|a r NOT: Avrupa'ya telgraf öğrenimi için öğrenci Avrupa'ya eğitim amaçlı ilk öğrenciler gönderildi. gönderimi derse M. Abdülham it i işaretle.
Mekteb- i Ulumi Edebiye ve Rüştiyeler (ortaokullar) açıldı.
Karantina uygulandı.
Yurt içine geziler düzenlendi.
KPSS => İlk öğretimi zorunlu yaptı. (Sadece İstanbul'da) [Sorusu şöyle gelir ilköğretimi zorunlu kılan Osmanlı padişahı kim dir ?]
d) Ekonom i Alanında Yapılan Islah a tla r
❖ 1838 Balta Limanı Antlaşm ası İngiltere ve Osmanlı arasında yapılm ıştır.
❖ İngiltere'ye verilen kapitülasyonların kapsamı genişletildi. Bu antlaşm ayla yabancıların ödem iş oldukları iç gümrük vergisi kaldırıldı.
❖ Yabancıların ödem iş oldukları güm rük vergilerinin oranı düşürüldü.
Antlaşm anın Önem i:
- Osmanlı ekonom isi dışa bağımlı hale geldi. Esnaf battı. Lonca teşkilatı dağıldı.
- Osmanlı Devleti Avrupa'nın yarı sömürgesi ve açık pazarı haline geldi.
Yaptığı Islahatlar ise:
"Feshane" kurdu. (Fes Üretim i) [Çuha Fabrikası]
M em urun giydiği ceket ve pantolonu ise yerli kumaştan olması zorunluluğu getirildi.