B) SANAT a) Hat Sanatı
I. Murat Zamanında Yaşanan Diğer Gelişmeler KPSS => İlk defa Enderun M ektebi (Edirne'de) kuruldu
❖ Kazaskerlik, defterdarlık ve sadrazam lık m akam ları kuruldu. (defterdarlık: m aliye teşkilatı)
❖ İlk defa Kapıkulu Ocağı kuruldu. Bu ocağa bağlı Yeniçeri, Topçu ve Acem ioğlanlar Ocağı kuruldu.
❖ Sistem li tım ar ve iskan politikası uygulandı. (Sistem li hale getiren I. M urat. İlk defa Tım ar sistem ini getiren Orhan Bey)
❖ İlk defa veraset sistem inde değişiklik oldu. (Ülke hüküm dar ve oğullarının anlayışı gitti)
❖ Kapıkulu ocağının asker ihtiyacını karşılam ak am acıyla M evlana Rüstem 'in önerisiyle her 5 esir erkekten birinin askere alındığı "Pençik Sistem i" hayata geçm iştir.
❖ İlk defa bir padişah "Han ve Hüdavendigar" ünvanlarını kullanm ıştır.
❖ İlk defa Rumeli Beylerbeyliği kurulm uştur. (Lala Şahin Paşa = İlk Rumeli Beylerbeyliği)
❖ Rumeli Beylerbeyliğinin m erkezi M anastır'dadır. (M akedonya) d) Y ıld ırım Bayezit
NOT: Yıldırım Bayezit "Yıldırım " ünvanını Karam anoğulları ile yapılan "Frenk Yazısı" savaşında elde etm iştir. Karaman bölgesinin geneline = Frenk denir.
NOT: Dulkadiroğulları'ndan Elbistan'ı alm am ız ilk defa Osmanlı - M em lük ilişkilerini bozm uştur.
KPSS =>
KPSS => - Anadolu Türk siyasi birliğini geniş ölçüde sağlayan ilk Osmanlı padişahıdır.
Osmanlı devletinin ilk hastanesi => İlk defa Bursa'da hastane açtırm ıştır. (Bursa'nın yıldırım ilçesi) (Osmanlı devletinin ilk darüşşifası)
- İstanbul'u kuşatan ilk Osmanlı padişahıdır. "4 defa kuşatm ıştır" (1391-1393-1396-1401) - Kuşatm aya yardım cı olması için "Güzelcehisar (Anadolu Hisarını)" yaptırm ıştır. Dört
kuşatm anın başarısız olm asında:
❖ Karam anoğullarının oğullarının iki kere isyan etm esi
❖ Haçlılar ile Niğbolu Savaşı'nın çıkm ası.
NOT: Haçlılar ile yapılan bu savaşı Osmanlı Devleti kazandı. Bu savaşın ganim etleri ile Bursa Ulu Cam i'nin inşaatına başlanm ıştır. (Bursa Ulu Cam i'nin m imarlığını Ali Neccar yapm ıştır.)
NOT: Niğbolu savaşı sonunda halife Yıldırım Bayezid'e "Anadolu Diyarının Sultanı" anlam ına gelen
"SİR ( Sultan - ı İklimi Rum )" ünvanını verm iştir.
Esen Buga = Yıldırım 'ı savaş m eydanında esir alan kom utandır
❖ 1401'de Tim ur'un Sivas'ı işgal etm esi.
Bu yukarıdaki 3 madde İstanbul kuşatm asının geri çekilm esinin sebebidir.
1402 A nkara Savaşı N edenleri
Anadolu beyliklerinin ve Akkoyunluların Tim ur'u Anadolu'ya gelmesi konusunda kışkırtm ası.
Tim ur'dan kaçan beylerin Osmanlı Devleti'ne sığınması İki liderin birbirlerini savaşa tahrik eden m ektuplaşm aları.
İkisinin de Türk dünyasının lideri olm ak istem esi.
Tim ur'un Sivas'ı işgal etm esi.
57
Sonuçları
Anadolu Türk siyasi birliği bozuldu.
İstanbul'un alınm ası 50 yıl gecikti.
Anadolu tahrip edildi.
İlk defa bir Osmanlı padişahı düşmana esir düştü.
Fetret Devri'ne (Fasıla - o Saltanat) girildi (1402 - 1413) M ustafa Çelebi, Tim ur tarafından Sem erkant'a götürüldü.
Tim ur'a Esir Düşenler
KPSS => Fetret Devri'ni sona erdirdiği için Osmanlı Devleti'nin ikinci kurucusu olarak adlandırılır.
Venedik ile ilk deniz savaşı (Çalı Bey Savaşı) yapılm ıştır.
Osmanlı tarihinin ilk dini nitelikli toplum sal ayaklanm ası olan "Şeyh Bedrettin" isyanı çıkm ıştır. (Türk tarihinin ilk ayaklanm ası ise "Baba İshak" ayaklanm asıdır.)
Düzmece M ustafa isyanı çıkm ıştır. İsyanı bastırılan M ustafa Bizans'a sığındı ve II. M urat
İlk yeniçeri isyanı olan "Buçuktepe" isyanı çıktı.
1444'te Osmanlı Devleti Haçlıları "Varna Savaşı" nda mağlub etti.
1448'de Osmanlı Devleti Haçlıları "II. Kosova savaşı" nda bir kez daha mağlub etti. Bu savaşın sonuçları ise şunlardır:
o Bu savaş sonunda Balkanlar kesin Türk yurdu haline gelm iştir.
o II. Kosova savaşı ile M iryakefalon savaşı sonuçları açısından benzerlik gösterir.
NOT: Osmanlı Devleti'nin Kuruluş Dönem i'nde Haçlılar ile yaptığı savaşlar SINAV II olarak kodlanır.
KURULUŞ DÖNEMİNDEN 1 TANE SORU GELİYO R KPSS DE
OSM ANLI DEVLETİ YÜ KSELM E DÖNEMİ
a) İstanb ul'un Fethi'nin N edenleri Toprak bütünlüğünü sağlamak.
Boğazlara ve İpek Yolu'na hakim olm ak.
Bizans ve Anadolu beyliklerinin iş birliği içinde olm ası.
Bizans'ın Haçlı seferlerine sebep olm ası, şehzadeleri kışkırtm ası.
İstanbul'un bilim ve kültür merkezi olm ası. (İstanbul'un Fethi'nin hem neden - hem sonuçtur) Hz. M uham m ed'in hadisi.
b) Fetih İçin O sm anlı D evleti'n in Yaptığı H azırlıklar
❖ Şahi topları döküldü. (Şahi = Padişaha ait olan) Bu topları döktürm ek için M acaristan'dan
"Urban" diye bir adam getirildi.
❖ M ancınık ve hareketli kuleler inşa edildi.
❖ 400 parçalık donanma hazırlandı.
❖ Avrupa devletleri ve Anadolu beylikleriyle saldırm azlık antlaşm aları im zalandı.
Boğazkesen (Rum elihisarı) yapıldı.
Silivri ve Vize kaleleri alındı.
c) Bizans İm paratorluğu'nun Aldığı Ö nlem ler
❖ Grejuva ateşi çoğaltıldı. (Rum ateşi dem ektir) (Denizin üzerinde veya suyun üzerinde belirli bir süre yanan toptur.)
❖ Haliç'e zincir çekildi
❖ Avrupa'dan yardım istendi.
❖ İstanbul surları güçlendirildi.
❖ İşin ciddiyetini anlayan Bizans im paratoru Papa'dan yardım istedi.
KPSS => NOT: Fetih öncesi Bizanslı yüksek dereceli devlet m em ur "G riva s N otaras" "İstanbul'da Kardinal külahı görm ektense, Osmanlı sarığı görmeyi tercih ederim " dem iştir.
<= KPSS
d) Fethin Sonuçları Fetih T a rih i: 29 M ayıs 1453
II. M ehm et Fatih ünvanını aldı. Ayrıca Anadolu'nun "Kralı anlam ına gelen" "Rum Kayser"
ünvanını aldı.
Kuruluş dönem i bitti, Yükselm e Dönemi başladı.
Anadolu ve Rumeli arasındaki toprak bütünlüğü sağlandı.
Boğazlar ve İpek Yolu Osmanlı Devleti'nin eline geçti. Bunun üzerine:
o Avrupalı devletler Coğrafi keşifleri başlattı.
o Ortaçağ kapandı, Yeniçağ başladı.
o Feodalite zayıflam aya başladı. (Topların surları yıkabileceğinin anlaşılm asıyla) o İstanbul'dan kaçan bilim insanları İtalya'ya giderek Rönesans'ın başlam asına neden
oldu.
Dünya tarihinde çağların ayrılm ası ise:
- 375 Kavim ler göçü yerine - 395 Romanın ikiye ayrılm ası (Orta Çağ - Yeni Çağ arası) - 1453 İstanbul'un Fethi yerine - 1492 Coğrafi keşifler diyorlar. (Yeni Çağ - Yakın Çağ arası) - 1789 Fransız ihtilal'inde ise hem fikiriz.
59
NOT: Fatih Sultan M ehm et irili ufaklı 17 ülke feth etm iştir. Ayrıca Fatih'in alamadığı diğer her yeri Kanuni alm ıştır.
e) Diğer Fetih H areketleri
Anadolu Balkan lar D enizler
- Candaroğulları'ndan - Sırbistan alındı.
Sinop - Samsun alındı. (Belgrad hariç)
- Karam anoğulları'ndan - Bosna Hersek -Konya-Karam an alındı. Arnavutluk alındı.
- Trabzon Rum - Mora Yarım adası
İm paratorluğuna son alındı.
verildi. Mora
Yarım adası alındı - Eflak - Boğdan (Bizans'ın tekrar (M em leketeyn) alındı dirilm e um utları sona Osmanlı - M em lük ilişkilerinin bozulması Yıldırım Bayezit zam anındadır.)
Su sorunu yolları: Hacca giden Surre alayım ız çöllerden geçerken M em lüklülerin su yollarını tam ir etm em esinden dolayı şehit olm uşlardır.
NOT: Fatih Sultan M ehm et Akkoyunlular'ı Otlukbeli Savaşı'nda Mağlub ederek Doğu Anadolu'yu egemenliği altına alm ıştır.
NOT: Ali Kuşçu Otlukbeli savaşının ardından, Otlukbeli savaşına ithafen yazdığı astronom i eserini
"Fethiye" adıyla Fatih Sultan M ehm et'e sunm uştur.
f) Diğer G e lişm eler
❖ Topkapı Sarayı alındı. Ayasofya Kilisesi, Cam i'ye çevrildi. (Ayasofya Camisi 1935'ten beri müze olarak kullanılır)
❖ İlk altın para (Sikke - i Hasene) basıldı.
❖ İlk defa m üsadere sistem i uygulandı. (İlk m üsadere uygulanan kişi "Çandarlı Halil Paşa" dır) İlk defa iltizam sistem i uygulandı.
Cülus bahşişi yasalaştı. => FSM'nin getirdiği hüküm darlık alam etidir.
Divan'a Nişancı atandı.
Örfi hukuk kuralları yazılı hale getirildi. (Kanunnam e - i Ali Osman) => Büyük Osmanlı Kanunları (Devletin Beka'sı için kardeş katli vaciptir ibareside burada yazar)
KPSS =>
NOT: Osmanlı devletinde ilk im tiyaz Venedik'e verildi. Buna istinaden otom atikm an - İstanbul'da elçilik açma hakkını elden eden ilk devlet "Venedik" tir.
- Venedik elçisine "Balyos ve Baylos" denir.
2) II. BAYEZİT (1481 - 1512)
- Osmanlı devletine iç sorunken bir dış sorun haline gelen ilk m esele (Cem Sultan olayı) - Karam anoğulları'na tam am en son verildi.
- 1511'de "Şah Kulu" isyanı çıktı
NOT: Bir isyan "şah, şeyh, baba ve dervişle" gibi kelim ler ile başlıyorsa bu isyanlar dini niteliklidir.
NOT: Bu dönem de "Küçük kıyam et" olarak adlandırılan İstanbul deprem i yaşanm ıştır.
- Rönesans sanatçısı "Leonardo da Vinci" boğaziçine bağlayan bir köprü yapm a isteğini II.
Bayezit'e mektupla bildirdi. (II. Bayezit bu isteği reddetm iştir)
- Kemal Reis İspanya'ya giderek zulüm gören Yahudi ve M üslüm anları İstanbul'a getirdi.
- II. Bayezid dönemi yaşanan sorunlardan dolayı yükselm enin içinde bir duraklam a dönemi olarak tarihe geçti.
NOT: Zorla tahtan indirilen ilk Osmanlı padişahı "II. Bayezit" tir.
3) YA VU Z SULTAN SELİM (1512 - 1520) (8 YILA 80 YILLIK İŞ SIĞDIRMIŞ PADİŞAHTIR)
Tarih çiler tarafından "8 yıla 80 yıllık iş sığdırmış padişah" olarak nitelendirilir.
İlk defa Bozoklu Celal tarafından To kat'ta, Celali isyanları başlam ıştır. (İlk Celali isyanı) Yavuz Sultan Selim Doğu siyaseti için "Heşt Behişt (Sekiz Cennet)" adlı kitabın yazarı "İdris - i
Bitlisi" okum uştur. (=> Bir diğer kitabıda "Selim nam e"dir)
1514'te İran (Safevi) ile Çaldıran Savaşı yapıldı. Savaşın başarılı olm asının tüfekli askerlerin etkisi büyük olm uştur.
1515'te Turnadağ Savaşı ile Dulkadiroğulları'na son verildi. Böylece Anadolu Türk siyasi birliği kesin olarak sağlandı.
1516'da M em lüklerle M ercidabık Savaşı yapıldı. Halife esir alındı. Ayrıca Yavuz Sultan Selim Şam'da "M uhyiddin Arabi" nin mezarını buldurup üzerine türbe ^ ve külliye yaptırdı. (Ahm et yesevinin m ezarını bulduran ise Tim ur'dur)
1517'de M em lüklerle Ridaniye Savaşı yapıldı. Savaşın sonuçları ise şunlardır;
Halifelik Osmanlı D evleti'ne geçti. Böylece teokratik devlet anlayışı güçlendi.
^ Osmanlı Devletinin ilk halifesi Yavuz Sultan Selim 'dir Baharat yolu Osmanlı Devleti'nin eline geçti.
Kutsal em anetler İstanbul'a getirildi.
M ısır'ın hazineleri İstanbul'a getirildi. (17 gemi altın getirildi) NOT: Yavuz "Kim ki torunlarım dan benim kadar hazineyi doldurursa kapılar onun m ührüyle, doldurulm azsa benim m ührüm le m ühürlenm eye devam edecek" dem iştir.
KPSS =>
KPSS =>
4) KANUNİ SULTAN SÜLEYM AN (1520 - 1566)
NOT: Osmanlı tarihinde en uzun süre tahtta kalan Osmanlı padişahıdır. "M uhibbi" m ahlasıyla şiirler yazm ıştır.
- Kanuni tahta çıkar çıkm az, Canberdi Gazali, Ahm et Paşa (M em lük Devleti'ni tekrar diriltm ek için yapılan isyanlar) ve Baba Zünnun, Kalender Çelebi isyanları ile uğraştı.
- 1521'de Belgrad alındı.
- 1526'da Osmanlı Devleti Mohaç Meydan M uharebesi'yle (3M ) M acaristan mağlup edildi.
(Dünyanın en kısa süren ova savaşıdır. 2 saat sürm üştür. 83bin M acar askeri öldürüldü) - 1529'da tarihim izde ilk defa Viyana kuşatıldı. (I. Viyana kuşatm ası)
- 1532'de Alman seferine çıkıldı ancak Osmanlı Devleti'nin önüne bir kuvvet çıkam adı. Roma -Germ en İm paratoru Şarlkenin elindeki Fransa Kralı I. Fransuva serbest bırakıldı.
1533'de Avusturya Kralı (Arşidük'ü) ile Osmanlı Devleti arasında İstanbul Antlaşm ası im zalandı. Böylece Avusturya Arşidükü Osmanlı Devleti'nin sadrazam ına eş sayıldı. Böylece Orta Avrupa'nın siyasi üstünlüğü Osmanlı Devleti'nin eline geçti.
KPSS =>
NOT: 1606 Zitvatorok Anlaşm ası'na kadar Orta Avrupa'da Osmanlı Devleti'nin üstünlüğü devam etti.
- 1535'te Fransa'ya kapitülasyon verildi. (Nedeni: Fransa'ya Avrupa - Hristiyan haçlı birliğinden ayırm ak ve akdeniz ticaretini canlandırm ak)
1538'te Haçlılarla Preveze Deniz Savaşı yapıldı. Böylece Akdeniz bir Türk gölü haline geldi. (28 Eylül 1538) => Günüm üzde bu tarih donanma günü olarak kutlanır.
(Bu seferi yapan Barbaros Hayrettin Paşadır. Denizde turan taktiği uygulam ıştır) NOT: Preveze Deniz Savaşı'nın yıl dönümü (28 Eylül 1538) ülkem izde "donanm a günü" olarak kutlanm aktadır.
- 1555'te ilk defa İran'la "Am asya Anlaşm ası" im zalandı. (=> Son Osmanlı - İran anlaşması
"Karden" anlaşm asıdır.)
- 1560'da Haçlılarla Kuzey Afrika egemenliğini pekiştiren Cerbe Deniz Savaşı yapılıp kazanıldı.
- 1566'da Zigetvar Seferi yapıldı. (Kanuni'nin son seferidir) 5) SOKULLU M EH M ET PAŞA DÖNEMİ
KPSS =>
KPSS =>
Kanuni, II. Selim ve III. M urat dönem lerinde Sadrazam lık yaptı.
1571'de Kıbrıs alındı. Kıbrısın alınm asına tepki gösteren Haçlılar İnebahtı'da Osmanlı Devleti'nin donanm asını yaktı. Don Kişot'un yazarı Cervantes'de bu savaş sırasında elini kaybetti.
NOT: II. Selim ordunun başında sefere çıkma geleneğini terk eden ve İstanbul'da ölen ilk padişahtır.
Kanuni Zamanında
Hindistandaki Gücerat Sultanlığının Portekiz'liler karşısında Osmanlı devletinden yardım istem esi üzerine Hindistan üzerine 4 sefer yapıldı. Bu seferlerin başarısız olm asının sebepleri;
1. Coğrafi açıdan uzaktır.
2. Seferlere gereken önem verilm em esi 3. Okyanusa dayanıklı geminin olm am ası.
4. Gücerat sultanlarının bize yardım etm em esi.
NOT: Bu dönem de Rodos, Cezayir, Tunus, Fas gibi yerler him ayem iz altına girdi.
Osm anlı D evletinin D onanm asının Yakıldığı Y e rle r
KPSS => 1571 İnebahtı Haçlılar
1770 Çeşme Rusya
1827 Novarin Avrupa Devletleri
1853 Sinop Rusya
Sokullu M eh m et Paşa'nın P ro je le ri;
1) Don Volga Irm akla rı'n ı Birleştirm e Projesi Am açları:
- Rusların G üney'e inm esini engellem ek.
- Kırım'ı korumak
- Orta Asya Türkleriyle bağlantı kurm ak.
- İran'ı kontrol etm ek.
NOT: Irm akları birleştirm e projesi M im ar Sinan'a verildi. Ancak vefatı nedeniyle ve Kırım Hanları'nın isteksizliği yüzünden bu proje yapılam adı. 1956'da Rusya tarafından Don ve Volga ırm akları birleştirild 2) Süveyş Kanalı Projesi
Baharat Yolu'na tekrardan işlerlik kazandırm ak am açlandı.
NOT: Süveyş Kanalı Fransa ve İngiltere'nin iş birliği sonucu 1869'da açılm ıştır.
3) M arm ara - Karadeniz Projesi => Günümüzün "Kanal İstanbul" Projesidir.
Bu proje ile Akdeniz ve Karadeniz birleştirilip donanma için altern atif bir yol am açlanm ıştır.
Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Doküman Arşivi https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi
63
XV II. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ